Damnum Odpowiedzialność za szkodę majątkową w prawie rzymskim
Lex Duodecim Tabularum szczegółowe rozwiązania Membrum ruptum: talion os fractum : 300/150 asów malum carmen : kara śmierci Pauperies/noxa actio de arboribus succissis : 25 asów kary Actio aquae pluviae arcendae Furtum.
Reżim odpowiedzialności na podstawie lex Aquilia przyczyny uchwalenia Plebiscytu Akwiliańskiego czas wydania Lex Aquilia: zapewne niebawem po Lex Hortensia de plebiscitis (286 p.n.e.) treść: 3 proste rozdziały
Treść lex Aquilia
Treść lex Aquilia I rozdział: zabicie niewolnika lub zwierzęcia z kategorii pecus
Treść lex Aquilia I rozdział: zabicie niewolnika lub zwierzęcia z kategorii pecus II rozdział: odpowiedzialność wierzyciela dodatkowego (adstypulatora) za akceptylację dokonaną nasz szkodę głównego wierzyciela
Treść lex Aquilia I rozdział: zabicie niewolnika lub zwierzęcia z kategorii pecus II rozdział: odpowiedzialność wierzyciela dodatkowego (adstypulatora) za akceptylację dokonaną nasz szkodę głównego wierzyciela III rozdział: uszkodzenie niewolnika lub zwierzęcia z pecum oraz zniszczenie innej rzeczy
D. 9.2.2 pr.-1 (Gaius, ks. siódma Komentarza do Edytku Prowincjonalnego) W pierwszym rozdziale Ustawy Aquilińskiej postanawia się: jeśli ktoś bezprawnie (iniuria) zabił cudzego niewolnika czy niewolnicę, albo czworonożne zwierzę stadne, niech będzie zasądzony do dania właścicielowi tyle pieniędzy, ile najwięcej warta była (ta rzecz) w ciągu (poprzedzającego zdarzenie) roku. A następnie postanawia się, że przeciwko zaprzeczającemu skarga będzie [udzielona] na podwójną wartość. Treść lex Aquilia: I rozdział
Treść lex Aquilia: II rozdział A: Spondes mihi 100 dari? (wierzyciel główny) B: Spondeo! (dłużnik) C: Item mihi dari spondes? (adstipulator) B: Spondeo! B: Quod ego tibi promisi habesne acceptum? C: Habeo!
Treść lex Aquilia: III rozdział D. 9.2.27.5 (Ulpian, ks. osiemnasta Komentarza do Edyktu) W trzecim zaś rozdziale Ustawa Akwiliańska oznajmia: gdyby ktoś uczynił szkodę drugiemu w innych rzeczach niż niewolnicy i bydło, bo bezprawnie spalił, rozerwał czy złamał (quis alteri damnum faxit, quod usserit fregerit ruperit iniuria), ile była by ta rzecz najwięcej warta w ciągu ostatnich trzydziestu dni, tyle pieniędzy niech będzie zasądzony dać właścicielowi.
Przesłanki Odpowiedzialności: Damnum W pierwszym rozdziale Ustawy Aquilińskiej postanawia się: jeśli ktoś bezprawnie (iniuria) zabił cudzego niewolnika czy niewolnicę, albo czworonożne zwierzę stadne, niech będzie zasądzony ( ). W trzecim zaś rozdziale Ustawa Akwiliańska oznajmia: gdyby ktoś uczynił szkodę drugiemu w innych rzeczach niż niewolnicy i bydło, czy to bezprawnie paląc, rozrywając czy niszcząc ( ).
