Jarosław Solarz- Entomologia forensyczna w słuŝbie wymiaru sprawiedliwości Uniwersytet Warszawski- Centrum Nauk Sadowych,Warszawa 2008 [wybrane fragmenty pracy dyplomowej] I. Co to jest entomologia forensyczna Ph. D. Les ( Leszek ) Kordylewski z Forensic Scence Centem, Chicago IL., USA twierdzi Ŝe, entomologia foresyczna ( Forensic Entomology ) jest dziedziną entomologii, która zajmuje się oznaczaniem gatunków owadów rozwijających się w materiale dowodowym, głównie w zwłokach. Czerwie i inne owady są swoistymi zegarami, których rozwój jest precyzyjnie określony w czasie ( zaleŝny jedynie od temperatury otoczenia ). Dzięki znajomości stadiów rozwojowych tychŝe owadów moŝna w miarę dokładnie ustalić jaki okres czasu upłynął od zgonu osobnika, którego ciała, niejednokrotnie porzucone gdzieś na odludziu, moŝe pozostawać tam przez dłuŝszy czas, zanim zostanie znalezione umiejętność zidentyfikowane. 1 Mało precyzyjne to określenie i pozbawione syntetycznego ujęcia. Dla potrzeb kryminalistyki właściwszą definicją jest ujęcie entomologii forensycznej jako umiejętności wykorzystania wiedzy na temat rodzajów owadów, stawonogów i ich pokrewnych, ich rozwoju i zachowania do pomocy w analizie kryminalistycznej dowodów zebranych na miejscu zdarzenia. Entomologia sądowa daje szerokie spektrum zastosowania zarówno w kryminalistyce jak teŝ dla potrzeb cywilnoprawnych i administracyjnych. Wynikiem takiego podejścia jest podział na trzy główne obszary działania entomologii foresycznej, są to; - obszar medyczny, w którym entomolog działa jako element zespołu pracującego nad analizą zgromadzonego materiału dowodowego zmierzającą to ustalenia daty, czasem przebiegu ustania czynności Ŝyciowych w organizmów Ŝywych będących przedmiotem ekspansji kolonizacyjnej owadów w procesie rozkładu. - cywilizacyjno- socjologiczny, w którym entomolog zajmuje się wpływem owadów na człowieka i jego otoczenie, a w szczególności ujawnianiem zagroŝeń powodowanych przez owady chorobowych i społecznych, oceną strat materialnych. 1 Les Kordylewski Ph.D. Forensyka - Previously Unpublished October 2007
- przechowywania produktów spoŝywczych, gdzie entomolog moŝe słuŝyć jako biegły, zarówno w trakcie postępowań karnych i cywilnych dotyczących zanieczyszczenia Ŝywności, zapobiegania powstaniu zanieczyszczeń. [...] II. Entomologia i zarys jej historii : Wykorzystanie wiedzy entomologicznej w procesie karnym po raz pierwszy zostało udokumentowane w formie pisemnej opisującym dokonania przez chińskiego prawnika i filozofa, a takŝe znawcy medycyny Sung Tzu, w XIII wiecznym dziele (oryginalny tytuł Hsi Yuan Lu ) : The Washing Away of Wrongs opisuje on przypadek odnalezienia zwłok męŝczyzny w leŝące w pobliŝu pola ryŝowego. Dzień po zabójstwie, ówczesny śledczy powiedział do wszystkich pracowników pracujących na tym polu, aby połoŝyli na podłodze swoje sierpy, a następnie obserwował jak niewidoczne dla ludzkiego oka ślady krwi przyciągają pewien gatunek muchy do jednego z sierpów. W czasie konfrontacji właściciel sierpa i sprawca w jednej osobie przyznał się do popełnienia przestępstwa. W Europie pierwsze prace na temat wykorzystania entomologii w medycynie sądowej pojawiły się we Francji i w Niemczech na przełomie XVIII i XIX wieku. W 1831 roku, słynny francuski lekarz o nazwisku Orfika podczas przeprowadzania ekshumacji zaobserwował, Ŝe owady odrywają waŝną rolę w procesie rozkładu zwłok. Pierwsza nowoczesna opinia kryminalistyczna z zakresu entomologii została opracowana przez francuskiego lekarza o nazwisku Julez Bergert i