RYNEK HISZPAŃSKI BIULETYN INFORMACYJNY WPHI AMBASADY RP W MADRYCIE nr 5/2012 Czerwiec 2012 www.madrid.trade.gov.pl 1
Szanowni Państwo, Przedstawiamy Państwu kolejny numer Biuletynu Informacyjnego WPHI w Madrycie nt. rynku hiszpańskiego. Biuletyn kierowany jest w szczególności do polskich przedsiębiorców zainteresowanych rozwijaniem swojej działalności eksportowej i inwestycyjnej na rynku hiszpańskim. Biuletyn nr 5/2012 dostarcza Państwu najważniejsze informacje gospodarcze z Hiszpanii, mogące mieć wpływ na decyzje, jakie podejmujecie Państwo w swojej działalności biznesowej. Biuletyn zawiera następujące, stałe elementy: Główne wskaźniki makroekonomiczne Hiszpanii, Bieżący stan polsko-hiszpańskiej wymiany handlowej, Hiszpańskie wiadomości gospodarcze, Ważniejsze działania promocyjno-informacyjne WPHI w Madrycie. W ramach hiszpańskich wiadomości gospodarczych, przedstawiamy Państwu zagadnienia dotyczące ułatwień przy otwieraniu lokalu handlowego w Hiszpanii, nacjonalizacji hiszpańskiego banku Bankia, nowych inwestycji w branży motoryzacyjnej w Hiszpanii, misji gospodarczej czołowych przedsiębiorstw hiszpańskich do Brazylii i Chile, planów ograniczenia liczby posłów w hiszpańskich parlamentach autonomicznych oraz hiszpańskiej współpracy z Arabią Saudyjską w zakresie przemysłu zbrojeniowego. W tym numerze kontynuujemy cykl opracowań, które posłużą Państwu, jako przewodnik nt. zakładania, prowadzenia, rozliczania i likwidacji działalności gospodarczej w Hiszpanii. Cykl rozpoczęliśmy w poprzednim numerze biuletynu opracowaniem na temat form prowadzenia działalności gospodarczej w Hiszpanii. W tym numerze proponujemy opracowanie nt. zakładania jednoosobowej działalności gospodarczej w Hiszpanii. Ponadto, tematy specjalne piątego numeru Biuletynu to: Hiszpański Plan Oszczędności i Efektywności Energetycznej na lata 2011 2020, Europejski nakaz zapłaty - skuteczny instrument dla polskiego eksportu. Mamy nadzieję, że dostarczone informacje pozwolą Państwu dokładniej poznać rynek hiszpański i pomogą w realizacji wybranych projektów biznesowych oraz działań eksportowych Państwa firmy. Zapraszamy! Mirosław S. Węglarczyk I Radca Kierownik WPHI www.madrid.trade.gov.pl 2
Spis treści I. Główne wskaźniki makroekonomiczne Hiszpanii... 4 II. Polsko-hiszpańska wymiana handlowa w 2011 r. i w okresie I-IV 2012 r.... 6 III. Hiszpańskie wiadomości gospodarcze... 8 1. Licencja ekspres na otwarcie lokalu handlowego w Hiszpanii... 8 2. Nacjonalizacja hiszpańskiego banku Bankia... 9 3. Nowe inwestycje Nissana w Hiszpanii... 10 4. Król Hiszpanii na czele misji gospodarczej czołowych przedsiębiorstw hiszpańskich do Brazylii i Chile... 10 5. Cięcia wydatków administracji publicznej w regionie Madrytu... 12 6. Plany ograniczenia liczby posłów w kortezach poszczególnych regionów autonomicznych Hiszpanii... 12 IV. Zakładanie jednoosobowej działalności gospodarczej w Hiszpanii (Autónomo)... 13 V. Hiszpański Plan Oszczędności i Efektywności Energetycznej na lata 2011 2020... 16 VI. Europejski nakaz zapłaty - skuteczny instrument dla polskiego eksportu... 19 VII. Ważniejsze działania WPHI... 22 1. Polska Krajem Zaproszonym na Targach Biznesu Międzynarodowego i Inwestycji IMEX 2012 Impulso exterior, 25 26.04.2012 r., Madryt... 22 2. Polskie stoisko podczas Międzynarodowego Tygodnia Budowlanego w Madrycie, 8-12.05.2012 r.... 24 3. Międzynarodowe Targi Mebli FIM HABITAT w Walencji, 18-22 września 2012... 24 4. Międzynarodowe Targi Sprzętu Pływającego SALON NAUTICO w Barcelonie, 26-30.09.2012... 25 www.madrid.trade.gov.pl 3
