PRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak

Podobne dokumenty
P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2017/2018 mgr Anna Kuchciak

Zasada demokratycznego państwa prawnego. Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego

Pojęcie administracji Administracja oznacza wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji określonych celów o charak

Sprawiedliwość społeczna

DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE W ORZECZNICTWIE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO.

ZASADY NACZELNE USTROJU RP

PRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2016/2017 mgr Anna Kuchciak

Art konkretyzacja: - ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2017/2018 mgr Anna Kuchciak

BL TK/13 Warszawa, 21 lutego 2014 r.

przedstawiam następujące stanowisko:

PRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak

POSTANOWIENIE. z dnia 16 lutego 2000 r. Sygn. Ts 97/99

ROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2016/2017 mgr Anna Kuchciak

Prawa człowieka i systemy ich ochrony

BL TK/15 Warszawa, 28 maja 2015 r.

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2016/2017 mgr Anna Kuchciak

SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

W związku z wnioskiem Grupy Posłów na Sejm RP VII Kadencji o stwierdzenie, że:

75/1/B/2012. POSTANOWIENIE z dnia 2 sierpnia 2011 r. Sygn. akt Ts 102/10

o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Opinia prawna w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Poznaniu skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego (sygn akt. P. 28/02)

Wyrok z dnia 30 stycznia 1996 r. II URN 54/95

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2017/2018 mgr Anna Kuchciak

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

PRAWO. mgr Anna Kuchciak 2016/2017

Art. 118 ust. 2 ustawy o PSP przewiduje, że od kary upomnienia wymierzonej przez

43/1/B/2006. POSTANOWIENIE z dnia 24 stycznia 2006 r. Sygn. akt Ts 92/05. Trybunał Konstytucyjny w składzie: Marian Grzybowski,

PRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak

o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

1. Na czym polega zasada ochrony praw słusznie nabytych?

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. 2017/2018 mgr Anna Kuchciak

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Warszawa, dnia 27 marca 2007 r. OPINIA PRAWNA w sprawie zgodności z Konstytucją art. 3 pkt 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym. 1.

Trybunału Konstytucyjnego

Stan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

Godność w Konstytucji

Moduł 1. Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego

PRZEPISY INTERTEMPORALNE

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 14 stycznia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy. o zmianie Konstytucji RP

UCHWAŁA Nr /16 KOLEGIUM REGIONALNEJ IZBY OBRACHUNKOWEJ w Olsztynie z dnia 18 stycznia 2016 roku

316/5/B/2010. POSTANOWIENIE z dnia 15 września 2010 r. Sygn. akt Tw 12/10. p o s t a n a w i a: UZASADNIENIE

Wyrok z 13 września 2005 r., K 38/04 UMOWY W JĘZYKACH OBCYCH

Prawa człowieka i systemy ich ochrony

POSTANOWIENIE z dnia 22 maja 2013 r. Sygn. akt U 4/11. Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Prof. dr hab. Marek Chmaj OPINIA PRAWNA. dotycząca:

Warszawa, dnia 13 maja 2011 r. Do sprawy: P 4/11 TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY. Wnioskodawca: WSA w Poznaniu Uczestnicy: Sejm Prokurator Generalny

system ściśle powiązanych dyrektyw adresowanych do prawodawcy, wskazujący, jak należy dokonywad zmian w prawie obowiązującym w paostwie

o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI. PRAWO KONSTYTUCYJNE SEMESTR LETNI 2014/2015 mgr Anna Kuchciak

UCHWAŁA Nr /16 KOLEGIUM REGIONALNEJ IZBY OBRACHUNKOWEJ w Olsztynie z dnia 18 stycznia 2016 roku

Pojęcie i prawna regulacja zasad techniki prawodawczej. ZTP reguły konstruowania aktów normatywnych przez legislatorów

ROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE

nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt

Dz. U Nr 55 poz WYROK z dnia 16 czerwca 1999 r. Sygn. P. 4/98

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK. z dnia 8 kwietnia 1998 r. Sygn. K. 10/97. po rozpoznaniu 8 kwietnia 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Krajowej Rady %# & &!# &!%!

640/II/B/2014. POSTANOWIENIE z dnia 13 maja 2003 r. Sygn. akt Tw 78/02

60/1/B/2013. POSTANOWIENIE z dnia 17 lutego 2012 r. Sygn. akt Ts 177/11

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

BL TK/13 Warszawa, 30 grudnia 2013 r.

