222 df Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przedstawia osiemdziesiąty pierwszy kwartalny raport oceniający stan koniunktury gospodarczej w Polsce (IV kwartał 2013 r.) oraz prognozy na lata 2014 2015 KWARTALNE PROGNOZY MAKROEKONOMICZNE nr 81 (luty 2014 r.) Zespół autorski: dr Bohdan Wyżnikiewicz Jacek Fundowicz dr Katarzyna Lada Krzysztof Łapiński Marcin Peterlik Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Oddział w Warszawie ul. Kołobrzeska 16 02-923 Warszawa tel. +48 22 544 20 00 faks +48 22 651 86 62 http://www.ibngr.pl Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Stan i prognoza koniunktury gospodarczej 5 lutego 2014 r. rosnące tempo wzrostu PKB inflacja poniżej celu inflacyjnego poprawa koniunktury w przemyśle i budownictwie Sytuacja w IV kwartale 2013 r. W ostatnich trzech miesiącach 2013 roku nastąpiło przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Okres ten był trzecim z kolei kwartałem, w którym dynamika produktu krajowego brutto była wyższa niż trzy miesiące wcześniej. Według oceny Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, PKB w czwartym kwartale 2013 roku wzrósł o 2,7 proc. w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. Tempo wzrostu gospodarczego osiągnęło tym samym poziom najwyższy od pierwszego kwartału 2012 roku, kiedy to wyniosło ono 3,5 proc. Uwzględniając czynniki sezonowe, tempo wzrostu PKB wyniosło 0,9 proc. w stosunku do poprzedniego kwartału. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w całym 2013 roku tempo wzrostu gospodarczego wyniosło 1,6 proc. Było to najniższe tempo wzrostu gospodarczego od czterech lat. Takie samo roczne tempo wzrostu odnotowano bowiem wcześniej w 2009 roku. Głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego, zarówno w całym 2013 roku, jak i w ostatnich jego trzech miesiącach, był popyt zagraniczny. Wkład popytu krajowego w tworzenie wartości dodanej w całym 2013 roku był ujemny. Tempo wzrostu popytu krajowego w całym 2013 roku wyniosło -0,2 proc., a w czwartym kwartale popyt krajowy wzrósł o 1,2 proc 1. Najszybciej rosnącym w 2013 roku składnikiem popytu krajowego było spożycie ogółem, które zwiększyło się o 1,1 proc. W okresie od października do grudnia jego wzrost wyniósł 2,1 proc. Wolniej rosło spożycie indywidualne, czyli konsumpcja. W czwartym kwartale oraz w całym 2013 roku jego tempa wzrostu wyniosły odpowiednio 1,9 oraz 0,8 proc. Rok 2013 był drugim z rzędu rokiem spadku nakładów brutto na środki trwałe, czyli inwestycji. Spadek ten wyniósł 0,4 proc. W ostatnim kwartale roku odnotowano jednak przyspieszenie procesów inwestycyjnych. Wzrost szacowany na poziomie 1,3 proc. trudno wprawdzie uznawać za zadowalający, warto jednak zauważyć, że był najwyższy od pierwszego kwartału 2012 roku, kiedy to wyniósł 5,2 proc. 1 Kwartalne tempa wzrostu podawane są w odniesieniu do analogicznego kwartału roku poprzedniego. Wyjątek stanowi tempo wzrostu PKB podawane w dwóch konwencjach w porównaniu z analogicznym kwartałem roku poprzedniego oraz w porównaniu do poprzedniego kwartału, po eliminacji czynników sezonowych. 1
