POLITECHNIKA WARSZAWSKA WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA ZAKŁAD OCHRONY I KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA ul. Nowowiejska 20, 00-653 Warszawa RAPORT B-I pt. ANALIZA METOD OCENY OGÓLNEGO STANU WÓD Autorzy: dr inż. Małgorzata Loga prof. dr hab. inż. Marek Nawalany Wykonany dla Zamawiającego: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Warszawa, kwiecień 2009 r.
PODSTAWY FORMALNE Podstawą formalną niniejszego raportu jest Umowa 28/PLO302/2009 dotycząca realizacji projektu badawczego pt. Opracowanie i testowanie metod statystycznej analizy danych monitoringu wód dla potrzeb: optymalizacji pomiarów, opracowania ogólnego systemu ocen stanu wód powierzchniowych, oceny jakości wód i raportowania zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, oraz testowanie i ocena możliwości wzmocnienia systemu kontroli i monitoringu presji poprzez wdrożenie automatycznych pomiarów jakości wód - opracowanie metodyki interpretacji danych z pomiarów automatycznych a w szczególności Harmonogram stanowiący Załącznik nr 3 do Umowy. Zgodnie z Harmonogramem Wykonawca dostarcza Raport B-1 pt. Analiza Metod Oceny Ogólnego Stanu Wód zawierający analizę metod dokonywania oceny stanu ogólnego wód na podstawie aktualnych rozporządzeń zgodnych z RDW i innych przepisów. 2
Spis treści 1 Wstęp... 5 2 Ramowa Dyrektywa Wodna... 5 3 Dyrektywy użytkowe... 6 3.1 Dyrektywa75/440/EWG dotycząca wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do pozyskiwania wody pitnej w Państwach Członkowskich i Dyrektywa 79/869/EWG dotycząca metod pomiaru i częstotliwości pobierania... 6 3.2 Dyrektywa skorupiakowa 79/923/EWG... 7 3.3 Dyrektywa 2006/7/WE dotycząca zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG... 7 3.4 Dyrektywa 78/659/EWG w sprawie jakości słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy w celu zachowania życia ryb... 8 3.5 Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory oraz dyrektywa 79/409/EWG... 9 4 Dyrektywa 91/676/EWG dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych.... 9 4.1 Dyrektywa.91/271/EWG dotycząca oczyszczania ścieków ze źródeł komunalnych 10 4.2 Dyrektywa w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki wodnej, zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy Rady 82/176/EWG, 83/176/EWG, 83/513/EWG, 84/156/EWG, 84/491/EWG i 86/280/EWG oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE... 11 5 Rozporządzenia wykonawcze do ustawy prawo wodne w zakresie monitoringu oraz oceny stanu wód, transformujące zapisy dyrektyw użytkowych... 11 5.1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych ( Dz. U. z 2008r Nr 162 poz.1008)... 11 5.2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr 176)... 16 5.3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. Nr 204)... 17 5.4 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002r w spawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U. 2002 nr 183 poz. 1530)... 18 3
5.5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241)... 19 6 Podsumowanie... 20 7 Literatura... 21 4
1 Wstęp Niniejszy raport zawiera analizę sposobu ocen dokonywanych na mocy aktualnie obowiązujących rozporządzeń transponujących zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz innych dyrektyw do przepisów prawa polskiego. W tekście zwrócono uwagę tylko na ocenę wód powierzchniowych płynących, które znajdują się na obszarze województwa małopolskiego; nie przedstawiono aspektów oceny dla wód jezior, wód przybrzeżnych i przejściowych. W raport został przygotowany szczególnie pod kątem zebrania informacji o wszystkich ocenach dla potrzeb projektów Baza Danych o Jakości Wód oraz Analizatora GIS, w których to przedstawione oceny będą zalgorytmizowane i zaprogramowane. 2 Ramowa Dyrektywa Wodna Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE jest przełomowym aktem prawnym w zakresie oceny stanu wód. Dyrektywa wprowadza pojęcie stanu wód jako wynikającego ze stanu ekologicznego i chemicznego. Do opracowania ekologicznego stanu wód dyrektywa wskazuje konieczność oparcia się na ocenie elementów biologicznych, którymi dla wód powierzchniowych są: fitoplankton, fitobentos, makrofity, bezkręgowce bentosowe oraz ryby, a także elementów wspierających hydromorfologicznych i fizyko-chemicznych. Stan ekologiczny może zostać sklasyfikowany do jednej z pięciu klas: stanu bardzo dobrego, dobrego, umiarkowanego, słabego lub złego. Stan chemiczny oceniany na podstawie zgodności ze środowiskowymi normami jakości sformułowanymi w dyrektywach w sprawie zrzutu rtęci, kadmu, heksachlorocykloheksanu oraz substancji niebezpiecznych jak również przepisami w sprawie substancji priorytetowych. Dyrektywa Ramowa nie zawiera liczbowych progów dla stanu ekologicznego i chemicznego, zawarte są w niej natomiast ogólne charakterystyki elementów jakości składające się na definicje stanu ekologicznego w każdej z kategorii wód. Dyrektywa powierza obowiązek ustalenia progów dla każdego z elementów wchodzącego w skład końcowej oceny państwom członkowskim poprzez opracowanie wewnętrznych aktów prawnych. W przypadku Polski zadanie takie spełnia rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r (Dz.U. z dnia 9 września 2008 Nr.162 poz. 1008) w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, które jest omówione w punkcie 5.1. Dyrektywa narzuca nowy sposób dokonywania oceny poprzez porównywanie stanu jednolitych części wód ze stanem części referencyjnej, która reprezentuje ten sam typ co część badana. Część referencyjna to część wód będąca w stanie oczekiwanym w warunkach naturalnych, przy braku presji antropogenicznej. Takie podejście do 5
