IDEA Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy pogłębieniu refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami nazistowskim i komunistycznym. Został powołany w 2016 roku. Dokumentuje zbrodnie niemieckie i sowieckie popełnione podczas okupacji Polski, gromadząc świadectwa ofiar, ich rodzin i bliskich. Wspiera badania naukowe, udostępnia teksty źródłowe i ich tłumaczenia oraz organizuje międzynarodową wymianę akademicką. Prowadzi działalność wydawniczą i edukacyjną. Inspiruje i promuje najciekawsze zjawiska w kulturze i sztuce, nawiązujące do historii i doświadczeń totalitaryzmu.
musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert
Czy w ogóle my, ludzie XX wieku, możemy spojrzeć w twarze tych, co żyli kiedyś i śmieszna rzecz dowodzić naszej wyższości, kiedy za naszych czasów zbrojna masa niszczy nie wrogie sobie wojsko, lecz całe narody, bezbronne społeczeństwa, stosując najnowsze zdobycze techniki? Witold Pilecki (1901-1948)
PATRON Przed wojną zarządzał majątkiem rodzinnym na Kresach Wschodnich. Po upadku II Rzeczypospolitej od razu zaangażował się w działalność podziemną. Do obozu koncentracyjnego Auschwitz trafił w 1940 roku z własnej woli i za zgodą dowództwa. Spędził tam ponad dwa i pół roku, budował siatkę konspiracyjną, a w raportach dla podziemia informował o sytuacji w obozie i zagładzie Żydów. Po brawurowej ucieczce z Auschwitz służył w Kierownictwie Dywersji Armii Krajowej, w 1944 roku walczył w Powstaniu Warszawskim, a po jego upadku trafił do niewoli niemieckiej. Do opanowanego przez komunistów kraju wrócił w 1945 roku jako wysłannik gen. Władysława Andersa, aby stworzyć siatkę wywiadowczą. Aresztowany w 1947 roku przez Urząd Bezpieczeństwa, został poddany w śledztwie brutalnym torturom i skazany na śmierć w procesie pokazowym. Wyrok wykonano 26 maja 1948 roku. Rotmistrz Witold Pilecki rzucił wyzwanie dwóm totalitaryzmom: nazistowskiemu i komunistycznemu. Był ofiarą obydwu zbrodniczych reżimów. Jest symbolem patriotyzmu, odwagi, umiłowania wolności i solidarności z prześladowanymi uniwersalnych wartości wspólnych wszystkim ludziom, fundamentalnych dla tradycji Zachodu. Dzięki uprzejmości rodziny Witolda Pileckiego Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami ma zaszczyt nosić Jego imię.
ZAPISY TERRORU Dokumenty Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce i jej następców prawnych stanowią jeden z największych zbiorów świadectw ludności cywilnej okupowanej Europy. W zeznaniach, zbieranych po II wojnie światowej, kryją się osobiste doświadczenia tysięcy Polaków ofiar i świadków niemieckiego terroru. Choć wykorzystywano je w postępowaniach sądowych i badaniach historycznych, nadal pozostają mało znane. Rzadko sięgają po nie zagraniczni historycy i twórcy kultury. W ramach projektu Zapisy Terroru Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego planuje uruchomić portal internetowy, w którym publikowane będą protokoły przesłuchań świadków obywateli polskich składających po wojnie zeznania przed Komisją. Po raz pierwszy relacje te dotrą do szerokiego grona odbiorców: umożliwią odkrycie historii rodzinnych i lokalnych, zainteresują uczonych, dziennikarzy i ludzi kultury. Dzięki tłumaczeniom na język angielski trafią do obiegu międzynarodowego, upowszechniając na świecie wiedzę o okupacji niemieckiej w Polsce i pamięć o ofiarach.
DWA TOTALITARYZMY II wojna światowa rozpoczęła się w 1939 roku od wspólnej napaści Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę. II Rzeczpospolita jako pierwsza podjęła walkę z dwoma totalitaryzmami: nazistowskim i komunistycznym. W kolejnych latach ziemie polskie były areną masowych zbrodni obu totalitarnych reżimów. Niemcy realizowali tu program eksterminacji Żydów obywateli polskich i tych sprowadzonych z innych części Europy, mordowali polską inteligencję, a w 1944 roku skazali na zagładę całe miasto Warszawę. Sowieci prześladowali tzw. wrogów ludu, organizowali masowe deportacje na Wschód, a w 1940 roku w Katyniu i innych miejscach rozstrzelali ponad 20 tys. polskich oficerów i inteligentów. Miliony ludzi padły ofiarą wysiedleń oraz wywózek do obozów koncentracyjnych, łagrów i pracy przymusowej. Ciężkie warunki życia pod niemiecką i sowiecką okupacją wielu pozbawiły szans na przetrwanie. W latach 1939-45 śmierć poniosło od 5,6 do 5,8 mln polskich obywateli, z czego połowa to ofiary Holokaustu. Koniec wojny nie przyniósł Polsce upragnionej wolności, lecz niemal pół wieku komunistycznej opresji.