zawierała szacunkowe określenie czasu śmierci. Jego opinia została złoŝona w Sądzie w dniu 28 marca 1850 roku. W opinii zawarł dość długi opis dotyczący postępowania sądowego, który sprowadzał się do ustalenia daty śmierci pochowanego na terenie domu zwłok dziecka. W swoim dokumencie, Bergeret daje krótki zarys na temat cyklu Ŝycia owadów w ogóle. Mimo zawartego w nim błędu dotyczącego załoŝenia, Ŝe owady do rozwoju potrzebują rocznego cyklu, słusznie zauwaŝył, Ŝe samice owadów składają jaja na ogół w lecie i,ŝe larwie trudno byłoby się przekształcić w poczwarkę na wiosnę. Niewątpliwie jak na tamte czasy Bergeret dysponował sporą wiedzą i zmysłem obserwacji zmian w otoczeniu, albowiem doszedł on do wniosku, Ŝe: złoŝone jaja odnalezione na zwłokach w marcu 1850r. musiały zostać złoŝone w połowie 1849. Zatem zwłoki zostały złoŝone przed ta datą. Obok jaj odnaleziono wiele poczwarek co doprowadziło go do konkluzji, Ŝe zwłoki musiały zostać złoŝone jeszcze wcześniej, tj. w 1848 w szczególności, Ŝe odnalezione jaja jak teŝ formy stadialnej naleŝały do muchy sklasyfikowanej w podrzędnie ścierwicowatych, a w tym wypadku była to sarcophagidae carnaria. Bergeret wiedział, Ŝe ta mucha nie składa jaj na świeŝych zwłokach, lecz pojawia
się dopiero po wyschnięciu zwłok. Ta wiedza dała mu asumpt do wykazania, Ŝe obecny lokator mieszkania w którym zwłoki odnaleziono nie mógł wiedzieć o makabrycznym pochówku, bo ciało zostało pochowane zanim tam zamieszkał. Z perspektywy czasu, naleŝy zrozumieć, Ŝe Bergeret wykazywał jednak braki wiedzy dotyczącej ekspansji owadów na zwłoki w zakresie dobowym. [...] III. Entomologiczna metodyka określania czasu zgonu Zwłoki ludzkie bez względu na przyczynę śmierci są traktowane tak jak padlina zwierzęca, dla owadów to znakomita poŝywka dla potomstwa. Najczęstszymi grupami owadów, które przyciąga rozkład ciała i które odgrywają aktywną rolę w procesie rozpadu ciała to muchy i chrząszcze. Materiał dowodowy czy to odzwierzęcy czy teŝ ludzki po śmierci zostaje oznaczony tzw. markerem biologicznym oznacza to iŝ w zaleŝności od etapu rozkładu pojawiają się określone grupy i gatunki owadów. Elementami decydującymi o jakości opinii entomologicznej są prawidłowo przeprowadzone oględziny miejsca zdarzenia i prawidłowo zebrany materiał biologiczny. W szczególności istotne jest określenie miejsca odnalezienia zwłok, następnie naleŝy określić wilgotność i temperaturę powietrza w chwili odnalezienia i w miarę prawdopodobnie w dacie zgonu, takŝe w interwale czasowym między prawdopodobną datą zgonu a datą odnalezienia zwłok. Nadto naleŝy określić obszar geograficzny, występującą roślinność oraz wysokość połoŝenia nad poziomem morza. Bardzo istotne jest równieŝ wykazanie na jaką ekspozycję były zwłoki wystawione, czy były pogrzebane lub nie, czy teŝ były zanurzone w wodzie jeśli tak, to czy pływały na powierzchni czy były całkowicie zanurzone. Ta wiedza powyŝszych połączeniu powyŝszych danymi pochodzącymi powyŝszych autopsji oraz cyklu rozwojowego owadów, ich stadiów pozwala na odtworzenie daty zapoczątkowania rozwoju danego gatunku na zwłokach, a zatem czasu zgonu.[ ] W praktyce sądowej stosowane są dwie metody entomologiczne, a ich wybór zaleŝy od czasu, jaki upłynął od zgonu do znalezienia zwłok 2 1. Metody entomologiczne stosowane w przypadkach odnalezienia zwłok w pierwszym miesiącu po zgonie 2 E. Kaczorowska, D. Pieśniak, Z. Szczerkowska, Wykorzystanie metod entomologicznych w próbach określenia daty zgonu opis przypadków, Archiwum medycyny sądowej i kryminologii Nr 2/2004.