Przesłanki udzielenia
Przesłanki udzielenia Damnum
Przesłanki udzielenia Damnum Iniuria
Przesłanki udzielenia Damnum Iniuria Datum
Przesłanki udzielenia Damnum Szkoda Iniuria Datum
Przesłanki udzielenia Damnum Szkoda Iniuria Bezprawnie Datum
Przesłanki udzielenia Damnum Szkoda Iniuria Bezprawnie Datum Zadana
damnum
Damnum: problemy interpretacyjne D. 9.2.7.1-2 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Za zabitego (occisum) powiniśmy uznać, tego kogo uderzono czy to mieczem czy pałką, czy inną bronią, czy rękami (np. jeśli ktoś go udusił), czy nogą albo głową, oraz na wszystkie podobne sposoby. 2. Ale jeśli ktoś nadmiernie obciążony upuści ciężar i zabije nim niewolnika będzie odpowiadał z ustawy Akwiliańskiej. Mógł bowiem wiedzieć, że nie powinien się tak obciążać. I nawet jeśli ktoś, potknąwszy się przygniecie cudzego niewolnika (niesionym) ciężarem, zgodnie ze zdaniem Pegasusa, odpowiada z ustawy Akwiliańskiej, jako że albo zbyt się obładował, albo szedł nieuważnie po śliskim gruncie.
Damnum: problemy interpretacyjne D. 9.2.77.13 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Ustawa posługuje się terminem złamał/rozerwał (ruperit). Prawie wszyscy prawnicy republikańscy rozumieli go jako zepsuć/zniszczyć (corrumperit). I dlatego Celsus zastanawia się, czy jeśli zasiejesz kąkol lub dziki owies w czyimś zbożu, niszcząc je przez to, właściel lub najemca gdy grunt został wynajęty będzie mógł prowadzić postępowanie nie tylko z interdyktu quod vi aut clam, ale również na podstawie skargi podobnej do Akwiliańskiej
Damnum: problemy interpretacyjne 15. Celsus mówi, że można pozwać skargą akwiliańską, tego kto, zanieczyścił, wylał lub skwasił wino lub je pogorszył w inny sposób, jako że nawet wylanie i skwaśnienie : mieści się w terminie zepsucie (corrumpere). G. 3.217fin: Dlatego obejmuje się tym słowem (corrumpere) nie tylko rzeczy spalone lub złamane, lecz także pocięte lub rozbite, i rozlane, i w jakikolwiek sposób uczynione wadliwymi lub zniszczone, jako też pogorszone
Damnum: rzeczywistość szkody D. 9.2.27.25 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Jeśli ktoś zbierze niedojrzałe oliwki albo zboże czy też zielone jeszcze winogrona odpowie z lex Aquilia. Jeśli jednak już dojrzałe nie będzie tej odpowiedzianości. Nie ma bowiem działania bezprawnego jeśli ktoś oszczędza ci nakłady, które narzucają się przy zbiorze owoców. Lecz jeśli zebrane zabiera, odpowiada za kradzież. Oktavenus dodaje chyba, że rzucił winogrona na ziemię, by zostału zniszczone. D. 9.2.27.28 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku): Kto wykastrował niewolnika czyniąc go droższym, nie odpowiada z lex Aquilia. Ale można prowadzić postepowanie ze zniewagi albo ze Edytku Edylów na poczwórną wartość.
Damnum datum Bezpośredniość działania
Damnum datum: bezpośredniość działania D. 9.2.9 pr.-1 (Ulpianus, ks. osiemnasta Komentarza do Edyktu) Podobnie jeśli położna podała lekarstwo i z tej przyczyny kobieta zmarła, Labeo rozróżnia (dwie sytuacje). Jeśli podała własnymi rękami, uważa się, że zabiła. Jeśli jednak dała, aby kobieta sama je przyjęła, udzielona powinna zostać skarga analogiczna. Ten pogląd jest prawdziwy. Bardziej bowiem przyczynia się do śmierci niż zabija. 1. Jeśli ktoś siłą czy perswazją aplikuje innemu lekarstwo do ust czy strzykawką, albo naciera trucizną, odpowiada ustawy Akwiliańskiej, tak jak położna podająca (lekarstwo osobiście.
