Powstanie listopadowe
1. Geneza powstania
a) konstytucja a realna władza w Królestwie Polskim 1. Realna władza w rękach wielkiego księcia Konstantego, naczelnego wodza wojsk polskich oraz Nikołaja Nowosilcowa, pełnomocnika carskiego ds. polskich Książę odrzucał konstytucje, Nowosilcow szukał spiskowców 2. Wojsko rosyjskie stacjonowało na terenie Kongresówki 3. Car obiecał przyłączyć zabrane ziemie, ale nie uczynił tegoż 4. 1819 r. namiestnik gen. Zajączek wprowadził cenzurę prasową 5. Inwigilacja policji 6. Likwidacja jawności obrad sejmu w 1825r.
b) legalna opozycja polityczna Bonawentura i Wincenty Niemojowscy z Kalisza ( kaliszanie ) najważniejsi członkowie legalnej opozycji w parlamencie Popierają monarchie konstytucyjną Propagowali wolność słowa, osobistą, wyznania, swobodę działalności gospodarczej Byli przeciw działaniom rewolucyjnym i konspiracji niepodległościowej (potem jednak popierali powstanie)
c) Wolnomularstwo Narodowe i Towarzystwo Patriotyczne 1819 r. powstało Wolnomularstwo Narodowe, na czele Walerian Łukasiński Półjawna organizacja Część nie chce wiązać swoich losów z Rosją, więc w 1820 r. powstało Towarzystwo Patriotyczne Półtajna organizacja wzorowana na włoskich karbonariuszach Chcą przyłączenia ziem zabranych, przestrzegania konstytucji, umacniania poglądów niepodległościowych Nakłanianie do pisania petycji (adresów) do cara z żądaniami przestrzegania konstytucji Łukasiński aresztowany w 1822 r. i skazany na 9 lat twierdzy (odsiedział 46 lat)
Na czele TP stanął Seweryn Krzyżanowski Próba porozumienia z rosyjskimi dekabrystami nieudana Aresztowanie, procesy
d) początki działalności spiskowej W Warszawie powstał Związek Wolnych Polaków W Wilnie powstało Towarzystwo Filomatów (Adaś Mickiewicz, Tomuś Zan) cel rozwój wiedzy i świadomości Początkowo jawnie działają na uniwersytecie, potem zmieniają się w Towarzystwo Filaretów - cel opanowanie instytucji oświatowych, by kształcić młodego człowieka w patriotycznym duchu Organizacje rozbite w 1823 r. przez Nowosilcowa (por. Dziady, cz.iii)
e) Królestwo Polskie w przededniu (tak, jest takie słowo) powstania 1828 r. powstaje tajna organizacja zrzeszająca młodych oficerów i podchorążych; na czele Piotr Wysocki, instruktor ze Szkoły Podchorążych Piechoty Rosja walczy z Turcją, więc jest nadzieja na jej klęskę, ale Turcja przegrywa 1830 r. klęska nieurodzaju niezadowolenie społeczne Coraz silniejsze represje Nieprzestrzeganie konstytucji Aresztowania wśród członków sprzysiężenia w Szkole Podchorążych Mobilizacja do wojska, by tłumić wydarzenia z Europy Zachodniej
2. Noc listopadowa - wybuch powstania
wojsko polskie w stanie gotowości - prawdopodobieństwo carskiej interwencji w Belgii ochrana na tropie spisku Piotra Wysockiego 29 listopada - atak podchorążych (4 Pułk Piechoty Liniowej czwartacy ) na Belweder, siedzibę wielkiego księcia Konstantego; nieudany zamach na jego życie obojętność warszawskiej burżuazji; niechęć generalicji lud warszawski zdobywa Arsenał (zbrojownię) i opanowuje całe miasto wojska carskie opuszczają Warszawę