formułowania ocen wprowadzone przez RDW, narzuca konieczność opracowania wartości granicznych wskaźników dla każdego elementu wchodzącego w skład oceny, odrębnie dla każdego z typów wód wyróżnionych na terenie danego państwa członkowskiego. W Polsce brak jest na razie wykazu referencyjnych części wód dla wszystkich 26 typów abiotycznych, które obowiązują w naszym kraju. Aktualnie spodziewane jest zakończenie prac nad warunkami referencyjnymi i uzupełnienie granic klas dla poszczególnych parametrów. Spodziewana jest również zmiana rozporządzenia w zakresie typologii wód i wprowadzenie typologii biotycznej. W niniejszym projekcie nie przewiduje się uwzględnienia zmian typologii. 3 Dyrektywy użytkowe 3.1 Dyrektywa75/440/EWG dotycząca wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do pozyskiwania wody pitnej w Państwach Członkowskich i Dyrektywa 79/869/EWG dotycząca metod pomiaru i częstotliwości pobierania Dyrektywy 75/440/EWG oraz 79/869/EWG zostały uchylone na mocy Decyzji Wspólnego Komitetu EOG Nr 125/2007 i nie obowiązują już od końca 2007 roku, zostały tu jednak zamieszczone ze względu na to, że transponujące je do prawodawstwa polskiego rozporządzenie z dnia 27 listopada 2002 w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia (Dz.U Nr 204) jest nadal podstawą wykonywania ocen wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności. Dyrektywa dzieli wody powierzchniowe na trzy kategorie A1, A2 oraz A3 zgodnie ze standardowymi metodami uzdatniana, którym podlegają ze względu na odpowiednie cechy fizyczne, chemiczne i mikrobiologiczne. Dla podanych w załączniku do dyrektywy parametrów, kraje członkowskie zobowiązane są do ustalenia wartości, które mogą być aktualizowane w przypadku rozwoju wiedzy naukowej, technicznej oraz modyfikacji standardów. W rozumieniu dyrektywy, za wody spełniające wymagania dla odpowiedniej kategorii wód jeśli 95 % próbek pobranych w tych samych punktach w regularnych odstępach czasu będzie spełniało kryteria obowiązkowe co do wartości wskazanych w dyrektywie parametrów oraz 90% próbek w pozostałych przypadkach oraz w sytuacji gdy w pozostałych 5% lub 10% próbek, które nie spełniają wymogów wyniki pomiarów nie różnią się od wskazanych w dyrektywie wartości obowiązujących o więcej niż 50% z wyjątkiem temperatury, ph, tlenu rozpuszczonego oraz parametrów mikrobiologicznych. Dyrektywa pozwala na odstępstwa w przypadku niektórych wskaźników na obszarach o wyjątkowych warunkach geograficznych lub w przypadku wyjątkowych warunków meteorologicznych. Zawieszenie stosowania tej dyrektywy może nastąpić w przypadku 6
naturalnego wzbogacania wód w pewne substancje i w związku z tym przekraczania ustalonych limitów oraz w przypadku płytkich jezior. Metody referencyjne, jak również minimalne roczne częstotliwości pobierania próbek i dokonywania analiz każdego parametru wymienionego w dyrektywie 75/440/EWG zawiera dyrektywa 79/896/EWG. 3.2 Dyrektywa skorupiakowa 79/923/EWG Zapisy tej dyrektywy zostały przetransformowane do prawodawstwa polskiego rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków (Dz.U. nr 176, poz. 1454). Z powodu nie objęcia tą dyrektywą śródlądowych wód płynących, zapisy tej dyrektywy nie zostały tu omówione. 3.3 Dyrektywa 2006/7/WE dotycząca zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG Dyrektywa dotyczy jakości wody w kąpieliskach zarówno przepływowych oraz stojących śródlądowych jak i wód morskich. Kąpieliska są rozumiane w dyrektywie jako obszary wodne, w których kąpiel jest dozwolona odpowiednimi przepisami lub nie jest zabroniona a użytkowana jako kąpielisko przez dużą liczbę kąpiących się. Dyrektywa wprowadza obowiązek sporządzania tzw. profilu kąpieliska obejmującego opis cech fizycznych, geograficznych i hydrologicznych, identyfikację oraz dokonanie oceny przyczyn zanieczyszczeń, ocenę możliwości rozmnożenia sinic i fitoplanktonu. Zaleceniem dyrektywy jest aby próbki wody pobierane były w miejscach o największym zagęszczeniu kąpiących lub tam gdzie spodziewane jest największe ryzyko zanieczyszczenia. Jedna próbkę należy pobrać przed rozpoczęciem każdego sezonu kąpielowego, a następnie co najmniej trzy próbki tak, aby przerwa pomiędzy poborem prób nie przekraczała jednego miesiąca. Dyrektywa wprowadza pojecie zanieczyszczenia krótkotrwałego tj. zanieczyszczenia trwającego mniej niż. 72 godziny. W przypadku zaistnienia zanieczyszczenia krótkotrwałego należy pobrać dodatkowa próbkę w celu stwierdzenia zakończenia jego występowania, a następnie wykonać następne badanie w celu zastąpienia pominiętej w analizie próbki z okresu występowania zanieczyszczenia krótkotrwałego. Wykonanie oceny jakości wody w kąpielisku wykonuje się na podstawie zestawu danych o jakości wody obejmującym dany sezon kąpielowy oraz trzy sezony poprzedzające. Zestawy danych na podstawie których dokonywana jest ocena składają się z co najmniej 16 próbek. Wskaźnikami podlegającymi badaniu są dla wód wewnętrznych Enterokoki jelitowe oraz Escherichia coli. W zależności od wartości percentyla dla wskaźników mikrobiologicznych oraz częstotliwości występowania zanieczyszczeń krótkotrwałych, wody w kąpieliskach 7
