Rynek wołowiny w Polsce Danuta RYCOMBEL IERiGZ-PIB ul. Świętokrzyska 20 00-002 Warszawa E-mail: rycombel@ierigz.waw.pl
Wpływ sytuacji na światowym rynku wołowiny na polski rynek możliwości zbytu W Europie współczynnik samowystarczalności w produkcji wołowiny zmalał z 99% średnio w latach 1995-1997 do 92% w latach 2011-2013. bezpieczeństwo żywnościowe produkowanej wołowiny: 1. wycofanie mączek mięsno-kostnych z żywienia bydła, 2. utylizacja odpadów wysokiego ryzyka (SRM), 3. identyfikacji bydła, etykietowania wołowiny i produkcja żywności w systemach jakości. możliwości wsparcia wynikające z członkostwa Polski w UE Instrumenty WPR ewaluowały w kierunku redukcji bezpośredniego wsparcia produkcji i eksportu. Zmiany w poziomie wsparcia odzwierciedlają między innymi mierniki: 1. Producer Single Commodity Transfers (SCT), który w UE w latach 1997-2011 obniżył się prawie 4 krotnie (do 3,1 mld EUR), a w krajach OECD zmalał o 50% (do 8 mld EUR), 2. General Services Support Estimate (GSSE) obejmuje transfery budżetowe na badania, marketing, promocje, infrastrukturę i kontrolę jakości, które zgodnie z postanowieniami GATT/WTO nie podlegają redukcji. W UE wzrósł on o 18%, w USA o 162% i w Australii o 65%.
Polski eksport produktów wołowych Wyszczególnienie 2004-2005 2007-2008 2010-2012 w tys. ton Eksport ogółem 164,9 236,6 320,4 Mięso wołowe 114,9 182,4 270,9 Żywiec wołowy w ekwiwalencie mięsa 41,4 25,7 23,0 Import ogółem 16,0 17,3 24,3 Mięso wołowe 3,3 6,7 13,5 Żywiec wołowy w ekwiwalencie mięsa 11,9 7,6 8,4 w tys. sztuk Eksport bydła i cieląt 795,1 480 348,8 Import bydła i cieląt 31,7 16,5 22,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie CIHZ, MF i CAAC.
Saldo obrotów polskiego handlu zagranicznego wołowiną, wieprzowiną i drobiem m ln E U R 1200 900 600 300 0-300 439 315 132 579 360 262 528 523 96 629 608-261 682 554-525 843 908 874 1019 959 708-325 -322-328 -600 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 wołowina wieprzowina drób
Struktura towarowa eksportu produktów wołowych w latach 2004-2005 i 2010-2012 (średnio w okresie) w % 2004-2005 2010-2012 bydło 47,0% konserwy i podroby 3,0% bydło 10,3% mięso 82,1% mięso 50,0% konserwy i podroby 7,6%
Wpływ eksportu na krajową podaż wołowiny Pogłowie bydła ogółem (tys. szt. ) 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1995-1999 2000-2004 2005-2009 2010-2012 pogłowie bydła ogółem pogłowie młodego bydła produkcja wołowiny 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Pogłowie młodego bydła (tys. szt.) produkcja wołowiny (tys. ton) zahamowanie spadku pogłowia bydła na skutek zmniejszenia ubojów cieląt (z 994 tys. sztuk średnio w latach 2000-2004 do 617 tys. sztuk w latach 2010-2012, zmiany w strukturze wiekowoużytkowej bydła - wzrost udziału młodego bydła z 17,7% średnio w latach 2000-2004 do 22,5% w latach 2010-2012, wzrost produkcji wołowiny z 305 tys. ton rocznie w latach 2000-2004 do 387 tys. ton rocznie w latach 2010-2012.
Wpływ eksportu na krajową podaż wołowiny Udział Polski w pogłowiu bydła ogółem w UE-27 wynosi ok. 6% 1. w pogłowiu krów mlecznych ok. 14%, 2. w pogłowiu krów mamek ok. 1%. W Polsce dominuje mleczne użytkowanie bydła. W Hiszpanii i w Portugali bydło było użytkowane głównie na mięso, a we Francji Wlk. Brytanii, w Belgii jest użytkowane dwukierunkowo. Produkcyjność bydła w Polsce wynosi ok. 242 kg i jest niższa o 36% niż w Niemczech (331 kg) i o 19% niż we Francji (296 kg). Wynika to z różnic w strukturze rasowej i w użytkowaniu bydła. W Polsce udział byków w ubojach bydła wzrósł z 44,2% do 49,4% w latach 2005-2011, a udział krów zmniejszył się z 39,4% do 35,8% i jałówek z 16,4% do 14,8%. Struktura ubojów była zbliżona do występującej w Niemczech.
Wpływ eksportu na krajową podaż wołowiny W Polsce udział wołowiny w produkcji mięsa zmniejszył się z 14% w latach 1995-1999 do 10% w latach 2004-2011. Udział Polski w latach 2010-2012 w produkcji wołowiny w UE-27 wynosił 5%, w eksporcie mięsa wołowego 8%, a w eksporcie bydła ok. 7%. Polska w latach 2010-2012 była drugim po Irlandii eksporterem netto mięsa wołowego. W latach 2010-2012 eksport netto wołowiny z Irlandii wynosił rocznie 476,8 tys. ton, w Polsce 256,5 tys. ton, w Niemczech 139,8 tys. ton i 88,8 tys. ton w Holandii. Wskaźnik samowystarczalności w produkcji wołowiny zwiększył się z 108,1 średnio w latach 1995-1999 do 185 w latach 2004-2011.