Damnum datum: bezpośredniość działania G. 3.219: W końcu też uznano, że powództwo z tej ustawy przysługuje tylko wtedy, jeśli ktoś wyrządził szkodę (bezpośrednio) swoim ciałem i dlatego w razie wyrządzenia szkody w inny sposób udziela się powództw analogicznych, na przykład, jeśli ktoś zamknie cudzego niewolnika, albo bydlę i zamorzy głodem, albo tak gwałtownie pogna zwierzę juczne, że padnie; takoż jeśli ktoś namówi cudzego niewolnika, by się wspiął na drzewo, albo zszedł do studni, a ten, wspinając się lub schodząc, spadnie i albo poniesie śmierć, albo dozna uszkodzenia ciała. Takoże przeciwnie, jeśli ktoś strąci cudzego niewolnika do rzeki z mostu albo brzegu i ten utonie, bez trudu można spostrzec, że wyrządza szkodę swoim ciałem przez to, że strącił.
Zmiany w prawie deliktowym w wyniku interpretacji Lex Aquilia Aulus Gellius, Noce Attyckie 11.18.14: Sabinus mówi także coś, co jest bardzo niezrozumiałe, mianowicie, że należy uważać za złodzieja niewolnika człowieka, który w trakcie ucieczki niewolnika, zasłonił go togą tak przed oczyma właściciela, aby właściciel go nie widział. D. 47.2.67.2 (Paulus ks. 7 kometarza do dzieł Plautiusa) Prawnicy republikańscy udzielili opinii prawnej, że ten kto pozwał mularza przed sąd podstępnie odpowiada za furtum, jeśli muły przepadły w międzyczasie.
Zmiany w prawie deliktowym w wyniku interpretacji Lex Aquilia G. 3.202: Czasem odpowiada za kradzież ten, kto sam kradzieży nie popełnił, tak jest z tym, za czyją radą sam lub pomocą została popełniona kradzież. Tu zalicza się tego, kto wytrącił tobie monety, aby je kto inny skrycie zabrał, lub zastąpił ci drogę, żeby inny skrycie zabrał, albo spłoszył owce albo krowy twoje, by kto inny je wyłapał. I to właśnie napisali dawni (prawnicy) o tym, kto czerwoną płachtą spłoszył zaprzęg. Lecz jeśli coś zostanie dokonane ze swawoli, a nie jako czynność podjęta po to, zeby była popełniona kradzież, to zobaczymy, czy powinna być udzielona actio utilis, skoro nawet zwykła wina karana jest przez ustawę Akwiliańską o szkodzie.
Damnum Iniuria datum Bezprawność działania
Damnum datum Iniuria: bezprawność działania możliwe przypadki wyłączenia 1. prawność działania 2. Vis maior, konieczność działania 3. brak świadomości (szaleńcy i dzieci) 4. przyczynienie się poszkodowanego, 5. przyjęcie ryzka (zawody sportowe, przechodzenie przez pole do rzutów oszczepem, kazus fryzjera) 6. samoobrona (właściciel gospody, który broniąc się wybił oko zlodziejowi)
D. 9. 2.11 pr (Ulpian ks. 8 kom do Edyktu) Podobnie pisze Mela, że jeśliby grali w pilkę i któryś z grających silniej uderzoną piłkę rzucił, (trafiając) w rękę fryzjera, tak że gardło niewolnika, którego golił fryzjer, zostało przecięte, ten będzie opowiadał z lex Aquilia, który z nich zawinił. Proculus uznał, że wina leży po stronie fryzjera: I rzeczywiście, jeśli tam golił, gdzie zazwyczaj grano, lub gdzie był duży ruch: wtedy to mu będzie zarzucone. Ale też nie bez racji jest to: jeśli ktoś powierzył się fryzjerowi, który miał krzesło w miejscu niebezpiecznym, sam sobie jest winien!