klasyfikowane są niedostatecznej. do jednej z czterech klas: doskonałej, dobrej, dostatecznej i 3.4 Dyrektywa 78/659/EWG w sprawie jakości słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy w celu zachowania życia ryb. Dyrektywa dotyczy wód słodkich płynących i stojących w których możliwe jest życie lub w których możliwe będzie, po zmniejszeniu zanieczyszczeń, życie ryb. Dyrektywa wymaga od państw członkowskich, wyznaczenia dwóch kategorii wód tzw. wód łososiowych czyli takich w których mogą żyć ryby z gatunków takich jak łosoś, pstrąg, lipień i sieja oraz tzw. wód karpiowych, w których mogą żyć ryby karpiowate lub ryby gatunków takich jak: szczupak, okoń, węgorz. Załącznik do dyrektywy zawiera parametry istotne z punktu widzenia możliwości bytowania ryb we wskazanych wodach, wartości będące wytycznymi lub wartości obowiązujące dla niektórych parametrów. Jednocześnie w w/w załączniku podana jest zalecana metoda wykonywania pomiaru wartości danego parametru oraz częstotliwość tego pomiaru. W przypadku gdy do wód odprowadzane są wody podgrzane, pomiar temperatury wody powinien być dokonywany co tydzień (zarówno powyżej jak i poniżej punktu zrzutu). W przypadku pozostałych parametrów fizyko-chemicznych pomiary powinny być wykonywane raz na miesiąc. Wg dyrektywy, za wody spełniające wymagania dla wód rybnych uważa się wody, z których próbki pobrane przez 12 miesięcy w tym samym miejscu wygazują zgodność z wartościami obowiązującym przez 95% próbek dla parametrów :ph, BZT 5, amoniak niezjonizowany, azotan amonu, całkowita zawartość choru resztkowego, całkowita zawartość cynku i rozpuszczonej miedzi. W przypadku gdy częstotliwość pobierania próbek jest mniejsza niż raz w miesiącu, wszystkie pobrane próby muszą spełniać wymagania. Dla temperatury dyrektywa określa dopuszczalna różnicę temperatury przed i po zrzucie jako 1,5 0 C dla wód łososiowych i 3 0 C dla wód karpiowych, przy czym temperatura poniżej punktu zrzutu nie może przekroczyć 21,5 0 C dla wód łososiowych i 28 0 C dla wód karpiowych. Parametr tlenu rozpuszczonego dla wód łososiowych musi dla 50% prób powinien przekraczać 9 mg/dm3 i dla 100% prób przekraczać 7 mg/dm 3, natomiast w przypadku wód karpiowych, 50% prób powinno wykazywać stężenie tlenu powyżej 8 mg/dm 3 i 100% prób stężenie powyżej 5 mg/dm 3. 8
3.5 Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory oraz dyrektywa 79/409/EWG Dyrektywa 92/43/EWG tzw. dyrektywa siedliskowa dotyczy ochrony siedlisk naturalnych zarówno lądowych jak i wodnych w celu ochrony gatunków dzikiej fauny i flory zagrożonej zanikiem bądź rzadkich. Celem ochrony jest doprowadzenie do sytuacji gdy dynamika liczebności populacji rozpatrywanych gatunków będzie wskazywała na utrzymywanie się ich na podobnym poziomie w skali długoterminowej a naturalny zasięg gatunków nie będzie się zmniejszał. Na mocy tej dyrektywy wyznaczone zostały specjalne obszary ochrony tworzące w skali europejskiej sieć Natura 2000. Do sieci tej zostały włączone obszary specjalnej ochrony ptaków wyznaczone na mocy wcześniejszej dyrektywy 79/409/EWG tzw. dyrektywy ptasiej. Część obiektów wyznaczonych jako obszary ochrony siedlisk to obszary wodne lub wodnolądowe o podstawowym znaczeniu dla ochrony niektórych gatunków w skali europejskiej. Dyrektywa siedliskowa zasadniczo nie nakłada obowiązku raportowania o stanie wód jako takim a jedynie o liczebności i zasięgu występowania pewnych gatunków. Tego rodzaju obserwacje populacji nie wchodzą w zakres obowiązków WIOŚ. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 wpływa natomiast na lokalizacje punktów monitoringu operacyjnego. 4 Dyrektywa 91/676/EWG dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. Celem dyrektywy jest zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. Dyrektywa nakłada obowiązek wyznaczenia obszarów zagrożonych azotanami oraz dokonywanie przeglądu i aktualizacji stref zagrożenia co najmniej raz na cztery lata. Ponadto zobowiązuje do wprowadzenia zasad dobrej praktyki rolniczej skupiających się na ograniczeniu dopływu związków azotowych z działalności rolniczej i hodowlanej, oraz prowadzenia innych programów mających na celu ochronę wód przed nadmiernym użyźnieniem. W celu sprawdzenia skuteczności podjętych działań, państwa członkowskie zobowiązane są do monitorowania tych programów. W przypadku wód powierzchniowych konieczne jest prowadzenie monitoringu zawartości azotanów w tych samych punktach, które służą badaniu wody ujmowanej do celów pitnych (na podstawie dyrektywy 75/440/EWG) lub innych reprezentatywnych punktach co najmniej raz w miesiącu. Program pomiaru azotanów powinien być powtarzany co najmniej co cztery lata, z wyjątkiem tych punktów, w których stężenie azotanów wynosiło poniżej 25 mg/dm 3 i nie zaobserwowano nowego czynnika, który mógłby wywołać wzrost stężenia azotanów, wówczas pomiary wystarczy wykonywać raz na osiem lat. W/w pomiary powinny stanowić podstawę wykonywania oceny eutrofizacji wywołanej związkami azotowymi ze źródeł rolniczych. 9