Wpływ eksportu na popyt na wołowinę Spożycie wołowiny, wieprzowiny i drobiu w Polsce k g /o s o bę 50 40 30 20 10 0 43,6 39,5 40,0 39,1 42,8 19,7 14,0 22,2 24,0 25,2 10,3 8,8 5,3 4,0 7,9 5,8 2,1 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 39,0 26,6 1,8 spadek konsumpcji wołowiny z 5,3 kg/osobę w 2004 r. do 1,8 kg/osobę w 2012 r., w latach 2004-2012 wzrost cen detalicznych wołowiny był większy niż cen wieprzowiny i drobiu. Ceny rostbefu rosły w tempie 7,1% rocznie, a ceny detaliczne tuszki kurcząt o 4,7%, relatywne podrożenie wołowiny względem drobiu i wieprzowiny. wieprzowina wołowina drób
Spożycie mięsa wołowego i cielęcego wg grup kwintylowych 4,0 3,0 k g / o s o bę 2,0 1,0 0,0 I II III IV V grupy kw intylow e 2005 2008 2010 2012
Relacje cen detalicznych mięsa wołowego do schabu środkowego, do filetu z piersi kurcząt i całego kurczęcia 2,5 2,0 1,5 1,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Relacje cen mięsa wołowego z udźca do schabu środkowego Relacje cen rostbefu do filetu z piersi kurczaka Relacje cen szpondra do kurczaka patroszonego
Bezpieczeństwo żywnościowe Systemy produkcji wołowiny gwarantują bezpieczeństwo żywnościowe i powtarzalną jakość. Są one stosowane przez światowych eksporterów, w tym w Australii system MSA (Meat Standards Australia). Produkcja w ramach systemów jakości i jej promocja są wspierane z budżetu UE. Mogą być stosowane: 1. Wspólnotowe systemy jakości żywności (ChNP, ChOG, GTS, produkcja ekologiczna) Obszar geograficzny Bazas we Francji, którego warunki przyrodnicze pozwalają na wypas pastwiskowy bydła przez ponad pół roku. Wołowina produkowana z bydła tradycyjne hodowanego na tym obszarze. Logotyp systemu jakości Bœuf de Bazas
Bezpieczeństwo żywnościowe 2. Krajowe systemy gwarantowanej jakości żywności (np. we Francji Label Rouge, W Irlandii Bard Bia Qality, w Hiszpanii Eusko Label). W Polsce został opracowany system QMP (Quality Meat Program), który odpowiada koncepcji od pola do stołu i strategii od widelca do zagrody. Na mocy decyzji MRiRW został uznany za krajowy system jakości żywności. Logotyp polskiego systemu jakości
Dopłaty bezpośrednie 800 600 400 301,0 438,0 379,55 339,3 506,98 502,62 562,08 439,03 346,43 710,57 731,72 584,79 410,03 396,14 307 Dochody gospodarstw utrzymujących zwierzęta w systemie wypasowym były niższe o ok. 32% w porównaniu z gospodarstwami produkującymi mleko, a udział dopłat w dochodach wynosił ok. 75% i był wyższy o 33 pkt. proc. (na podstawie badań W. Czubak, W. Poczta, A. Sadowski 2011 r.). 200 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Jednolita Płatność Obszarowa (zł/ha UR) Płatność zwierzęca (zł/ha UZ) Płatność do krowy (zł/sztukę) Reforma WPR 2014-2020 powinna spowodować większe ujednolicenie systemu dopłat bezpośrednich w sektorze wołowiny niż reforma WPR Luksemburska.
Podsumowanie 1. W Polsce proces koncentracji pogłowia bydła jest skutkiem przede wszystkim specjalizacji gospodarstw w produkcji mleka. W latach 2005-2011 liczba gospodarstw posiadających bydło zmniejszyła się o ok. 44% (do 443,3 tys.), z czego 85% posiadało krowy. Użytkowanie bydła w gospodarstw wskazuje, że w najbliższej przyszłości produkcja wołowiny będzie powiązana z produkcją mleka. 2. Miernikiem specjalizacji eksportowej jest udział eksportu w produkcji. Wynosił on średnio ok. 50% w latach 2004-2011, ale nie towarzyszyły temu charakterystyczne dla procesu specjalizacji eksportowej zmiany w organizacji rynku. Konkurencyjność polskiej wołowiny wynikała głównie z jej relatywnie niskich cen w porównaniu z UE-15.
Podsumowanie 3. Słaba integracja w sektorze wołowiny powoduje, że w Polsce nadal dominuje cena skupu bydła za wagę żywą (oficjalnie podawana w statystyce krajowej). Klasyfikacja poubojowa EUROP nie wpływa na jakość produkowanego żywca wołowego. 4. W Polsce, nie było standaryzacji mięsa wołowego. Podstawą standardu jest kodyfikacja wymagań konsumenckich w postaci kodu kreskowego (np. gatunek, element, metody produkcji, opakowanie). Rozbiór tusz odbywał się zgodnie z wymogami kraju importującego lub danej sieci handlowej.
Podsumowanie 5. W strukturze kosztów bezpośrednich był wysoki udział kosztów wymiany stada, co wskazuje na potrzebę ich wsparcia. System dopłat bezpośrednich nie daje takiej możliwości. Kwestia ta jest szczególnie istotna dla gospodarstw o skali chowu od 1-19 sztuk, w których w 2011 r. znajdowało się ok. 33% krajowego pogłowia bydła. 6. Produkcja wołowiny w systemach jakości na wstępnym etapie wymaga odpowiedniego doboru ras mięsnych do krzyżowania towarowego. Kwestią podstawową jest określenie, czy ramach wsparcia systemów produkcji wołowiny jest możliwa zmiana struktury rasowej bydła w Polsce.