Logistyka transportu drogowego zwierząt w Polsce

WIDZICKA Bożena 1 GŁODEK Karolina 2 CABAN Jacek 3 KORDOS Paweł 4 WROTKOWSKI Kazimierz 5 Logistyka transportu drogowego zwierząt w Polsce WSTĘP Dostarczanie wyrobów o wysokiej jakości w odpowiedniej ilości i czasie do klienta stanowi wyzwanie dla wszystkich przedsiębiorstw produkcyjnych czy usługowych [4]. Rolnictwo jest działem gospodarki narodowej, w którym bardzo duże znaczenie mają procesy transportowe oraz magazynowe [5]. Mechanizacja rolnictwa ulega ciągłym zmianom, co związane jest z dostosowaniem do wymogów Unii Europejskiej. W gospodarstwach rolniczych prace transportowe stanowią 35 50 % wszystkich wykonywanych czynności związanych z pracami produkcyjnymi [6]. Właściwa organizacja prac transportowych w gospodarstwie rolniczym jest bardzo ważna, gdyż ma wpływ na: ograniczenie kosztów transportu, zmniejszenie nakładów prac transportowych, zmniejszenie uciążliwości pracy, zwiększenie ich bezpieczeństwa, dotrzymanie terminowości realizacji zabiegów agrotechnicznych, dostosowanie wydajności transportu do wydajności maszyn do zbioru [7, 12]. Istotną rolę odgrywają również czynności manipulacyjne (załadunek, wyładunek, składowanie, konfekcjonowanie), wykonywane wewnątrz gospodarstwa jak również poza nim, w ramach procesów zaopatrzenia i zbytu [3]. Mają one wpływ na pracochłonność procesów transportowych i wydajność środków transportu a więc również na koszty obsługi transportowej. Gospodarstwa rolne osiągają popyt na wykonane przez siebie dobra, co przyczynia się również do rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Bezpieczeństwo transportowanych zwierząt zapewnia przestrzeganie norm ustalanych przez ministerstwo rolnictwa. Transport zwierząt został uregulowany w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniającym dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97 (Dz. Urz. UE L3 z 5.01.2005), do którego odsyła art. 24 ustawy o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r. (Dz. U. 2003.106.1002) [14]. Rozporządzenie nie ma zastosowania do transportu zwierząt nie związanego z działalnością gospodarczą (dotyczy przewozu pojedynczego osobnika (np. koń) lub zwierząt domowych (kot, pies)), oraz do transportu zwierząt bezpośrednio do lub z gabinetów weterynaryjnych. Oraz w przypadku gdy transport nie przekracza 50 km. W gospodarstwie rolniczym transport zwierząt wykonywany własnymi środkami wpływa na ponoszone nakłady i efekty pracy [2]. Ze względu na dobrostan zwierząt, długotrwały transport zwierząt, w tym zwierząt przeznaczonych do uboju, powinien być w jak największym stopniu ograniczony [8]. Względy humanitarne i ekonomiczne doprowadziły do tego, że od 1992 roku na obszarze Europy zaczęły zanikać przewozy kolejowe zwierząt na rzecz transportu drogowego [9]. Zmiana środka transportu wynikała z chęci maksymalnego skrócenia czasu przewozu i ograniczenia stresujących dla zwierząt załadunków i wyładunków [9]. W artykule przedstawiono wybrane aspekty transportu drogowego zwierząt hodowlanych w Polsce i związane z tym transportem uwarunkowania legislacyjne. Przedstawiono wymagania dotyczące środków transportu oraz uprawnienia kierowców wykonujących prace transportowe zwierząt. Wymagania te dotyczą środków transportu oraz uprawnień kierowców wykonujących prace transportowe zwierząt. W artykule zwrócono również uwagę na aspekty behawioralne, które powinny 1 Studentka Bożena Widzicka, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, 20-612 Lublin, ul. Głęboka 28 2 Studentka Karolina Głodek, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, 20-612 Lublin, ul. Głęboka 28 3 Mgr inż. Jacek Caban, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, 20-612 Lublin, ul. Głęboka 28 4 Dr inż. Paweł Kordos, Politechnika Lubelska, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii, 20-618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 36 5 Dr hab. inż. Kazimierz Wrotkowski, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, 20-612 Lublin, ul. Głęboka 28 4904