Raz na cztery lata, państwa członkowskie mają przygotowywać sprawozdanie dotyczące działań zapobiegawczych, zawierające lokalizację stref zagrożenia, podsumowanie programów działania. Dyrektywa nie precyzuje sposobu oceny eutrofizacji. W załączniku I do niniejszej dyrektywy znajduje się kryterium wyznaczania wód zanieczyszczonych związkami azotu ze źródeł rolniczych zdefiniowane jako stężenie azotanów przekraczające wartość ustaloną na mocy dyrektywy 75/440/EWG tzw. dyrektywą pitną (dyrektywa uchylona na mocy Decyzji Wspólnego Komitetu EOG Nr 125/2007). 4.1 Dyrektywa.91/271/EWG dotycząca oczyszczania ścieków ze źródeł komunalnych Dyrektywa ta zasadniczo dotyczy sposobów postępowania ze ściekami komunalnymi, bytowymi i przemysłowymi aby obciążane nimi odbiorniki nie były narażone na pogorszenie jakości wód. Dyrektywa, do porównywania ładunków ścieków organicznych, wprowadza pojecie RLM tj. równoważną liczbę mieszkańców, która oznacza ładunek organiczny ulęgający biodegradacji, wyrażony pięciodniowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu (BZT 5 ), w ilości 60g tlenu na dzień. W oparciu o liczbę RLM, sformułowane są zalecenia w stosunku do organizacji systemu zbierania ścieków komunalnych oraz sposobu oczyszczania ścieków. Dyrektywa wprowadza obowiązek monitorowania zrzutów z oczyszczalni ścieków komunalnych, ilości i składu osadów odprowadzanych do wód, do których odprowadzane są ścieki z oczyszczalni i dokonywane zrzuty bezpośrednie oraz wykonywanie wszystkich badań weryfikujących czy zrzut lub odprowadzanie nie wpływa niekorzystnie na stan środowiska. Dyrektywa wprowadza obowiązek wskazania przez państwa członkowskie obszarów wrażliwych oraz możliwość ustanowienia obszarów mniej wrażliwych na eutrofizację. Kryteriami zakwalifikowania zbiornika wodnego jako obszaru wrażliwego jest stwierdzenie, że zbiornik wodny jest eutroficzny lub że może stać się eutroficzny jeśli nie zostaną podjęte działania ochronne. Wyznaczanie obszarów wrażliwych należy rozumieć jako procedurę badania i oceny eutrofizacji wód na skutek dopływu substancji biogennych ze źródeł komunalnych. W przypadku jezior i strumieni wpadających do zbiorników wodnych charakteryzujących się niewielką wymianą wód, dyrektywa wskazuje na konieczność usuwania fosforu ze ścieków a w przypadkach gdy zrzut pochodzi z dużych aglomeracji miejskich, należy wziąć pod uwagę konieczność usuwania również azotu. Innym wskazaniem do zakwalifikowania obszaru do wrażliwych jest sytuacja, gdy odbiornik ścieków jest przeznaczony do zaopatrzenia w wodę pitną i który w takim przypadku mógłby zawierać stężenie azotanów w ilości przekraczającej dopuszczalną wartość ustanowioną dyrektywą 75/440/EWG tzw. dyrektywę pitna (dyrektywa uchylona na mocy Decyzji Wspólnego Komitetu EOG Nr 125/2007). 10
Przy typowaniu obszarów mniej wrażliwych bierze się pod uwagę zbiorniki wodne o dużym stopniu wymiany wód, nie podlegające eutrofizacji oraz nie zagrożone niedotlenieniem spowodowanym odprowadzaniem ścieków komunalnych. Weryfikacja obszarów wrażliwych powinna następować w okresach czteroletnich. Zapisy dotyczące dokonywania oceny stanu eutrofizacji na mocy dyrektywy azotanowej oraz wyznaczania obszarów wrażliwych na zanieczyszczenie ze źródeł komunalnych odwołują się do tej samej wartości granicznej stężenia azotanów, należy jednak zwrócić uwagę ze są to dwie odrębne oceny. 4.2 Dyrektywa w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki wodnej, zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy Rady 82/176/EWG, 83/176/EWG, 83/513/EWG, 84/156/EWG, 84/491/EWG i 86/280/EWG oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE Dyrektywa ta ustanawia normy jakości środowiska zgodnie z celami wprowadzonymi przez Ramową Dyrektywę Wodną 2000/60/WE tj. w celu redukowania zanieczyszczeń substancjami priorytetowymi. W załączniku I do tej dyrektywy znajdują się wartości graniczne dla średnich stężeń rocznych oraz maksymalnych stężeń dopuszczalnych tzw. środowiskowe normy jakości dla substancji priorytetowych oraz dla niektórych innych substancji zanieczyszczających (ang. EQS ecological quality standards) 5 Rozporządzenia wykonawcze do ustawy prawo wodne w zakresie monitoringu oraz oceny stanu wód, transformujące zapisy dyrektyw użytkowych 5.1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych ( Dz. U. z 2008r Nr 162 poz.1008) Delegacja art. 38a ust. 3 UPW (Klasyfikacyjne) Rozporządzenie określa sposób dokonywania oceny stanu jednolitych części wód poprzez dokonywanie oceny stanu ekologicznego lub potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu wód, sposób interpretacji wyników badań wskaźników jakości, sposób prezentacji wyników klasyfikacji oraz częstotliwość dokonywania klasyfikacji. Wynikiem oceny jest nadanie JCW jednej z pięciu klas jakości wód określanej jako stan: bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby oraz zły. Ocena stanu ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w ciekach naturalnych opiera się na dokonaniu oceny elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych. W chwili obecnej ze względu na brak metodyk do oceny 11
elementów hydromorfologicznych elementy te są w ocenie pomijane. Jest to aspekt, który może spowodować, że wykonywane w Polsce oceny JCW mogą być formalnie uznane za niezgodne z RDW. Ocena stanu ekologicznego dokonywana jest poprzez przeprowadzenie klasyfikacji elementów biologicznych czyli porównanie zmierzonych wartości wskaźników biologicznych z właściwymi dla danego typu wartościami granicznymi podanymi w rozporządzeniu. W przypadku gdy klasyfikacja elementów biologicznych jest przeprowadzana w oparciu o kilka wskaźników wynik należy uśrednić. Odstępstwem od tej reguły jest sytuacja gdy wskaźniki nie reagują podobnie na określona presję i wówczas o wyniku klasyfikacji decyduje wskaźnik uzyskujący wartość najgorszą. Dalszy sposób prowadzenia oceny stanu ekologicznego jest uzależniony od klasy uzyskanej na podstawie elementów biologicznych. Należy zauważyć, że nie wszystkie elementy biologiczne mają wartość wskaźnikową dla wszystkich typów wód, w związku z tym monitoring dla danego ppk musi być prowadzony w oparciu o program uwzględniający właściwą dla danego typu specyfikę. W przypadku gdy na podstawie klasyfikacji elementów biologicznych JCW osiągnęła stan bardzo dobry dokonywane jest porównanie wartości uzyskiwanych