W przypadku zwłok odnalezionych w pierwszym miesiącu po zgonie istotna jest znajomość cykli rozwojowych owadów, głównie muchówek (Diptera). Metoda ta moŝe być stosowana jedynie do momentu zakończenia rozwoju pierwszego pokolenia tych zwierząt. W czasie pierwszych 30 dni od momentu zgonu (czasem juŝ w kilka minut po śmierci człowieka) na zwłoki przylatują owady, które mogą składać jaja we wszystkie naturalne otwory (oczy, nos, uszy) i w rany. Z jaj wylęgają się larwy, które Ŝerują na zwłokach bądź teŝ na postaciach rozwojowych owadów tam występujących, a następnie migrują do podłoŝa, by się przepoczwarczyć. KaŜde ze stadiów preimaginalnych gatunków padlinoŝernych owadów cechuje się określoną długością rozwoju. Znając cykl rozwojowy owadów, ich stadiów preimaginalnych oraz opierając się na danych meteorologicznych moŝna odtworzyć datę zapoczątkowania rozwoju danego gatunku na zwłokach, a co za tym idzie czas zgonu. NaleŜy przy tym zwrócić uwagę na to, Ŝe kaŝdy gatunek owada wymaga dla swojego rozwoju określonej ilości ciepła, dlatego teŝ w trakcie badań zwraca się uwagę na dolną temperaturę progową rozwoju osobniczego oraz temperatury efektywnego rozwoju osobniczego. Wskazówką jest suma iloczynów temperatur i liczby dni obserwacji, przy czym uwzględnia się jedynie temperatury wyŝsze od wartości progowej dla rozwoju danego gatunku. Szybkość rozwoju muchówek i innych owadów nekrofagicznych jest intensywnie badana w warunkach laboratoryjnych i polowych. Na podstawie tych doświadczeń sporządzono tabele oraz wykresy długości rozwoju poszczególnych stadiów preimaginalnych gatunków padlinoŝernych w zaleŝności od temperatury, dzięki czemu moŝna określić czas, jaki minął od momentu złoŝenia jaj na zwłokach. 2. Metody entomologiczne stosowane w przypadkach znalezienia zwłok w czasie późniejszym niŝ 1 miesiąc od śmierci W czasie dłuŝszym niŝ jeden miesiąc od momentu zgonu zwłoki stają się specyficznym ekosystemem, zmieniającym się przez cały czas jego rozkładu. W zwłokach następują zmiany fizyczne i chemiczne, a poszczególne etapy rozkładu przywabiają określoną faunę owadów, z typowymi gatunkami wskaźnikowymi. Określenie zespołu gatunków na zwłokach umoŝliwia stwierdzenie, jak dawno miała miejsce śmierć. Niestety, metoda ta jest trudna, bowiem fauna owadów zaleŝy od wielu czynników m.in. od pory roku, szerokości i długości geograficznej, lokalizacji zwłok. W większości przypadków zastosowania entomologia forensyczna jest interdyscyplinarną dziedziną nauki entomologii zajmującą się poszukiwaniem i oznaczaniem róŝnych gatunków owadów rozwijających się w materiale dowodowym zgromadzonym w postępowaniu karnym
i określaniu na podstawie fazy rozwoju owadów czasu śmierci zwłok, czasem teŝ zawartości toksyn. NaleŜy pamiętać, Ŝe na poszczególnych etapach rozkładu ciała napotkać moŝna róŝne gatunki nekrofagów w zaleŝności od reakcji przebiegających w zwłokach. Największą grupę wykorzystującą zwłoki stanowią muchówki, chrząszcze i motyle. Ze względu na sposób wykorzystywania martwego ciała przez owady moŝemy je podzielić na 4 grupy 3 : nekrofagi wykorzystujące zwłoki jako źródło poŝywienia (muchówki i chrząszcze) drapieŝcy i pasoŝyty gatunków nekrofagicznych osy, mrówki i niektóre chrząszcze gatunki, które przez czysty przypadek zawieruszyły się w okolicy Metody stosowane w przypadku świeŝych zwłok - do miesiąca po zgonie W tym przypadku przydaje się przede wszystkim cykli rozwojowych owadów, a stosować ją moŝna jedynie do czasu zakończenia rozwoju pierwszego pokolenia. Ze złoŝonych przez samicę jaj (no trudno, Ŝeby przez samca, to nie koniki morskie :) wylęgają się larwy, które opuszczą miejsce swego urodzenia, by przepoczwarzyć się w podłoŝu. KaŜdy etap rozwoju ma określoną długość w zaleŝności od gatunku i warunków otoczenia a szczególnie temperatury. Metody stosowane w przypadku zwłok starszych : Zwłoki nie pogrzebane i wyeksponowane ogniwa sukcesji owadów 3 pierwsze miesiące : 1. rozpoczęcie procesów limfatycznych Calliphoridae,Muscidae 2. procesy gnilne Calliphoridae, Sarcophagidae pod koniec 3 miesiąca 6 miesiąc 3 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
3. fermentacja masłowa tłuszczów chrząszcze Coleoptera, Dermestidae, motyle Aglossa 4. rozkład białek i wydzielania tyraminy muchy Piophilidae, Drosophilidae, chrząszcze Cleridae 4-8 miesięcy 4 5. wydzielanie amoniaku muchówki Muscidae, Phoridae, chrząszcze Nicrohorus, Silphidae, Histeridae 6-12 miesięcy 6. wysychanie zwłok roztocza Acarina, Uropoda, Serator po roku 4 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
7.całkowite wysuszenie zwłok szkodniki produktów zmagazynowanych i okazów muzealnych chrząszcz Attegenus, Dermestes maculatus i mole Tineidae po trzech latach 5 8. likwidacja szczątków - chrząszcze Ptinidae i Tenebrionidae Zwłoki pogrzebane : Niektóre napotykane w takim przypadku zwłoki są naturalnymi mieszkańcami gleby, inne docierają do ciała z powierzchni, jak na przykład larwy muchówek, czy dorosłe chrząszcze i muchy. Zakopanie ma wpływ na zwolnienie procesu rozkładu i ograniczenie ilości nekrofagów. W tym przypadku ogniwa sukcesji przedstawiają się następująco : 1. mrówki Ŝerujące na twarzy 3 dni 5 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
2. muchówki składające jaja od 3 do 10 dni 3. larwy i chrząszcze na nich pasoŝytujące od 10 do 20 dni 6 4. kolejne larwy i roztocza, skoczogonki, chrząszcze rozpad zwłok od 30 do 60 dni 5. mrówki, muchówki, skoczogonki i roztocza szkieletyzacja zwłok Zwłoki zanurzone w wodzie : Najpierw do bezczeszczenia przystępują ryby i skorupiaki. Rozkład zwłok w wodzie następuje szybciej niŝ na lądzie. Naturalne pasoŝyty człowieka takie jak pchły dochodzą do siebie w ciągu godziny po 12-godzinnym przebywaniu pod wodą, im dłuŝej były zanuŝone tym dłuŝej trwa ten proces. Wszy giną po 12 godzinach od zanurzenia. Etapy sukcesji : 1. zwłoki świeŝe i całkowicie zanurzone w wodzie chrząszcze Hydrophilidae 2. wynurzenie zwłok - muchówki plujkowate, osy, szerszenie 7 6 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
3.Trzeci dzień po wypłynięciu wyleganie larw muchówek o rozpoczęcie Ŝerowania, drapieŝne chrząszcze Staphylinidae 4. Siedem dni - zmniejszenie powierzchni zwłok- migracja larw do wody 5. do momentu zatopienia zwłok - chrząszcze Histeridae i muchówki 6. zatopienie zwłok - muchy Ŝerujące na martwych larwach Długość rozwoju : Calliphora vicina - niebieska mucha mięsna jajo - 20-28 godzin 1 stadium larwalne - 18-34 8 2 stadium larwalne - 16-28 3 stadium larwalne - 24-27 7 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48 8 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
przedpoczwarka -72-290 poczwarka 11 dni Muchówka Lucilla Sericata Jajo -12-38 godzin 1 stadium larwalne - 12-28 2 stadium larwalne - 9-26 3 stadium larwalne - 24-72 przedpoczwarka - 48-192 poczwarka 1-11 dni Chrząszcz skórnik Dermestes : jajo kilka dni larwa -2-3 miesiące poczwarka 1 miesiąc 9 Muchówka Piophila casei 9 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
jajo -1 doba larwa 5 dni przepoczwarzenie 5 dni 10 IV. Muchy i inne owady Jako pierwsze na miejscu zgonu zjawiają się muchy. Dla nich dokonujący się rozkład tkanki w stan pół płynny stanowi znakomite miejsce dla poŝywiania się i składania jaj. Larwy muchy znajdują tu niemalŝe gotową do spoŝycia poŝywkę. Muchówki inaczej Dwuskrzydłe (Diptera) to jedna z najliczniejszych i najbardziej zróŝnicowanych grup owadów. Entomologia opisuje niemalŝe 150 tysięcy gatunków muchówki, które w ramach jednego rzędu prezentują olbrzymią róŝnorodność pod względem wyglądu i trybu Ŝycia. Historia owadów rozpoczęła się jakieś 250 milionów lat temu Od czasów zarania ludzkości muchówki towarzyszą człowiekowi, przy czym niektóre nader często zbyt blisko niŝby większości społeczeństwa by się to podobało. Zdolności tych wszędobylskich stworzeń do przenoszenia zarazków róŝnych schorzeń towarzyszy człowiekowi przez cały okres jego istnienia i w sposób niewątpliwy wielokrotnie wpływała na losy zarówno pojedynczych osób jak równieŝ całych grup ludzkich. Mucha to jeden z najbardziej natrętnych owadów, o czym przekonał się kaŝdy z nas gdy jakaś muszka brzęcząc nocą nie powalała mu zasnąć. 10 http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48