być uwzględnione przy załadunku, przewozie i wyładunku zwierząt oraz zagrożenia jakie dla nich stwarza stan infrastruktury drogowej przy realizacji tej czynności. 1. STAN INFRASTRUKTURY DROGOWEJ WOJEWÓDZTW Stan infrastruktury drogowej w Polsce na przestrzeni ostatnich kilku lat poprawił się znacznie za sprawą licznych inwestycji finansowanych w ramach z programów strukturalnych UE. Niestety wsparcie to nie jest wykorzystywane we wszystkich obszarach na jednakowym poziomie. Ocenę stanu technicznego nawierzchni sieci dróg krajowych w poszczególnych województwach na podstawie raportu GDDKiA zaprezentowano na rysunku 1 i jest to stan obowiązujący na koniec roku 2012. Rys. 1. Stan techniczny nawierzchni sieci dróg krajowych poszczególnych województw na koniec 2012 r. [11] Wyniki zaprezentowane na rysunku 1 pokazują, że stan techniczny sieci drogowej poszczególnych województw jest niejednolity. Sytuacja ta dotyczy tylko dróg krajowych. Sytuacja dróg wojewódzkich jest niestety gorsza. Ocena i rozwój infrastruktury drogowej obszarów wiejskich, w szczególności dróg powiatowych i gminnych staje się bardzo istotna. Rozwój produkcji rolnej ciągnie za sobą rozwój współczesnej mechanizacji rolnictwa. Nowoczesne ciągniki rolnicze z różnego rodzaju napędowością mogą transportować większe ładunki niż ich poprzednicy. Wzrost nacisków na oś 4905

generuje większe obciążenia dla starej nie przystosowanej do takich warunków infrastruktury drogowej w obszarach wiejskich, powodując przez to większą propagację jej uszkodzeń. Zmiana struktury gospodarstw rolnych na wielkoobszarowe niesie za sobą większe zaangażowanie transportu drogowego poprzez zwiększenie wielkości transportowanych ładunków, dowozu pasz, koncentratów itp., pojazdami cysternami, które generują większe obciążenia dla istniejącej infrastruktury drogowej. Na rysunku 2 przedstawiono stan nawierzchni dróg powiatowych w powiatach ziemskich województwa Lubelskiego. Rys. 2. Stan dróg w powiatach ziemskich w województwie Lubelskim [15] Analizując wykres na rysunku 2, można zauważyć, że stan dróg w Powiatach województwa Lubelskiego jest albo niezadowalający albo zły. Widoczny zły stan dróg powiatowych idzie w parze z równie złym stanem dróg gminnych. Zły stan infrastruktury drogowej w województwie lubelskim ogranicza szybki przepływ towarów i co jest szczególnie istotne przy transporcie zwierząt. Jak wiadomo Lubelszczyzna jest obszarem przez który przebiega ruch tranzytowy z Rosją, Ukrainą oraz Białorusią. Dzięki współpracy z tymi państwami transport drogowy nabiera większego znaczenia przepływowego oraz pozwala na rozwój gospodarczy Polski. 2. UWARUNKOWANIA LEGISLACYJNE TRANSPORTU ZWIERZĄT Transport zwierząt powinien odbywać się w sposób nie powodujący ich okaleczenia i w sposób uniemożliwiający zadawanie im cierpienia. Średnia prędkość pojazdu przewożącego zwierzęta nie powinna przekraczać 60 km/h, w przypadku jednak, gdy trasa przewozu będzie przebiegać autostradami to na tych odcinkach prędkość pojazdu może wynosić do 90 km/h. Na obszarze państw Unii Europejskiej przepisy i rozporządzenia prawne określa: 1. Dyrektywa 91/628 EEC znowelizowana Dyrektywą 95/29, 2. Rozporządzenie Rady 1255/97 dotyczące kryteriów wspólnoty dla punktów postoju, 3. Rozporządzenie Rady 411/98 dotyczące dodatkowych standardów dotyczących ochrony zwierząt. Te akty prawne w szczegółowy sposób regulują warunki przewozu, czas transportu a także zawierają odniesienia dotyczące środków transportu [10]. 4906

