PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH PRZY ZABYTKOWYM POMNIKU UPAMIĘTNIAJĄCYM ŚMIERĆ KSIĘCIA MAZOWIECKIEGO BOLESŁAWA IV
1. OPIS OBIEKTU Rodzaj obiektu: wolnostojący pomnik z krzyżem Lokalizacja: dawna posiadłość Krasińskich w Opinogórze Styl: neogotyk Materiał: piaskowiec Autor: nieznany Czas powstania: 1838r. Wymiary: szer.podstawy: 110cm x 110cm, wys. 370cm Obiekt wystawiony jest w ekspozycji zewnętrznej w bezpośrednim sąsiedztwie drzew i krzaków. Usytuowany ok. 100 metrów na południe od Zameczku Krasińskich. Front pomnika skierowany jest ku wschodowi. 1 - dolna płyta tworząca stopień cokołu, o wym.: 110 x 110 x 17 cm 2 - sklejony z dwóch elementów trzon cokołu, o wym.: 160 x 97 x 97cm 3 - wieńczący pomnik krzyż, o wym.: 200 x 103 x 29 cm Poszczególne elementy pomnika osadzone są jeden na drugim tworząc wertykalną symetryczną formą pomnika. Podstawę tworzy kwadratowa płyta. Na niej blok w formie prostopadłościanu z herbem piastowskiego orła pod koroną i inskrypcją, zwieńczony profilowanym gzymsem. Inskrypcja w języku łacińskim brzmi: Boleslao IV Duci Masoviae, Russiaeque terrarum, nec non Varsiaviae, isegrad. Etc. Domino primo patrio idiomate Legislatori splendore oblati sibi sceptri Regni Pol. Non Seducto, post XXV annos laudatissimi Regiminis. Opinogorae A MCCCLIV defuncto h.m.p. Vinc. Corvinus Comes a Crasne in Opinogora Krasiński MDCCCXXXVIII. Boczne ściany bloku stanowią płyciny, zamknięte narożnymi kolumienkami, a od góry profilowanym ostrołukiem. Powyżej, bogato rzeźbione motywy roślinne stanowiące bazę dla dominującego w całej kompozycji krzyża. Ramiona krzyża Zakończone są w formie trójlistnej koniczyny.
2. HISTORIA OBIEKTU Obiekt wykonano na zlecenie generała Wincentego Krasińskiego w 1838 roku. Pomnik wzniesiono na pamiątkę śmierci Księcia Mazowieckiego Bolesława IV, który zmarł w Opinogórze w 1454 roku. W 1959 r. odnowiono niszczejący pomnik, od tamtej pory stan obiektu stopniowo się pogarsza. 3. STAN ZACHOWANIA OBIEKTU Obiekt znajduje się w bardzo złym stanie. Widoczne są liczne ubytki i uszkodzenia materiału kamiennego, mające miejsce zwłaszcza przy ramionach krzyża i narożnikach elementów profilowanych. Duża cześć powierzchni pomnika pokryta jest ubytkami spowodowanymi wypłukaniem spoiwa ze słabszych warstw sedymentacyjnych. Pomnik nie ustrzegł się wyrytych wtórnie znaków i napisów, pochodzących z późniejszych czasów, co widoczne jest szczególnie w partii piedestału. Na zły stan obiektu składają się też drobne ubytki i złuszczenia wywołane oddziaływaniem soli rozpuszczalnych w wodzie, na warstwę przypowierzchniową kamienia. Elementy piaskowcowe, szczególnie w partiach cokołu i zwieńczenia, pokryte są nawarstwieniami pochodzenia atmosferycznego o zróżnicowanym charakterze: od cienkich, szarych, w partii ścian cokołu, przez czarne, grube, w partii krzyża, gzymsów i piedestału, po zielono brunatne, solne, naskorupienia na gzymsach i zarzeźbieniach. Powierzchnie poziome, lub zbliżone do poziomych, pokryte są grubymi nawarstwieniami pochodzenia mikrobiologicznego: mchy i porosty oraz atmosferycznego: ciemnoszare naskorupienia. Ubytki i nawarstwienia na bloku napisowym częściowo zatarły czytelność inskrypcji - głównego przekazu treściowego nagrobka. W dolnych partiach pomnika utrzymuje się podwyższony poziom zawilgocenia co sprzyja rozwojowi flory: bujnie porastają mchy i glony, a także trawy itp. 4. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH Kamienny pomnik poświęcony upamiętnieniu śmierci Bolesława IV w Opinogórze, pochodzący z 1838r. znajduje się w złym stanie zachowania. Dalsze pozostawianie obiektu w obecnych warunkach ekspozycji bez podjęcia interwencji konserwatorskiej niesie ryzyko pogłębienia istniejących zniszczeń i powstania szeregu nowych. W celu zabezpieczenia przed dalszą degradacją i przywrócenia pierwotnej świetności należy przeprowadzić kompleksową konserwację pomnika wraz z jego demontażem.
