Ekologiczna uprawa warzyw pod osłonami Opracowała: Barbara Sazońska
Ekologiczna uprawa warzyw pod osłonami może być prowadzona w gruncie, na odpowiednio nawiezionej i uprawionej glebie. Art.4 Rozporządzenia Komisji nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli - zabrania się produkcji hydroponicznej.
Rodzaje osłon W uprawie warzyw stosuje się : okrycia z folii agrowłókniny tunele foliowe szklarnie
Folia perforowana Do okrywania uprawy warzyw najczęściej wykorzystuje się folię perforowaną zawierającą 100 lub 500 otworów/m 2 o średnicy 6 lub 10 mm. Folia o dużej liczbie otworów stwarza mniej korzystne warunki dla początkowego wzrostu (kiełkowanie nasion, przyjmowanie się rozsady), ale może być dłużej utrzymywana (zwykle 1-2 tygodnie), niż folia o małej liczbie otworów.
Folia perforowana Folia perforowana służy tylko do krótkotrwałego przykrywania roślin. Zbyt długo trwające przykrycie powoduje wydelikacenie roślin. Folię należy usuwać w czasie ciepłej i wilgotnej pogody. Usunięcie folii w czasie suchej i słonecznej pogody powoduje okresowe więdnięcie roślin i hamuje ich wzrost.
Agrowłóknina Celem stosowania agrowłókniny białej jest ochrona przed: przymrozkami i niskimi temperaturami; silnymi wiatrami; uszkodzeniami przez gradobicie; szkodliwymi owadami (pchełki, śmietki); uszkodzeniami przez gryzonie i ptaki.
Agrowłóknina Agrowłókniny o różnych grubościach wyraża się masą materiału o powierzchni 1 m 2. Agrowłóknina biała o grubości 17 g/m², 19 g/m² lub 23 g/m², określana jest jako agrowłóknina wiosenna. W okresie jesienno-zimowym wykorzystuje się agrwłókniny grubsze, ważące 23 lub 50 g.
Agrowłóknina Włókninę zakłada się tuż po siewie nasion warzyw lub posadzeniu rozsady warzyw. Włókninę układa się luźno, żeby rosnące pod nią warzywa miały wystarczająco dużo przestrzeni. Można zrobić konstrukcję z wygiętych drutów wbitych w podłoże i na niej rozłożyć tkaninę. Jej brzegi należy obsypać ziemią, żeby nie zdmuchnął jej wiatr, lub mniej więcej co metr przyszpilić do gruntu drutami. Włókninę zdejmuje się po sześciu-siedmiu tygodniach, najlepiej w pochmurny dzień, bo ostre słońce może przypalić delikatne listki.
Pod włókniną uprawia się między innymi buraki na botwinę, cebulę dymkę, kalafiory, kapustę młodą i pekińską, koper, pietruszkę na natkę, rzodkiewkę, sałatę, selery, szpinak, podkiełkowany ziemniak. Włóknina może chronić ogórki przed przymrozkami wynoszącymi 3 o C, a sałatę i wczesne warzywa kapustne nawet do -9 o C. Przykrycie włókniną chroni rzodkiewkę i warzywa kapustne przed pchełkami i śmietką.
Agrowłóknina Przyśpieszenie zbioru warzyw: rzodkiewka o 4-6 dni wcześniej sałata około 7 dni warzywa kapustne 7-14 dni ogórki - 4-7 dni.
Tunele foliowe Rodzaje tuneli foliowych: tunele niskie których wysokość nie przekracza 150 cm; tunele wysokie których wysokość przekracza 150cm. Tunele niskie w porównaniu do tuneli wysokich są bardziej narażone na straty ciepła oraz na nadmierny wzrost temperatury. Bezpośrednio po posadzeniu roślin szczególnie ciepłolubnych niebezpieczne są spadki temperatury zewnętrznej poniżej 2 C.
Tunele wysokie Tym terminem określa się kryte folią konstrukcje, zbliżone cechami użytkowymi do szklarni, a swym półkolistym kształtem przypominające tunel. Obecnie zalecane są trzy typy tuneli: tunele szerokości 4,5 m; tunele szerokości 6 m; tunele szerokości 9 m. Konstrukcję nośną tunelu szerokości 4,5 m stanowią półkoliste pałąki o promieniu 2,25 m wykonane z rury stalowej ocynkowanej (wodociągowej), o średnicy 20 mm. Pałąki z rur czarnych, nieocynkowanych, nawet pomalowane farbą, powodują szybkie zniszczenie folii, która w miejscach zetknięcia się z pałąkami ciemnieje, kruszeje i pęka.
Folie tunelowe Firmy produkujące folie ogrodnicze stosują do jej oznaczania symbolikę związaną z odpornością folii na promieniowanie ultrafioletowe (UV). Na rynku znajdują się folie trzywarstwowe do przykrywania tuneli oznaczone jako UV-2 niebieska, UV-3 żółta, UV-4 zielona, UV-5 różowa i UV-6 bezbarwna. Symbole od UV-1 do UV-6 oznaczają ilość sezonów użytkowana.
Folie tunelowe Przy zakupie folii należy kierować się następującymi parametrami: wysoką trwałością; odpornością na działanie promieni UV; wysoką przepuszczalność światła ponad 90%; rozpraszaniem światła zapewniające równomierne nasłonecznienie; wysoką wytrzymałością (odporność na rozdarcia, rozciągnięcia i przebicie folii); właściwościami antymgłowymi (brak efektu występowania mgły nad ranem i wieczorem); właściwościami antykondensacyjnymi (skondensowana woda nie wisi w postaci kropel na folii, lecz tworzy cienką powłokę spływając po bokach tunelu); właściwościami termicznymi (dodatek EVA redukuje straty ciepła w nocy).
Usytuowanie obiektu Osłonom o kształcie inspektu jednospadowego należy nadać kierunek z zachodu na wschód. Jeżeli osłony będą miały kształt tuneli, to ustawia się je z północy na południe. Więcej promieniowania słonecznego przenika do roślin w ciągu całego roku przy usytuowaniu tuneli osią w kierunku północpołudnie. Wczesną wiosną i jesienią lepiej są natomiast doświetlone rośliny w tunelach ukierunkowanych ze wschodu na zachód. Za ustawieniem w kierunku najczęściej wiejących wiatrów przemawia także lepsze wietrzenie tuneli.
Podłoża Ekologiczną uprawę warzyw pod osłonami prowadzi się w naturalnej ziemi wzbogaconej w masę organiczną lub ziemi przygotowanej specjalnie na pryzmie. Powinna ona zawierać przynajmniej 7% próchnicy i 20% części ilastych, być przepuszczalna i przewiewna, wolna od grzybów i bakterii chorobotwórczych oraz szkodników.
Podłoże Podłoże przygotowuje się bezpośrednio w szklarni, tunelu foliowym lub polu. Ziemię o małej zawartości próchnicy nawozi się przefermentowanym obornikiem w dawce 0,6 do 10 dt na 100 m 2, kompostem lub torfem niskim w ilości 10-20 dt na 100 m 2. Ziemie ciężkie można rozluźnić drobnoziarnistym piaskiem, surową korą, trocinami, węglem brunatnym. Nawożenie dobrze rozłożonym obornikiem stosuje się przeciętnie, co 1,5 do 2 lat.
Podłoże Dobrą ziemię do uprawy pod osłonami można przygotować w polu. W tym celu wybrany kawałek pola, np. po wieloletnich motylkowatych z trawami lub lucernie nawozi się jesienią obornikiem w dawce 35 t/ha i przyoruje głęboką orką, pozostawiając na zimę w ostrej skibie. Wiosną stosuje się nawożenie mineralne nawozami fosforowymi do zawartości 150 mg/l P i potasowymi do zawartości 300 mg/l K.
Nawozy W rolnictwie ekologicznym dopuszczone jest stosowanie nawozów mineralnych niepochodzących z syntezy chemicznej o niskim stopniu rozpuszczalności i koncentracji składnika pokarmowego. Nie zezwala się na stosowanie mineralnych nawozów azotowych. Jednostką organizacyjną oceniającą i potwierdzającą zgodność w zakresie wymagań określonych w przepisach rolnictwa ekologicznego dla nawozów i środków poprawiających właściwości gleby do produkcji ekologicznej oraz prowadzącą ich wykaz jest IUNG-PIB w Puławach.
Nawożenie pogłówne Do zasilania pogłównego może być wykorzystana gnojówka, zawierająca przeciętnie 0,5% N, 0,7% K, małe ilości P-0,04% oraz mikroelementy. Przefermentowaną gnojówką, po rozcieńczeniu w stosunku 1:5, można dokarmiać rośliny co 3-4 dni dawką 2-3 litry na roślinę. Nawóz ten będzie zawierał w 1 dm 3 około 100 mg N i około 140 mg K. Do dokarmiania można używać pomiot wysuszony i sproszkowany w ilości 2 kg na 10 m 2 (wysuszony pomiot rozdrabniać można na rozdrabniaczach zbożowych), lub rozcieńczony wodą w stosunku 1:10 w dawce 1-2 dm 3 /roślinę co 3-4 dni. Braki azotu możemy również uzupełnić stosując mączki z krwi.
Nawożenie W kompoście stosowanym przedwegetacyjnie można podnieść w zawartość fosforu poprzez dodanie do kompostowanych materiałów mączek fosforytowych. Stosowanie dolomitu w nawożeniu przedwegetacyjnym chroni rośliny przed niedoborem wapnia i magnezu. W przypadku stwierdzenia niedoboru magnezu rośliny można opryskiwać 0,3-0,5% roztworem siarczanu magnezu co 5-7 dni. Przy braku wapnia, który między innymi u pomidorów czy papryki objawia się suchą zgnilizną wierzchołkową owoców, należy doglebowo zastosować kredę (węglan wapnia) w ilości 10-15 g na roślinę, lub opryskać związkami zawierającymi wapń. Przy nawożeniu gleby nawozami organicznymi nie ma problemów z niedoborami mikroelementów.
Biohumus Biohumus zawiera dobroczynne bakterie i grzyby mające wpływ na aktywność biologiczną i strukturę gleby. Biohumus powstający w wyniku przetrawienia substancji organicznej takiej jak obornik, torf, kompost, odpady spożywcze w specjalnych łożach hodowlanych przez dżdżownice kalifornijskie.
Nawozy zielone Po zbiorze warzyw z pod włókniny lub folii perforowanej w celu użyźnienia gleby można wysiać nawozy zielone. Na nawozy zielone nadają się rośliny szybko rosnące, do których zaliczamy: gorczycę, rzodkiew oleistą, facelię, grykę, bobik, groch siewny, owies. Każdy gatunek roślin cechuje się innymi wydzielinami korzeniowymi, które mają nieco inny skład w resztkach korzeniowych pozostających w glebie i na jej powierzchni.
Nawadnianie W uprawach szklarniowych i tunelach foliowych coraz częściej stosuje się nawadnianie kroplowe. Zaletą systemu kroplowego jest: oszczędność energii i wody; praca przy niskim ciśnieniu; możliwość utrzymania optymalnej wilgotności gleby w strefie systemu korzeniowego; eliminowanie ujemnego wpływu opadu na strukturę gleby; możliwość utrzymania niższej wilgotności powietrza; punktowego dostarczania wody i zmniejszonej ewaporacji; możliwość dokarmiania roślin roztworami nawozów (fertygacji) i automatyzacji tego zabiegu.
Regulowanie warunków mikroklimatu W regulacji mikroklimatu istotne jest wietrzenie, które ma na celu obniżenie temperatury i wilgotności powietrza pod osłonami. Wczesną wiosną wystarcza unoszenie folii na szczytach, późną wiosną konieczne bywa całkowite zdejmowanie osłon w godzinach przedpołudniowych i zakładanie na 3 godziny przed zachodem słońca.
Ochrona roślin Głównym założeniem ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym nie jest zwalczanie chorób i szkodników, lecz stworzenie odpowiednich warunków dla prawidłowego wzrostu roślin, aby czynniki te nie rozwijały się w uprawie, lub aby ich wpływ na plonowanie był minimalny. Tak wiec działania przygotowawcze i profilaktyczne polegające na doborze odpowiedniego siedliska i agrotechniki, stymulowaniu roślin do wytwarzania substancji obronnych, przeprowadzaniu zabiegów biotechnicznych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunków do rozwoju organizmów pożytecznych, mają pierwszeństwo przed działaniami interwencyjnymi.
Zmianowanie pod osłonami jako element ochrony W celu poprawienia zdrowotności roślin oraz warunków fitosanitarnych gleby, wskazane jest odpowiednie zmianowanie - czyli rozłożone w czasie następstwo po sobie różnych roślin użytkowych uprawianych na tym samym kawałku ziemi. W przypadku tuneli niskich, osłon płaskich czy np. inspektu przenośnego, zasady zmianowania są takie same, jak w uprawie gruntowej. Pod osłonami wysokimi (szklarnia, tunel) uprawę roślin należy odpowiednio zaplanować (podobnie jak w gruncie), by nie rosły tam co roku te same gatunki.
Przy jednoczesnej uprawie w szklarni tak wielu gatunków (np. melon, ogórek, pomidor, papryka) trzeba zwracać uwagę na różnice w wymaganiach odnośnie temperatury i wilgotności powietrza, dlatego czasem jest konieczne przedzielanie upraw foliową ścianką" w celu zapewnienia lepszego mikroklimatu dla określonych gatunków.
Biologiczna ochrona roślin W celu zapewnienia zdrowotności systemu korzeniowego roślin i jego ochronę przed chorobami można w odstępach 2 tygodniowych wraz z pożywką aplikować Trianum. Substancją biologicznie czynną Trianum jest opatentowany grzyb Trichoderma harzianum szczep T- 22 występujący naturalnie w glebie. Trianum jest biologicznym preparatem wspomagającym wzrost i rozwój roślin. Zarodniki Trichoderma harzianum zawarte w preparacie szybko kiełkują w grzybnię, a ta pokrywa korzenie roślin, przez co chroni je przed innymi grzybami, w tym tak groźnymi patogenami jak: Pythium, Fusarium, Rizoctonia, Sclerotinia, Cylindrocladium, Thielaviopsis.
Środkiem chroniącym rośliny przed fytoftorozą, zgorzelą podstawy łodyg, fuzariozą, szarą pleśnią, zgnilizną twardzikową jest Polyversum WP. Środek ten zawiera żywy organizm, przeznaczony do ochrony strefy korzeniowej przed chorobami grzybowymi. Do zwalczania szkodników w obiektach szklarniowych można introdukować drapieżne organizmy takie jak: Dziubałeczek mączlikowy (Macrolophus caliginosus) zwalcza mączlika szklarniowego i mączlika ostroskrzydłego Dobroczynek szklarniowy (Phytoseiulus persimilis) zwalcza przędziorka chmielowca i przędziorka szklarniowego; Dobrotnica szklarniowa (Encarsia formosa) zwalcza mączlika szklarniowego; Do zwalczania mszyc wykorzystuje się m.in.: Mszycarz szklarniowy (Aphidius colemani) pasożytnicza błonkówka; Pasożytnicza błonkówka (Aphidius matricariae); Pasożynicza błonkówka (Aphidius ervi); Osiec mszycowy (Aphelinus abdominalis) pasożytnicza błonkówka; Pryszczarek mszycojad (Aphidoletes aphidimyza) muchówka, drapieżna larwa; Biedronka dwukropka (Adalia bipunctata) drapieżny chrząszcz; Złotook pospolity (Chrysoperla carnea) sieciarka, drapieżna larwa.
Dziękuję za uwagę