2.1. Warunki i sposób transportu zwierząt kopytnych w transporcie drogowym Szczegółowe warunki i sposób transportu zwierząt kopytnych w transporcie drogowym regulują przepisy Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 października 2003 roku. Przewoźnik jest obowiązany przedłożyć powiatowemu lekarzowi weterynarii właściwemu dla miejsca wysyłki plan trasy, jeżeli podróż zwierząt kopytnych do państw członkowskich Unii Europejskiej, pomiędzy tymi państwami lub do państw trzecich będzie trwała wraz z postojami dłużej niż 8 godzin ( 8.1.Rozporządzenia). Natomiast powiatowy lekarz weterynarii właściwy dla miejsca wysyłki ma następujące zadania: 1) zatwierdza plan trasy; 2) wpisuje do planu trasy numery świadectw zdrowia; 3) przekazuje informacje o transporcie zwierząt poprzez elektroniczny system informacji ANIMO, zgodnie z odrębnymi przepisami. Każdy plan trasy powinien być dołączony do dokumentów towarzyszących przesyłce zwierząt podczas ich przewozu. Do obowiązków przewoźnika należy dokumentowanie poprzez wpis do planu trasy czas i miejsca, w których zwierzęta byty karmione oraz pojone. Urzędowy lekarz weterynarii potwierdza w planie trasy (stemplem i podpisem) dokonanie kontroli weterynaryjnej w miejscach postoju, w punktach etapowych i transferowych oraz w punktach granicznych [13]. Obowiązkiem przewoźnika po zakończeniu zadania transportowego jest odesłanie plan trasy do powiatowego lekarza weterynarii właściwego dla miejsca zrealizowania usługi przewozu. Kopię tego planu trasy przewoźnik musi przechowywać przez okres 3 lat od wykonania usługi transportowej. Wymagania konstrukcyjne dla środków transportu przeznaczonych do przewozu zwierząt kopytnych są następujące: powinny posiadać odpowiednią powierzchnię, umożliwiającą swobodne przyjęcie przez każde zwierzę pozycji stojącej lub leżącej, powinny w razie potrzeby posiadać ścianki działowe; zadaszenie i ściany izolowane w celu zabezpieczenia zwierząt przed wpływami atmosferycznymi; przestrzeń i wentylację odpowiednie do warunków transportu i gatunku zwierząt; urządzenia do pojenia i karmienia zwierząt. Ponadto środki transportu powinny być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, zapewniające zabezpieczenie odchodów, ściółki oraz karmy przed wypadaniem na zewnątrz pojazdu, a także zapewniać dostęp do każdego. Czyszczenie i dezynfekcja powinny być realizowane natychmiast po każdym transporcie zwierząt oraz bezwzględnie przed nowym załadunkiem zwierząt. Jest to konieczne ze względów bezpieczeństwa hodowli jak również transportu. w historii niejednokrotnie zdarzały się przypadki padnięcia zwierząt podczas transportu na skutek uchybień sanitarnych przez przewoźnika. Oczywiście proces dezynfekcji powinien być udokumentowany. Przewoźnicy są zobowiązani do tego, aby zwierzęta w żadnym okresie pomiędzy opuszczeniem gospodarstwa lub miejsca gromadzenia, a dotarciem do miejsca, nie wchodziły w kontakt ze zwierzętami o niższym statusie zdrowotnym [8]. 2.2. Warunki i sposób transportu innych zwierząt Transport innych zwierząt, drobiu, ptaków domowych i królików objęty jest przepisami: 10-13, 14 ust. 2, 15 ust. 1 i 2, 20 pkt 1-3 i 7, 21 ust. 1 pkt 1-6 oraz 22. Podczas transportowania drobiu, ptaków domowych oraz królików powinien być im zapewniony dostęp do wody i paszy w wystarczających ilościach, z wyjątkiem: podróży trwającej krócej niż 12 godzin, podróży piskląt trwającej krócej niż 24 godziny, pod warunkiem że zakończy się ona w ciągu 72 godzin po wylęgu. W przypadku transportu kotów i psów mają zastosowanie następujące przepisy: 10-13, 14 ust. 2, 15 ust. 1 i 2, 19 pkt 2 i 3, 20 pkt 1-3, 6 i 7, 21 i 22. W przypadku gdy transport zwierząt przypada w okresie rui samice należy przewozić oddzielnie od samców. Wytyczne co do karmienia psów i kotów podczas transportu powinny być zawarte w instrukcjach pisemnych. Niemniej jednak nie należy przekraczać 24 godzinnych odstępów w karmieniu oraz 12 godzin w pojeniu. 4907