Damnum datum Iniuria: bezprawność działania D. 9.2.5 pr (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Lecz jeśli ktoś zabił osobnika uzbrojonego w miecz, nie zabija bezprawnie. I jeśli zabił ze strachu złodzieja, nie ma wątpliwości, że nie odpowiada z lex Aquilia. Ale jeśli mógł go złapać, a wolał zabić, lepiej uznać, że uczynił to bezprawnie, zatem odpowie z lex Cornelia.
od iniuria do culpa D. 9.2.31 (Paulus ks. 10 komentarza do dzieł Sabinusa) Jeśli przycinający drzewo zrzuci z niego gałąź, albo pracujący na rusztowaniu, i zabije przechodzącego niewolnika z pewnością odpowiada jeśli wydarzyło się to na publicznym gruncie, a sprawca nie krzyknął ostrzegając, aby takiego zdarzenia można było uniknąć. Lecz Mucius powiedział, że jeśli na gruncie prywatnym podobnie się zdarzy, można dochodzić odszkodowania z tytułu winy. Jest bowiem winą (culpa) nie przewidzieć tego, co osoba roztropna przewidzieć mogła, albo krzyknąć dopiero wtedy, kiedy nie można już uniknąć niebezpieczeństwa. Według tej opinii nie ma wielkiej różnicy czy rzecz zdarzy się na drodze publicznej czy prywatnej, skoro często drogi biegną przez grunta prywante. Jeśli jednak drogi nie było, sprawca odpowiada tylko za czyn zamierzony (dolus), bo nie powinien mierzyć w tego, kogo widzi przechodzącego. Ale nie ma winy (culpa), nie mógł bowiem przewidzieć, że przez to miejsce ktoś będzie miał zamiar przechodzić.
od iniuria do culpa D. 9.2.5.3 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edyktu) Nauczyciel zranił lub zabił niewolnika w trakcie nauczania. Czy odpowiada z lex Aquilia, jako że zadał bezprawnie szkodę? Julian pisze, że odpowiada z lex Aquilia ten, który oślepił ucznia podczas nauczania. Tym bardziej to samo należy powiedzieć jeśli ktoś zabije. Julian przedstawia też następujący przypadek. Szewc, mówi, miał ucznia wolnourodzonego filius familias, Skoro chłopiec nie wykazywał postępów, uderzył go prawidłem w potylicę tak, że chłopcu zostało wybite oko. Mówi więc Julian, że nie można wytoczyć skargi ze zniewagi, jako że nie uczynił tego w celu zniewagi, ale pouczenia i nauczenia. Wątpi również prawnik czy można prowadzić postępowanie z actio locati: wolno bowiem uczącemu lekko karcić. Lecz ja nie mam wątpliwości, że można toczyć postępowanie z lex Aquilia D. 9.2.6 (Paulus, ks. dwudziesta druga kom. do Edyktu Jako że brutalność nauczyciela można uznać za winę: culpa).
Inny pogląd: (Por. D. 19.2.13.4 (Ulpian, 32 ks. kom.do Edyktu) Julian mówi również w 86 ks. Digestów, że jeśli szewc zatrudnionego przez siebie chłopca, który się słabo starał, uderzył go w potylicę prawidłem tak mocno, że wybił mu oko, jego ojciec może wytoczyć skargę z locatio. Bo choć nauczyciel może karcic, musi to robić z umiarem. My wyżej powiedzieliśmy, że może prowadzić postępowanie z Lex Aquilia. Julian jednak nie przyznaje skargi z iniuria, bo uczynił tego dla z powodu znieważenia, lecz pouczenia.
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika?
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Quintus
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Quintus
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Quintus
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Quintus
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Quintus
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Quintus Actio locati
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Quintus Actio locati Actio damni iniuria dati Ex lege Aquilia
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Receptum? Actio locati Actio damni iniuria dati Ex lege Aquilia Quintus
Kazus Marcus dał Quintusowi sardoniks, by zrobił z niego kameę. Kamień pękł przy obróbce: jaka będzie odpowiedzialność rzemieślnika? Marcus Locatio operis Receptum? Actio locati Actio damni iniuria dati Ex lege Aquilia Actio de recepto? Quintus
od iniuria do culpa D. 9.2.27.29 Ulpianus ks. 18 komentarza do Edyktu Skoro dałeś kielich, by przyozdobić filigranem, [rzemieślnik] będzie odpowiedzialny za szkodę, jeśli przebił go z powodu braku umiejętności. Lecz jeśli przebił nie z braku umiejętności, lecz dlatego, że miał wadliwy materiał, może zostać uwolniony [od zarzutu]. I dlatego rzemieślnicy mają w zwyczaju umawiać się, że jeśli otrzymają materiał tego rodzaju [wadliwy], pracować będą nie na swoje ryzyko. Takie porozumienie uniemożliwia postępowanie zarówna z actio locati jaki i actio legis Aquiliae.