a) początkowa faza powstania Rada Administracyjna (organ władzy wykonawczej) potępia powstanie i dąży do rokowań z carem; nie wysuwa postulatu niepodległości, lecz jedynie przestrzegania przez cara konstytucji Królestwa Polskiego (m.in. ks. Adam Czartoryski, Franciszek Drucki-Lubecki, Julian Ursyn Niemcewicz, gen. Chłopicki, Joachim Lelewel) Rada Administracyjna przekształca się 3 XII 1830 w Rząd Tymczasowy dowództwo nad wojskiem polskim obejmuje (po ucieczce wielkiego księcia Konstantego) gen. Józef Chłopicki zwołanie Sejmu do Warszawy - posłowie z prowincji popierają powstanie Chłopicki ogłasza się 4 XII dyktatorem powstania - chce się dogadać z carem i uspokoić nastroje w Warszawie
Do Petersburga 10 grudnia jedzie m.in. Drucki- Lubecki z petycją, by car przestrzegał konstytucji, usunięcia wojsk rosyjskich z Królestwa, przyłączenia zabranych ziem Mikołaj I żąda bezwarunkowej kapitulacji; gen. Chłopicki składa 18 I 1831 dyktaturę Sejm ogłasza powstanie za narodowe 25 I 1831 Sejm ogłasza detronizację Mikołaja I jako władcy Królestwa Polskiego, co oznacza ewidentne pogwałcenie porządku wiedeńskiego Sejm powołuje Rząd Narodowy, na którego czele staje Adam Jerzy Czartoryski,
3. Wojna polsko-rosyjska 1831r. 5 II 1831 Rosjanie wkraczają do Królestwa pod wodzą feldmarszałka Iwana Dybicza - 115 tys. żołnierzy (1/3 sił zbrojnych Rosji); siły polskie - ok. 54 tys. żołnierzy (+) atuty Polaków: znajomość terenu, dobre wyszkolenie żołnierzy, motywacja patriotyczna (-) słabe strony Polaków: niekompetencja generałów, ograniczone zasoby ludzkie i materialne (słabe uzbrojenie z powodu braku przemysłu zbrojeniowego na obszarze Królestwa)
bitwa pod Stoczkiem - 14 II 1831; sukces gen. Józefa Dwernickiego bitwa pod Grochowem - 25 II 1831; (w walkach o Olszynkę Grochowską) zostaje ciężko ranny Józef Chłopicki; porażka Iwan Dybicz zwycięża, ale ponosi ciężkie straty i wycofuje się spod Warszawy; 31 marca - Wawer i Dębe Wielkie - sukces gen. Ignacego Prądzyńskiego,
10 kwietnia Iganie (również zwycięstwo gen. Prądzyńskiego) gen. Jan Skrzynecki sprzeciwia się kontynuowaniu polskiej ofensywy; liczy na rokowania z Rosjanami i mediację Anglii oraz Francji; 26 maja - klęska gen. Skrzyneckiego pod Ostrołęką, wojsko polskie w rozsypce cofa się w stronę Warszawy; inicjatywę przejmują Rosjanie - 21 lipca przeprawiają się na lewy brzeg Wisły w pobliżu granicy pruskiej i rozpoczynają marsz ku Warszawie na stanowisko wodza naczelnego zostaje powołany gen. Henryk Dembiński
wydarzenia 15 sierpnia w Warszawie: lud pod wpływem agitacji Towarzystwa Patriotycznego (którego prezesem był wówczas Joachim Lelewel) dokonuje samosądu gen. Jan Krukowiecki ogłasza się dyktatorem powstania - pacyfikacja warszawskiej ulicy, 6 września feldmarszałek Iwan Paskiewicz rozpoczyna szturm Warszawy od strony Woli; Gen. Józef Sowiński broni, ale nie ma wsparcia 8 września kapitulacja, a Paskiewicz dostał tytuł księcia Warszawy oddziały polskie przechodzą do Prus i Galicji, gdzie są internowane 23 września 1831 sejm ogłosił zawieszenie powstania