Do transportu ptaków i ssaków nie wymienionych w 1 ust. 1 pkt 1 lit. a-c, zwanych dalej ptakami i ssakami", stosuje się odpowiednio przepisy; 10, 12-15 ust. 1 i 2, 17, 19, 20 pkt 1-3 i 7 oraz 21 i 22. Środki uspokajające mogą być podawane ptakom i ssakom jedynie w wyjątkowych okolicznościach i tylko pod bezpośrednim nadzorem lekarza weterynarii. Wszystkie informacje na temat podania takich środków powinny być zamieszczone w dokumentach przewozowych towarzyszących zwierzęciu do miejsca docelowego. 2.3. Czas podróży zwierząt Wymagania dotyczące maksymalnego czasu podróży zwierząt kopytnych, częstotliwość i czas trwania obowiązkowych postojów (przerw w podróży), zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 października 2003 roku 31. Czas podróży zwierząt kopytnych środkami transportu drogowego, kolejowego i drogą wodną jest ograniczony do 8 godzin. Czas ten może być wydłużony, jeżeli zostały spełnione następujące warunki [13]: 1) środek transportu jest wyposażony w: a) system wentylacyjny, który daje możliwość utrzymania temperatury wewnętrznej niezależnie od temperatury zewnętrznej, b) przenośne panele umożliwiające podział na zagrody, c) przyłącza do dostarczania wody w czasie postojów, 2) na podłodze środka transportu znajduje się dostateczna ilość ściółki, 3) konwojent przewozi wystarczającą ilość paszy na czas transportu, 4) zapewniono bezpośredni dostęp do zwierząt. Jeżeli czas podróży w transporcie drogowym zwierząt kopytnych będzie przekraczał 8 godzin, powinny zostać spełnione dodatkowe wymagania dotyczące środków transportu drogowego, określone w rozporządzeniu nr 411/98/WE z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie dodatkowych norm ochrony zwierząt obowiązujących w pojazdach drogowych, używanych do przewozu zwierząt w czasie dłuższym niż osiem godzin (Dz. Urz. WE L 52 z 21.2.1998, str. 8). Jeżeli środek transportu drogowego spełnia dodatkowe wymagania, obowiązuje następujący maksymalny czas podróży zwierząt kopytnych, częstotliwość ich karmienia i pojenia oraz częstotliwość i czas trwania obowiązkowych postojów (przerw w podróży) [13]: 1) nie odsadzone cielęta, jagnięta, koźlęta i źrebięta będące na diecie mlecznej oraz nie odsadzone prosięta po 9 godzinach transportu powinny mieć zapewnioną co najmniej godzinną przerwę na pobranie wody i karmy, po upływie której mogą być transportowane kolejne 9 godzin, 2) świnie mogą podróżować maksymalnie 24 godziny, jeśli środki transportu, w których przewozi się trzodę chlewną, są wyposażone w zbiorniki wody o wystarczającej pojemności, tak aby świnie mogły pić wodę w czasie transportu, 3) zwierzęta jednokopytne, z wyjątkiem koniowatych zarejestrowanych", w rozumieniu ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o organizacji hodowli 1 rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1762), mogą być przewożone maksymalnie 24 godziny, muszą jednak co 8 godzin dostawać wodę i karmę, 4) pozostałe zwierzęta kopytne po 14 godzinach transportu powinny mieć zapewnioną co najmniej godzinną przerwę na pobranie wody i karmy, po upływie której mogą być transportowane kolejne 14 godzin. Bardzo ważne jest aby zwierzęta po dotarciu na miejsce miały czas na odpoczynek. Długość tego odpoczynku zależy od czasu podróży. Jeżeli czas podróży był dłuższy niż 8 godzin zwierzęta powinny wypoczywać nawet powyżej 24 godzin po podróży do miejsca docelowego. 2.4. Postępowanie ze zwierzętami chorymi lub padłymi w czasie transportu W przypadku ujawnienia choroby, zranienia lub padnięcia zwierzęcia podczas transportu, konwojent zwierząt ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie przewoźnika. Następnie przewoźnik niezwłocznie zawiadamia lekarza weterynarii, którego siedziba znajduje się najbliżej miejsca, w którym zatrzymał się lub może zatrzymać się pojazd ze zwierzętami. Zranione lub chore 4908