przez elementy fizykochemiczne oraz specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne. Należy zauważyć, ze wartości graniczne wskaźników fizykochemicznych jak również zanieczyszczeń specyficznych nie są zróżnicowane ze względu na typ reprezentowany przez daną JCW. Porównanie z wartościami granicznymi dokonuje się w oparciu o najgorszą uzyskana z pomiaru wartość stężenia, a w przypadku przeprowadzenia w danym roku dwunastu lub więcej pomiarów w oparciu o wartość stężenia odpowiadającą 90 percentylowi. W przypadku gdy wartości wskaźników fizykochemicznych oraz substancji specyficznych nie przekraczają wartości granicznych dla klasy I jakości wód danej JCW nadaje się I klasę stanu ekologicznego czyli stan bardzo dobry. W przypadku gdy na podstawie klasyfikacji elementów biologicznych JCW osiągnęła stan bardzo dobry a klasyfikacja elementów fizykochemicznych nie przekracza wartości granicznych dla klasy II oraz żadne ze stężeń substancji specyficznych nie przekracza wartości granicznej dla stanu dobrego lub bardzo dobrego, danej jednolitej części wód powierzchniowych nadaje się II klasę stanu ekologicznego. Jeśli klasyfikacja przeprowadzona na podstawie elementów jakości biologicznej wskazuje na uzyskanie stanu dobrego oraz klasyfikacja dokonana na podstawie elementów fizykochemicznych oraz specyficznych wskazuje na nie przekraczanie wartości granicznych dla stanu co najmniej dobrego, daną JCW klasyfikuje się jako spełniającą wymagania stanu dobrego. Jeśli klasyfikacja przeprowadzona na podstawie elementów jakości biologicznej wskazuje na uzyskanie stanu dobrego natomiast wartości wskaźników fizykochemicznych lub wskaźników zanieczyszczeń specyficznych przekraczają wartości graniczne dla stanu dobrego danej JCW nadaje się III klasę stanu ekologicznego. 12
W przypadku gdy dokonana ocena na podstawie elementów jakości biologicznej wskazuje, ze JCW spełnia wymagania dla stanu umiarkowanego, danej JCW nadaje się III klasę stanu ekologicznego. Analogicznie jeśli ocena na podstawie elementów jakości biologicznej wskazuje na uzyskanie przez JCW klasy IV, tej jednolitej części wód nadaje się IV klasę stanu ekologicznego. W przypadku gdy wartości uzyskiwane przez wskaźniki odpowiadające elementom biologicznym przekraczają wartości graniczne dla klasy IV, jednolitą część wód dla której zachodzi taki przypadek nadaje się V klasę stanu ekologicznego. Opisany powyżej sposób dokonywania oceny stanu ekologicznego przedstawiono na rys. 5.1. Rys. 5.1 Schemat blokowy ilustrujący sposób dokonywania ocen zgodnie z Rozporządzeniem z 20 sierpnia 2008 Ponieważ możliwe jest wystąpienie różnego rodzaju błędów w całej procedurze wykonywania pomiarów, w przypadku zaistnienia rozbieżności między wynikami uzyskanymi na podstawie elementów biologicznych i fizykochemicznych należy zbadać przyczynę tych rozbieżności i podjąć działania zmierzające do wykrycia i wyeliminowania błędów. Ocena stanu chemicznego przeprowadzana jest na podstawie analizy wartości uzyskiwanych w pomiarach substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. W wyniku przeprowadzenia oceny, danej jednolitej części wód może być przypisany jeden z dwóch stanów: dobry lub stan poniżej dobrego. 13
Porównywanie z wartościami granicznymi jest dokonywane dla niektórych substancji w oparciu o uzyskane na podstawie pomiarów wartości średnie a dla o niektórych wartości maksymalne. Przy ocenie stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych wartości graniczne wskaźników zawiera załącznik 8. Jeśli spełnione są wymagania dla stanu dobrego przez wszystkie wskaźniki dotyczące substancji zanieczyszczających niezbędnych do przeprowadzenia oceny stanu chemicznego, danej przypisuje się stan chemiczny dobry. Jeśli wartości któregokolwiek wskaźnika przekraczają wartości graniczne dla stanu dobrego danej JCW przypisuje się stan poniżej dobrego. Wartości graniczne wskaźników jakości wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego podane są w załączniku 5 natomiast wartości graniczne chemicznych wskaźników jakości wód zawiera załącznik 8 do cytowanego na wstępie rozporządzenia W stosunku do tych JCW, na których nie zlokalizowany został punkt pomiarowy monitoringu ocenę zarówno stanu ekologicznego jak również stanu chemicznego należy przeprowadzić na podstawie innych, objętych pomiarami jednolitych części wód, wykazujących podobieństwo pod względem typu oraz rodzajów presji występujących w ich zlewni. W przypadku gdy w JCW jest zlokalizowany więcej niż jeden punkt pomiarowy, jako klasyfikację stanu ekologicznego przyjmuje się wynik klasyfikacji dla punktu zlokalizowanego najbliżej zamknięcia JCW, natomiast w przypadku oceny stanu chemicznego przyjmuje się wynik najgorszy. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) wymaga by, poczynając od 2009, stan Jednolitych Części Wód (JCW) w Polsce był oceniany w cyklu 6-letnim poprzez przypisanie stanowi każdej JCW jednej z dwóch wartości lingwistycznych: dobry lub nie osiągający stanu dobrego. Ogólna ocena stanu JCW powinna stanowić wynik zastosowania zasady oneout-all-out do ocen: stanu chemicznego oraz stanu ekologicznego JCW., tj. zasady polegającej na przyjęciu za ocenę stanu JCW gorszej z tych dwóch ocen. Ze względu na to, że stan ekologiczny oceniany ma być poprzez przypisanie temu stanowi jednej z pięciu wartości lingwistycznych (bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby lub zły) a stan chemiczny za pomocą dwóch wartości lingwistycznych (dobry lub poniżej stanu dobrego) stan dobry JCW osiągany jest tylko wówczas gdy jednoczenie: stan chemiczny JCW jest dobry a stan ekologiczny jest dobry lub bardzo dobry. W pozostałych przypadkach stan JCW oceniany jest jako poniżej stanu dobrego. Poniższa tabela ilustruje zastosowanie tej zasady przy wyznaczaniu stanu JCW. Tab. 5.1. Sposób wyznaczania oceny stanu JCW (Załącznik Nr. 10 do Rozp. Ministra z 20 sierpnia 2008) Stan chemiczny 2 Stan ekologiczny/ Dobry Poniżej dobrego bardzo dobry Dobry stan wód Zły stan wód dobry Dobry stan wód Zły stan wód umiarkowany Zły stan wód Zły stan wód słaby Zły stan wód Zły stan wód 14
