REKULTYWACJA i REWITALIZACJA MIEJSC ZANIECZYSZCOZNYCH Możliwości wykorzystania odpadów Emilia den Boer Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechnika Wrocławska
Zakres Remediacja, rekultywacja i rewitalizacja Wymogi prawne rekultywacji Rewitalizacja - przykłady Możliwości wykorzystania odpadów do rekultywacji
Procesy przekształacania terenów zdegradowanych
Remediacja Przywracanie zanieczyszczonym gruntom ich początkowej jakości Oczyszczanie i usuwanie zanieczyszczeń w oparciu głównie o metody fizykochemiczne (remediacja termiczna, remediacja ekstrakcyjna oraz elektroreklamacja) oraz biologiczne (landfarming, bioreaktory).
Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, art. 101 Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, a w szczególności poprzez: racjonalne gospodarowanie zachowanie wartości przyrodniczych zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do poziomu wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymane zachowanie wartości kulturowych z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury
Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, art. 103 Standard jakości określa zawartość niektórych substancji w glebie lub ziemi, poniżej których żadna z funkcji pełnionych przez powierzchnię ziemi nie jest naruszona. Funkcję pełnioną przez powierzchnię ziemi ocenia się na podstawie jej faktycznego zagospodarowania i wykorzystania gruntu, chyba, że inna funkcja wynika z planu zagospodarowania przestrzennego.
Rozp. Min. Środow. z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi Dopuszczalne zawartości zanieczyszczeń substancji nieorganicznych (np. metale ciężkie) substancji organicznych: węglowodory (np. benzyny, oleje mineralne, węglowodory aromatyczne itd.) środki ochrony roślin oraz inne zanieczyszczenia organiczne. 3 rodzaje gruntów: chronione, użytki rolne i mieszkaniowe, przemysłowe W każdym przypadku gleba lub ziemia uznana za zanieczyszczoną winna w przyszłości podlegać obowiązkowi rekultywacji.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. nr 75, poz. 493) Szkoda w środowisku negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniona w stosunku do stanu początkowego, spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez podmiot korzystający ze środowiska: - w powierzchni ziemi zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.
Rozp. Min. Środ. z dnia 30 kwietnia 2008 w sprawie kryteriów wystąpienia szkody w środowisku (Dz.U. nr 82, poz. 501)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62, poz. 628 ze zmianami) - Zanieczyszczona gleba i ziemia jako odpad Zanieczyszczona gleba i ziemia po wydobyciu podczas prowadzonych robót ziemnych staje się odpadem, jeśli nie spełnia standardów jakościowych, określonych w rozp. Min. Środ. z dnia 9 września 2002. Zanieczyszczona gleba wymaga unieszkodliwiania przez składowanie lub powinna zostać oczyszczona w procesach fizycznych, chemicznych lub biologicznych. Oczyszczona gleba, spełniająca standardy jakościowe, przestaje być odpadem i może być ponownie użyta do celów rekultywacji, robót ziemnych itp.
Rekultywacja Rekultywacji gruntów - rozumie się przez to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. (Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych) Rekultywacja środowiska zdegradowanego - przywracanie zdewastowanym działalnością człowieka elementom środowiska, gł. glebom i zbiornikom wodnym, ich funkcji biologicznej.
Etapy rekultywacji Rekultywacja przygotowawcza, polegająca na rozpoznaniu i ustaleniu kierunku zagospodarowania terenów zdegradowanych. Rekultywacja techniczna, która polega na ukształtowanie rzeźby terenu, uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych, usunięcie związków toksycznych, pokrycie toksycznych gruntów warstwą gleby - procesy detoksykacji. Rekultywacja biologiczna
Etapy rekultywacji 1. Prace przygotowawcze: Rozbiórka ogrodzenia, brodzika dezynfekcyjnego i in. 2. Rekultywacja techniczna: Zagęszczenie i uformowanie pryzmy Wykonanie warstw: wyrównawczej, drenażu gazowego, ew. ekranującej (uszczelniającej) czaszę składowiska, drenażu wód opadowych glebotwórczej budowa studzienek odgazowujących wraz z gazociągiem wykonanie rowu opaskowego wód opadowych montaż pochodni do spalania gazu składowiskowego ew. montaż zespołu prądotwórczego
Uszczelnienie składowisk Rozp. Min. Środ. z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia składowisk odpadów Uszczelnienie mineralne Warstwa rekult. (humus + podglebie) Warstwa drenażowa Mineralna warstwa ekranująca (glina) (Ew. geowłóknina) Drenaż gazu Odpady
Etapy rekultywacji 3.Rekultywacja biologiczna Przygotowanie podłoża i zadarnienie mieszanką traw Nasadzenie roślinności niskiej i drzew 4.Prace końcowe uporządkowanie terenu wokół składowiska
Terminologia
Cele przekształceń terenów Cele przekształceń terenów zdegradowanych powinny się wpisywać w politykę kształtowania zrównoważonego rozwoju danego obszaru. Cele można podzielić na : środowiskowe gospodarcze społeczne.
