PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII (SEAP) DLA MIASTA BYDGOSZCZY NA LATA

PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII (SEAP) DLA MIASTA BYDGOSZCZY NA LATA 2012-2020 Bydgoszcz, listopad 2012 r.

Fot. Urząd Miasta Bydgoszczy Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) Autorzy opracowania: Zespół Consus Carbon Engineering sp. z o.o.: Przemysław Chudy Andrzej Haraśny Katarzyna Juras Justyna Wysocka-Golec Tomasz Pawelec (kierownik projektu) Wojciech Piskorski (weryfikacja) Urząd Miasta Bydgoszczy, Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska 2

SPIS TREŚCI SKRÓTY I DEFINICJE... 4 1. SYNTEZA... 5 2. WSTĘP... 8 3. STRATERGIA W ZAKRESIE OCHRONY KLIMATU... 10 Cele... 10 Obecna sytuacja i wizja na przyszłość... 11 Aspekty organizacyjne i finansowe... 14 Współpraca z interesariuszami... 16 4. BAZOWA INWENTARYZACJA EMISJI... 20 5. PLANOWANE DZIAŁANIA DO ROKU 2020... 32 Strategia długoterminowa, cele i zobowiązania do roku 2020... 32 Planowane działania... 33 6. PODSUMOWANIE... 60 7. LITERATURA I ŹRÓDŁA... 62 ZAŁĄCZNIK I - Potencjalne źródła finansowania dla działań przewidzianych w SEAP dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020... 64 ZAŁĄCZNIK II Szczegółowe wytyczne do stosowania zielonych zamówień publicznych... 74 ZAŁĄCZNIK III Uwagi zgłoszone w ramach konsultacji dokumentu oraz sposób ich rozpatrzenia... 77 3

SKRÓTY I DEFINICJE COMO GHG GUS Mg CO 2 e NFOŚiGW OZE Plan POKASZK Sekretariat Porozumienia między Burmistrzami (Covenant of Mayors Office) Gazy cieplarniane (ang. Grenhouse Gases) Główny Urząd Statystyczny Tony ekwiwalentu dwutlenku węgla Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Odnawialne źródła energii Plan działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii (SEAP) Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020 Porozumienie Porozumienie między Burmistrzami SEAP UE WFOŚiGW WGK ZEC Jednostki miejskie Interesariusze zewnętrzni Plan działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii (ang. Sustainable Energy Action Plan) Unia Europejska Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz Wydziały Urzędu Miasta, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, zakłady opieki zdrowotnej, samorządowe instytucje kultury, spółki z udziałem miasta Mieszkańcy miasta, biznes, instytucje publiczne, organizacje pozarządowe i in. nie będące jednostkami miejskimi kilo (k) = 10 3 = tysiąc mega (M) = 10 6 = milion giga (G) = 10 9 = miliard tera (T) = 10 12 = bilion peta (P) = 10 15 = biliard g = gram W = wat kwh = kilowatogodzina MWh = megawatogodzina (tysiąc kilowatogodzin) MJ = megadżul = tysiąc kj GJ = gigadżul = milion kj TJ = teradżul = miliard kj Uwaga: w opracowaniu, do celów przeliczeniowych przyjęto 1 TJ = 277,78 MWh 4

1. SYNTEZA Przystąpienie do Porozumienia między Burmistrzami oraz opracowanie SEAP stanowi kontynuację działań podejmowanych przez Miasto Bydgoszcz od roku 2009, kiedy to rozpoczęto realizację projektu LAKS Lokalna Odpowiedzialność za Realizację Celów Protokołu z Kioto ( Local Accountability for Kyoto Goals ), który był realizowany wspólnie z miastami partnerskimi Reggio Emilia (Włochy), Padwa (Włochy) i Girona (Hiszpania) oraz Agencją Ochrony Zdrowia i Środowiska regionu Emilia Romagna ARPA (Włochy). Celem projektu było podwyższenie świadomości i odpowiedzialności władz lokalnych, przedsiębiorców i obywateli za konieczność podjęcia działań na rzecz ograniczenia zmian klimatu i realizacji zobowiązań Protokołu z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu. W ramach projektu został opracowany Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy, którego celem jest zaproponowanie wszystkich możliwych działań do 2020 roku w celu zredukowania emisji gazów cieplarnianych przez miasto Bydgoszcz o 20%, biorąc szczególnie pod uwagę sektory najbardziej odpowiedzialne za emisję gazów cieplarnianych. Opracowany Plan został przyjęty uchwałą Rady Miasta Bydgoszczy Nr LXXVIII/1164/10 w dniu 3.11.2010 r. i stanowi podstawę realizacji działań na rzecz ochrony klimatu i adaptacji do skutków zmian klimatu w mieście. Uchwałą Rady Miasta Bydgoszczy Nr. z dnia.. przyjęto aktualizację ww. dokumentu pn. Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020. SEAP jest spójny z funkcjonującym w mieście Planem Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu, opiera się na tych samych założeniach i prezentuje te same działania, jednakże bez aspektu adaptacji do zmian klimatu. Polityka energetyczno-klimatyczna dla Miasta Bydgoszczy zawarta w SEAP dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020 (oraz POKASZK) poza celem ochrony klimatu i redukcji emisji gazów cieplarnianych realizuje również lokalne cele w zakresie: Realizacji działań na rzecz efektywności energetycznej (m.in. wynikające z prawa); Zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego; Łagodzenia skutków wzrostu cen energii; Zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów; Zapewnienia konkurencyjności gospodarki; Adaptacji do skutków zmian klimatu. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie planu działań i jego uwarunkowań, służących redukcji zużycia energii finalnej na terenie Bydgoszczy, a przez to redukcji emisji gazów cieplarnianych (CO 2 ). Potrzeba przygotowania Planu wynika ze zobowiązania, jakie poczyniło miasto Bydgoszcz przystępując do Porozumienia między Burmistrzami, w ramach którego członkowie przyjmują na siebie obowiązek realizacji unijnej polityki klimatyczno-energetycznej 3x20. Tym samym Miasto Bydgoszcz zobowiązało się do ograniczenia wielkości emisji gazów cieplarnianych z obszaru miasta o minimum 20% w roku 2020, w stosunku do roku bazowego, za który przyjęto rok 2005. W ramach przygotowania niniejszego dokumentu oraz, w związku z realizacją Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu, wykonano inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych z obszaru miasta, a także przeanalizowano uwarunkowania i możliwości redukcji zużycia energii, możliwe scenariusze działań, wraz z oceną ich efektywności ekologiczno- 5