potencjał zły Zły stan wód Zły stan wód ekologiczny 1 1) Załącznik Nr 10 do Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. 2) Załączniki Nr 8 i 9 do Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. O ocenie stanu ekologicznego wód w JCW decyduje nie tylko ocena stanu biologicznego ale także oceny elementów wspierających określone na podstawie pomiarów elementów hydromorfologicznych oraz elementów fizyko-chemicznych. Metodyka wyznaczania oceny biologicznej, fizyko-chemicznej oraz hydromorfologicznej opisane są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 oraz załącznikach patrz Tab.5.1. i Tab 5.2. Tab. 5.2 Sposób wyznaczania oceny stanu ekologicznego gdy decydującym jest stan biologiczny a pomocniczymi stanami są: stan fizyko-chemiczny i stan hydromorfologiczny (Załącznik Nr 1 do Rozp. Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r.) Stan biologiczny 3 Stan hydromorfologiczny 3 bardzo dobry dobry umiarkowany słaby zły Stan fizyko-chemiczny 3 wyższy niż dobry dobry poniżej dobrego wyższy niż dobry dobry bardzo dobry dobry dobry dobry umiarkowany słaby zły umiarkowany 3) Załącznik Nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. Rozporządzenie w/w określa sposób prezentacji stanu ekologicznego w postaci tabeli zawierającej m.in. liczbę wykonanych w danym roku kalendarzowym badań, minimalną i maksymalną wartość wskaźnika jakości oraz klasę wskaźnika jakości. Zakłada się, że w fazie II projektu do wyznaczania ocen JCW stosowane będą procedury wynikające z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r.. W fazie III podjęta zostanie próba zastosowania docelowej metody na podstawie EQR wyznaczania 15
oceny JCW, zalecanej przez RDW. Do wyznaczania ocen JCW- nie mierzonych stosowane będą procedury interpolacyjne korzystające z efektywnych metod wyznaczania ocen JCW- mierz (jakąkolwiek metodą z Rozporządzenia Ministra lub na postawie metody docelowej) 5.2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr 176) Na podstawie art.50 ust.2 Ustawy Prawo Wodne. Rozporządzenie reguluje sposób przeprowadzania pomiarów oraz wykonania oceny wody pod kątem jej przydatności do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych. Woda spełnia wymagania odpowiadające gatunkom ryb łososiowatych lub karpiowatych jeśli na podstawie uzyskanych wyników rocznych analiz wody pobieranej z częstotliwością co najmniej raz w miesiącu, 95 % wyników spełnia wymagania dotyczące tej wody w zakresie wskaźników : ph, BZT 5 amoniaku, azotu amonowego, azotynów, chloru pozostałego, cynku ogólnego i miedzi rozpuszczonej. Jeśli woda do analiz była pobierana z częstotliwością mniejszą niż raz na miesiąc, wymagania dotyczące wartości wskaźników musza być spełnione we wszystkich próbach. Odstępstwami od tej reguły są wartości temperatur, które muszą spełniać wymagania dla określonego rodzaju wód w okresach stanowiących łącznie co najmniej 98% czasu, natomiast wartości stężenia tlenu muszą spełniać wymagania dla co najmniej 50% prób. Dla zawiesiny wymagane jest aby zostało spełnione wymaganie dotyczące wartości średniorocznej. Dokonując oceny na podstawie wyżej wymienionych wskaźników nie uwzględnia się wyników, które są następstwem zjawisk ekstremalnych (powodzi lub suszy oraz odbiegających od przeciętnych warunków hydrometeorologicznych) oraz klęsk żywiołowych. Rozporządzenie dopuszcza odstąpienie od wykonywania pomiarów w przypadku gdy woda nie jest zanieczyszczona i nie ma ryzyka pogorszenia jej jakości. Rozporządzenie zezwala na zmniejszenie częstotliwości wykonywania pomiarów jakości wody w przypadku gdy wartości wskaźników są lepsze niż określone w rozporządzeniu. Wymagania jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych podane zostały w załączniku do rozporządzenia (Dz.U. Nr176). Wykonana na podstawie tego rozporządzenia ocena jakości wód przeznaczonych do bytowania ryb wykazała, że w przypadku województwa małopolskiego gdzie wyznaczono 118 ppk do monitoringu rzek będących środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych, największy procent wyników ocenionych negatywnie, czyli pomiarów wskaźników których wartości przekraczały wartości graniczne podane w rozporządzeniu dotyczył azotynów. Przekroczenia wartości tego wskaźnika wykazało 98,3 % 16
