Kozaczyzna i konflikty z Turcją

Kozaczyzna i konflikty z Turcją

1. Turcja i księstwa naddunajskie XVI w. relacje z Turcją są ok. Batory myślał, żeby wyzwolić Węgry spod panowania tureckiego, ale się rozmyślił Naszymi sąsiadami są też lennicy tureccy: chanat krymski oraz Siedmiogród i Mołdawia

Turcja silna = lennicy grzeczni; Hospodar wołoski Michał Waleczny w 1594 r. wystąpił przeciw Turcji (wtedy był konflikt habsbursko-turecki) 1595 r. zjednoczył wokół siebie Siedmiogród i Mołdawię; Turcja nie zgadza się z tym i w 1595 r. atakuje, by wchłonąć te tereny Z kolei Jan Zamojski się na to nie zgadza (obawa przed zbyt silną Turcją); ale ma brak poparcia króla i sejmu

Zamojski się tym nie zraża i sam wyprawia się na Mołdawię w 1595 r. i na tronie osadza Jeremiego Mohylę, zajmuje zamki w Jassach i Chocimiu i rusza przeciw Turcji W tym samym roku bitwa pod Cecorą; remis ze wskazaniem na białoczerwonych

Pokój hetmański Turcy zgodzili się, by Mohyla pozostał na tronie mołdawskim 1598 w Stambule pokój 1. Mołdawia kondominium polsko-tureckim; Polacy wyznaczają hospodara, Turcy go uzależniają i każą płacić haracz Zamojski w 1600 r. pokonuje Michała Walecznego, zajmuje Wołoszczyznę i osadza tam na tronie Szymona Mohylę

2. Awantury mołdawskie polskich magnatów Jeremi Mohyla wydawał córki za polskich magnatów; Wszystko fajnie, ale gdy Jan Zamojski poszedł walczyć na niebieskich polach Turcy zamierzali odebrać co swoje czyli Mołdawię I. 1606 r. Turcy odsuwają od tronu syna Mohyli, Konstantyna; na to reakcja Stefana Potockiego w 1607r. i przywraca Konstantyna na tron II. 1612 r. podobna sytuacja, ale nieudana (bitwa pod Sasowym Rogiem); wojsko mołdawskie podeszło pod Chocim, ale tu zatrzymał je Żółkiewski; rozejm Hospodar będzie w przyjaźni z królem RP i nie będzie występował przeciw niemu

III. 1615r. trzecia wyprawa; magnaci Wiśniowiecki oraz Korecki atakują hospodara, ale gonią go aż do granicy z Turcją, którą przekraczają Turcja to czyta jako wypowiedzenie wojny i w 1616 r. wkracza do Mołdawii, bije wojska Samuela Koreckiego, obalili Mohylów i ruszyli na Rzeczypospolitą Żółkiewski (znowu) interweniuje pod Buszyną i rozejm 1. Turcy będą powstrzymywać najazdy Tatarów 2. Polacy będą powstrzymywać najazdy Kozaków Zaporowskich

3. Narodziny Kozaczyzny Ziemie województw bracławkiego, kijowskiego i czernihowskiego to nowożytna Ukraina Tutaj Rusini i od XVI w. polscy koloniści Ukraina na północ od Dniepru zaludniona i lesista, na południu stepowa Południe zwano Dzikimi Polami albo Zaporożem lub Niżem

Na Zaporożu mieszkali kozacy awanturnicy zbiedzy z dóbr magnackich myśliwi i rybacy żołnierze atakujący tatarskie i tureckie osady i karawany kupieckie Ci co szczególnie podpadli prawu stworzyli warowny obóz zwany Siczą Reszta osiedlała się na Zaporożu (nawet 100 tys. ludzi)

Każdy może być kozakiem Wojenna demokracja; na czas wypraw wybierano hetmana z władzą absolutną w okresie walk Atamani dowodzili poszczególnymi jednostkami kozackimi Elita to tzw. starszyzna; kozacy z majątkami ziemskimi + oficerowie W RP kozacy byli poza organizacją stanową