ekonomicznej. Dla wybranego wariantu działań opracowano ogólny harmonogram realizacji z określeniem odpowiedzialności za realizację. Oszacowano również koszty i przedstawiono potencjalne źródła finansowania zaplanowanych działań. Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (ang. Sustainable Energy Action Plan SEAP) jest kluczowym dokumentem pokazującym sposób, w jaki miasto, sygnatariusz Porozumienia między Burmistrzami, zamierza osiągnąć cele wyznaczone do realizacji do roku 2020. Wizja Bydgoszcz miastem zrównoważonej energii, liderem w zakresie wykorzystania technologii niskoemisyjnych i ochrony klimatu. Bydgoszcz miastem zrównoważonego rozwoju, inspirującym przykładem dla innych miast. Poprzez działania na rzecz ochrony klimatu miasto lepiej adoptuje się do energetycznych i środowiskowych wyzwań przyszłości. Cel Ograniczenie emisji CO 2 o 20% do 2020 roku, w stosunku do roku bazowego (2005 rok). Podsumowanie planowanych działań Planowane do realizacji działania w połączeniu z trendami jakie wystąpią niezależnie od działań miasta pozwolą osiągnąć w Bydgoszczy redukcję emisji o 894 855 Mg CO 2 e (od roku 2011 do roku 2020), co stanowi ograniczenie emisji do poziomu niższego o 21,72% w stosunku do roku bazowego (2005 rok). Przewidywana emisja w roku 2020, z uwzględnieniem rezultatów Planu wyniesie 2 065 812 Mg CO 2 e. Przewiduje się, że na skutek: wdrożenia do prawa polskiego dyrektyw UE dotyczących efektywności energetycznej, wdrożenia działań przewidzianych w polityce transportowej UE, naturalnego trendu wymiany sprzętu AGD, RTV i ITC, wdrożenia nowego prawa dot. OZE w Polsce, przewidującego wsparcie mikrogeneracji w OZE, modernizacji ZEC Bydgoszcz, wzrostu udziału energii z OZE w energii elektrycznej w Polsce, modernizacji sektora elektroenergetycznego w Polsce, emisje z terenu miasta zostaną ograniczone o 726 001 Mg CO 2 e. Lukę w ograniczaniu emisji (123 351 Mg CO 2 e) pomiędzy redukcją wynikającą z uwarunkowań zewnętrznych a docelowym poziomem emisji wypełniają działania realizowane przez samorząd Bydgoszczy, przewidziane w niniejszym Planie. Przewiduje się, że działania zaplanowane do realizacji w SEAP będą miały następujące rezultaty: Ograniczenie emisji CO 2 o 168 853 Mg CO 2 e rocznie w roku 2020, Ograniczenie zużycia energii o 481 471 MWh rocznie w roku 2020, Wzrost produkcji energii z OZE o 214 007 MWh rocznie w roku 2020. Koszt zaplanowanych działań to 1 473,277 mln zł, z czego środki wydatkowane przez miasto to 1 254,1 mln zł. Ponad połowa tej kwoty (ponad 850 mln zł) to środki na inwestycje, które już są realizowane. Należy też mieć na uwadze fakt, że tylko niewielka część tej kwoty to środki 6

bezpośrednio obciążające budżet miasta, gdyż przewidziane działania w znacznym stopniu opierają się na pozyskaniu funduszy zewnętrznych (unijne i krajowe środki na działania na rzecz efektywności energetycznej i ochrony środowiska). Łącznie szacowane oszczędności dla całego miasta z tytułu zaoszczędzonej energii szacuje się na co najmniej 192 mln zł rocznie (według cen energii z 2011 roku) dla działań zrealizowanych przez miasto w ramach SEAP. Dodatkowym efektem, którego nie da się bezpośrednio wyrazić w wartości pieniężnej jest poprawa stanu środowiska i komfortu życia, poprzez: Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza (ze źródeł indywidualnych, z transportu) zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń pyłu zawieszonego, benzo-a-pirenu, tlenków azotu i siarki, co przyczyni się do poprawy stanu zdrowia mieszkańców; jednocześnie realizowane przez to będą zobowiązania nałożone na miasto w ramach programu ochrony powietrza; Upłynnienie ruchu i usprawnienie komunikacji publicznej na terenie miasta zmniejszy to czas potrzebny na dojazdy, ograniczy hałas komunikacyjny; Zwiększy się estetyka miasta, dzięki renowacjom budynków, wdrożeniu nowych rozwiązań komunikacyjnych, terenów zieleni; Poprawi się bezpieczeństwo energetyczne mieszkańców, a także niezawodność infrastruktury komunalnej (dostawy ciepła, dostawy wody, odbiór ścieków i odpadów). Realizując Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020 (SEAP), a także na skutek uwarunkowań zewnętrznych Bydgoszcz osiągnie w 2020 roku 21,72% redukcji emisji CO 2 w stosunku do roku bazowego. 7

2. WSTĘP Celem dokumentu Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020, przyjętego uchwałą.. jest określenie koniecznej do osiągnięcia redukcji emisji gazów cieplarnianych z miasta Bydgoszczy oraz przedstawienie działań, które pozwolą osiągnąć wymaganą wielkość redukcji. Wymóg ograniczenia wielkości emisji gazów cieplarnianych z obszaru miasta Bydgoszczy wynika bezpośrednio z przystąpienia przez Miasto Bydgoszcz do Porozumienia między Burmistrzami, którego członkowie sygnatariusze zobowiązują się dobrowolnie do realizacji celów unijnej polityki energetyczno-klimatycznej. Cele te zakładają osiągnięcie do 2020 roku 20% redukcji emisji gazów cieplarnianych w całej Unii Europejskiej w stosunku do emisji z roku 1990. Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) przedstawia cel dla miasta Bydgoszczy w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz działania, które pozwolą na jego osiągnięcie do roku 2020. Działania przyjęte do realizacji celu koncentrują się na zrównoważonym użytkowaniu energii przez wszystkich jej użytkowników na terenie miasta. Plan ten eksponuje kluczową rolę władz miasta w ograniczaniu emisji, realizuje tym samym wytyczne dyrektyw UE oraz polskiego prawa w zakresie wiodącej roli sektora publicznego w zakresie działań na rzecz efektywności energetycznej i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Potrzeba prowadzenia przez Miasto Bydgoszcz polityki energetyczno-klimatycznej Potrzeba przygotowania i realizacji polityki energetyczno-klimatycznej (Plan działań na rzecz zrównoważonej energii oraz Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu ) nie wynika wyłącznie z przystąpienia miasta do Porozumienia między Burmistrzami. Realizację strategii energetyczno-klimatycznej przez miasto należy rozpatrywać również w kontekście: Realizacji działań na rzecz efektywności energetycznej zarówno wynikających z wymogów polskiego jak i europejskiego prawa, ale też ze zwykłego rachunku ekonomicznego; Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego wzrost efektywności energetycznej oraz energetyka rozproszona oparta na OZE zapewniają większą stabilność dostaw energii i mniejszą podatność miasta na awarie systemu energetycznego (sieć krajowa i duże źródła wytwórcze); Wzrost cen energii koszt energii elektrycznej, ciepła, gazu oraz paliw transportowych będzie systematycznie rósł, ze względu na wyczerpywanie się złóż tych surowców oraz regulacje administracyjne w zakresie ich użytkowania; oszczędność energii zapewni minimalizację kosztów dla miasta i mieszkańców; Wyczerpywanie się zasobów paliwa kopalne, na których opiera się obecnie gospodarka są wyczerpywalne, należy przygotować się do stosowania w jak najszerszym stopniu odnawialnych źródeł energii; Zapewnienie konkurencyjności gospodarki europejska gospodarka zazielenia się stosuje się coraz bardziej ekologiczne (niskoemisyjne, energooszczędne) technologie, sektory produkcyjny i usługowy również oferują coraz szerzej niskoemisyjne produkty należy wspierać w mieście przestawianie się gospodarki zgodnie z europejskimi trendami (energooszczędność, OZE); 8

Adaptacja do skutków zmian klimatu (zjawiska ekstremalne) zapewnienie w mieście korzystania z lokalnych zasobów energii odnawialnej, ograniczanie zapotrzebowania energetycznego oraz efektywna gospodarka wodna czynią miasto bardziej odpornym na skutki zmieniającego się klimatu, tj. nasilenie występowania zjawisk ekstremalnych (np. fale upałów, fale intensywnych mrozów, trąby powietrzne i huraganowe wiatry, które mogą uszkadzać m.in. infrastrukturę energetyczną). 9