zwierzęta podczas transportu, powinny otrzymać niezwłocznie pierwszą pomoc od lekarza weterynarii. W tabeli 1. przedstawiono charakterystyczne objawy zakłócenia dobrostanu zwierząt przewożonych środkami transportu drogowego. Tab. 1. Objawy stresu u zwierząt transportowanych w ekstremalnych warunkach [8] Upał Zimno Dyszenie i/lub pocenie się Drżenie Zmiany położenia ciała Unoszenie sierści Pocenie i niepokój Tłoczenie się Ślinienie się Zmiany położenia ciała Zmęczenie Letarg lub osowiałość Zapaść Zapaść Decyzję o poddaniu chorych zwierząt właściwemu leczeniu weterynaryjnemu albo ubojowi z konieczności" podejmuje lekarza weterynarii. Również to lekarza weterynarii określa sposób postępowania z padłymi w czasie transportu zwierzętami. Lekarz weterynarii, korzysta z przepisów zawartych w instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii. 2.5. Zagęszczenie ładunku Każdy ładunek, który jest transportowany powinien być we właściwy sposób zabezpieczony. W przypadku transportu zwierząt przewoźnicy muszą spełnić wymagania dotyczące minimalnej powierzchni załadunku do środka transportu. W zależności od rodzaju transportowanych zwierząt określone są minimalne powierzchnie załadunku na jedno zwierzę. Wymagania dotyczące minimalnej powierzchni załadunku dla koni przedstawiono w Tabeli 2. Tab. 2. Wymagania minimalnej powierzchni załadunku dla koni [1] Wiek zwierzęcia Powierzchnia [m 2 ] Wymiary powierzchni [m] Konie dorosłe 1,75 0,7 x 2,5 Młode konie (6 24 miesięcy) podróż do 48 godzin 1,2 0,6 x 2 Młode konie (6 24 miesięcy) podróż ponad 48 godzin 2,4 1,2 x 2 Kucyki (poniżej 144 cm) 1 0,6 x 1,8 Źrebięta (0 6 miesięcy) 1,4 1 x 1,4 Wymagania dotyczące minimalnej powierzchni załadunku dla bydła przedstawiono w Tabeli 3. Tab. 3. Wymagania minimalnej powierzchni załadunku dla bydła [1] Wiek zwierzęcia Waga zwierzęcia [kg] Powierzchnia [m 2 ] Małe cielęta ok. 50 0,3 do 0,4 Średnie cielęta ok. 110 0,4 do 0,7 Ciężkie cielęta ok. 325 0,95 do 1,3 Średnie bydło ok. 200 0,7 do 0,95 Ciężkie bydło ok. 550 1,3 do 1,6 Bardzo ciężkie bydło > 700 > 1,6 Wymagania dotyczące minimalnej powierzchni załadunku dla drobiu przedstawiono w Tabeli 4. Tab. 4. Wymagania minimalnej powierzchni załadunku dla drobiu przewożonego w kontenerach [1] Drób inny niż pisklęta jednodniowe o wadze: Powierzchnia < 1,6 kg 180-200 cm 2 /kg 1,6 kg do < 3 kg 160 cm 2 /kg 3 kg do < 5 kg 115 cm 2 /kg < 5 kg 105 cm 2 /kg Pisklęta jednodniowe 21-25 cm 2 na pisklę W tabeli 5 przedstawiono wymagania minimalnej powierzchni załadunku dla owiec i kóz. 4909

Tab. 5. Wymagania minimalnej powierzchni załadunku dla owiec i kóz [1] Wiek zwierzęcia Waga zwierzęcia [kg] Powierzchnia [m 2 ] Owce strzyżone i jagnięta 26 do 55 0,2 do 0,3 > 55 > 0,3 Owce niestrzyżone < 55 > 55 0,3 do 0,4 > 0,4 Owce maciorki w zaawansowanej ciąży > 55 > 0,5 < 55 0,4 do 0,5 Kozy > 55 0,4 do 0,75 35 do 55 0,3 do 0,4 Kozy w zaawansowanej ciąży < 55 0,4 do 0,5 > 55 > 0,5 Bydło, świnie i owce mają tendencję do przemieszczania się z miejsc słabo oświetlonych do jaśniejszych, zgrupowanie zwierząt w jednym miejscu negatywnie wpływa na stateczność pojazdu, szczególnie podczas jazdy na zakręcie [9]. 