UBEZWŁASNOWOLNIENIE Jest wyrazem troski, pomocy i opieki wobec osób, które nie potrafią same się o siebie zatroszczyć, pomóc sobie i zaopiekować sobą. Ma służyć przede wszystkim dobru tej osoby, która zostaje ubezwłasnowolniona. Tym powinni kierować się wnioskodawcy, jak również sąd, orzekając ubezwłasnowolnienie. - To nie jest piętno, bo nie ma żadnego rejestru osób ubezwłasnowolnionych, a także nie zaznacza się tego faktu prawnego np. w dowodach tożsamości. Z chwilą osiągnięcia pełnoletności człowiek nabywa pełną zdolność do czynności prawnych. Od tej chwili jego rodzice lub opiekunowie tracą prawa i obowiązki do opiekowania się nim, zarządzania jego majątkiem i reprezentowania go. Osoba pełnoletnia może sama o sobie decydować, swobodnie zawierać umowy, dysponować majątkiem, decydować o swoim zdrowiu i ewentualnym leczeniu. W przypadku niektórych osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie ta prawna zdolność do samodzielnego kierowania swoim życiem i pozbawienie opieki, reprezentacji w stosunkach prawnych mogą okazać się niebezpieczne. Począwszy od spraw majątkowych, w których to osoby upośledzone umysłowo mogą być oszukane, wykorzystane, wciągnięte do zawierania niekorzystnych umów, a skończywszy na sprawach dotyczących ochrony zdrowia i życia. Znane są przypadki, że lekarze nie mogli uratować życia pełnoletniej osobie upośledzonej umysłowo, która nie zgadzała się na przeprowadzenie niezbędnej operacji. Aby zrozumieć jednak powagę tego problemu należy najpierw wyjaśnić pojęcie zdolności do czynności prawnych w prawie cywilnym. Jest to zdolność do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań własnym działaniem. Zdolność do czynności prawnych może być: pełna, ograniczona, można jej również nie być w ogóle. Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne oraz wszystkie osoby prawne. Pełną zdolność do czynności prawnych posiada także kobieta, które nie jest pełnoletnia ale zawarła związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego po ukończeniu 16 lat. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ubezwłasnowolnić można - osobę upośledzoną umysłowo niezależnie od stopnia upośledzenia (głębokie, znaczne, umiarkowane, lekkie), chorych psychicznie albo cierpiących na zaburzenia psychiczne wynikające np. z pijaństwa lub narkomanii. Samo jednak upośledzenie umysłowe lub stan psychiczny danej osoby nie jest podstawą ubezwłasnowolnienia. Ubezwłasnowolnić można jedynie, gdy upośledzenie albo choroba psychiczna wpływa na niemożność lub ograniczenie kierowania przez nią swoim postępowaniem.. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek, choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna prawnego, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora. Ubezwłasnowolnienie całkowite - pozbawia możliwości dokonywania czynności prawnych. Taka osoba nie może, więc: - podarować lub sprzedać swojego majątku albo jego części; - nie może niczego wartościowego kupić; - wynająć mieszkania; - zobowiązać się do wykonania jakiegoś dzieła lub zlecenia; - nawiązać stosunek pracy; - oświadczać swojej woli, np. w kwestii przyjęcia darowizny lub testamentu w jej imieniu tylko rodzice lub opiekun prawny mogą dokonać czynności, które odniosą ważne skutki prawne. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sama ani przez przedstawiciela zawrzeć małżeństwa, uznać dziecka, sporządzić lub odwołać testamentu. Opiekun prawny (lub przedstawiciel ustawowy) decyduje w sprawach leczenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. To właśnie opiekun wyraża zgodę na operację, na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego Taka osoba samodzielnie może dokonać jedynie czynności, które są określane w ustawie jako drobne, bieżące sprawy życia codziennego; będą to np. drobne zakupy, korzystanie z drobnych usług, np. fryzjera. Ubezwłasnowolnienie częściowe - ogranicza zdolność do pewnych czynności prawnych. Osoba pewnych czynności prawnych może dokonywać samodzielnie, pewnych jedynie za zgodą kuratora, ale są też takie, których nie może ona dokonać, gdyż będą nieważne. Samodzielnie osoba ubezwłasnowolniona częściowo może dokonać czynności związanych z: - umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (drobne zakupy, korzystanie z drobnych usług); - może ona podejmować działania nie będące ani zobowiązaniem (np. do wykonania jakiegoś zlecenia), ani rozporządzeniem (np. rozporządzeniem majątkiem); - może nawiązać stosunek pracy i dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku, chyba, że stosunek ten sprzeciwia się dobru osoby częściowo ubezwłasnowolnionej wówczas kurator może za zezwoleniem sądu opiekuńczego taki stosunek rozwiązać; - może ona swobodnie bez zgody kuratora zarządzać swoim zarobkiem, chyba, że z ważnych powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej; - może ona również swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które kurator oddał jej do swobodnego użytku. Większość jednak czynności prawnych dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo do swej ważności wymaga zgody kuratora. Będą to wszelkie czynności zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno, sprzedaż (rzeczy wykraczających poza zakres drobnych bieżących spraw życia codziennego), darowizna, zlecenie, najem itd. Warto dodać, że w sprawach ważniejszych kurator będzie musiał dodatkowo uzyskać zgodę sądu opiekuńczego, np. na sprzedaż mieszkania. Ubezwłasnowolniony częściowo może zawrzeć związek małżeński. Należy podkreślić jednak, że w przypadku osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie potrzebna jest na to zgoda sądu. Natomiast czynnościami, których ubezwłasnowolniony częściowo dokonać nie może będą np.: sporządzenie, zmiana lub odwołanie testamentu.