ppk na wodach łososiowatych oraz 84,7 % na wodach dla ryb karpiowatych. Wyniki uzyskane na terenie województwa małopolskiego nie odbiegają od wyników innych regionów w kraju. (IMGW 2008 b) 5.3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. Nr 204) Rozporządzenie jest delegacją art.50 ust. 1 Ustawy Prawo Wodne Ocena wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia przeprowadzana jest w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002. Rozporządzenie wprowadza trzy kategorie jakości wody, uzależniając je od granicznych wartości wskaźników jakości wody. Kwalifikacja do danej kategorii wody pociąga za sobą konieczność prowadzenia właściwego dla tej kategorii sposobu jej uzdatniania. Częstotliwość pobierania próbek w celu wykonania oceny jest zależna od przynależności do kategorii oraz liczby osób korzystających z wodociągu. Częstotliwość ta może zostać zmniejszona jeżeli analiza wody wykazuje, że wartości wskaźników jakości wody są lepsze niż wartości graniczne tych wskaźników określone w rozporządzeniu. Od regularnego pobierania próbek wolno odstąpić w przypadku gdy woda jest niezanieczyszczona jej wskaźniki są lepsze niż wartości graniczne tych wskaźników określone dla najwyższej kategorii jakości A1 i nie występuje ryzyko pogorszenia jakości wody. Wymagania jakim powinny odpowiadać kategorie jakości wody od A1 do A3 przedstawione są w załączniku 1 do w/w rozporządzenia. Ocena jakości wody polega na porównaniu wyników uzyskiwanych dla próbek wody pobieranych w regularnych odstępach czasu z wartościami granicznymi dla kategorii. Przyjmuje się, ze wody spełniają wymagania danej kategorii w przypadku gdy dla 95% próbek nie zostały przekroczone właściwe dla tej kategorii jakości wody wartości wskaźników dla barwy, temperatury, fluorków, metali ciężkich, cyjanków, siarczanów, fenoli, węglowodorów oraz pestycydów, a w 90% próbek wartości dopuszczalne pozostałych wskaźników wody. Dla próbek dla których wskaźniki, których zostały przekroczone, które stanowią odpowiednio 5 lub 10% ilości wszystkich próbek, wskaźniki te nie mogą odbiegać o więcej niż o 50% od wartości dopuszczalnych wskaźników. Odstępstwa te nie mogą dotyczyć wskaźników takich jak temperatura, ph, tlen rozpuszczony i wskaźniki mikrobiologiczne. Wyniki pomiarów przekraczające wartości graniczne nie są brane pod uwagę przy wyliczaniu wartości kwantyli, jeśli są one skutkiem zjawisk ekstremalnych, klęsk żywiołowych albo wyjątkowych warunków atmosferycznych. 17
5.4 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002r w spawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U. 2002 nr 183 poz. 1530) Rozporządzenie delegacja art. 50 ust.3 UPW (dot. kąpielisk). Woda w kąpieliskach na mocy w/w rozporządzenia badana jest po raz pierwszy w danym roku 14 dni przed rozpoczęciem sezonu zgodnie z zawiadomieniem powiatowego inspektora sanitarnego o planowanym terminie rozpoczęcia sezonu. W ciągu trwania sezonu tj. do dnia 30 września woda badana jest z częstotliwością co dwa tygodnie. Częstotliwość poboru próbek może zostać zmniejszona w przypadku gdy badania próbek w latach poprzednich wykazały, że wartości wskaźników bakteriologicznych i chemicznych są lepsze niż wymagane, natomiast zwiększyć częstotliwość poboru należy w przypadku gdy kąpielisko było wyłączone z kąpieli w latach poprzednich przez okres dłuższy niż dwa lata. Badania wody wykonywane na mocy rozporządzenia to oznaczenia wskaźników bakteriologicznych : bakterii grupy coli typu kałowego, liczby paciorkowców kałowych, pałeczek Salmonella oraz wskaźników fizykochemicznych obejmujących cyjanki metale ciężkie : arsen, kadm, chrom, ołów, rtęć). Wskaźniki i ich wartości graniczne (dotyczące badań podstawowych) jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach zawiera załącznik 1, natomiast wskaźniki wraz z wartościami granicznymi dla badań rozszerzonych zawiera załącznik 2. Wykonywana ocena jakości wody wskazuje na przydatność wody do kąpieli w przypadku gdy w co najmniej 80% próbek spełnione są wymagania dotyczące wskaźników liczby bakterii grupy coli i bakterii grupy coli typu kałowego, a w 95 % próbek spełnione są wymagania dotyczące pozostałych wskaźników z zastrzeżeniem, że w pozostałych 5 % próbek, które nie spełniają wymagań wartości wskaźników wartości te nie odbiegają o więcej niż 50% od wartości dopuszczalnych z wyjątkiem ph, tlenu rozpuszczonego i wskaźników bakteriologicznych. Dokonując porównania wyników z pomiarów z wartościami dopuszczalnymi nie bierze się pod uwagę wartości które zostały uzyskane w warunkach ekstremalnych jak powodzie i katastrofy. Przytoczone tu rozporządzenie realizowane jest przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno- Epidemiologicze. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska wg. projektu rozporządzenia w sprawie form i prowadzenia monitoringu jednolitych części i wód powierzchniowych i podziemnych, powinny prowadzić w ramach monitoringu operacyjnego celowego pomiary na wodach przeznaczonych do celów rekreacyjnych w tym na obszarach wyznaczonych jako kąpieliska, jednak lista wskaźników mikrobiologicznych wskazana w tabeli 2 tego rozporządzenia jest inna niż lista wskazana przez tzw. dyrektywę kąpieliskową 2006/7/WE. 18
5.5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241) Rozporządzenie delegacja art.47 ust.8 pkt.1 Ustawa Prawo Wodne Rozporządzenie definiuje wody zanieczyszczone, w przypadku wód śródlądowych, jako wody o zawartości powyżej 50 mg NO 3 /dm 3 lub wody wykazujące eutrofizację spowodowaną przez dostarczanie nadmiernych dawek azotu. Natomiast za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje śródlądowe wody powierzchniowe, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3 /dm 3 i wykazuje tendencję wzrostową lub wykazujące tendencję do eutrofizacji z powodu nadmiernych ładunków azotu. Ocena stopnia eutrofizacji dokonywana jest na mocy w/w rozporządzenia poprzez porównanie wartości wskaźników : fosforu ogólnego, azotu ogólnego, azotu azotanowego, chlorofilu-a oraz przezroczystości (tylko dla jezior) z ich wartościami granicznymi. Rozporządzenie nie określa częstotliwości wykonywania pomiarów wymienionych wskaźników. Wartości graniczne podstawowych wskaźników eutrofizacji zawarte są w załączniku 1 do