3. STRATERGIA W ZAKRESIE OCHRONY KLIMATU Cele Strategia Europa 2020 określa drogę wzrostu Unii Europejskiej na lata 2011-2020 w kierunku inteligentnej i zrównoważonej gospodarki sprzyjającej włączeniu społecznemu. Równoległa praca nad tymi trzema priorytetami powinna pomóc UE i państwom członkowskim w uzyskaniu wzrostu zatrudnienia oraz zwiększeniu produktywności i spójności społecznej. UE wyznaczyła konkretny plan obejmujący pięć celów w zakresie zatrudnienia, innowacji, edukacji, włączenia społecznego oraz zmian klimatu/energii które należy osiągnąć do 2020 r. W każdym z tych obszarów wszystkie państwa członkowskie wyznaczyły z kolei własne cele krajowe. Konkretne działania na poziomie zarówno unijnym, jak i krajowym wzmacniają realizację strategii. Jednym z priorytetów tej strategii jest zrównoważony rozwój, co oznacza m.in.: budowanie bardziej konkurencyjnej gospodarki niskoemisyjnej, która będzie korzystać z zasobów w sposób racjonalny i oszczędny, ochronę środowiska naturalnego, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zapobieganie utracie bioróżnorodności, wprowadzenie efektywnych, inteligentnych sieci energetycznych, pomaganie konsumentom w dokonywaniu świadomych wyborów. Unijne cele służące zapewnieniu zrównoważonego rozwoju obejmują: 1. do 2020 r. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20 %. w stosunku do poziomu z 1990 r. 2. zwiększenie do 20 proc. udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii, 3. dążenie do zwiększenia efektywności wykorzystania energii o 20 %. Wyżej wymienione cele potocznie zwane są pakietem 3 x 20. Działania związane z realizacją ambitnych celów pakietu oraz innych inicjatyw spadają w dużej mierze na jednostki samorządu terytorialnego. To właśnie władze lokalne miast, w których żyje 75% mieszkańców Unii i w których konsumuje się 80% energii przekładającej się na emisję gazów cieplarnianych, stoją przed największymi wyzwaniami, ale mogą też najwięcej zmienić. Władze lokalne, mogą odnieść największe sukcesy, korzystając ze zintegrowanego podejścia w zarządzaniu środowiskiem miejskim poprzez przyjmowanie długoterminowych i średnioterminowych planów działań i ich aktywną realizację. Celem sygnatariuszy Porozumienia między Burmistrzami jest zrealizowanie, a nawet przekroczenie unijnego celu, zmniejszenia do 2020 roku emisji CO 2 o 20% poprzez wdrożenie planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) dotyczącego efektywności energetycznej i wykorzystywania lokalnych odnawialnych źródeł energii. Cele wynikające dla Bydgoszczy z przystąpienia do Porozumienia Burmistrzów: Cel główny: Cel pomocniczy: ograniczenie emisji CO 2 o 20% do 2020 roku, w stosunku do roku bazowego (2005 rok) ograniczenie zużycia energii o 20% do 2020 roku, w stosunku do roku bazowego (2005 rok) 10

Spełnienie celu głównego jest obowiązkowe, cel pomocniczy nie stanowi formalnego zobowiązania miasta jego osiągnięcie nie jest wymagane. Wielkość emisji z obszaru miasta w roku bazowym (2005 r.) wynosiła 2 639 144 Mg CO 2 e. Celem miasta Bydgoszczy jest redukcja emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku o około 20% w stosunku do roku 2005, czyli do poziomu 2 111 315 Mg CO 2 e. Wyniki kontrolnej inwentaryzacji emisji pokazują, że wielkość emisji gazów cieplarnianych z obszaru miasta w roku 2011 wynosiła 2 960 667 Mg CO 2 e, co oznacza, że do osiągnięcia celu konieczne jest ograniczenie emisji o minimum 849 352 Mg CO 2 e. Aby zachować zgodność z metodyką zalecaną przy opracowaniu SEAP, przy wyznaczaniu celu pominięto emisje oszacowane ze składowania odpadów (ocena emisji opiera się na końcowym zużyciu energii). Tabela 1. Cel dla Bydgoszczy w zakresie emisji CO 2 (cel obowiązkowy). Wskaźnik Wartość bazowa (2005 rok) Wartość obecna (2011 rok) Wartość docelowa (2020 rok) Wielkość emisji CO 2 (Mg CO 2 e/rok) 1 2 639 144 2 960 667 2 111 315 Źródło: obliczenia własne Tabela 2. Cel dla Bydgoszczy w zakresie zużycia energii (cel nieobowiązkowy): Wskaźnik Wielkość zużycia energii (MWh/rok) Źródło: obliczenia własne Wartość bazowa (2005 rok) Wartość obecna (2011 rok) Wartość docelowa (2020 rok) 6 152 510 7 251 167 4 922 008 Obecna sytuacja i wizja na przyszłość Na skutek naturalnych trendów (rozwój gospodarczy) emisja będzie ulegać zmianie. Według prognozy wykonanej według założeń biznes jak zwykle (BAU business as usual), do której przyjęto trendy założone w Polityce Energetycznej Polski do roku 2030, emisje GHG w Bydgoszczy w 2020 roku osiągnęłyby poziom 3 510 581 Mg CO 2 e. Oznacza to, że gdyby zachować status quo i nie realizować żadnych działań w mieście nakierowanych na ograniczenie zużycia energii i ograniczenie emisji, a także nie wdrażać w skali kraju nowego prawa nakierowanego na te efekty, to emisja w Bydgoszczy osiągnęłaby poziom o 33% większy niż w roku bazowym. W związku z tym należy przewidzieć strategiczne działania służące ograniczeniu emisji. Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku, przyjęta w 2004 roku 2 wytycza podstawowe kierunki oraz wizję rozwoju miasta. Dzięki społecznej partycypacji, w powstawaniu strategii, 1 Bez uwzględnienia emisji ze składowania odpadów 2 Uchwała nr XXXVI/795/04 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 10 listopada 2004 roku w sprawie strategii rozwoju Bydgoszczy 11

UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) wykreowana została koncepcja rozwojowa uwzględniająca zagadnienia równowagi społecznej, aspiracje bydgoszczan, dobrą jakość życia, nowoczesną gospodarkę, troskę o przestrzeń publiczną miasta, wartości nauki i kultury, zintegrowanie z rozwojem regionu. Aktualizacja i uszczegółowienie strategii zawarta jest w Planie Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014 przyjętym przez Radę Miasta Bydgoszczy 1 kwietnia 2009 roku. Plan Rozwoju Bydgoszczy to podstawowy dokument, służący optymalnemu zarządzaniu rozwojem Bydgoszczy. Jest on średniookresowym planem realizacyjnym. Jest on także podstawą przy ubieganiu się o środki z funduszy strukturalnych oraz Spójności Unii Europejskiej. Ponadto stanowi podstawę do konstruowania rocznych planów i budżetów miasta. Misja Miasta Bydgoszczy wg Strategii Rozwoju Miasta z 2004 roku oraz Planu Rozwoju Miasta: Bydgoszcz miastem bezpiecznym, przyjaznym ludziom i środowisku, nowoczesną i funkcjonalną metropolią sprzyjającą rozwojowi innowacyjnej gospodarki, znaczącym krajowym i międzynarodowym ośrodkiem administracyjnym, naukowym, kulturalnym, sportowym i turystycznym. Dokumenty te nie zawierają bezpośrednich odwołań do celów ochrony klimatu, w związku z tym w kontekście przyjętych zobowiązań podjętych poprzez przystąpienie do Porozumienia między Burmistrzami oraz ich realizacji w najbliższych ośmiu latach można nakreślić wizję dla miasta, związaną z szeroko rozumianym zagadnieniem ochrony klimatu. Wizja ta została uwzględniona również w POKASZK. Związana ona jest z realizacją zadań na wszystkich szczeblach zarządzania, jak również we wszystkich sektorach społeczeństwa miasta Bydgoszczy: Bydgoszcz miastem zrównoważonej energii, liderem w zakresie wykorzystania technologii niskoemisyjnych i ochrony klimatu. Bydgoszcz miastem zrównoważonego rozwoju, inspirującym przykładem dla innych miast. Poprzez działania na rzecz ochrony klimatu miasto lepiej adoptuje się do energetycznych i środowiskowych wyzwań przyszłości. Dla celów planowania działań wykonano analizę SWOT, w kontekście przyjętego celu dla miasta Bydgoszczy. Tabela 3. prezentuje najistotniejsze uwarunkowania. Tabela 3. Wyniki analizy SWOT możliwości realizacji działań w celu ograniczania emisji w Bydgoszczy (S) SILNE STRONY (W) SŁABE STRONY Aktywna postawa władz miasta w zakresie działań na rzecz ochrony środowiska i ochrony klimatu, Doświadczenia w realizacji projektów z zakresu efektywności energetycznej, Jednostki komunalne działają na rzecz racjonalnego zużycia energii Niewystarczające środki finansowe na realizację działań, Niewielki potencjał energii odnawialnej na terenie miasta, Niewielka świadomość społeczna w zakresie ochrony klimatu, 12

UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) (modernizacje sieci ciepłowniczej, energetyczne wykorzystanie biogazu i in.), Rozwinięta sieć ciepłownicza i duże źródła ciepła mogące zapewnić zaopatrzenie w ciepło sieciowe dla znacznego obszaru miasta, Duzy potencjał ograniczenia zużycia energii w obiektach publicznych, Wyższe uczelnie na terenie miasta, (O) SZANSE (T) ZAGROŻENIA Krajowe zobowiązania dotyczące zapewnienia odpowiedniego poziomu energii odnawialnej i biopaliw na poziomie krajowym, w zużyciu końcowym, Wymagania dotyczące efektywności energetycznej (dyrektywy UE), Wsparcie finansowe dla inwestycji w OZE, termomodernizację i rozbudowę sieci ciepłowniczej, fundusze zewnętrzne na działania na rzecz efektywności energetycznej i redukcji emisji (fundusze europejskie, środki krajowe), Wzrastająca presja na racjonalne gospodarowanie energią i ograniczanie emisji w skali europejskiej i krajowej, Rozwój technologii energooszczędnych oraz ich coraz większa dostępność (np. tanie świetlówki energooszczędne, oświetlenie LED), Naturalna wymiana floty transportowej na pojazdy zużywające coraz mniej paliwa, a także rozwój pojazdów elektrycznych i hybrydowych (coraz większa dostępność), Wzrost cen nośników energii powodujący presję na ograniczenie końcowego zużycia energii, Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, Brak kompromisu w skali globalnej co do porozumienia w sprawie celów redukcji emisji GHG i osłabienie roli polityki klimatycznej UE, Ogólnokrajowy trend wzrostu zużycia energii elektrycznej, Wzrost udziału transportu indywidualnego i tranzytu w zużyciu energii i emisjach z sektora transportowego na terenie miasta 13

Planowane działania koncentrują się na wykorzystaniu szans i mocnych stron, przy jednoczesnym nacisku na minimalizację zagrożeń. Aspekty organizacyjne i finansowe Koordynacja i struktury organizacyjne przeznaczone do realizacji planu Realizacja SEAP podlega władzom miasta. Zadania wynikające z Planu są przypisane poszczególnym jednostkom podległym władzom miasta, a także interesariuszom zewnętrznym. Jednostką koordynującą i monitorującą realizację Planu Działań będzie nowo powołane stanowisko Energetyka Miejskiego. Monitoring realizacji Planu oraz jego aktualizacja podlegać będzie koordynatorowi. Rolą koordynatora Planu jest dopilnowanie, aby cele i kierunki działań wyznaczone w Planie były: przyjmowane w odpowiednich zapisach prawa lokalnego, uwzględniane w dokumentach strategicznych i planistycznych, uwzględniane w wewnętrznych instrukcjach Urzędu Miejskiego. Zaleca się również powołanie jednostki opiniująco-doradczej składającej się z przedstawicieli jednostek miejskich oraz interesariuszy zewnętrznych, która powinna działać w formie okresowych spotkań w formie Rady Energii. Głównym celem działania takiej jednostki powinno być opiniowanie i doradzanie władzom miasta w realizacji polityki energetyczno-klimatycznej (SEAP). Zasoby ludzkie Do realizacji SEAP przewiduje się zaangażowanie obecnie pracującego personelu w Urzędzie Miasta oraz jednostkach miejskich, które zarządzeniem prezydenta miasta zostały wytypowane do uczestniczenia w opracowaniu POKASZK oraz SEAP. Koordynacją realizacji polityki klimatycznej miasta będzie kierować Energetyk Miejski. Początkowo planowane jest zatrudnienie jednej osoby na stanowisku głównego specjalisty ds. zarządzania energią (Energetyk Miejski), natomiast docelowo powinno być powołane Biuro Zarządzania Energią przewiduje się zatrudnienie około 6 osób. Budżet i przewidziane finansowanie działań Działania przewidziane w SEAP będą finansowane ze środków zewnętrznych i własnych miasta. Środki na realizację powinny być zabezpieczone głównie w programach krajowych i europejskich, a we własnym zakresie konieczne jest wpisanie działań długofalowych do wieloletnich planów inwestycyjnych oraz uwzględnienie wszystkich działań w budżecie miasta i jednostek podległych na każdy rok. Przewiduje się pozyskanie zewnętrznego wsparcia finansowego (w formie bezzwrotnych dotacji i preferencyjnych pożyczek) dla prowadzonych działań. Ponieważ nie można zaplanować w budżecie miasta wydatków z wyprzedzeniem do roku 2020, stąd też kwoty przewidziane na realizację poszczególnych zadań należy traktować jako szacunkowe zapotrzebowanie na finansowanie, a nie planowane kwoty do wydatkowania. W ramach corocznego planowania budżetu miasta i jednostek miejskich na kolejny rok, wszystkie jednostki wskazane w Planie jako odpowiedzialne za realizację działań powinny zabezpieczyć w budżecie środki na realizację odpowiedniej części zadań przewidzianych w Planie. Pozostałe działania, dla których finansowanie nie zostanie zabezpieczone w budżecie, powinny być brane pod uwagę w ramach pozyskiwania środków z dostępnych funduszy zewnętrznych. 14

Obecnie kończy się okres programowania finansowego 2007-2013, stąd też dostępność funduszy zewnętrznych (europejskich) jest znacznie ograniczona, gdyż wiele źródeł zostało już wyczerpanych. Od roku 2014 będą dostępne fundusze z kolejnego okresu programowania. W załączniku I zestawiono i podsumowano przykłady obecnie dostępnych źródeł finansowania przedsięwzięć przewidzianych w Planie. Koszt zaplanowanych działań to 1 473,3 mln zł, z czego środki wydatkowane przez miasto to 1 254,1 mln zł. Ponad połowa tej kwoty (ponad 850 mln zł) to środki na inwestycje, które już są realizowane (m.in. budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów, wdrozenie systemu zarządzania ruchem, budowa linii tramwajowej do Fordonu). Należy też mieć na uwadze fakt, że tylko niewielka część tej kwoty to środki bezpośrednio obciążające budżet miasta, gdyż przewidziane działania w znacznym stopniu opierają się na pozyskaniu funduszy zewnętrznych (unijne i krajowe środki na działania na rzecz efektywności energetycznej i ochrony środowiska). Łącznie szacowane oszczędności dla całego miasta z tytułu zaoszczędzonej energii szacuje się na co najmniej 192 mln zł rocznie (według cen energii z 2011 roku). Monitoring i aktualizacja Planu Realizacja planu powinna podlegać stałemu monitoringowi. Wytyczne Porozumienia definiują dwa rodzaje sprawozdań: Raport z działań ( Action Report bez inwentaryzacji pośredniej), zawierający jakościowe informacje o implementacji SEAP wraz z analizą istniejącej sytuacji i wskazaniem ewentualnych działań korygujących. Raport implementacyjny ( Implementation Report z wynikami inwentaryzacji pośredniej), zawierający ilościowe informacje, takie jak: kontrolna inwentaryzacja emisji (roczne zestawienie) MEI (Monitoring Emission Inventory), informacje na temat działań realizowanych i ich wpływie na zużycie energii i wielkość emisji CO 2 (m.in. oszczędność energii, produkcja energii odnawialnej, redukcja emisji CO 2 ), analizę procesu wdrażania SEAP, włącznie ze środkami naprawczymi i zapobiegawczymi, gdy jest to wymagane. Raport Implementacyjny jest podstawowym raportem wymaganym przez COMO i powinien być przedkładany co dwa lata od przyjęcia SEAP. Ponieważ jest to obszerny raport, wytyczne wskazują, że Sygnatariusz może przygotowywać ten raport co cztery lata, zamiast co dwa. W takim wypadku, w pierwszej kolejności należy przygotować i przekazać do Porozumienia Raport z Działań (Action Report), a następnie po dwóch latach Raport Implementacyjny. W związku z powyższym zaleca się aby co dwa lata była sporządzana kontrolna inwentaryzacja emisji GHG, która pozwoli precyzyjnie określić efekty realizacji działań i zachodzące trendy w zakresie użytkowania energii na terenie całego miasta. Wyniki inwentaryzacji powinny być połączone z rezultatami monitoringu funkcjonującego w ramach Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do skutków Zmian Klimatu na lata 2012-2020 - Bilansu Klimatycznego i służyć ocenie realizacji założonych w Planie celów. Na podstawie tych raportów powinien być sporządzony Raport Implementacyjny. W razie zaistnienia takiej potrzeby Plan powinien być aktualizowany. 15

Współpraca z interesariuszami Pod pojęciem interesariuszy należy rozumieć jednostki, czy grupy i organizacje, na które SEAP bezpośrednio, bądź pośrednio oddziałuje. Interesariuszami bydgoskiego SEAP są wszyscy mieszkańcy Bydgoszczy, firmy działające na terenie miasta, a także mieszkańcy bydgoskiego obszaru metropolitalnego. Dwie główne grupy interesariuszy to: Jednostki miejskie Interesariusze zewnętrzni Wydziały Urzędu Miasta, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, zakłady opieki zdrowotnej, samorządowe instytucje kultury, spółki z udziałem miasta Mieszkańcy miasta, biznes, instytucje publiczne, organizacje pozarządowe i in. nie będące jednostkami miejskimi Projekt Planu działań na rzecz zrównoważonej energii był udostępniony publicznie na stronach internetowych (BIP oraz www.czystabydgoszcz.pl) 3 z możliwością składania uwag w okresie 1.10.2012-19.10.2012. Projekt dokumentu udostępniono również w wersji papierowej w siedzibie Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy. Do dnia 19 października br. zainteresowani mogli składać uwagi do projektu dokumentu. Ponadto działania proponowane w SEAP były omawiane na spotkaniach z interesariuszami wewnętrznymi (jednostki miejskie) oraz zewnętrznymi. W dniu 3 października odbyło się spotkanie w ramach realizacji projektu Dobry Klimat dla Powiatów tzw. Debata Klimatyczna. Celem Debaty było opracowanie społecznych założeń dla Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju (czyli strategii rozwoju przy założeniu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i adaptacji do jego zmian) w kontekście opracowania SEAP dla miasta. Rezultatem debaty, w której uczestniczyli przedstawiciele władz miasta (prezydent, radni), wydziałów, jednostek miejskich uczelni wyższych oraz przedsiębiorstw są społeczne założenia dla Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju, których postulaty zostały uwzględnione w SEAP w postaci konkretnych propozycji działań. Podsumowanie społecznych założeń do Planu zostało przedstawione poniżej. W dniu 4 października odbyły się również spotkania w ramach opracowania SEAP, na których dyskutowano przyjęte założenia do opracowania Planu działań na rzecz zrównoważonej energii dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020 oraz proponowane działania, a także zgłaszano propozycje nowych działań do uwzględnienia w dokumencie. W spotkaniach tych uczestniczyli przedstawiciele prezydenta i rady miasta, jednostek miejskich, rad osiedli, organizacji ekologicznych oraz mieszkańcy miasta. W rezultacie spotkań wprowadzono uzupełnienia do projektu SEAP, tak aby uwzględnić postulaty interesariuszy. 3 http://www.czystabydgoszcz.pl/czysta-bydgoszcz,article,0,1,874,chronmy-klimat-w-naszym-miescie.html (1.10.2012); http://www.czystabydgoszcz.pl/czysta-bydgoszcz,article,0,1,877,udzial-spoleczenstwa-w-tworzeniu-dokumentowdotyczacych-ochrony-klimatu.html (9.10.2012); Informację o możliwości zapoznania się z dokumentami przedstawiono na stronach internetowych: http://www.czystabydgoszcz.pl/czysta-bydgoszcz,article,0,1,875,podsumowanie-debaty-klimatycznej.html (2.10.2012); http://www.bydgoszcz.pl/miasto/aktualnosci/aktualnosci-2012-pazdziernikgrudzien/udzia spo_ecze_stwa_w_tworzeniu_dokument_w_dotycz_cych_ochrony_klimatu.aspx#1 (9.10.2012); http://www.bip.um.bydgoszcz.pl/struktura_miasta/wydzialy_urzedu_miasta/wydzial_gospodarki_komunalnej_i_ochrony_srodowiska/oglo szenia/udzia spo_ecze_stwa_w_tworzeniu_dokument_w_dotycz_cych_klimatu_.aspx#0 (9.10.2012) 16

Ponadto w trakcie opracowania dokumentu wpłynęły uwagi od mieszkańców oraz jednostek miejskich zestawienie uwag oraz sposób ich rozpatrzenia przedstawiono w załączniku III. Zaleca się powołanie w mieście Rady Energii grona osób reprezentujących różne środowiska (interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych), które będą się spotykać w ustalonym czasie (np. raz na pół roku) w kontekście realizacji w mieście działań na rzecz zrównoważonej energii i ochrony klimatu. Rada powinna mieć funkcję opiniująco-doradczą w zakresie polityki energetyczno-klimatycznej miasta, a wnioski z obrad Rady powinny być przekazywane władzom miasta. Przedstawiciele Rady Osiedla Piaski zgłosili chęć pilotażu i testowania niektórych rozwiązań z zakresu ekologii i ochrony klimatu (wyrażono chęć aby Piaski stały się osiedlem wzorcowym) w zakresie od zieleni poprzez segregację odpadów, nowatorskiego oświetlenia ulic po wykorzystanie hybrydowych układów (fotowoltaika + turbina wiatrowa) OZE w budynkach prywatnych. Skrót społecznych założeń do Planu Niskowęglowego Rozwoju 1. Uwarunkowania dla rozwoju miasta: Wskazywano na szanse jakie wiążą się z rozwojem technologii. Zauważono, że rozwijane są technologie wodo-, energo- i materiałooszczędne. Wykorzystanie ich w przyszłości może w znaczący sposób zmniejszyć presję na środowisko, poprzez bardziej racjonalne gospodarowanie zasobami. Wskazywano także na nowoczesne technologie w budownictwie takie jak wydajne systemy klimatyzacyjne, rekuperatory, domy energooszczędne i domy pasywne. W sposób obszerny nawiązano do zmian na rynku pracy. Podkreślano nowe możliwości jakie będą się wiązać z rozwojem nowych gałęzi gospodarki związanych z niskoemisyjnymi technologiami. Zwrócono także uwagę na fakt, że rozpoczęły się już prace związane z termomodernizacjami budynków. Uczestnicy debaty doszli do przekonania, że przy pracach termomodernizacyjnych znajdzie pracę spora liczba ludzi. Z drugiej strony wskazywano na możliwe ubytki miejsc pracy w gałęziach gospodarki cechujących się szkodliwym wpływem na środowisko przyrodnicze. Podnoszono także zagrożenia jakie mogą płynąć w przyszłości, które będą związane z występowaniem chorób, dotykających zarówno człowieka jak i przyrodę ożywioną. Kolejnym istotnym czynnikiem, który wskazywali uczestnicy debaty są zmiany w rolnictwie. Z jednej strony przypuszczalnie pojawią się nowe technologie, które umożliwią osiąganie wyższych zysków z działalności rolniczej. Przykładem wg uczestników mogą być np. nowe odmiany roślin, dające wyższe plony a przy tym odporne na choroby roślin i szkodniki, co zmniejszy stosowanie środków chemicznych. Jako zagrożenie postrzegano w trakcie debaty postępujący spadek bioróżnorodności, który może zagrażać zachwianiem równowagi w przyrodzie, w tym kurczenie się zasobów leśnych wynikający z postępującej urbanizacji. Podkreślano także wzrost znaczenia w przyszłości w aglomeracjach miejskich inteligentnych systemów zarządzania ruchem, oświetleniem, systemami związanymi z szeroko rozumianym transportem. Rozwiązania te pozwolą na znaczne zmniejszenie uciążliwości transportu poprzez redukcję emisji spalin. Uczestnicy debaty jako przykłady podawali pojazdy napędzane energią elektryczną, wyposażone w systemy 17

KERS, pojazdy hybrydowe. Podnoszono też znaczenie kompleksowych rozwiązań związanych z budową systemu ścieżek rowerowych i przyjaznych traktów pieszych. Zwrócono także uwagę na zwiększające się zainteresowanie produktami proekologicznymi. Dostrzeżono zwiększenie nakładów na działania proekologiczne, co w przyszłości stworzy nowe szanse i możliwości. Istotne także wg uczestników będą zmiany planistyczne, które będą polegać na dopasowaniu planów zagospodarowania przestrzennego do nowych realiów. 2. Wypracowane pomysły i wizje niskowęglowego rozwoju miasta: Zaproponowano by w Bydgoszczy powstał Instytut Badawczo-Rozwojowy związany z nowoczesnymi niskoemisyjnymi technologiami. Placówka ta mogłaby powstać w oparciu o potencjał naukowy i zasoby ludzkie UTP. Zadaniem tej placówki byłaby adaptacja nowoczesnych technologii na lokalny rynek oraz badania nad własnymi rozwiązaniami technologicznymi przyczyniającymi się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych i oszczędności zasobów oraz racjonalnego ich wykorzystywania. Podawano przykłady możliwej działalności w zakresie: produkcji ogniw fotowoltaicznych, dachówek fotowoltaicznych, urządzeń związanych z nowoczesnymi technologiami przesyłania energii, a także kształcenia kadr przygotowanych do wdrażania i wykorzystywania nowoczesnych technologii w mieście. Uczestnicy przedstawiali Bydgoszcz jako miasto ze zintegrowanym, nowoczesnym systemem transportu. W związku z dogodnym położeniem Bydgoszczy i dobrej infrastrukturze, zaproponowano wizję komplementarnego systemu, w skład którego wchodzi transport kolejowy, wodny, rowerowy, tramwajowy, samochodowy oparty o odnawialne źródła energii i nowoczesne technologie. Podkreślano, że stworzenie takiego systemu przyjaznego środowisku i ludziom mogłoby zrewolucjonizować życie w dużej aglomeracji miejskiej. Kolejnym pomysłem była wizja Bydgoszczy jako miasta, które promuje postawy proekologiczne. W oparciu o edukację w szkołach, współpracę z organizacjami pozarządowymi, instytucjami samorządowymi wdrożono by system postaw i zachowań mających na celu ochronę środowiska. Wskazywano również na konieczność wdrożenia systemu zachęt wzmacniającego postawy proekologiczne. Inna wizja dotyczyła Bydgoszczy jako miasta z oszczędnymi budynkami mieszkaniowymi i użyteczności publicznej. Wyobrażano sobie wszystkie stare budynki po termomodernizacji. Nowe natomiast jako wznoszone w nowoczesnych technologiach domów pasywnych i energooszczędnych. Z tym zagadnieniem wiązano wzrost znaczenia wytwarzania energii przez tych co ją konsumują dla siebie samych i na sprzedaż czyli budowania postaw prosumenckich. Powstał również pomysł włączenia do wizji aglomeracji bydgoskiej koncepcji inteligentnych sieci elektroenergetycznych - inteligentna energetyka. Wybrano następującą wizję rozwoju dla Bydgoszczy: z zintegrowanym systemem transportu, z rozwiniętym transportem publicznym dostosowanym do potrzeb mieszkańców, w oparciu o odnawialne źródła energii, transport multimodalny. 18

W wyniku prac poszczególnych grup wskazano na istniejące zasoby: potencjał transportu multimodalnego, kolej, tramwaje, autobusy, szlak wodny, lotnisko, szlaki rowerowe. Ponadto mocno podkreślano istniejące zasoby ludzkie kadra naukowa na uczelniach wyższych, aktywni działacze organizacji pozarządowych, zaangażowanie władz samorządowych. 3. Wskazane przez uczestników debaty istotne zagadnienia: konieczność realizacji ciągłej kampanii edukacyjno-informacyjnej skierowanej do różnych grup społecznych, potrzeba ścisłej i systematycznej współpracy z mediami w celu dotarcia do jak największej liczby mieszkańców Bydgoszczy, niezbędność merytorycznego wsparcia jednostek oświatowych w celu wdrażania kampanii edukacyjno-informacyjnej, konieczność wykorzystania ekonomicznych argumentów w celu dotarcia do decydentów i dorosłych mieszkańców, trudności w zaangażowanie przedstawicieli różnych grup społecznych w proces wdrażania i monitorowania wypracowanej strategii. 19

4. BAZOWA INWENTARYZACJA EMISJI Porozumienie między Burmistrzami wymaga od sygnatariuszy redukcji emisji z obszaru miasta o minimum 20% w stosunku do roku bazowego. Zalecanym rokiem bazowym jest 1990 r., natomiast dopuszcza się wybór innego roku, dla którego miasto dysponuje pełnym zestawem wiarygodnych danych do określenia emisji. W ramach realizacji projektu LAKS przyjęto jako rok bazowy 2005 r., opracowany POKASZK określa działania w odniesieniu do tego roku, z tego powodu dla SEAP przyjęto również rok 2005 jako bazowy (w celu zachowania spójności celów i zadań). W ramach realizacji projektu LAKS zostały wykonane inwentaryzacje emisji dla lat 2005-2009. W celu określenia punktu odniesienia zgodnie z wymogami Porozumienia, zinwentaryzowano również emisje gazów cieplarnianych w roku 2011, aktualizując jednocześnie inwentaryzacje za lata 2005 i 2009. Jako podstawę do opracowania działań w SEAP dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020 przyjęto: wyniki inwentaryzacji emisji z roku 2005 jest to inwentaryzacja bazowa, tzw. BEI na podstawie wyników tej inwentaryzacji określono docelowy poziom emisji w roku 2020; wyniki inwentaryzacji emisji z roku 2009 jako inwentaryzacja kontrolna, tzw. MEI; wyniki inwentaryzacji emisji z roku 2011 jako inwentaryzacja kontrolna, tzw. MEI ta inwentaryzacja posłużyła do określenia obecnego celu redukcji wyrażonego w tonach emisji CO 2, na jej podstawie również sporządzono prognozy emisji. Inwentaryzacja emisji obejmuje swoim zakresem wszystkie emisje dwutlenku węgla z obszaru miasta oraz emisje metanu, wyrażonego jako ekwiwalent dwutlenku węgla (dotyczy to przede wszystkim emisji z transportu). Wielkość emisji została określona na podstawie końcowego zużycia energii na terenie miasta. Obliczeń emisji dokonano według wytycznych Porozumienia między Burmistrzami, biorąc pod uwagę zużycie energii finalnej we wskazanych latach. Wykorzystano standardowe wskaźniki emisji (według wytycznych Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu). Pełny opis inwentaryzacji prezentowany jest w Raporcie z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych dla miasta Bydgoszczy (za odpowiednie lata). Wyniki inwentaryzacji pozwalają na identyfikację głównych antropogenicznych źródeł emisji gazów cieplarnianych (CO 2 ) oraz na nadanie priorytetów odpowiednim działaniom na rzecz redukcji tychże emisji. Inwentaryzacja uwzględnia następujące emisje wynikające ze zużycia energii: emisje bezpośrednie wynikające ze spalania paliw budynki, urządzenia i wyposażenie, transport, emisje (pośrednie) wynikające z procesu wytwarzania energii elektrycznej, ciepła, chłodu. Tabele 4-9 prezentują wyniki inwentaryzacji według szablonu Porozumienia między Burmistrzami. Zmiany wielkości emisji pomiędzy sektorami usługowym oraz przemysłowym wynikają z różnego zakwalifikowania wielkości zużycia energii elektrycznej w tych grupach (w roku 2011 zastosowano inny sposób podziału zużycia energii elektrycznej pomiędzy tymi sektorami). 20

Tabela 4. Wyniki inwentaryzacji emisji za rok 2005 bazowa inwentaryzacja emisji (BEI) końcowe zużycie energii KOŃCOWE ZUŻYCIE ENERGII [MWh] Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ: Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Energia elektryczna Ciepło /chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy Paliwa kopalne Olej napędowy Benzyna Węgiel brunatn y Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Olej roślinny Biopaliwo Energia odnawialna Inna biomasa Słoneczna cieplna 50 273 112 443 12 533 1 215 4 102 180 566 138 280 262 660 118 423 1 145 9 240 529 748 Geot ermic zna Razem Budynki mieszkalne 234 521 909 741 435 750 24 978 420 500 16 483 2 041 973 Komunalne oświetlenie publiczne 21 626 21 626 Przemysł 750 049 52 251 122 071 28 918 103 206 944 1 057 439 Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem TRANSPORT: 1 194 749 1 337 095 688 777 0 56 256 0 0 0 537 048 944 0 0 16 483 0 0 3 831 352 Tabor gminny 478 8 895 1 090 10 463 Transport publiczny 17 516 67 051 84 567 Transport prywatny i komercyjny 239 918 414 975 1 571 235 2 226 128 Transport razem 17 516 0 0 240 396 0 490 921 1 572 325 0 0 0 0 0 0 0 0 2 321 158 Razem 1 212 265 1 337 095 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników inwentaryzacji za rok 2005 688 777 240 396 56 256 490 921 1 572 325 0 537 048 944 0 0 16 483 0 0 6 152 510 21

Tabela 5. Wyniki inwentaryzacji emisji za rok 2005 bazowa inwentaryzacja emisji (BEI) emisje CO 2 e Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ: Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Energia elektryczna Ciepło /chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy Paliwa kopalne Olej napędowy Emisje CO2 [t]/emisje ekwiwalentu CO2 [t] Benzyna Węgiel brunatny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Biopaliwo Olej roślinny Energia odnawialna Inna biomasa Słoneczna cieplna Geotermiczna 49 368 43 774 2 519 0 335 0 0 0 1 399 0 0 0 0 0 0 97 395 135 791 102 254 23 803 0 316 0 0 0 3 151 0 0 0 0 0 0 265 314 Budynki mieszkalne 230 300 354 162 87 586 0 6 894 0 0 0 143 391 0 0 0 0 0 0 822 332 Komunalne oświetlenie publiczne 21 237 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 21 237 Przemysł 736 548 20 341 24 536 0 7 981 0 0 0 35 193 360 0 0 0 0 0 824 960 Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem TRANSPORT: 1 173 244 520 531 138 444 0 15 527 0 0 0 183 133 360 0 0 0 0 0 2 031 238 Tabor gminny 0 0 0 109 0 2 384 280 0 0 0 0 0 0 0 0 2 773 Transport publiczny 17 201 0 0 0 0 17 970 0 0 0 0 0 0 0 0 0 35 170 Transport prywatny i komercyjny 0 0 0 54 941 0 111 213 403 807 0 0 0 0 0 0 0 0 569 962 Transport razem 17 201 0 0 55 051 0 131 567 404 088 0 0 0 0 0 0 0 0 607 906 INNE: Gospodarowanie odpadami Gospodarowanie ściekami Tutaj należy wskazać inne emisje Razem 1 190 444 520 531 138 444 55 051 15 527 131 567 404 088 0 183 133 360 0 0 0 0 0 2 639 144 Razem Odnośne współczynniki emisji CO2 w [t/mwh] 0,982 0,3893 0,201 0,229 0,276 0,268 0,257 0,341 0,381 0 0 0 0 0 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników inwentaryzacji za rok 2005 22

Tabela 6. Wyniki inwentaryzacji emisji za rok 2009 kontrolna inwentaryzacja emisji (MEI) końcowe zużycie energii KOŃCOWE ZUŻYCIE ENERGII [MWh] Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ: Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Energia elektryczna Ciepło /chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy Paliwa kopalne Olej napędow y Benzyna Węgiel brunat ny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Olej roślinny Biopaliw o Energia odnawialna Inna biomasa Słoneczn a cieplna Geotermiczn a 48 094 114 469 12 785 1 356 3 753 180 457 152 629 251 999 152 749 1 516 12 230 571 123 Razem Budynki mieszkalne 252 147 835 793 400 453 27 225 458 329 17 966 1 991 913 Komunalne oświetlenie publiczne 22 897 22 897 Przemysł 967 997 44 405 159 947 37 127 132 501 944 1 342 921 Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem TRANSPORT: 1 443 764 1 246 666 725 934 0 67 224 0 0 0 606 813 944 0 0 17 966 0 0 4 109 311 Tabor gminny 38 6 775 1 203 8 016 Transport publiczny 18 638 66 200 84 838 Transport prywatny i komercyjny 308 682 735 882 1 635 731 2 680 295 Transport razem 18 638 0 0 308 720 0 808 857 1 636 934 0 0 0 0 0 0 0 0 2 773 149 Razem 1 462 402 1 246 666 725 934 308 720 67 224 808 857 1 636 934 0 606 813 944 0 0 17 966 0 0 6 882 460 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników inwentaryzacji za rok 2009 23

Tabela 7. Wyniki inwentaryzacji emisji za rok 2009 kontrolna inwentaryzacja emisji (MEI) emisje CO 2 e Emisje CO2 [t]/emisje ekwiwalentu CO2 [t] Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ: Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Energia elektryczn a Ciepło /chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy Paliwa kopalne Olej napędow y Benzyna Węgiel brunatny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Biopaliwo Olej roślinny Energia odnawialna Inna biomasa Słoneczn a cieplna Geotermiczn a 47 228 44 563 2 570 0 374 0 0 0 1 280 0 0 0 0 0 0 96 015 149 882 98 103 30 703 0 418 0 0 0 4 170 0 0 0 0 0 0 283 276 Razem Budynki mieszkalne 247 608 325 374 80 491 0 7 514 0 0 0 156 290 0 0 0 0 0 0 817 278 Komunalne oświetlenie publiczne 22 485 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 22 485 Przemysł 950 573 17 287 32 149 0 10 247 0 0 0 45 183 360 0 0 0 0 0 1 055 799 Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem TRANSPORT: 1 417 776 485 327 145 913 0 18 554 0 0 0 206 923 360 0 0 0 0 0 2 274 853 Tabor gminny 0 0 0 9 0 1 816 309 0 0 0 0 0 0 0 0 2 134 Transport publiczny 18 303 0 0 0 0 17 742 0 0 0 0 0 0 0 0 0 36 044 Transport prywatny i komercyjny 0 0 0 70 688 0 197 216 420 383 0 0 0 0 0 0 0 0 688 287 Transport razem 18 303 0 0 70 697 0 216 774 420 692 0 0 0 0 0 0 0 0 726 465 INNE: Gospodarowanie odpadami Gospodarowanie ściekami Tutaj należy wskazać inne emisje Razem 1 436 079 485 327 145 913 70 697 18 554 216 774 420 692 0 206 923 360 0 0 0 0 0 3 001 318 Odnośne współczynniki emisji CO2 w [t/mwh] 0,982 0,3893 0,201 0,229 0,276 0,268 0,257 0,341 0,381 0 0 0 0 0 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników inwentaryzacji za rok 2009 24