2.6. Zasady tworzenia i funkcjonowania punktów etapowych Punkty etapowe służą zapewnieniu zwierzętom odpoczynku po upływie maksymalnego czasu podróży. Utworzenie i prowadzenie punktu etapowego lub innego miejsca odpoczynku zwierząt wymaga spełnienia warunków weterynaryjnych określonych w przepisach dotyczących zdrowia zwierząt [13]. Utworzenie i prowadzenie punktu etapowego przeznaczonego do przetrzymywania zwierząt kopytnych wymaga dodatkowo spełnienia warunków określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia [13]. Punkty etapowe zatwierdza powiatowy lekarza weterynarii. Miejscami takimi mogą być miejsca, które spełniają wymagania określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Ważne jest aby pomieszczenia tych miejsc były w danym okresie czasu wykorzystywane wyłącznie w celu odpoczynku transportowanych zwierząt. Pomieszczenia takie nie będą wykorzystywane jednocześnie jako punkty skupu zwierząt kopytnych. Warunki utworzenia i działania punktów etapowych przeznaczonych do przetrzymywania zwierząt kopytnych oraz warunki zatwierdzania przez powiatowego lekarza weterynarii miejsc gromadzenia zwierząt jako punktów etapowych określają przepisy rozporządzenia nr 1255/97/EWG z dnia 25 czerwca 1997 r. dotyczącego kryteriów wspólnotowych dla punktów etapowych oraz zmieniającego plan trasy określony w załączniku do dyrektywy 91/628/EWG (Dz. Urz. WE L 174 z 2.7.1997, str. 1). 3. ZAŁADUNEK WYBRANYCH GATUNKÓW ZWIERZĄT Załadunek zwierząt do środka transportu powinien odbywać się w sposób nie narażający ich na stres. Przed załadunkiem zaleca się usunięcie rogów tak aby zwierzęta nie raniły się w czasie przewozu [9]. Konie można transportować pojedynczo bądź specjalnie przystosowanym pojazdem do transportu większej ilości koni. Przyczepa powinna być wyposażona w pojemnik na wodę, a jej podłoże wyściełane jest siatką z sianem. Konia nie należy na siłę wpychać do przyczepy. Najlepiej aby zwierzę było wprowadzane przez osobę którą on dobrze zna i która się nim zajmowała. Wejście do pojazdu powinno być szerokie, dobrze oświetlone i nieskomplikowane, czyli takie, które redukuje naturalną obawę koni przed zamknięciem i ograniczeniu widzenia. Przywiązany koń powinien mieć możliwość swobodnego położenia się podczas transportu, tak aby jego ruchy nie były ograniczone. Transport koni jest szczególnie niebezpieczny ponieważ te zwierzęta odczuwają ruch pojazdu i mogą zachowywać się różnie, może to polegać na tym, że zaczynają poruszać się co może wpływać negatywnie na sterowanie pojazdem. Transport koni w pozycji tyłem do kierunku jazdy zapewnia im fizyczne oraz psychiczne bezpieczeństwo i komfort, w czasie podróży koń widzi niegroźne oddalające się obiekty, zamiast groźnych gwałtownie zbliżających się w jego stronę obiektów. Na rysunku 3 przestawiono przykładowe zalecane stanowiska do transportu koni. 4910

Rys. 3. Przykład zalecanych stanowisk dla transportowanych koni [1] Transport bydła jeżeli pozwoli się bydłu uspokoić na początku podróży, przebiega bez problemów. Uspokojenie zwierząt może pojawić się już po ok. 30 min od rozpoczęcia podróży. Bydło niezbyt chętnie kładzie się podczas transportu, rzadko zmienia pozycję i ustawia się pod kątem prostym do kierunku jazdy. Przymusowe stanie powoduje fizyczne zmęczenie, którego nie obserwuje się u świń i owiec. Na rysunku 4 przedstawiono przykład wyładunku bydła z pojazdu dostawczego. Rys. 4. Wyładunek bydła z samochodu dostawczego po jego rampie [16] Rampy po których bydło ładowane jest na pojazd transportowy powinny być wykonane z materiału który uniemożliwia ślizganie się zwierzęcia. Zagrody w których bydło będzie transportowane powinny być długie i wąskie. Zwierzę podczas stania