w/w rozporządzenia. Dokonana na podstawie tego rozporządzenia (Dz. U. Nr 241) Ocena stopnia eutrofizacji wód w rzekach za okres 2004-2007 w przekrojach wyznaczonych przez WIOS (IMGW, 2008a) wskazała, że na 146 punktów, dla których prowadzono w 2007 monitoring związków azotowych; w 52 punktach stwierdzono wody niewrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu, w 94 punktach stwierdzono wody wrażliwe na zanieczyszczenia azotowe z czego 11 punktów uznano za wody zanieczyszczone. W województwie małopolskim na 38 badanych cieków, 11 z nich przekroczone były wartości graniczne wskaźników eutrofizacji w stosunku do wszystkich trzech form azotu które podane są w rozporządzeniu. Na podstawie przeprowadzonej w latach 2006 i 2007 weryfikacji stanu zanieczyszczenia i zagrożenia zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i podziemnych związkami azotu pochodzenia rolniczego: "Wyznaczanie na obszarze działania RZGW w Krakowie wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych i obszarów szczególne narażonych, a także obszarów wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych wraz z określeniem sposobów ograniczania tych zagrożeń" stwierdzono, że na obszarze RZGW w Krakowie nie występuje zanieczyszczenie wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych W związku z tym dyrektor RZGW w Krakowie nie wyznaczył wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych i obszarów z nimi związanych. (www.krakow.rzgw.gov.pl) 19
6 Podsumowanie Oceny wód na podstawie prowadzonego monitoringu wód płynących wykonuje się w oparciu o rozporządzenia będącymi realizacją zapisów Prawa Wodnego transponującego na obszarze Polski zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej i dyrektyw użytkowych. Pełny zestaw ocen obejmuje: 1.ocenę stanu jednolitych części wód 2. ocenę przydatności do bytowania ryb 3. ocenę stopnia eutrofizacji ze źródeł rolniczych 4. ocenę spełnienia wymagań dla wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności 5. ocena wód w kąpieliskach Ocena stanu jednolitych części (JCW) wód powierzchniowych wykonywana jest na podstawie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Wartości graniczne wskaźników zawiera załącznik 1. Jeśli spełnione są wymagania dla stanu dobrego przez wszystkie wskaźniki dotyczące substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających niezbędnych do przeprowadzenia oceny stanu chemicznego, danej przypisuje się stan chemiczny dobry. Jeśli wartości któregokolwiek wskaźnika przekraczają wartości graniczne dla stanu dobrego danej JCW przypisuje się stan poniżej dobrego. Wartości graniczne wskaźników jakości wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego podane są w załączniku 5 natomiast wartości graniczne chemicznych wskaźników jakości wód zawiera załącznik 8. Ocena wód w kąpieliskach odbywa się na podstawie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002r w spawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach. Wskaźniki i ich wartości graniczne (dotyczące badań podstawowych) jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach zawiera załącznik 1, natomiast wskaźniki wraz z wartościami granicznymi dla badań rozszerzonych zawiera załącznik 2 do w/w rozporządzenia Wyznaczanie wód wrażliwych na eutrofizację odbywa się na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Wartości graniczne podstawowych wskaźników eutrofizacji zawarte są w załączniku 1. Należy zwrócić uwagę, że przedstawiona w w/w rozporządzeniu metodyka wyznaczenia wód wrażliwych na eutrofizację dotyczy tylko azotanów ze źródeł rolniczych, brak jest natomiast metodyki dokonywania ocen eutrofizacji wynikającej z zagrożenia biogenami ze źródeł komunalnych. Ocena spełnienia wymagań dla wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności przeprowadzana jest w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Wymagania 20
jakim powinny odpowiadać wszystkie kategorie jakości wody przedstawione są w załączniku 1 do w/w rozporządzenia. Z punktu widzenia struktur danych pomiarowych gromadzonych w projektowanym systemie DBOJW (Baza Danych o Jakości Wód) konieczność dokonywania ocen JCW oraz klasyfikacji wód powierzchniowych płynących ze względu na wymienione w tym raporcie potrzeby użytkowe powoduje, że przetwarzanie danych pomiarowych dla wyznaczenia ocen oraz różnych klasyfikacji będzie miało charakter rozłączny. Konsekwencją takiego podejścia będzie konieczność wybierania (wskazywania) podzbiorów danych pomiarowych, które są niezbędne dla wyznaczenia ocen lub odpowiednich klasyfikacji jakości wód. Podzbiory te są w zasadzie znane z odpowiednich rozporządzeń jednak szczegółowe ich wyspecyfikowanie wymaga uzgodnień pomiędzy Wykonawcami niniejszego projektu a Projektantami systemu BDOJW. Uzgodnienia te dokonane zostaną na początku Etapu II projektu. Natomiast w systemie AGIS, w ramach jego funkcjonalności OPTYMALIZACJA, analizowane będą (kombinatorycznie) możliwości wzajemnego wykorzystywania danych pomiarowych pozyskiwanych dla potrzeb ocen oraz klasyfikacji. To zagadnienie, jako szczególnie trudne, także rozważane będzie w Etapie II niniejszego projektu badawczego. 7. Literatura IMiGW 2008a Ocena stanu wód w dorzeczach na podstawie badań monitoringowych jednolitych części wód powierzchniowych w 2007 roku- rzeki - opracowanie 4. IMGW 2008 b Ocena jakości wód w rzekach za okres 2007 roku w punktach wyznaczonych przez WIOŚ do monitoringu wód przeznaczonych do bytowania ryb w odniesieniu do wód powierzchniowych wyznaczonych przez RZGW. opracowanie 6 21