W ujęciu sektorowym najszybciej rozwijającą się częścią gospodarki, zarówno w całym 2013 roku, jak i w czwartym kwartale, był przemysł. Wartość dodana w przemyśle zwiększyła się w czwartym kwartale o 4,0 proc., a w całym 2013 roku o 2,9 proc. Kwartalne i roczne tempa wzrostu produkcji sprzedanej w przemyśle wyniosły odpowiednio 4,5 oraz 2,2 proc. Wolniej niż w przemyśle wzrastała wartość dodana w usługach rynkowych (w 2013 roku o 2,5 proc.). W ostatnich trzech miesiącach roku wartość dodana w usługach rynkowych zwiększyła się o 2,9 proc. Najgorszą sytuację odnotowano w budownictwie. Wartość dodana w budownictwie zmniejszyła się o 9,0 proc. w całym 2013 roku, a w okresie od października do grudnia o 3,2 proc. Roczne i kwartalne tempa wzrostu produkcji sprzedanej budownictwa wyniosły odpowiednio -12,0 oraz -7,3 proc. W 2013 roku dynamika eksportu była wyższa niż dynamika importu. Pierwsza z tych kategorii w całym 2013 roku odnotowała w ujęciu rachunków narodowych przyrost o 4,0 proc., a druga o 0,7 proc. W czwartym kwartale analogiczne tempa wzrostu wyniosły odpowiednio 4,9 oraz 2,6 proc. Oznacza to poprawę salda handlowego Polski z zagranicą. Obrotom handlowym kraju towarzyszyła stabilizacja średniorocznego kursu złotego względem euro oraz aprecjacja względem dolara amerykańskiego. Wykres 1 Stopa bezrobocia w Polsce 14,5 14,0 13,5 13,0 2013 12,5 2012 12,0 2011 11,5 2010 11,0 I IV V VI IX X XI X Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec roku wyniosła 13,4 proc. Oznacza to brak jej zmiany w porównaniu z sytuacją z końca 2012 roku oraz wzrost o 0,4 punktu procentowego w porównaniu z końcem trzeciego kwartału. Wzrost stopy bezrobocia w porównaniu z sytuacją sprzed trzech miesięcy tłumaczyć należy efektem zimowej sezonowości. Zauważyć warto, że w poprzednich kilku latach wzrost stopy bezrobocia na koniec czwartych kwartałów w porównaniu z sytuacją z trzecich kwartałów był większy. Świadczy to o stopniowo poprawiającej się sytuacji na rynku pracy. Źródło: GUS Tendencję tę potwierdza wzrost liczby zatrudnionych w gospodarce w czwartym kwartale. Według szacunków IBnGR, w czwartym kwartale przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej zwiększyło się o 0,2 proc. W całym roku odnotowano natomiast jego spadek o 0,7 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. W ostatnim kwartale roku zwiększyło się również tempo wzrostu przeciętnych realnych wynagrodzeń brutto, które wyniosło 3,2 proc. W całym roku realne wynagrodzenia brutto zwiększyły się o 2,6 proc. Średnie tempo wzrostu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, czyli inflacja, wyniosło w okresie od października do grudnia 0,7 proc.. Poziom inflacji na koniec grudnia również ukształtował się na poziomie 0,7 proc. Średnioroczny wskaźnik inflacji wyniósł w 2013 roku 0,9 proc. Był to najniższy średnioroczny poziom wzrostu cen od 2003 roku, kiedy to wyniósł on 0,8 proc. W 2013 roku najbardziej wzrosły ceny napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych (o 3,5 proc.) oraz wydatków związanych z rekreacją i kulturą (o 2,8 proc.). Najbardziej obniżyły się natomiast ceny łączności (o 8,3 proc.), odzieży i obuwia (o 4,9 proc.) oraz paliwa do prywatnych środków transportu (o 4,0 proc.). 2