od iniuria do culpa D. 19.2.13.5 (Ulpian ks. 32 kom. do Edyktu) Jeśli przekazano jubilerowi gemmę by ją oprawić lub ozdobić, i ta pękła, nie można posłużyć się actio locati (operis), jeśli stało się to z powodu wady gemmy, natomiast jeśli przyczyną był brak doświadczenia jubilera, będzie się można nią posłużyć. Należy jednak dodać: chyba, że rzemieślnik podjął się pracy na swoje ryzyko: wtedy można go pozwać nawet, jeśli przyczyną była wada gemmy.
Skarga
Skarga D. 9.2.2.1 (Gaius, ks. siódma komentarza do Edytku Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu.
Skarga D. 9.2.2.1 (Gaius, ks. siódma komentarza do Edytku Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu. D. 9.2.25.2 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).( ).
Skarga D. 9.2.2.1 (Gaius, ks. siódma komentarza do Edytku Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu. D. 9.2.25.2 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).( ). pierwotnie: legis actio per manus iniectionem
Skarga D. 9.2.2.1 (Gaius, ks. siódma komentarza do Edytku Prowincjonalnego) A poniżej postanawia się o udzieleniu powództwa podwójnego przeciwko zaprzeczającemu zdarzeniu. D. 9.2.25.2 (Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Należy zauważyć, że przy rozważania skargi udzielonej przeciwko temu, kto przyznaje się do zadania szkody, sędzia nie jest ustanowiony do stwierdzenia (czy pozwany jest za szkodę odpowiedzialny) tylko ocenienia (szkody).( ). pierwotnie: legis actio per manus iniectionem później: actio damni iniuria dati ex lege Aquilia
Actio damni iniuriae dati ex lege aquilia Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Numerius Negidius zabił bezprawnie Stichusa, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien dać tyle pięniędzy, Aulusowi Ageriusowi, ile był Stichus najwięcej wart w ciągu poprzedniego roku, tyle pięniedzy razy dwa niech sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże nie uwolni. Caius Aquilius niech będzie sędzią. Ile pieniędzy powinien dać ten Aulusowi Ageriusowi, kto zabił bezprawnie Stichusa,, tyle pięniedzy niech sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże nie uwolni.
Actio damni iniuriae dati ex lege aquilia noxalis Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że Pamphilus, niewolnik Numeriusa Negidiusa zabił bezprawnie Stichusa, z której to przyczyny Numerius Negidius powinien dać tyle pięniędzy, Aulusowi Ageriusowi, ile był Stichus najwięcej wart w ciągu poprzedniego roku, tyle pięniedzy albo noksalne wydanie razy dwa Pamphilusa niech sędzia zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże nie uwolni.
Skarga: konkurencja D. 9.2.2.1 (Gaius, ks. 9 komentarza do Edyktu Prowincjonalnego: Jeśli rzecz oddana w zastaw, komodat czy depozyt została pogorszona przez przyjmującego, można rozważyć użycie nie tylko skarg, o których mówimy, lecz także akwiliańskiej. Lecz jeśli spór zostanie wszczęty jedną z nich, reszta upada.
Kazus Niewolnik Quintusa Stichus wziął w użyczenie od Aulusa muła. Przesadnie obładował go marchewką i zwierzę padło. Jakie skargi przysługują właścicielowi? Ja wyglądałaby sytuacja, gdyby zwierzaka obładował sąsiad Stichusa, należący do Julii Pamphilus?