Prawo konstytucyjne - opis przedmiotu

Spis treści. Przedmowa... XI

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

POSTANOWIENIE. zobowiązuje Krajową Radę Sądownictwa do wykazywania, na

Polska, dnia 16 sierpnia 2016 r. Poz. 1 WYROK TRZYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO. z 9 marca 2016 r. sygn. akt K 47/15

OPINIA PRAWNA. Prof. dr hab. Stanisław Hoc. Warszawa, dnia 25 września 2015r.

UCHWAŁA NR LI/382/2018 RADY MIEJSKIEJ W ZAKROCZYMIU. z dnia 29 sierpnia 2018 r.

Wniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

STANOWISKO KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 10 marca 2017 r.

Opinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie

Postanowienie z dnia 14 lipca 1993 r. Sygn. akt (K. 5/92)

J(CU. Pan Jacek Cichocki Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów

Postanowienie z dnia 14 listopada 2002 r. III RN 64/02

SPRAWIE OGÓLNYCH WARUNKÓW UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ.

345/4/B/2012. POSTANOWIENIE z dnia 25 maja 2012 r. Sygn. akt Ts 206/10

183/2/B/2013. POSTANOWIENIE z dnia 4 grudnia 2012 r. Sygn. akt Ts 273/11

PETYCJA. Prezes Rady Ministrów

SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA SPRAWOZDANIE. KOMISJI USTAWODAWCZEJ oraz KOMISJI GOSPODARKI NARODOWEJ

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2018/2019 mgr Anna Kuchciak

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki Warszawa, dnia 25 czerwca 2010 r. DOLiS /10

określenie stanu sprawy/postępowania, jaki ma być przedmiotem przepisu

303/4/B/2010. POSTANOWIENIE z dnia 11 marca 2010 r. Sygn. akt Ts 272/09. Trybunał Konstytucyjny w składzie: Zbigniew Cieślak,

Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej

Pan. Donald Tusk. W związku z licznymi wątpliwościami jakie wywołała informacja o planowanym na

POLSKIE ORZECZNICTWO DOTYCZĄCE WŁADANIA NIERUCHOMOŚCIAMI 1

P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2017/2018 mgr Anna Kuchciak

Pojęcie aktu normatywnego

PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ

kodyfikacji, przez szeroki zakres obszarów regulacji

Warszawa, 25 lipca 2001 r.

Pani Teresa Piotrowska. Minister Spraw Wewnętrznych

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r.

Transkrypt:

PRAWO KONSTYTUCYJNE SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak

USTRÓJ USTRÓJ PAŃSTWOWY ZASADY USTROJU Rozdział I Konstytucji RP RZECZPOSPOLITA!art. 235 Konstytucji RP! utrudniona zmiana KONWENCJONALNOŚĆ ZASAD USTROJOWYCH nie ma powszechnie akceptowalnego katalogu tych zasad ( ) normatywna treść zasad ustrojowych wyrażonych w rozdziale I jest z reguły konkretyzowana i precyzowana przynajmniej w pewnym zakresie w dalszych przepisach Konstytucji. Powoduje to powstanie sytuacji, w której treść wynikająca z zasad ustrojowych >>pokrywa się<< się z treścią bardziej konkretnych unormowań konstytucyjnych. fragm. wyroku TK z 29 kwietnia 2003 r., sygn. akt SK 24/02

Art. 2 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. D E M O K R A T Y C Z N E P A Ń S T W O P R A W N E W UJĘCIU MATERIALNYM W UJĘCIU FORMALNYM

Z A S A D A D E M O K R A T Y C Z N E G O P A Ń S T W A P R A W N E G O ( ) podstawowa treść zasady demokratycznego państwa prawnego wyrażona w art. 2 konstytucji, może i powinna być rozumiana w taki sam sposób, jak rozumiano treść tej zasady w poprzednim porządku konstytucyjnym. ( ) Jednym z najważniejszych ustaleń było przyjęcie, że art. 1 przepisów konstytucyjnych i zapisana w nim klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi swego rodzaju zbiorcze wyrażenie szeregu reguł i zasad, które wprawdzie nie zostały expressis verbis ujęte w pisanym tekście konstytucji, ale w sposób immanentny wynikają z aksjologii oraz z istoty demokratycznego państwa prawnego. fragm. wyroku TK z 25 listopada 1997 r., sygn. akt K 26/97 ( ) razie zakwestionowania zgodności aktu normatywnego ze standardami demokratycznego państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej, podstawę kontroli konstytucyjności powinny stanowić przede wszystkim szczegółowe przepisy konstytucyjne. W takich sytuacjach nie ma natomiast potrzeby powoływania - jako podstawy kontroli - zasady demokratycznego państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 konstytucji. Zasada ta pełni wówczas przede wszystkim funkcję wskazówki dla interpretacji wymienionych, szczegółowych przepisów ustawy zasadniczej. fragm. wyroku TK z 9 czerwca 1998 r., sygn. akt K 28/97