nad głową powinno mieć jeszcze około 20 cm wolnej przestrzeni. Przegrody między zwierzętami powinny mieć wysokość minimum 130 cm, a stanowisko winno być wyłożone ściółką tak aby zwierzę się nie ślizgało nie zraniło. Krowy powinny mieć zapewniony dostęp do wody i paszy. Transport owiec nieznacznie zmienia ich zachowanie w złych warunkach, tak więc owca wydaje się być szczególnie tolerancyjna wobec transportu w porównaniu z innymi gatunkami zwierząt hodowlanych. Owca ma duże zapotrzebowanie na wodę, jeżeli podczas przerwy w transporcie dostarczy się owcy pożywienie a nie zapewni wystarczająco długiego okresu pojenia, może nastąpić odwodnienie na wskutek konsumpcji dużej ilości suchego pożywienia. Owce są transportowane w pojazdach o wysokości przegród minimum 80 cm, podobnie jak świnie. 4911

Załadunek trzody chlewnej jest trudny z uwagi na to, że są one przestraszone nagłą zmianą otoczenia. Istotny wpływ na ich zachowanie podczas załadunku ma pora dnia. Najlepiej jest prowadzić załadunek rano, gdyż zwierzęta nie są dostatecznie najedzone, a poza tym w otoczeniu panuje niższa temperatura. Najistotniejszą rolę przy załadunku ma rampa po której trzoda wchodzi na środek transportujący. Rampa powinna być zbudowana z podestu oraz z bocznych ścian. Materiałem, wykorzystywanym przy tej konstrukcji powinien być taki, który uniemożliwia ślizganie się zwierzęcia. Jej pochyłość powinna wynosić 8 10. Przy załadunku warto pamiętać o tym, że zwierzęta mają zdolność do łatwiejszego przemieszczania się pod wpływem bodźca świetlnego. Dlatego też dobrze jest lepiej oświetlić środek transportu jeżeli załadunek odbywa się o zmroku. Hodowcy często sięgają po elektryczny naganiacz aby usprawnić załadunek zwierząt należy jednak pamiętać, że tego typu urządzenia są zabronione przez prawo. Jedynym możliwym powodem jego użycia jest zagrożenie dla człowieka lub zwierzęcia. Załadunek drobiu odbywa się w systemie kontenerowym, co ułatwia pracę a także zmniejsza ryzyko uszkodzeń podczas tej czynności oraz usługi przewozowej. Ten sposób bardzo usprawnia załadunek jak i rozładunek, co przekłada się na nawet 50 % skrócenie czasu tych czynności w stosunku do załadunku tradycyjnego (pojedynczo). PODSUMOWANIE Przewóz zwierząt obwarowany jest licznymi przepisami, które szczegółowo opisują warunki transportu różnych gatunków zwierząt. Transport może odbywać się za pomocą dostępnych własnych środków transportu w gospodarstwie natomiast w przypadku transportu na większe odległości konieczne jest korzystanie z usług wyspecjalizowanych firm przewozowych. Planując transport zwierząt osoby odpowiedzialne muszą zapewnić odpowiedni środek transportu i personel do jego obsługi, a także uwzględnić potrzeby tych zwierząt (zapotrzebowanie na wodę, paszę itd.), warunki środowiskowe, stan infrastruktury oraz jeśli to konieczne możliwość przerwy w podróży. Posiadanie specjalistycznego taboru samochodowego jest jednym z warunków otrzymania zezwolenia na transport zwierząt [9]. Dokument taki wydaje powiatowy lekarz weterynarii po spełnieniu przez firmę określonych wymagań co do środka transportu. Odpowiednie wymagania dotyczą również kierowcy lub opiekuna zwierząt, którzy muszą posiadać licencję na przewóz zwierząt. Kierowca może być poddany kontroli drogowej dotyczącej przestrzegania warunków transportu zwierząt przez ITD oraz lekarza weterynarii. Konsekwencje nieprzestrzegania uregulowań ustawy o ochronie zwierząt [8]: kara aresztu, kara grzywny, przepadek narzędzi lub przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia, cofnięcie koncesji transportowej. Ze względu na dobrostan zwierząt, długotrwały transport zwierząt, powinien być w jak największym stopniu