Cele środowiskowe związane są z poprawą warunków środowiskowych oraz kształtowaniem krajobrazu postindustrialnego. Działania ochronne: ustanawianie użytków ekologicznych, rezerwatów zespołów i parków przyrodniczo-krajobrazowych Wprowadzenie nowych funkcji ukierunkowane na podniesienie jakości przyrodniczej danego terenu.
Cele środowiskowe rewitalizacji
Składowisko w Suchym Lesie (Poznań) Źródło: ZZO
Cele gospodarcze rewitalizacji Kierunki zagospodarowania: Zagospodarowanie do celów produkcyjno-technologicznych na funkcje składowania, transportu, produkcji przemysłowej typu high-tech, parki przemysłowe, parki naukowo-technologiczne, centra logistyczne, inkubatory przedsiębiorczości. Zagospodarowaniem do celów produkcyjnych może być również produkcja leśna lub rolna (np. uprawy roślin przemysłowych) Zagospodarowanie usługowe to przede wszystkim handel i usługi śródmiejskie, gastronomia, centra rozrywki i centra sportowe (lokalizowane często w obiektach poprzemysłowych), biura, usługi towarzyszące biznesowi
Cele gospodarcze
Cele gospodarcze
Cele gospodarcze Centrum handlowe Źródło: projekt sulfanet4eu
Energia odnawialna Źródło: projekt sulfanet4eu
Cele społeczne obejmują działania związane z kulturą, nauką i edukacją, jak również działania odpowiadające na potrzeby mieszkaniowe. Do działań ukierunkowanych na kulturę i naukę należy: organizowanie muzeów i obiektów wystawienniczych, sal koncertowych, teatralnych, ścieżki dydaktyczne, adaptacje obiektów poprzemysłowych na bazę dydaktyczną szkół wyższych, centra naukowe Realizacja potrzeb mieszkaniowych to: sanacja i modernizacja zespołów osiedli zakładowych, zagospodarowanie i uzbrojenie terenów pod nową zabudowę mieszkaniową oraz adaptacja obiektów poprzemysłowych do funkcji mieszkaniowych (lofty)
Cele mieszkaniowe Lofty platinum: W budynku dawnej destylatorni i magazynów winiarskich braci Wolf z 1896 r powstaną lofty, apartamenty oraz penthousy o powierzchni od 30 do 201 m2.
Rekreacja
Rekreacja
Możliwości wykorzystania odpadów do rekultywacji Ustawa o odpadach (Dz.U. nr 62, poz. 628 ze zmianami) Odzysk odpadów powinien odbywać się zasadniczo w instalacjach i urządzeniach. Ustawa dopuszcza jednak także odzysk odpadów poza urządzeniami i instalacjami, w tym w szczególności w procesach R10 oraz R14, zdefiniowanych następująco: R10 Rozprowadzanie na powierzchni ziemi w celu nawożenia lub ulepszania gleby, R14 Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części. Procesy odzysku R10 i R14 mogą być stosowane podczas rekultywacji i rewitalizacji gruntów zdegradowanych, w celu przywrócenia ich pierwotnych funkcji, odtworzenia pierwotnego ukształtowania terenu, wypełnienia wyrobisk, odtworzenia pokrywy glebotwórczej, przygotowania do zagospodarowania biologicznego itp.
Zasady wykorzystania odpadów odpad przewidziany do wykorzystania musi przejąć rolę zastępczego surowca pierwotnego (zastępując rodzime: grunty w przypadku makroniwelacji czy gleby w przypadku odtwarzania warstwy glebotwórczej) i spełniać postawione mu wymagania techniczne, przy wykorzystaniu odpadów nie może mieć miejsca naruszenie standardów jakości środowiska, przy ocenie sposobu wykorzystania należy zwrócić uwagę na zanieczyszczenia zawarte w każdym rodzaju odpadów przeznaczonym do wykorzystania, zakazuje się rozcieńczania skoncentrowanych substancji szkodliwych odpadami mniej obciążonymi, w przypadku przekroczenia dopuszczalnych ilości substancji szkodliwych w odpadach nie można ich stosować do rekultywacji i makroniwelacji.