Doskonałe wojsko, głównie piechota, w chwili zagrożenia broniła się za taborem Organizowali czadzki wyprawy na posiadłości tureckie nad Morzem Czarnym Często na łodziach zwanych czajkami (s.246)

4. Rejestr i pierwsze powstania kozackie Kozacy dobrze walczyli, więc RP często z ich usług korzystała Za czasów Zygmunta Augusta wprowadzono rejestr; podczas pokoju cześć z kozaków podlegała władzy hetmana i dostawała stały żołd Początkowo 300, za Batorego 500 Ci co nie byli kozakami rejestrowymi organizowali sobie chadzki, które powodowały odwetowe ataki Tatarów

By ogarnął kozaków w 1590 r. zwiększono rejestr do 3000 i nakazano im składać przysięgę wierności 1591 r. wybucha pierwsze powstanie kozackie (1591-1593) z Krzysztofem Kosińskim na czele; kozacy zostali pobici pod Piątkiem 1595 r. kolejne powstania pod wodzą Semana Nalewajki; w 1596 r. Żółkiewski zdławił bunt, a sejm uznał Kozaków za wrogów i odebrał im przywileje

Jednak w trakcie wojny ze Szwecją kozacy są potrzebni, dlatego zostali objęci amnestią Pod dowództwem Piotra Konaszewicza- Sahajdaczyna największe zwycięstwa oraz czadzki; złupili m.in. Warnę, Perekop, Kaffę; w 1615 r. złupili przedmieścia Stambułu Z jednej strony Turcy grożą wojną z powodu chadzek, jednakże kozacy walczą po stronie polskiej ze Szwecją i Moskwą oraz wspomagają wypady na Mołdawię

5. Wojny z Turcją

Przyczyny 1. Walka o wpływy w Mołdawii 2. Najazdy kozackie na Turcję oraz tatarskie na Polskę 3. Wspomaganie Habsburgów przez lisowczyków (wojna 30-letnia) 4. Prohabsburska polityka Zygmunta III Wazy

Bitwa pod Cecorą 1620r. Po zakończeniu wojny z Persją w 1618 r. przygotowanie do ataku na Europę 1620 r. Żółkiewski wchodzi do Mołdawii, w odpowiedzi atak Turcji Bitwa pod Cecorą 1620r. - Polacy tracą zwycięstwo a Żółkiewski głowę (dosłownie)

Bitwa pod Chocimiem 1621r. Ponad 100 tys. Turków rusza na Polskę Na czele 27 tys. wojsk polskich Karol Chodkiewicz a 30 tys. Kozakom przewodził Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny 2.09-9.10.1621 r. atak Turków na Chocim; Mimo śmierci Chodkiewicza rozpoczęto pertraktacje pokojowe

Pokój chocimski 1. Status quo sprzed wojny 2. Hospodarów w krajach naddunajskich powołują Turcy, pod warunków, że będą oni chrześcijanami 3. Przyhamowanie najazdów Tatarów na Polskę i Kozaków na Turcję

6. Napięte stosunki i plany wojny z Turcją Mimo pokoju w 1633 r. znów wojna Mehmed Abaza atakuje (w Polsce bezkrólewie, wojna z Moskwą) w celu zajęcia Kamieńca Podolskiego; powstrzymany przez Stanisława Koniecpolskiego Pokój

Władysław IV stwierdził, że wybuch wojny z Turcją uspokoi Kozaków Rozpoczęto już nawet z nimi rozmowy w tej sprawie; kwestii zwiększenia rejestru, wycofania wojsk koronnych z terenu płd-wschód od Białej Cerkwi Zaprzestano też wysyłania prezentów sułtanowi, by sprowokować go do wojny Ale tego nie przedyskutowano z sejmem, który nakazał królowi wycofania się ze wszystkich tych poczynań