Odp. Akwiliańska: przesłanki Legitymacja Damnum iniuria Actio damni iniuria dati ex lege Aquilia Właściciel kwirytalny Materialna, rzeczywista (damnum emergens) Actio ad exemplum legis Aquiliae Ten, kto ma interes (wł. bonitarny, zastawnik kommodatariusz, etc.) uszkodzenie ciała osoby wolnej, + lucrum cessans Odpowiedzialność obiektywna (bezprawność działania), potem subiektywana: najmniejsze niedbalstwo Datum Bezpośrednio zadane (corpus corpore) Pośrednio, przez zaniechanie
pauperies
Pauperies D. 9.1.1.3: Ulp. ad Ed.: Ait praetor pauperiem fecisse. Pauperies est damnum sine iniuria facientis datum: nec enim potest animal iniuria fecisse, quod sensu caret. D. 9.1.1.3. Ulpianus, ks. osiemnasta komentarza do Edytku) Ogłasza pretor uczynił pauperies. Pauperies jest to szkoda zadana bez bezprawia czyniącego szkodę: nie może bowiem zwierzę działać bezprawnie, bo brak mu rozumu
Pauperies D. 9.1.5. Alfenus, 5 ks. digestów: Agaso przyprowadził konia do taberny, ten zwęszył mulicę, mulica wierzgnęła i złamała udo Agasowi. Zapytano, czy można prowadzić postępowanie z właścicielem mulicy, z tego powodu, że zadała pauperies. Odpowiedziałem, że można.
Wypadek na Kapitolu D. 9.2.52.2 Alfenus libro secundo digestorum: Muły ciągnęły dwa obciążone wozy na szczyt Kapitolu. Mularze pierwszego wozu unieśli zablokowany wóz, by łatwiej go było mułom ciągnąć. Górny wóz zaczął zjeżdzać do tyłu. Gdy mularze, którzy byli pomiędzy wozami wyskoczyli spośród nich, drugi wóz, uderzony przez pierwszy, zjechał w dół i rozjechał czyjegoś niewolnika. Właściciel chłopca zaciągnął rady, z kim powinien toczyć postępowanie sądowe. Odpowiedziałem, że prawo zależy od przyczyny.
Odpowiedziałem, że prawo zależy od przyczyny (wypadku): albowiem, jeśli mularze, którzy podnieśli pierwszy wóz, odskoczyli sami z siebie, i to z tej przyczyny stało się tak, że muły nie mogły utrzymać wozu i zostały ściągnięte jego ciężarem, nie można prowadzić postępowania z właścicielem mułów, lecz z ludźmi, którzy podnieśli wóz można prowadzić postępowanie na podstawie Ustawy Akwiliańskiej: albowiem ten kto, wypuszcza z własnej woli, to co trzyma, tak, że może zranić, nie zadaje mniejszej szkody: tak jak na przykład gdy ktoś prowadząc osła, nie utrzymał go, gdy ten poniósł lub podobnie zadaje szkodę beprawnie ten, kto wyrzucił z ręki pocisk lub coś innego. Lecz jeśli muły przestraszyły się czegoś, a mularze porzucili wóz zdjęci strachem, że zostaną zgnieceni, nie można prowadzić postępowania z ludźmi, lecz właścicielem mułów. A jeśli ani muły, ani ludzie nie byli przyczyną wypadku, lecz albo one nie mogły pociągnąć ciężaru, albo nie mogąc ustać, potknęły się i z tej przyczyny wóz się cofnął, a ludzie nie mogli unieść ciężaru, nie można dać skargi w postępowaniu ani z mularzami, ani a właścicielem mułów. To zaś jest pewne: jakkolwiek rzecz by się miała, nie można prowadzić postępowania z właścicielem mułów tylnych, albowiem nie z same z siebie, lecz uderzone się cofnęły.
Rozszerzenie systemu odpowiedzianści za szkodę majątkwową servi corruptio edictum de effussis vel deiectis, positis aut suspensis edictum de dolo