Ubezwłasnowolnienie - to m.in.: nieposiadanie (czynnego ani biernego) prawa wyborczego, czyli niemożność brania udziału w wyborach zarówno jako wyborca, jak i jako wybierany, oraz niemożność wypowiadania się w referendum. Osobę ubezwłasnowolnioną pozbawia się władzy rodzicielskiej. OBOWIĄZKI OPIEKUNA I KURA TORA PIECZA to znaczy, że opiekun musi zadbać, aby ubezwłasnowolniony miał środki do życia (w razie ich braku opiekun powinien dochodzić dla niego odpowiednich świadczeń), aby miał on zapewnioną opiekę lekarską, aby sobie nie szkodził, aby nie stwarzał zagrożenia dla innych osób. To właśnie opiekun może się starać o umieszczenie, w razie konieczności, osoby ubezwłasnowolnionej w odpowiedniej placówce, np. domu pomocy społecznej, szpitalu. Jednak w takiej sprawie opiekun musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. ZARZĄDZANIE polega na dbaniu o majątek ubezwłasnowolnionego, stąd też określa się je pieczą nad majątkiem. Do pierwszych zadań opiekuna związanych z zarządem majątkiem ubezwłasnowolnionego należy sporządzenie inwentarza majątku ubezwłasnowolnionego i przedstawienie go sądowi. Jeżeli ten majątek jest nieznaczny, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna z tego obowiązku. REPREZENTOWANIE to znaczy zastępowanie osoby będącej pod opieką w dokonywaniu czynności prawnych, składaniu oświadczeń woli. Istnieje jednak zastrzeżenie, że we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby ubezwłasnowolnionej lub jej majątku, opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego. Opiekun ma również obowiązek w terminach oznaczonych przez sąd, nie rzadziej jednak niż raz w roku, sporządzać sprawozdanie dotyczące osoby pozostającej pod opieką oraz rachunki z zarządu jej majątkiem. Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, zobowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów z powodu choroby czy wyjazdu opiekuna, lub w jakiejś sprawie np. z powodu konfliktu interesów sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora, który w tym zakresie zastąpi opiekuna w obowiązkach. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem ubezwłasnowolnionego, podlega przy tym dozorowi sądu opiekuńczego. Opiekun powinien uzyskiwać pozwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego. W tym celu zwraca się z wnioskiem do sądu opiekuńczego. Sąd wydaje postanowienie, które staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się. Opiekun nie może reprezentować ubezwłasnowolnionego w następujących wypadkach: - przy czynnościach prawnych pomiędzy ubezwłasnowolnionym a inną osobą pozostającą pod opieką tego opiekuna - przy czynnościach prawnych między ubezwłasnowolnionym a opiekunem albo jego małżonkiem, dziećmi, wnukami, prawnukami, rodzicami, dziadkami i rodzeństwem, chyba, że czynność prawna polega na uzyskaniu przez osobę pozostającą pod opieką bezpłatnej korzyści majątkowej. We wszystkich tych wypadkach sąd opiekuńczy wyznacza kuratora do reprezentowania interesów osoby ubezwłasnowolnionej w tej konkretnej sprawie. Opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie. Jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy, sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna przyznać mu stosowne wynagrodzenie okresowe, lub wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia od niej. Opiekun może żądać od pozostającego pod opieką zwrotu nakładów wydatków związanych ze sprawo wam em opieki.