ZASADA ZAUFANIA OBYWATELA DO PAŃSTWA Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa opiera się na pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Jednostka winna mieć możliwość określenia zarówno konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie obowiązującego w danym momencie stanu prawnego jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań własnych. fragm. wyroku TK z 14 czerwca 2000 r., sygn. P. 3/00 ( ) Zasada ta wymaga, by nie stanowić norm prawnych, które nakazywałyby obciążenie obywateli bez jednoczesnego wprowadzenia zasad postępowania odpowiednio jasnych, umożliwiających dochodzenie przez obywateli swoich praw. fragm. orzeczenia TK z 8 grudnia 1992 r., sygn. akt K. 3/92

ZASADA NIEDZIAŁANIA PRAWA WSTECZ (ZAKAZ RETROAKCJI PRAWA) Naruszenie zasady retroaktywności następowałoby wówczas, gdyby ustawie nadano moc obowiązującą wobec stosunków prawnych zaistniałych i trwających w czasie do wejścia tej ustawy w życie. fragm. wyroku TK z 31 marca 1998 r., sygn. akt K 24/97 ( )zasada nieretroaktywności prawa nie ma charakteru absolutnego i w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być naruszona, wskazywał jednak, że jej złamanie możliwe jest jedynie w sytuacjach wyjątkowych, a przemawiać za tym musi inna zasada prawnokonstytucyjna. fragm. wyroku TK z 10 października 2001 r., sygn. akt K 28/01 zob., np.: wyrok TK z 5 listopada 2002 r., sygn. akt P 7/01; wyrok TK z 10 grudnia 2007 r., sygn. akt P 43/07. ZASADA ODPOWIEDNIEJ VACATIO LEGIS art. 4 ust. 1 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j.: Dz.U. z 2015r., poz. 1484) Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy. Trybunał Konstytucyjny w swym dotychczasowym orzecznictwie wielokrotnie podkreślał konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem czasu. Zachowanie takiego okresu, określanego zazwyczaj nazwą vacatio legis (polskie terminy spoczywanie ustawy i okres dostosowawczy nie rozpowszechniły się), mana celu umożliwienie adresatom aktu normatywnego zapoznanie się z treścią nowych unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań. fragm. wyroku TK z 20 grudnia 1999 r., sygn. akt K 4/99 Badanie zgodności z Konstytucją sposobu wprowadzenia w życie nowych przepisów polega na ocenie, jaki okres dostosowawczy ma charakter odpowiedni. Jak wielokrotnie wskazywał Trybunał Konstytucyjny, odpowiedniość vacatio legis rozpatrywać należy w związku z możliwością pokierowania przez adresatów norm prawnych po ogłoszeniu nowych przepisów swoimi sprawami w sposób uwzględniający treść nowej regulacji. ( ) Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że nakaz odpowiedniej vacatio legis nie ma charakteru bezwzględnego. Ustawodawca może wręcz zrezygnować z vacatio legis, jeżeli przemawia za tym ważny interes publiczny. Standard wyznacza ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych, przewidująca 14 dni jako minimalny okres vacatio legis (art. 4 ust. 1). Trybunał Konstytucyjny wskazywał w dotychczasowym orzecznictwie, że w zakresie posługiwania się vacatio legis ustawodawcy służy stosunkowo znaczny margines swobody decyzji. fragm. wyroku TK z 20 stycznia 2010 r., sygn. akt Kp 6/09 R E G U Ł Y P R Z Y Z W O I T E J L E G I S L A C J I