Muchy od zarania ludzkości stanowiły problem dla człowieka. Zjawiają się obok bytującego człowieka, bez względu na warunki bytowania ( jedyne ograniczenie to niska temperatura otoczenia ) wszędzie tylko przemyślane oparte na naukowych spostrzeŝeniach podejście jest wszędzie stanie doprowadzić do ograniczenia ich ilości. Mucha domowa (Musca domestica) Pospolita mucha domowa jest szkodnikiem występującym na całym świecie. Osiąga zwykle 7-9 (wyjątkowo 10) mm długości i jest szaro czarno ubarwiona. Nie kłuje nie wysysa krwi, ale daje się we znaki swym natręctwem, a poza tym jest niebezpieczna, bo siadając nie tylko na środkach spoŝywczych, lecz równieŝ na padlinie, kale itp. moŝe przenosić wiele chorób (salmonelozy, cholera, dur brzuszny...) wywoływanych przez bakterie wirusy lub pasoŝyty. Stwierdzono, Ŝe jedna mucha moŝe przenosić na swoim ciele ponad milion bakterii. Rozrodczość jej jest olbrzymia jedna para much moŝe spłodzić rocznie biliony potomstwa. Przy ciepłej i wilgotnej pogodzie miesięcznie mogą powstać dwa, a nawet trzy pokolenia. Na szczęście ograniczają to wrogowie naturalni muchy. Mucha lęgnie się od marca praktycznie w kaŝdym wilgotnym organicznym materiale, najczęściej duŝe ilości w pobliŝu siedlisk ludzkich lęgną się w: nawozach odzwierzęcych, ludzkich odchodach, śmieciach, rozkładających się warzywach i innych roślinach, odpadkach organicznych z gospodarstw domowych. Mucha przechodzi przeobraŝenie zupełne. Larwy odŝywiają się substancjami roślinnymi i zwierzęcymi będącymi zwykle w stanie rozkładu. Osiągają one do 15 mm
długości. Znajdowane w odpadkach i wszelkich gnijących substancjach takŝe w glebie ciemnobrunatne bobówki mają do 8 mm. 11 Muchy są aktywne w dzień lubią ciepłe nasłonecznione powierzchnie. W budynkach podczas nocy lub w chłodne dni muchy zazwyczaj odpoczywają na podłogach, ścianach, sufitach. Na zewnątrz na roślinach, na ziemi, płotach, puszkach i innych tym podobnych elementach. Muchy wybierają rogi, załamania ścian i ich krawędzie oraz cienkie przedmioty, kable, struny, najchętniej ukrywają się blisko źródła poŝywienia na wysokości 150 450 cm od podłoŝa. Plujka pospolita (Calliphora vicina) Osiąga zwykle 6-13 mm długości i jest ubarwiona złoto-zielono, lub złoto-niebiesko. śeruje najchętniej na padlinie, kale i gnijącym mięsie, nie jest krwiopijna. Jedna samica składa do 600 jaj najczęściej na Ŝywych zwierzętach w ich ropiejących ranach. MoŜe równieŝ składać jaja na człowieku. Larwy tych muchówek wdrąŝają się w Ŝywą tkankęi odŝywiają się nią powodując muszycę. Bolimuszka kleparka (Stomoxys calcitrans) Przypomina wyglądem muchę domową, jednakŝe osobniki dorosłe Ŝerują na krwi ssaków powodując ukąszenia. Jest Ŝywicielem pośrednim nicienia i tasiemca. PrzewaŜnie nie znajduje się w budynkach mieszkalnych i jest bardziej charakterystyczna dla obszarów wiejskich niŝ miejskich. Osiąga długość 5,5 7 mm i ubarwiona jest szaro-czarno z lekkim nakrapianiem. Lęgnie się od początku kwietnia w fekaliach, najchętniej w nawozach. W roku pojawia się 4 5 pokoleń. 11 http://www.muchy.pl/
Ścierwica mięsówka (Sarcophaga carnaria) Jest stosunkowo duŝą muchą 13,5 mm (sporadycznie do 20 mm), ma charakterystyczne uwypuklone czerwone oczy, na ciele widoczne szaro czarne pasy. Dorosłe muchy Ŝywią się nektarem, Ŝerują ma wysypiskach gnoju i padlinie. Często spotykana w pobliŝu zabudowań, szczególnie wiejskich, raczej rzadko pojawia się wewnątrz budynków. 12 Zgniłówka pokojowa (Fannia canicularis L.) Ta muszka wielkości 5-7 mm jest często przyczyną utrapienia mieszkańców i hodowców, szczególnie drobiu. Samce bezustannie latają zazwyczaj tuŝ przy budynku, co jakiś czas wykonując kanciaste zwroty. Muchy rozmnaŝają się w nieczystościach, wabiąco wpływa zapach moczu ssaków (uwaga na nawozy), równieŝ zapach moczu ludzkiego. Larwy wylęgają się w 24-36 h po złoŝeniu jaj. Gatunek przenosi szereg niebezpiecznych patogenów. Mogą się Ŝywić równieŝ wysuszonymi artykułami spoŝywczymi, bogatymi w proteiny, np. suszona kiełbasa. Owady wszędobylskie, bardzo zróŝnicowane ekologicznie, często wymagające w stadium larwy środowisk płynnych lub półpłynnych 13. 12 http://www.muchy.pl/ 13 http://www.muchy.pl/