Sąd opiekuńczy nadzoruje sprawowanie opieki, zaznajamiając się na bieżąco z działalnością opiekuna, udziela opiekunowi wskazówek i poleceń. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszystkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawienia dokumentów związanych z jej sprawowaniem. Nadzór sądu nad sprawowaniem opieki ma na celu wyłącznie ochronę osoby ubezwłasnowolnionej. Opiekun może zostać zwolniony przez sąd opiekuńczy z opieki na własne żądanie z ważnych powodów. Sąd opiekuńczy zwolni opiekuna, jeżeli: - z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych jest niezdolny do sprawowania opieki, - dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką ubezwłasnowolnionego. Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej, opiekun zobowiązany jest prowadzić nadal pilne sprawy związane z opieką aż do czasu JeJ objęcia przez nowego opiekuna. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe oraz w razie śmierci opiekuna lub ubezwłasnowolnionego. Na życzenie kuratora sąd opiekuńczy przyznaje kuratorowi stosowne wynagrodzenie. Wynagrodzenie pokrywane jest z majątku osoby ubezwłasnowolnionej, a jeżeli osoba ta nie ma majątku, ze Skarbu Państwa. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Za czyniące zadość zasadom współżycia społecznego uważa się w praktyce sprawowanie kurateli przez członków najbliższej rodziny ubezwłasnowolnionego. problem reprezentowania i zarządzania majątku Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W wypadku, gdy członek rodziny zostaje ustanowiony kuratorem, a ma poczucie, że jego stała pomoc jest konieczna powinien wnioskować o umieszczenie tego zapisu w postanowieniu. Brak zapisu o reprezentowaniu osoby ubezwłasnowolnionej częściowo i zarządu jej majątkiem przez kuratora nie odbiera mu prawa do prowadzenia czynności prawnych polegających na rozporządzeniu swoim prawem lub zaciągnięciu zobowiązań oraz reprezentowania ubezwłasnowolnionego w każdym postępowaniu dotyczącym tych spraw, może jednak w praktyce przysporzyć szeregu problemów O powadze traktowania instytucji ubezwłasnowolnienia świadczy fakt iż sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych, przy czym właściwy miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić: małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, jej krewni w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy (opiekun), przysposabiający (ten, który adoptował osobę, która ma być ubezwłasnowolniona) i prokurator okręgowy. Owi krewni w linii prostej i rodzeństwo tracą uprawnienie do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, jeżeli osoba, o której ubezwłasnowolnienie wnioskują, ma przedstawiciela ustawowego. A zatem jeżeli dziecko ma rodziców, nie mogą wniosku złożyć, np. dziadkowie, brat, siostra, lub, jeżeli dziecko ma opiekuna - wniosku nie mogą złożyć rodzice (np. pozbawieni praw rodzicielskich) czy też inni jego krewni. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć też prokurator. Decyzję o złożeniu takiego wniosku może on podjąć, jeżeli zauważy taką potrzebę w związku z toczącym się innym postępowaniem albo, jeżeli sam otrzyma zawiadomienie o osobie, która wypełnia przesłanki ubezwłasnowolnienia.
Osoby nie należące do kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, a widzące potrzebę ubezwłasnowolnienia np. dalszego krewnego lub obcej osoby potrzebujących pomocy mogą złożyć wniosek do prokuratora okręgowego o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletniości osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a wniosek o całkowite ubezwłasnowolnienie po ukończeniu przez nią 13 r.ż. Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia nie może nastąpić na czas określony. Obowiązuje ono aż do jego uchylenia albo zmiany. Sąd może z urzędu uchylić orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. Osoba ubezwłasnowolniona, która co do zasady nie ma możliwości podejmowania żadnych czynności z postępowania, może jednak sama zaskarżać postanowienia wydane w postępowaniu dotyczącym jej ubezwłasnowolnienia. Ma więc w tym względzie pełną zdolność procesową. CO POWINIEN ZAWIERAĆ WNIOSEK O UBEZWŁASNOWOLNIENIE Wniosek powinien zawierać: zakres ubezwłasnowolnienia (częściowe lub całkowite), krótkie uzasadnienie przyczyn dla których wniosek został złożony, stan cywilny osoby, która ma być ubezwłasnowolniona Geżeli uczestnik pozostaje w związku małżeńskim, należy podać jego imię, nazwisko i adres), PESEL osoby której wniosek dotyczy. Do wniosku należy dołączyć: aktualne zaświadczenie lekarskie z rozpoznaniem choroby, odpisy aktów stanu cywilnego wykazujące stopień pokrewieństwa w linii prostej między wnioskodawcą a uczestnikiem postępowania. Wskazane jest podanie numeru telefonu wnioskodawcy celem ułatwienia kontaktu z biegłym. Wniosek i wszystkie załączniki składane są w: 4 egzemplarzach gdy uczestnik postępowania (osoba, która ma być ubezwłasnowolniona) jest stanu wolnego; 5 egzemplarzach gdy uczestnik postępowania pozostaje w związku małżeńskim, a małżonek nie jest osobą składającą wniosek.
..., dnia.... Sąd Okręgowy w... Wydział I Cywilny Wnioskodawca... Imię, nazwisko i dokładny adres z kodem pocztowym Uczestnik... Imię, nazwisko i dokładny adres z kodem pocztowym, PESEL WNIOSEK O UBEZWŁASNOWOLNIENIE Wnoszę o ubezwłasnowolnienie... (imię nazwisko, adres zamieszkania) z powodu choroby.... Uzasadnienie (należy podać z powodu jakiej choroby należy orzec ubezwłasnowolnienie danej osoby oraz czy osoba ta jest osobą chodzącą czy też ma problemy z poruszaniem się, jeżeli przebywa w szpitalu - to podać w jakim, opisać należy powody przemawiające za koniecznością ubezwłasnowolnienia danej osoby. Należy więc wskazać dowody potwierdzające, iż dana osoba wskutek chroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo tez innego rodzaju zaburzeń psychicznych- w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. ) Własnoręczny podpis wnioskodawcy Załączniki: 1. Odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli pozostaje w związku małżeńskim (jeżeli małżonek nie żyje - należy dołączyć odpis jego aktu zgonu ) dla pozostałych odpis skrócony aktu urodzenia 2. 3 odpisy wniosku 3. Zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia.