Rany Rana - jest to przerwanie ciągłości tkanki skórnej lub błon śluzowych, np. jamy ustnej. Rozległość i głębokość ran zależy od rodzaju urazu, jego siły i miejsca, na które działał. Po powstaniu rany krew ulega wynaczynieniu - zjawisko to określane jest mianem krwawienia lub krwotoku. Krwawienie - może być zewnętrzne lub wewnętrzne. Zarówno jedno jak i drugie grozi wstrząsem i jego następstwami, ze śmiercią włącznie. Krwawienie zewnętrzne: krwawienie tętnicze - krew tętnicza z powodu dużej zawartości tlenu ma kolor jasnoczerwony. Wypływa pod znacznym ciśnieniem, zwykle w postaci pulsującego strumienia, krwawienie żylne - krew żylna, w odróżnieniu od tętniczej, zawiera mało tlenu, ma barwę ciemnoczerwoną, a jej wypływ z rany jest wolniejszy i jednostajny, krwawienie włośniczkowe - objawia się jako powolne sączenie krwi z powierzchniowych ran o charakterze otarcia skóry. Krwawienie wewnętrzne - w odróżnieniu od zewnętrznego nie jest oczywiste i nie daje spektakularnych objawów. Krew może ulec wynaczynieniu np. do jamy brzusznej, miednicy, klatki piersiowej, przestrzeni śródtkankowych w obrębie kończyn (zwłaszcza uda). Rany powstają na skutek działania: - czynników mechanicznych (rany cięte, rąbane, kłute, tłuczone, postrzałowe, płatowe); - czynników termicznych (oparzenia i odmrożenia); - czynników chemicznych (oparzenia chemiczne, martwicę lub rozpuszczenie tkanek); - czynników elektrycznych (oparzenia i zwęglenia tkanek).
Charakterystyka ran: Otarcie naskórka - powstaje najczęściej wskutek działania na skórę twardego, tępego narzędzia, upadku lub uderzenia o twarde chropowate podłoże; uszkodzeniu ulega tylko powierzchowna warstwa skóry. Rana cięta - powstaje w następstwie działania ostrego narzędzia np. nóż, szkło. Brzegi rany są gładkie i równe, ranie towarzyszy zwykle obfite krwawienie, a wypływająca krew usuwa zanieczyszczenia co zmniejsza ryzyko zakażenia. Rana kłuta - powstaje w wyniku zranienia ostrym długim przedmiotem np. gwóźdź, sztylet. Krwawienie zewnętrzne jest zwykle niewielkie, głębokie rany mogą spowodować rozległe uszkodzenia wewnętrzne z wystąpieniem krwotoku wewnętrznego; szczególnie niebezpieczne są rany kłute klatki piersiowej oraz brzucha ze względu na możliwość uszkodzenia płuc, serca, jelit oraz dużych naczyń krwionośnych. Rana tłuczona - powstaje w wyniku uderzenia tępym narzędziem np. kamień, młotek. Brzegi rany są zgniecione i nierówne, krwawienie zewnętrzne jest skąpe, ponieważ naczynia krwionośne także ulegają zgnieceniu, co zwiększa ryzyko zakażenia. Rana szarpana - powstaje przy gwałtownym wyszarpnięciu wbitego zakrzywionego przedmiotu np. haka. Brzegi rany są nierówne, poszarpane, w dnie rany widoczna jest poszarpana tkanka mięśniowa i tłuszczowa, często występuje ubytek skóry i głębszych tkanek. Rana kąsana - jest to rana zadana zębami ludzi lub zwierząt, wiąże się z tym duże niebezpieczeństwo zakażenia ze względu na bogatą florę bakteryjną jamy ustnej; szczególnie niebezpieczne są wirusy wścieklizny, które wraz ze śliną zwierząt mogą wniknąć przez najdrobniejsze otarcie naskórka, nawet wtedy, gdy ukąszenie nastąpiło przez ubranie.
Rana postrzałowa - może być spowodowana przez pociski z broni palnej albo przez odłamki wybuchającego pocisku. Pocisk lub odłamek może pozostać w tkankach (rana ślepa) lub przebić je na wylot (rana przestrzałowa): rana wlotowa pocisku jest mała i gładka, podczas gdy rana wylotowa jest większa, o postrzępionych brzegach. Rana płatowa - rana powstająca wskutek cięcia (najczęściej) lub szarpania skóry, a czasami i głębiej położonych tkanek. Mechanizm powstawania jest tu mniej istotny w stosunku do efektu jaki powoduje w postaci odwarstwienia (oderwania) na znacznym obszarze skóry lub głębiej położonych tkanek od ich podłoża (np. od kości czaszki, powięzi mięśniowych). Postępowanie przy krwawieniach zewnętrznych: Ucisk palcem lub dłonią - zwykle główne krwawienie pochodzi z uszkodzonego pojedynczego większego naczynia tętniczego lub żylnego. Najszybszą metodą w tym wypadku jest uciśnięcie miejsca krwawienia palcem ( w rękawiczce!!!) z użyciem jałowego gazika. Następnie należy nałożyć warstwy jałowej gazy w ilości zapewniającej dostateczny ucisk na ranę, a wszystko umocować za pomocą bandaża. Opatrunek uciskowy - jest najkorzystniejszym sposobem zatrzymania krwawienia, umożliwiającym dalsze swobodne zaopatrywanie poszkodowanego. Zakłada się go bezpośrednio na krwawiącą ranę. Opatrunek uciskowy złożony jest z kilku warstw jałowych gazików lub chust gazowych (w zależności od wielkości rany), umocowanych opaską elastyczną lub bandażem. Korzystne jest dodatkowe utrzymanie ucisku palcem lub dłonią przez kilka minut, do czasu wytworzenia skrzepu. Opatrunku uciskowego nie zakładamy na szyi! Ucisk tętnicy powyżej rany - gdy nie jest możliwe założenie opatrunku uciskowego na krwawiącą ranę kończyny lub opatrunek nie jest skuteczny należy ucisnąć główną tętnicę zaopatrującą daną kończynę. Dochodzi wtedy do wyraźnego zmniejszenia krwawienia. Uniesienie kończyny - dodatkową metodą zwiększającą skuteczność tamowania krwotoku jest uniesienie krwawiącej kończyny. W przypadku wyraźnych urazów kończyny np. złamań należy zachować należytą ostrożność i jak najszybciej zaopatrzyć występujące urazy.
Amputacje urazowe W przypadku amputacji urazowych należy: - ułożyć kończynę w położeniu powyżej klatki piersiowej; - położyć na kikut grubą warstwę jałowych opatrunków; - owinąć kikut ściśle bandażem i opaską elastyczną (opatrunek uciskowy); Uwaga!!! Należy zebrać wszystkie amputowane części kończyn i tkanki. Włożyć je do możliwie najczystszego worka foliowego ( wskazany byłby sterylny worek foliowy ). Przygotować drugi worek foliowy w który wsypujemy kawałki lodu, wlewamy wodę ( w przypadku braku lodu, sama zimna woda ). Mając już przygotowany worek z wodą i lodem do środka wkładamy wcześniej zabezpieczone amputowane części ciała w worku foliowym. Robimy to tak aby nie dostała się do środka woda. Woda z lodem gwarantuje optymalne chłodzenie tkanek utrzymując temp. w okolicach 0'C. Pamiętajmy!!! Nie wolno wkładać amputowanych części bezpośrednio do lodu, to spowoduje zmrożenie a tym samym zniszczenie komórek. Tak przygotowany zestaw należy przekazać służbom medycznym. Mogą one bowiem w niektórych wypadkach posłużyć do rekonstrukcji kończyny, przeszczepów skórnych, nerwowych, naczyniowych itp. Uwaga!!! Przy zaopatrywaniu ran przestrzegaj poniższych zasad: - nie kładź bezpośrednio na ranę waty, ligniny, chusteczek higienicznych, itp.; - nie dotykaj rany bezpośrednio palcami ani żadnymi środkami niejałowymi, może dojść do zainfekowania rany; - nie usuwaj ciał obcych tkwiących w ranie (może dojść do gwałtownego niemożliwego do opanowania krwotoku!), próbujemy je ustabilizować aby uchronić przed przemieszczaniem; - ułóż poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (płasko na plecach, nogi uniesione do góry), aby zapobiec rozwijaniu się wstrząsu pourazowego; - kontroluj czynności życiowe poszkodowanego (oddech i tętno); - zapewnij poszkodowanemu komfort termiczny (chroń przed utratą ciepła, bądź przed przegrzaniem) i psychiczny; - kontroluj tętno poniżej miejsca założenia opatrunku;
- w przypadku przemoknięcia opatrunku nie zdejmuj przesiąkniętego opatrunku tylko dołóż kolejną warstwę materiału chłonącego i zamocuj bandażem. Krwawienie z nosa Przyczyny: - urazy twarzoczaszki, - choroby krwi, - nadciśnienie tętnicze krwi, - zapalenie zatok obocznych nosa, - infekcje górnych dróg oddechowych, - zmieniona śluzówka, np. przy zbyt częstym używaniu kropli do nosa. Postępowanie: 1.Przy podejrzeniu złamania podstawy czaszki (w wywiadzie uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i z nosa), po uprzednim unieruchomieniu głowy, miejsce krwawienia (nos, uszy) przykrywa się jałowym opatrunkiem bez stosowania żadnego ucisku, aby umożliwić swobodny wypływ krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. 2.Jeśli natomiast nie ma podejrzenia urazu czaszki należy: poszkodowany nieprzytomny: - wezwać pomoc, - udrożnić drogi oddechowe, - skontrolować zawartość jamy ustnej - krew może spływać po tylnej ścianie gardła, - stosować ucisk na skrzydełka nosa aż do ustania krwawienia, - sprawdzić oddech i krążenie, poszkodowany przytomny: - posadzić poszkodowanego, uspokoić go, pochylić do przodu wtedy spływająca po tylnej ścianie gardła krew nie zaleje dróg oddechowych i może być usunięta z jamy ustnej,
- stosować ucisk palcami na skrzydełka nosa do momentu ustania krwawienia. - przyłożyć zimny opatrunek (lód) bezpośrednio na nos i na szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń. Bibliografia: www.eurescue.com, Stany Zagrożenia Życia, Witold Jurczyk i Andrzej Łakomy.