Tabela 8. Wyniki inwentaryzacji emisji za rok 2011 kontrolna inwentaryzacja emisji (MEI) końcowe zużycie energii KOŃCOWE ZUŻYCIE ENERGII [MWh] Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ: Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Energia elektryczna Ciepło /chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy Paliwa kopalne Olej napędowy Benzyna Węgie l bruna tny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Olej roślinny Biopaliwo Energia odnawialna Inna biomasa Słoneczna cieplna 49 634 84 534 13 623 1 248 461 149 500 471 255 282 480 162 127 12 230 928 092 Geoter miczna Razem Budynki mieszkalne 261 394 849 699 404 438 27 225 455 754 17 966 2 016 476 Komunalne oświetlenie publiczne 20 634 20 634 Przemysł 445 212 162 408 170 574 24 8 293 175 786 686 Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem TRANSPORT: 1 248 129 1 379 121 750 762 0 28 497 0 0 0 476 738 175 0 0 17 966 0 0 3 901 388 Tabor gminny 10 7 088 2 062 9 160 Transport publiczny 18 002 66 124 84 126 Transport prywatny i komercyjny 374 702 1 131 992 1 749 799 3 256 493 Transport razem 18 002 0 0 374 712 0 1 205 204 1 751 861 0 0 0 0 0 0 0 0 3 349 779 Razem 1 266 131 1 379 121 750 762 374 712 28 497 1 205 204 1 751 861 0 476 738 175 0 0 17 966 0 0 7 251 167 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników inwentaryzacji za rok 2011 25

Tabela 9. Wyniki inwentaryzacji emisji za rok 2011 kontrolna inwentaryzacja emisji (MEI) emisje CO 2 e Emisje CO2 [t]/emisje ekwiwalentu CO2 [t] Kategoria BUDYNKI, WYPOSAŻENIE/URZĄDZENIA I PRZEMYSŁ: Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Energia elektryczna Ciepło /chłód Gaz ziemny Gaz ciekły Olej opałowy Paliwa kopalne Olej napędowy Benzyna Węgiel brunatny Węgiel kamienny Inne paliwa kopalne Biopaliwo Olej roślinny Energia odnawialna Inna biomasa Słoneczna cieplna 48 741 32 909 2 738 0 344 0 0 157 0 0 0 0 0 0 84 890 462 772 109 969 32 588 0 0 0 0 4 170 0 0 0 0 0 0 609 500 Geoter miczna Razem Budynki mieszkalne 256 689 330 788 81 292 0 7 514 0 0 155 412 0 0 0 0 0 0 831 695 Komunalne oświetlenie publiczne 20 263 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20 263 Przemysł 437 198 63 225 34 285 0 7 0 0 2 828 67 0 0 0 0 0 537 610 Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem TRANSPORT: 1 225 663 536 892 150 903 0 7 865 0 0 0 162 568 67 0 0 0 0 0 2 083 957 Tabor gminny 0 0 0 2 0 1 900 530 0 0 0 0 0 0 2 432 Transport publiczny 17 678 0 0 0 0 17 721 0 0 0 0 0 0 0 35 399 Transport prywatny i komercyjny 0 0 0 85 807 0 303 374 449 698 0 0 0 0 0 0 838 879 Transport razem 17 678 0 0 85 809 0 322 995 450 228 0 0 0 0 0 0 0 0 876 710 INNE: Gospodarowanie odpadami Gospodarowanie ściekami Tutaj należy wskazać inne emisje Razem 1 243 341 536 892 150 903 85 809 7 865 322 995 450 228 0 162 568 67 0 0 0 0 0 2 960 667 Odnośne współczynniki emisji CO2 w [t/mwh] 0,982 0,3893 0,201 0,229 0,276 0,268 0,257 0,341 0,381 0 0 0 0 0 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyników inwentaryzacji za rok 2011 26

Emisja Mg CO2e Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) Tabela 10. Podsumowanie wyników inwentaryzacji emisji za lata 2005, 2009 i 2011 - emisje CO 2 e INWENTARYZACJE EMISJI [Mg CO 2e] BEI MEI Zmiana (%) MEI Zmiana (%) Zmiana (%) 2005 2009 2009/2005 2011 2011/2005 2011/2009 Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) 97 395 96 015-1,42% 84 890-12,84% -11,59% 265 314 283 276 6,77% 609 500 129,73% 115,16% Budynki mieszkalne 822 332 817 278-0,61% 831 695 1,14% 1,76% Komunalne oświetlenie publiczne 21 237 22 485 5,88% 20 263-4,59% -9,88% Przemysł 824 960 1 055 799 27,98% 537 610-34,83% -49,08% Budynki, wyposażenie/urządzenia i przemysł razem 2 031 238 2 274 853 11,99% 2 083 957 2,60% -8,39% Tabor gminny 2 773 2 134-23,07% 2 432-12,32% 13,98% Transport publiczny 35 170 36 044 2,48% 35 399 0,65% -1,79% Transport prywatny i komercyjny 569 962 688 287 20,76% 838 879 47,18% 21,88% Transport razem 607 906 726 465 19,50% 876 710 44,22% 20,68% RAZEM: 2 639 144 3 001 318 13,72% 2 960 667 12,18% -1,35% Źródło: opracowanie własne 3500000 3000000 2500000 Transport prywatny i komercyjny Transport publiczny 2000000 Tabor gminny 1500000 Przemysł 1000000 500000 Komunalne oświetlenie publiczne 0 2005 2009 2011 Rok inwentaryzacji Budynki mieszkalne Rysunek 1. Wielkość emisji w roku bazowym oraz latach kontrolnych według sektorów Źródło: opracowanie własne 27

Emisja Mg CO2e Emisja Mg CO2e Plan Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 2005 2009 2011 Rok inwentaryzacji Komunalne oświetlenie publiczne Transport publiczny Tabor gminny Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Rysunek 2. Wielkość emisji w roku bazowym oraz latach kontrolnych według sektorów w segmencie samorządowym. Źródło: opracowanie własne 3000000 2500000 2000000 1500000 Transport prywatny i komercyjny Przemysł 1000000 Budynki mieszkalne 500000 0 2005 2009 2011 Rok inwentaryzacji Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Rysunek 3. Wielkość emisji w roku bazowym oraz latach kontrolnych według sektorów w segmencie społeczeństwa. Źródło: opracowanie własne 28

2005 0% 1% 22% 4% 10% Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Budynki mieszkalne 31% Komunalne oświetlenie publiczne 31% Przemysł Tabor gminny 1% 2011 28% 3% 21% Budynki, wyposażenie/urządzenia komunalne Budynki, wyposażenie/urządzenia usługowe (niekomunalne) Budynki mieszkalne 1% 0% 18% 28% Komunalne oświetlenie publiczne Przemysł Tabor gminny 1% Rysunek 4. Udział emisji z poszczególnych sektorów w roku bazowym oraz roku 2011. Źródło: opracowanie własne Syntetyczne podsumowanie wyników inwentaryzacji prezentuje tabela 10. oraz rysunki 1 4. Analizując trendy w zakresie emisji w poszczególnych latach, od roku bazowego, do roku 2011 należy stwierdzić, że w segmencie samorządowym wystąpiła znaczna redukcja emisji (13 593 Mg CO 2 e), co wynika przede wszystkim z ograniczenia zużycia energii w budynkach. Natomiast w segmencie społeczeństwa w porównaniu do roku 2005 nastąpił znaczny wzrost emisji (o 13,5%), który spowodowany był przede wszystkim wzrostem emisji z transportu (zużycie paliw w transporcie prywatnym) oraz wzrostem zużycia energii elektrycznej (mieszkalnictwo, sektor przemysłowy i usługowy). Pomiędzy latami 2011 a 2009 odnotowano nieznaczny spadek emisji o 1,35% (co jest związane z ograniczeniem zużycia energii w sektorze usługowym i przemysłowym). 29