Zastosowanie w celu odtworzenia pokrywy glebotwórczej - nawożenie Najlepszej jakości komposty, fermentaty mogą utracić status odpadu (stać się produktem nawozem procedura certyfikacji) w przyszłości tylko selektywnie zbierane bioodpady Komunalne osady ściekowe odzysk na odrębnych zasadach Gorszej jakości komposty, stabilizat (przetworzona frakcja organiczna odpadów komunalnych wydzielona mechanicznie) odzysk na mocy pozwolenia na R10 lub R14
Kryteria oceny jakości produktów i odpadów procesów biologicznych i mechaniczno-biologicznych 3 grupy kryteriów: skład i właściwości fizyczne, fizyko-chemiczne i chemiczne, stan sanitarno-higieniczny (obecność wskaźników organizmów patogennych), stopień dojrzałości lub ustabilizowania, w aspekcie stosowania lub składowania.
Ustawa z dnia 10 lipca 2007 roku o nawozach i nawożeniu (Dz.U. nr 147, poz. 1033) Reguluje m.in.: warunki i tryb wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, stosowanie nawozów i środków wspomagających uprawę roślin w rolnictwie. Odpady jako nawozy organiczne nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych, w tym komposty, a także komposty wyprodukowane z wykorzystaniem dżdżownic, środki wspomagające uprawę roślin
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62, poz. 628 ze zmianami) komunalne osady ściekowe Komunalne osady ściekowe mogą być stosowane: 1) w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz, 2) do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, 3) do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, 4) do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, 5) do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz.
Wymagania stawiane komunalnym osadom ściekowym Parametr Jednostka w rolnictwie i do rekultywacji gruntów na cele rolne Maksymalna zawartość metali w osadach stosowanych do rekultywacji gruntów na cele nierolne do dostosowywania gruntów do określonych potrzeb, do uprawy roślin do produkcji kompostu, do uprawy roślin nieprzeznaczonych do konsumpcji i produkcji pasz Ołów (Pb) mg/kg sm 750 1000 1500 Kadm (Cd) mg/kg sm 20 25 50 Rtęć (Hg) mg/kg sm 16 20 25 Nikiel (Ni) mg/kg sm 300 400 500 Cynk (Zn) mg/kg sm 2500 3500 5000 Miedź (Cu) mg/kg sm 1000 1200 2000 Chrom (Cr) mg/kg sm 500 1000 2500 Bakterie z rodz. Salmonella Łączna liczba żywych jaj Ascaris sp., Trichuris sp. Toxocara sp. w 100 g osadów w 1 kg sm osadów 0 nie limituje się Nie limituje się 0 300 300
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie procesu odzysku R10 (Dz.U. nr 86, poz. 476) Zawiera cztery listy odpadów, mających zastosowanie do tego celu: I. Odpady zawierające wapń (12 rodzajów odpadów z grup 02, 06, 10,19), II. Osady ściekowe (10 rodzajów osadów odpadów z grup 02, 03, 04, 10 i 19), III. Odpady zawierające duże ilości substancji organicznej, z wyłączeniem osadów ściekowych (łącznie 22 rodzaje odpadów, w tym 14 z grupy 02, po jednym z grup 03 i 20 i 6 z grupy 19), IV. Odpady mineralne (9 rodzajów odpadów z grup 01, 02, 10 i 19).
Stabilizat Pozostałość (odpad) po MBP Ilość zależna od technologii: od 0 do ponad 40% masy wsadu. może być wykorzystywany do rekultywacji terenów (wymagania) Kryteria jakości kompostów stosowanych w celach nawożenia terenów rolniczych wykluczają możliwość stosowania stabilizatów.
Podsumowanie Rewitalizacja terenów jako główny cel przekształceń terenów zdegradowanych Wiele ciekawych możliwości nadania nowych funkcji terenom zdegradowanym Rekultywacja objęta różnymi aktami prawnymi Z uwagi na wymóg zmniejszania ilości składowanych odpadów - możliwość wykorzystania określonej jakości odpadów do rekultywacji terenów
Dziękuję za uwagę Emilia den Boer Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechnika Wrocławska emilia.denboer@pwr.wroc.pl