Prognoza na lata 2014 2015 Prezentowana prognoza została opracowana przy następujących założeniach: - w latach 2014-2015 możliwe jest nieznaczne zaostrzenie polityki monetarnej w Polsce - tempo wzrostu gospodarczego w Unii Europejskiej w latach 2014-2015 mieścić się będzie w przedziale od 1,5 do 2,5 procent. Wykres 2 Kwartalne tempo wzrostu PKB 6,0 5,0 4,9 4,5 4,3 4,4 4,0 3,5 2,9 3,0 3,0 2,7 2,6 2,7 2,4 1,9 2,0 1,4 1,0 0,8 0,7 0,5 0,0 I IV I IV I IV I IV 2011 2012 2013 2014 Tempo wzrostu produktu krajowego brutto w 2014 roku wyniesie w Polsce 2,8 proc., co oznacza, że będzie ono wyraźnie wyższe niż w roku ubiegłym. Według prognozy IBnGR, w kolejnych kwartałach bieżącego roku wzrost gospodarczy będzie przyspieszał, ale różnice między kwartałami będą niewielkie w pierwszym kwartale PKB wzrośnie o 2,6 proc., a w czwartym o 3,0 proc. W roku 2015 prognozowane jest dalsze przyspieszenie wzrostu gospodarczego, który wynieść może 3,5 proc. Źródło: GUS, IBnGR W 2014 roku wartość dodana w przemyśle wzrośnie, według prognozy IBnGR, o 4,7 proc. Tempo wzrostu w przemyśle powinno być przez cały rok względnie stabilne i wynosić kwartalnie w granicach 4-5 proc. Według prognozy Instytutu, poprawi się wyraźnie koniunktura w sektorze budowlanym, w którym wartość dodana wzrośnie o 3,0 proc, po spadku w roku ubiegłym o 9,0 proc. Stabilizacji wzrostu oczekiwać należy natomiast w sektorze usług rynkowych, gdzie prognozowany przyrost wartości dodanej w tym roku wynosi 2,4 proc. W 2015 roku nadal poprawiać się będzie sytuacja w przemyśle, w którym, według prognozy IBnGR, wartość dodana wzrośnie o 5,4 proc. W sektorze budowlanym koniunktura będzie się nadal poprawiać wartość dodana wzrośnie o 6,5 proc. W 2015 roku na koniunkturę w budownictwie coraz wyraźniej oddziaływać będą pozytywnie inwestycje infrastrukturalne finansowane w ramach nowej perspektywy budżetowej UE. Tempo wzrostu popytu krajowego w 2014 roku wyniesie 2,9 proc., co oznacza, że odwróci się trwająca dwa lata tendencja spadkowa. Według prognozy Instytutu, spożycie indywidualne wzrośnie w tym czasie o 2,5 proc., natomiast wartość nakładów brutto na środki trwałe zwiększy się o 4,7 proc. Wzrost inwestycji wynikał będzie przede wszystkim ze zwiększenie nakładów na odnowienie majątku trwałego w sektorze przedsiębiorstw. Zaległości inwestycyjne w firmach stają się już bowiem coraz poważniejsze. Drugim czynnikiem wspierającym inwestycje będzie napływ nowych środków europejskich na finansowanie projektów infrastrukturalnych. W roku 2015 popyt krajowy wzrośnie o 3,3 proc. zarówno za sprawą rosnącego spożycia indywidualnego (o 3,3 proc.), jak i rosnących nakładów inwestycyjnych (o 5,5 proc.). Wkład popytu krajowego w tworzenie PKB będzie w latach 2014-2015 znacznie większy niż miało to miejsce w roku 2013. 3
I Stan i prognoza koniunktury gospodarczej nr 81 (luty 2014 r.) W latach 2014-2015 sytuacja na rynku pracy nadal nie będzie dobra, ale jednocześnie widoczna będzie wyraźna poprawa w stosunku do stanu z lat 2012-2013. Stopa bezrobocia powinna systematycznie się obniżać. Według prognozy IBnGR, na koniec 2014 roku bezrobocie w Polsce wynosić będzie 12,6 proc., natomiast rok później spadnie do poziomu 11,8 proc. Warto jednak zwrócić uwagę, że mimo poprawy sytuacji na rynku pracy, stopa bezrobocia nadal pozostawać będzie dwucyfrowa. W ocenie Instytutu spadek bezrobocia do poziomu jednocyfrowego nie będzie możliwy bez osiągnięcia wzrostu gospodarczego rzędu 5 proc. Dodatkową barierą dla spadku bezrobocia w Polsce mogą stać się zapowiadane działania rządu zmierzające do ograniczenia zatrudnienia na podstawie umów zleceń i umów o dzieło. Spadek bezrobocia sprzyjał będzie wzrostowi wynagrodzeń, które w latach 2014-2015 rosnąć powinny realnie w tempie około 3 proc. rocznie. Wykres 3 Inflacja w Polsce 5,5 5,0 X 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 