ZASADA DOSTATECZNEJ OKREŚLONOŚCI PRAWA ZASADA OCHRONY PRAW NABYTYCH Kwestionowane przepisy naruszają zasady przyzwoitej legislacji, do których Trybunał zaliczył między innymi zasadę określoności prawa przewidującą, że przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swego postępowania. fragm. wyroku TK z 11 stycznia 2000 r., sygn. akt K 7/99 ( ) niejasność przepisu może uzasadniać stwierdzenie jego niezgodności z Konstytucją, o ile jest tak daleko posunięta, iż wynikających z niej rozbieżności nie da się usunąć za pomocą zwyczajnych środków mających na celu wyeliminowanie niejednolitości w stosowaniu prawa. Pozbawienie mocy obowiązującej określonego przepisu z powodu jego niejasności winno być traktowane jako środek ostateczny, stosowany dopiero wtedy, gdy inne metody usuwania skutków niejasności treści przepisu, w szczególności przez jego interpretację w orzecznictwie sądowym, okażą się niewystarczające. fragm. wyroku TK z 3 grudnia 2002 r., sygn. akt P 13/02 Treścią tej zasady jest zakaz stanowienia przepisów arbitralnie odbierających lub ograniczających prawa podmiotowe. Na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów konstytucyjnych zasada ochrony praw nabytych wywodzona była z ogólnej zasady państwa prawnego, wyrażonej obecnie - na równi z dwiema innymi fundamentalnymi zasadami ustrojowymi, mianowicie zasadą państwa demokratycznego i państwa sprawiedliwego (urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej) - w art. 2 konstytucji.( ) Po pierwsze przedmiotem ochrony przewidzianej w omawianej zasadzie jest przysługujące już określonej osobie prawo podmiotowe. Nie ma przy tym znaczenia, czy prawo to zostało nabyte na podstawie indywidualnego aktu organu władzy, czy wprost na podstawie ustawy (z chwilą spełnienia określonych w niej przesłanek). Po drugie z zasady ochrony praw nabytych nie wynika (adresowany do ustawodawcy) zakaz zmiany przepisów określających sytuację prawną osoby w zakresie, w którym sytuacja ta nie wyraża się w przysługującym tej osobie prawie podmiotowym. Jednakże w pewnych przypadkach (zwłaszcza z dziedziny ubezpieczeń społecznych) orzecznictwo uznało za dopuszczalne objęcie tą ochroną tzw. praw tymczasowych (ekspektatyw), czyli sytuacji, w których wprawdzie nie doszło do wydania aktu przyznającego prawo (tym bardziej aktu stwierdzającego przysługiwanie prawa), ale spełnione zostały wszystkie przesłanki warunkujące nabycie danego prawa. fragm. wyroku TK z 20 grudnia 1999 r., sygn. akt K 4/99 Zakresem obowiązywania zasady ochrony praw nabytych objęte są prawa słusznie (sprawiedliwie) nabyte ( ) fragm. orzeczenia TK z 11 lutego 1992 r., sygn. akt K 14/91 zob., np.: wyrok TK z 13 kwietnia 1999 r., sygn. akt K 36/98; wyrok TK z 22 czerwca 1999 r., sygn. akt K 5/99 R E G U Ł Y P R Z Y Z W O I T E J L E G I S L A C J I

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI Istotą tak rozumianego zakazu nadmiernej ingerencji jest uznanie, że ustawodawca nie może ustanawiać ograniczeń przekraczających pewien stopień uciążliwości, a zwłaszcza zapoznających proporcję pomiędzy stopniem naruszenia uprawnień jednostki a rangą interesu publicznego, który ma w ten sposób podlegać ochronie. W tym ogólnym ujęciu zakaz nadmiernej ingerencji pełni funkcję ochronną w stosunku do wszystkich praw i wolności jednostki (choć, oczywiście, kryteria nadmierności muszą być relatywizowane, m.in. z uwagi na charakter poszczególnych praw i wolności). Jego adresatem jest państwo, które winno działać wobec jednostki w sposób wyznaczony rzeczywistą potrzebą. fragm. orzeczenia TK z 26 kwietnia 1995 r., sygn. akt K 11/94 W ramach zasady demokratycznego państwa prawnego wskazuje się również na inne zasady, m.in.: ZAKAZ STANOWIENIA AKTÓW NORMATYWNYCH SPRZECZNYCH Z AKTAMI WYŻSZEGO RZĘDU ORAZ NAKAZ DZIAŁANIA W GRANICACH OKREŚLONYCH PRAWEM KOMPETENCJI ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI ZASADA SPRAWIEDLIWOŚCI PROCEDURALNEJ ZAKAZ NADMIERNEGO FORMALIZMU ZASADA NE BIS IN IDEM ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI ZASADA OCHRONY ŻYCIA LUDZKIEGO W KAŻDEJ FAZIE ROZWOJU

Opracowano na podstawie: Banaszak B. Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 r. Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: komentarz, Warszawa 2012 r. Garlicki L. Polskie prawo konstytucyjne: zarys wykładu, Warszawa 2014 r.