ograniczony. Streszczenie W artykule przedstawiono ustawodawstwo Unii Europejskiej oraz rozporządzenia polskie dotyczące warunków przewozu zwierząt. Opisano najważniejsze elementy techniczne dotyczące środków transportu samochodowego oraz infrastruktury drogowej w Polsce. Zasygnalizowano warunki kontroli w czasie jazdy dokonywanej przez ITD oraz lekarza weterynarii. W artykule zaprezentowano sposób transportu zwierząt w krajowym transporcie drogowym, wymagania czasu przewozu oraz powierzchni dla różnych gatunków zwierząt. Słowa kluczowe: infrastruktura drogowa, logistyka, transport zwierząt Logistics of road transport of animals in Poland Abstract The article presents the European Union legislation and Polish regulation concerning the conditions of 4912

transport of animals. It describes the main technical elements relating to means of transport and road infrastructure in Poland. The control conditions while driving carried out by ITD and the veterinarian were pointed out. The paper presents a way of animal transport in the national transport, the transport time requirements and surface for various animal species. Keywords: road infrastructure, logistics, animal transport BIBLIOGRAFIA 1. Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz. 420/AW-62/11 z dnia 7 października 2011, Inspekcja Weterynaryjna. 2. Kokoszka S., Efektywność postępu technologicznego w transporcie zwierząt. Inżynieria Rolnicza 2010, nr 5(123), s. 63-69. 3. Kuboń M., Wyposażenie i wykorzystanie środków transportowych w gospodarstwach o różnym typie produkcji rolniczej. Inżynieria Rolnicza 2007, nr 8(96), s. 141-148. 4. Kuboń M., Kurzawski D., Analiza przepływów surowcowo-towarowych w aspekcie kierunku produkcji na przykładzie wybranych gospodarstw polski południowej. Inżynieria Rolnicza 2012, z 2(137), T. 2, s. 159-168. 5. Kuboń M., Kurzawski D., Kierunek produkcji a wyposażenie i wykorzystywanie środków transportowych w wybranych gospodarstwach rolnych. Inżynieria Rolnicza 2013, z 2(143), T. 1, s. 191-200. 6. Kowalik W., Lebiedowicz W., Siarkowski Z., Wrotkowski K., [pod red.] A. Kwiecińskiego, Mechanizacja produkcji zwierzęcej. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 1999. 7. Marczuk A., A computer system for optimization of soft fruit transportation in diffused purchasing networks. Eksploatacja i Niezawodność Maintenance and Reliability 2009, no. 4 (44), pp. 82-90. 8. Materiały szkoleniowe, Nowoczesny chów bydła mięsnego oraz trzody chlewnej, bydła mlecznego, owiec, drobiu. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2007. 9. Nieoczym A., Prawne i organizacyjne zasady przewozu zwierząt. Logistyka 2014, nr 3, s. 4638-4643. 10. Nieoczym A., Transport zwierząt wymagania prawne i kontrola. Logistyka 2014, nr 4, s. 923-929. 11. Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2012 roku. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2013. 12. Rokicki T., Wicki L., Transport i magazynowanie w rolnictwie jako element logistyki. Wieś Jutra 2010, nr 1(138), s. 41-42. 13. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 października 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i transportu zwierząt. Dz.U. nr 185, poz. 1809. 14. http://www.logistyka.net.pl/bank-wiedzy/transport-i-spedycja/item/85096-problematyka-prawnatransportu-zwierzat 15. http://www.google.pl/imgres?imgurl=http://edroga.pl/images/stories/dim_finansowanie/lubelskimegaprojekt-drogowy/s6.jpg&imgrefurl=http://edroga.pl/drogi-i-mosty/lubelski-megaprojektdrogowy- 14023531&h=638&w=850&tbnid=4pzFmDn7hoqZdM:&zoom=1&docid=totK53_3KcmrUM&ei =n9zuviqamiwyuegdgja&tbm=isch&client=opera&ved=0ccgqmygimag 16. http://zootechnika.blog.pl/2014/09/11/transport-zwierzat/ 4913