V. Przykłady wykorzystywania owadów w entomologii sądowej : Na ubraniu kobiety zamordowanej w Teksasie znaleziono zgniecione ciało konika polnego. Początkowo nikt nie przywiązywał do tego faktu większej uwagi, ale został on zabezpieczony i odłoŝony wraz z innymi dowodami. Policyjne dochodzenie wytypowało kilku podejrzanych. Podczas przeszukania jednego z nich natrafiono na nogawce jego spodni na tylne odnóŝe konika. To była jedyna część ciała owada nie znaleziona na ubraniu ofiary. Po zbadaniu okazalo się, Ŝe noga idealnie pasuje do reszty konika. Tym samym podejrzany został oskarŝony o popełnienie morderstwa. 14 37 letni męŝczyzna został znaleziony na skraju lasu w północnych Niemczech 21 lipca o godzinie 11.48. Ze wstępnych ustaleń wynikało, Ŝe został zastrzelony. Stwierdzono zielone zabarwienie powłok brzusznych i brak stęŝenia pośmiertnego. Z twarzy denata zebrano larwy calliphora vomitoria, a takŝe jaja gatunków calliphora vicina i lucilia sericata. Okazy wysłano do badań.z danych meteorologicznych wynikało, Ŝe temperatura maksymalna na tym obszarze w ostatnich dniach wynosiła 20, a minimalna 12 stopni, co daje średnią temperaturę 16,8 stopnia. PrzeobraŜenie całkowite - od jaja do postaci imago wynosi 33,7 dnia w temperaturze 17 stopni. W warunkach laboratoryjnych w temperaturze 20 stopni otrzymano larwy calliphora vomitoria takiej samej wielkości jak te zebrane z ciała po 4-5 dniach. Tym samym ustalono PMI i czas zgonu na 16 lipca. JakieŜ więc było zdziwienie prowadzących dochodzenie, gdy podczas przesłuchania dziewczyna ofiary zeznała, Ŝe widziała go Ŝywego o godzinie 9:30 17 lipca. Przeprowadzono więc rekonstrukcję. Ofiara leŝała na prawym boku ze skórzaną kurtką narzuconą na głowę. Wyciągnięto z tej informacji wniosek, Ŝe owady rozwijały się w wyŝszej temperaturze, poniewaŝ muchy złoŝyły jaja w ustach ofiary, a temperatura ciała spadała w tym miejscu wolniej przez okrywającą głowę kurtkę. Przyjęto więc czas śmierci 4 dni przed znalezieniem ciała. 15 W Knoxville, w stanie Tennessee ofiara wyszła rano do pracy, ale juŝ się w niej nie stawiła. Zaginięcie zgłosił pracodawca. 18 dni później w okolicach pól ciało znaleźli dwaj rowerzyści. Zwłoki znajdowały się w spalonym samochodzie. Przybyła na miejsce ekipa dochodzeniowa wyciągnęła zwłoki z pojazdu i zarządziła sekcję. śywe larwy pokrywały całą powierzchnię ciała, kiedy jednak wykonywano sekcję jamy czaszki oczom medyków sądowych ukazały się w mózgu ugotowane larwy.oznaczało to, Ŝe ofiara była martwa na długo przed tym, nim została spalona, gdyŝ muchy musiały dostać się do mózgu, złoŝyć jaja 14 http://www.slady-biologiczne.pl/ciekawostki 15 http://www.slady-biologiczne.pl/ciekawostki
i musiało dojść rozwoju owadów w postać larwalną. Na podstawie ich wielkości ustalono, Ŝe larwy zginęły między 14 a 16 dniem po śmierci człowieka. Po szczegółowych oględzinach znaleziono na ciele, a dokładnie na kręgosłupie, ślady noŝa. Wynikało stąd, Ŝe ofiara została zamordowana, pozostawiona na tylnym siedzeniu, a dopiero po dwóch tygodniach w celu pozbycia się ciała i zatarcia śladów spalona. Niewykluczone, Ŝe miało to na celu upozorowanie wypadku drogowego. 16 14 sierpnia 1996 roku 46 letni męŝczyzna, alkoholik, został znaleziony martwy w swoim łóŝku. Nie Ŝył od 5 dni. Poziom alkoholu we krwi wynosił 1,6 promille, ciało było w stanie początkowego rozkładu. Skupiska jaj znaleziono w jego zaroście, włosach łonowych. Wiele larw długości 2-3 mm znaleziono w pęcherzach skórnych wywołanych przez gazy gnilne. Znaleziono teŝ ciemnoczerwone larwy lucilia caesar przytwierdzone do podbrzusza. Dwa osobniki muscina stabulans przeobraziły się do postaci dorosłe 14 dni później. Cykl rozwojowy tego owada wynosi 28 dni w temperaturze 16 stopni. Oznaczało to, Ŝe owady zaczęły się rozwijać jeszcze w Ŝyjącym ciele. Temperatura ludzkiego ciała jest wyŝsza i wynosi 37 stopni, co znacznie przyspieszyłoby rozwój. Ciemnoczerwone larwy zostały poddane badaniu na obecność bakterii. Zabarwienie swoje zawdzięczały bakterii serratia marcescens, Ŝyjącej jako saprofit w ludzkim przewodzie pokarmowym. Jest na ogół niegroźna, ale moŝe wywołać powaŝne zakaŝenie organizmu, spadek odporności i prowadzić do utraty przytomności. Stąd wniosek, Ŝe larwy zaczęły się rozwijać jeszcze przed śmiercią Ŝywiciela, kiedy ten leŝał obłoŝnie chory. 17 38 letnia uzaleŝniona od heroiny kobieta popełniła samobójstwo kładąc głowę pod pociąg w listopadzie 1995 roku. Jej zmasakrowane, rozkawałkowane i w stanie niemal całkowitego rozkładu zwłoki znaleziono przy torach. Wstępne ustalenia określiły czas zgonu na 2-3 miesiące. Podczas sekcji na odsłoniętych kościach znaleziono Ŝółte larwy much z rodziny sernicowatych (piophila casei). Pojawiają się one na zwłokach od 3 do 6 miesięcy po zgonie. Znalezione larwy miały długość 8 mm i mogły skakać na wysokość 50 cm, które to rozmiary osiągają przy temperaturze 17C w pięć godzin. Jedna samica moŝe znieść do 200 jaj, po 16 http://www.slady-biologiczne.pl/ciekawostki 17 http://www.slady-biologiczne.pl/ciekawostki
ilości jaj pokrywających zwłoki moŝna było sądzić, Ŝe na ciele rozwinęło się jedno albo dwa pokolenia owadów. W sprzyjających warunkach czas przeobraŝania owada trwa od 11 do 19 dni. Na podstawie tych informacji, a takŝe analizy warunków meteorologicznych panujących w tym rejonie ustalono czas zgonu na okres między 112 a 128 dniami od czasu znalezienia zwłok. Jak się później okazało kobieta była poszukiwana od czterech miesięcy. 18 W 2004 r. w Elblągu zaniepokojona starsza kobieta zawiadomiła policję, Ŝe od dłuŝszego czasu nie widzi swojego sąsiada, zaobserwowała teŝ, Ŝe nie odpowiada on na pukanie do drzwi przez sąsiadów i krewnych.w odpowiedzi na zawiadomienie, policjanci wraz ze straŝakami weszli przez okno do mieszkania sąsiada zaniepokojonej kobiety. W mieszkaniu znaleziono zwłoki w pozycji leŝącej na prawym boku na rozłoŝonej wersalce, z nogami spuszczonymi i stopami dotykającymi podłogi. Prawa kończyna górna denata była wysunięta do przodu, a lewa zgięta w stawie łokciowym. Ciało było w zaawansowanym stanie gnilnym; znaleziono duŝe ilości larw. Prokuratura Rejonowa w Elblągu postanowiła o zasięgnięciu opinii biegłego celem ustalenia czasu i okoliczności śmierci na podstawie znalezionych larw. W odpowiedzi biegła, poza wyŝej wskazanymi uwagami dot. źle zakonserwowanego materiału, stwierdziła występowanie larw II i III stadium Protophormia terraenovae. NaleŜą one do muchówek z rodziny plujkowatych (Diptera; Calliphoridae), reprezentują one pierwsze ogniwo sukcesji ciał niepogrzebanych. W opinii biegła wzięła pod uwagę średnią temperaturę panującą w przypuszczalnym momencie zgonu (16, 29 o C) oraz przyjęła, Ŝe w pokoju temperatura wynosiła ok. 20 o C. Biegła wskazała, Ŝe w tych warunkach ww. larwy maksymalne rozmiary (18 do 19 mm) osiągają w ciągu dziewięciu do jedenastu dni. Większość znalezionych przy zwłokach larw mierzyła od 14 do 19 mm. Tylko trzy przesłane do badania entomologicznego larwy nie były w pełni rozwinięte i aktywnie Ŝerujące. W związku z powyŝszym biegła oznaczyła datę zgonu na 9 11.7.2004 r. W wyniku przeprowadzonego śledztwa, o zabójstwo i kradzieŝ oskarŝono męŝczyznę, który znany był denatowi, gdyŝ często robił mu zakupy. OskarŜony został uznany winnym i skazany na dwanaście lat pozbawienia wolności. 19 13.10.2003 r. znaleziono zwłoki znajdujące się w stanie rozkładu. Autopsja wskazała na to, Ŝe są to zwłoki męŝczyzny i są znacznie zeszkieletowane. Na zwłokach znajdowały się dorosłe owady oraz ich larwy, które zostały pobrane do badania entomologicznego. Biegli przyporządkowali te owady do rodzin i w niektórych przypadkach do gatunku. Ustalono, Ŝe 18 http://www.slady-biologiczne.pl/ciekawostki 19 http://www.edukacjaprawnicza.pl/index.php?cid=43&id=415&mod=m_aktualnosci&p=3
na zwłokach znajdowały się larwy III stadium muchówek z rodziny Calliphoridae, larwy muchówek z rodziny Fannidae, postaci preimaginalne much z rodzin Sepsidae i Piophilidae oraz dorosłego chrząszcza z rodziny Silphidae. Znalezione owady reprezentowały róŝne ogniwa sukcesji. Było to spowodowane równoległym przebiegiem fermentacji białkowej i amoniakalnej zwłok w wyniku słonecznej pogody i wysokich temperatur. Po wzięciu pod uwagę dowodów entomologicznych i czynników klimatycznych stwierdzono, Ŝe czas jaki minął od zgonu to trzy do pięciu miesięcy. 20 Podsumowanie W Polsce entomologia foresyczna i jej wykorzystanie w praktyce organów śledczych to głos przyszłości. W ogromnej większości przypadków o sukcesie wykrywczym decydują poprawnie i szczegółowo przeprowadzone czynności na miejscu zdarzenia. Oględziny miejsca odnalezienia zwłok, oględziny zwłok, ustalenia dotyczące czynników zewnętrznych ( ustalenia połoŝenia miejsca, pora roku, temperatura, pogoda ) i zabezpieczenie odnalezionych śladów to podstawa sukcesu, następnie analiza zabezpieczonego materiału dowodowego to desygnaty poprawnego postępowania wstępnego w postępowaniu przygotowawczym korzystającym z innych niŝ dowody osobowe lub dowody z dokumentów. Niestety obecna praktyka mimo rozwoju technicznego, organizacyjnie i mentalnie tkwi w modelu, którego kształtowanie rozpoczęło się w dziewiętnastym wieku. Na miejscu odnalezienia zwłok zjawia się ekipa dochodzeniowo-śledcza zwykle składająca się z jednego lub dwóch funkcjonariuszy policji pionu dochodzeniowego, patrolu policji zabezpieczającego miejsce zdarzenia i technika kryminalistyki, który jest jedną osoba. Prokurator kierujący, a w zasadzie prowadzący oględziny pojawia się na miejscu odnalezienia po upływie ok. godziny od momentu odnalezienia zwłok i od tego momentu to on decyduje, w jaki sposób są prowadzone czynności na miejscu zdarzenia. Ten system prowadzenia czynności na miejscu zdarzenia niestety w dzisiejszych czasach jest anachroniczny i w duŝej mierze przyczynia się do pozostawania znacznej ilości spraw masie postępowań zakończonych wobec nie wykrycia sprawcy. Zaradzić temu moŝe utworzenie specjalnych grup technicznych, składających się z zespołu kilku techników kryminalistyki ( 2-3 osoby ), którzy w po pojawieniu się na miejscu zdarzenia dają gwarancję wykonania oględzin miejsca i zabezpieczenia dowodów w sposób poprawny. Prawidłowe zebranie i zabezpieczenie dowodów w postaci materiału biologicznego jest decydujące dla wykonania ekspertyzy 20 http://www.edukacjaprawnicza.pl/index.php?cid=43&id=415&mod=m_aktualnosci&p=3
entomologicznej. Mam nadzieję, Ŝe doktryna rozpowszechniając wiedzę o moŝliwościach wykorzystania wiedzy entomologicznej przyczyni się do wdroŝenia zabezpieczania śladów w postaci owadów i ich elementów do codziennej praktyki organów ścigania, albowiem moŝe się to przyczynić do wzrostu wykrywalności przestępstw. Bibliografia : 1. Strona Internetowa dotycząca kryminalistyki i medycyny sądowej ( dostęp 20.08.2008 r.) http://www.kryminalistyka.fr.pl/crime_entomologia.php 2. Jean Pierre Meggin La Faune des Cadavres 3. Les Kordylewski Ph.D. Forensyka - Previously Unpublished October 2007 4. Kenneth G.V. Smith w artykuł pt. The entomology of cadaver 5. M. Benecke, A brief history of ronesic entomology Forensic Science Interational (2001) 6. J. Amendt, R. Krettek, R. Zehner Forensic entomology 7. Strona internetowa ( dostęp 20.08.2008) http://www.kryminalistyka.wortale.net/art.php?art=48 8. Payne J.A. I King E.W. Insect succession and decomposition of pig carcasses in water 9. Strona Internetowa dotycząca kryminalistyki i medycyny sądowej ( dostęp 20.08.2008 r.) http://www.kryminalistyka.fr.pl/crime_entomologia_history.php