W procesie konserwacji należy poświęcić szczególną uwagę oczyszczaniu obiektu z nawarstwień i zasoleń, uczytelnieniu przekazu historycznego, jakim jest inskrypcja oraz zabezpieczeniu obiektu przed dalszą degradacją. Cały szereg zabiegów jakie należy przeprowadzić w ramach konserwacji niniejszego obiektu przedstawiono poniżej w punktach: 1. Wykonać dokumentacje fotograficzną i opisową stanu zachowania obiektu przed konserwacją. 2. Zdemontować obiekt, co pozwoli na wykonanie izolacji przeciw wilgotnościowej, poziomej oraz ustabilizowanie fundamentu oraz ułatwi kolejne zabiegi konserwatorskie przy poszczególnych elementach pomnika. 3. Poszczególne elementy kamienne oczyścić z nawarstwień luźno zalegających, a następnie zdezynfekować 30% roztworem preparatu algicydowego (preparat algo i glonobójczy do usuwania zanieczyszczeń mikrobiologicznych, zdolny do penetracji wierzchnich warstw naturalnego kamienia, piaskowca, nie powodujący przebarwień kamienia). 4. Usunąć korodujące elementy konstrukcyjne, wraz z ewentualnie istniejącą ołowianą otuliną. Prace wykonać metodą rozwiercania i frezowania wiertłami z nasypem diamentowym bez używania udaru. 5. Przeprowadzić proces czyszczenia elementów piaskowych, przy użyciu kompresów z 3-5 % roztworu kwasu fluorowodorowego spłukiwanych wodą pod nie dużym (do 50 bar) ciśnieniem. 6. Powierzchnie elementów kamiennych doczyścić ręcznie przy użyciu skalpeli i pilników korundowych. 7. Przeprowadzić odsalanie elementów obiektu, metodą odprowadzania soli rozpuszczalnych w wodzie, do rozszerzonego środowiska - kompresy z ligniny. 8. Popękane elementy skleić żywicą epoksydową, w razie potrzeby sklamrować elementami ze stali nierdzewnej wklejonymi na tę samą żywicę. Należy stosować żywice epoksydowe przeznaczone do prac restauracyjnych, przy jasnych piaskowcach, transparentne, przejrzyste, o dobrej przyczepności do wilgotnego podłoża. Stosowane żywice epoksydowe muszą być niskokurczliwe, nadające się do szlifowania i polerowania, odporne na warunki atmosferyczne, nie zawierające rozpuszczalników. Żywica musi mieć możliwość barwienia w masie i mieszania z mączką kamienną, celem scalania kolorystycznego obiektu. 9. Większe ubytki materiału kamiennego, znajdujące się zwłaszcza w partiach ramion krzyża i profilowanych gzymsów uzupełnić odpowiednio dobranym materiałem kamiennym wklejonym żywicą epoksydową renowacyjną do uzupełnień ubytków z piaskowca naturalnego.
Należy stosować żywice epoksydowe przeznaczone do prac restauracyjnych, przy jasnych piaskowcach, transparentne, przejrzyste, o dobrej przyczepności do wilgotnego podłoża. Stosowane żywice epoksydowe muszą być niskokurczliwe, nadające się do szlifowania i polerowania, odporne na warunki atmosferyczne, nie zawierające rozpuszczalników. Żywica musi mieć możliwość barwienia w masie i mieszania z mączką kamienną, celem scalania kolorystycznego obiektu. 10. Mniejsze ubytki formy rzeźbiarskiej zrekonstruować należy przy użyciu drobnoziarnistej mineralnej zaprawy renowacyjnej do piaskowca. 11. Opracować powierzchnie rekonstrukcji i uzupełnień przez podkuwanie i szlifowanie. 12. W miejscach zatarcia czytelności inskrypcji podkreślić litery skalpelem, lub dłutem ewentualnie uprzednio nadbudować brakująca formę w drobnoziarnistej mineralnej zaprawie renowacyjnej do piaskowca. 13. Przeprowadzić impregnacje hydrofobową elementów kamiennych preparatem siloksanowym do hydrofobizacji piaskowców naturalnych. Oligomeryczne roztwory siloksanowe, o wysokich zdolnościach penetracyjnych, reagujące chemicznie w strukturze piaskowca, w obecności wilgoci, przechodzące w hydrofobowy, odporny na działanie warunków atmosferycznych i promieniowanie ultrafioletowe polisiloksan. Preparat powinien mieć możliwość stosowania pigmentów koloryzacyjnych. 14. Zmontować elementy pomnika użyciem poziomej izolacji powietrznej przekładając je blaszkami ołowianymi, lub membrany z elastoszlamu, a element wieńczący krzyż osadzając przy użyciu dybla ze stali nierdzewnej o średnicy 16mm, wklejonego żywicą epoksydową, o parametrach jak w p.9. 15.Szczeliny pomiędzy poszczególnymi elementami pomnika zaspoinować zaprawą ze spoiwem silikonowym do uzupełniania ubytków w obiektach z piaskowca. 16. Zunifikować pomnik kolorystycznie w oparciu o pigmenty stosowane z preparatem do impregnacji hydrofobowej, jak opisane w p.13. 17. Całość prac udokumentować fotograficznie i opisowo. Opr. Grzegorz Świerczyński Nr dyplomu: 64 10
NOTA KOREKCYJNA Do oryginalnego PROGRAMU PRAC KONSERWATORSKICH PRZY ZABYTKOWYM POMNIKU UPAMIĘTNIAJĄCYM ŚMIERĆ KSIĘCIA MAZOWIECKIEGO BOLESŁAWA IV opracowanego w grudniu 2011r wprowadzono korekty związane z wymogami prawa zamówień publicznych. Usunięto wszystkie nazwy własne zalecanych preparatów, zastępując je istotnymi technicznymi cechami preparatów. Opisane zmiany nie wpływają na układ i sens merytoryczny programu prac konserwatorskich. W związku z istniejącym ryzykiem, użycia preparatów szkodliwych, dla tej, szczególnej substancji zabytkowej, nakłada się na Wykonawcę obowiązek nadzoru merytorycznego przez konserwatora zabytków. Ponadto nakłada się na Wykonawcę obowiązek, przedstawienia zabiegów i preparatów, przed ich zastosowaniem, do akceptacji dyrekcji Muzeum Romantyzmu. Korektę opracował: mgr inż. A. Kochański