pasmo celu inflacyjnego Źródło: GUS, IBnGR X I X I X I 2011 2012 2013 2014 W okresie objętym prognozą nie należy się spodziewać zagrożenia inflacyjnego w polskiej gospodarce. W 2014 roku inflacja wyniesie średnio 1,9 proc., a na koniec grudnia 2,2 proc. Inflacja poniżej celu inflacyjnego NBP oznacza, że w tym roku nie należy się spodziewać obniżek stóp procentowych banku centralnego. W 2015 roku inflacja pozostanie w zasadzie na poziomie z roku 2014 jej średni poziom prognozowany jest na 2,0 proc., a poziom na koniec grudnia na 2,1 proc. Względnie niska inflacja będzie jednym z czynników pozytywnie wpływającym na dynamikę spożycia indywidualnego. Według prognozy IBnGR, w roku 2014 tempo wzrostu eksportu w Polsce wyniesie 4,0 proc., natomiast import w tym samym czasie wzrośnie o 4,5 proc. Oznacza to, że wkład handlu zagranicznego w tworzenie PKB będzie nieznacznie ujemny. W roku 2015 spodziewać się należy przyspieszenia wzrostu eksportu, którego przyrost wyniesie 7,2 proc. oraz dodatniej dynamiki importu, który wzrośnie o 6,8 proc. Sytuacja w handlu zagranicznym kształtowana będzie przede wszystkim przez stan koniunktury w Unii Europejskiej, dlatego przyspieszenie tempa wzrostu polskiego eksportu do prognozowanego poziomu w przyszłym roku warunkowane jest poprawą sytuacji gospodarczej u naszych najważniejszych partnerów handlowych. W ocenie Instytutu, w roku 2014, mimo obecnych zawirowań na międzynarodowych rynkach finansowych, spodziewać się należy nieznacznej aprecjacji złotego wobec euro i dolara. Ze względu na utrzymujące się niskie stopy procentowe tendencja aprecjacyjna nie będzie jednak tak wyraźna, jak wydawać się to mogło kilka lat temu. Według IBnGR, w 2014 roku średnioroczne kursy euro i dolara wyniosą odpowiednio 4,3 oraz 3,1 zł, natomiast w 2015 roku średni kurs euro wyniesie 4,2, a średni kurs dolara 3,0 zł. 4
Roczne i kwartalne prognozy makroekonomiczne IBnGR 2013 2014 IV I IV 2013 2014 2015 PKB % r/r 1,9 2,7 2,6 2,7 2,9 3,0 1,6 2,8 3,5 PKB % 0,6 0,9 0,7 0,8 0,8 0,9 x x x Wartość dodana w przemyśle % r/r 4,4 4,0 4,0 4,9 5,1 4,7 2,9 4,7 5,4 w budownictwie % r/r -4,2-3,2-0,6 2,3 3,8 4,5-9,0 3,0 6,5 w usługach rynkowych % r/r 2,3 2,9 2,2 2,4 2,5 2,5 2,5 2,4 3,2 Popyt krajowy % r/r 0,5 1,2 2,0 2,5 3,1 3,9-0,2 2,9 3,3 Spożycie ogółem % r/r 1,2 2,1 2,1 2,4 2,7 2,9 1,1 2,5 3,2 w tym: indywidualne % r/r 1,0 1,9 1,9 2,4 2,7 3,0 0,8 2,5 3,3 Nakłady brutto na środki trwałe % r/r 0,6 1,3 1,6 3,1 4,9 6,8-0,4 4,7 5,5 Produkcja sprzedana przemysłu % r/r 5,0 4,5 3,7 4,4 5,3 5,8 2,2 4,8 5,5 budownictwa % r/r -7,1-7,3-2,4 1,5 3,6 4,5-12,0 2,6 6,0 Inflacja (CPI; średnia) % 1,1 0,7 1,6 1,7 2,0 2,1 0,9 1,9 2,0 Inflacja (CPI; k.o.) % 1,0 0,7 1,6 1,8 2,1 2,2 0,7 2,2 2,1 Podaż pieniądza (M3, k.o.) % 6,1 6,1 7,8 8,4 8,4 8,5 6,1 8,5 8,7 Wynagrodzenie brutto realne % r/r 3,0 3,2 3,0 2,8 2,9 2,9 2,6 2,9 3,1 Przeciętne zatrudnienie w GN % r/r -1,2 0,2 1,2 1,4 1,6 1,8-0,7 1,5 2,0 Stopa bezrobocia rejestr. (k.o.) % 13,0 13,4 13,8 12,4 12,3 12,6 13,4 12,6 11,8 Eksport (GUS/RN) % 6,4 4,9 3,3 4,2 4,7 3,7 4,0 4,0 7,2 Import (GUS/RN) % 3,4 2,6 2,6 3,9 5,2 6,0 0,7 4,5 6,8 Saldo obr. bież. BP (krocząco) % PKB -1,9-1,4-1,0-1,5-1,7-2,0-1,4-2,0-2,4 Średni kurs dolara (NBP) PLN/USD 3,21 3,07 3,1 3,1 3,1 3,2 3,16 3,1 3,0 Średni kurs euro (NBP) PLN/EUR 4,25 4,18 4,2 4,2 4,3 4,3 4,20 4,3 4,2 Źródło: dane historyczne GUS, NBP szacunki i prognozy IBnGR 5