I. Główne wskaźniki makroekonomiczne Hiszpanii PKB W przeciwieństwie do roku 2010 (spadek PKB o 0,1%), w 2011 r. wzrost gospodarczy w Hiszpanii był dodatni i wyniósł 0,7%. W I kw. 2011 r. wzrost gospodarki hiszpańskiej wyniósł 0,9% w odniesieniu do tego samego okresu roku poprzedniego. Wzrost PKB w II i III kw. 2011 r. osiągnął nieco niższą wartość, tj. 0,8%. W ostatnim kwartale 2011 roku wzrost wyniósł 0,3%, co świadczy o spadku dynamiki wzrostu gospodarczego. Było to spowodowane zmniejszeniem się popytu wewnętrznego w kolejnych kwartałach (spadek o 1,7% w II kw., o 1,2% w III kw., o 2,9% w IV kw. 2011 r.). Nominalna wartość PKB w 2011 r. wyniosła prawie 1073 mld euro. W pierwszym kwartale 2012 r. gospodarka Hiszpanii ponownie spowolniła. W porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, poziom PKB zmniejszył się o 0,4%. Według aktualnych szacunków Głównego Urzędu Statystycznego Hiszpanii w perspektywie rocznej poziom PKB ulegnie obniżeniu o 1,6% w porównaniu do roku 2011. Będzie to następstwem m. in. cięć budżetowych, a tym samym spadku popytu wewnętrznego. Poniższe wykresy przedstawiają roczne i kwartalne zmiany nominalne i procentowe PKB w Hiszpanii. PKB (mld euro) 1100 1050 1000 950 900 PKB w Hiszpanii w latach 2006-2011 (mld euro) 984 1053 1088 Źródło: INE Główny Urząd Statystyczny w Hiszpanii 1051 1062 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Rok 1073 PKB Zmiana PKB Zmina PKB 1,5 1 0,5 0-0,5-1 -1,3 0 I kw. 2010 II kw. 2010 0,4 III kw. 2010 0,7 IV kw. 2010 0,9 0,8 0,8 I kw. 2011 II kw. 2011 III kw. 2011 0,3 IV kw. 2011-0,4 I kw. 2012-1,5 Kwartały Źródło: INE Główny Urząd Statystyczny w Hiszpanii www.madrid.trade.gov.pl 4
Inflacja (%) Inflacja Analizując wartości miesięczne zgodnie z niżej przedstawionym wykresem, w okresie od stycznia do grudnia 2011 r. miesięczny indeks cen konsumpcyjnych wzrósł do poziomu 3,8% w kwietniu i od tego momentu zaczął sukcesywnie spadać, osiągając w grudniu 2011r. najniższy w omawianym roku poziom 2,4%. Od początku 2012 r. indeks cen konsumpcyjnych dalej spadał i w marcu osiągnął poziom 1,9%. Jednak w kwietniu jego wartość nieznacznie wzrosła do 2,1%. Miesięczny wskaźnik cen konsumpcyjnych (inflacja) w Hiszpanii w okresie styczeń 2010-kwiecień 2012 w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego 4 3 2 1 0 3,3 3,6 3,6 3,8 3,5 3,2 3,1 3 3,1 3 2,9 2,4 2 2 1,9 2,1 Inflacja Miesiące Źródło: INE Główny Urząd Statystyczny w Hiszpanii Notowane poziomy inflacji są spowodowane głównie zmianą cen żywności oraz napojów bezalkoholowych. Bezrobocie W roku 2011 poziom bezrobocia w Hiszpanii wyniósł 22,85%, a rok zamknął się liczbą 5 mln 274 tys. osób bez pracy. W IV kw. 2011 r. sytuacja na rynku pracy w Hiszpanii uległa pogorszeniu - stopa bezrobocia wzrosła o 1,33 punkty procentowe w porównaniu do wartości z III kw. 2011 r., kiedy to wynosiła 21,52%. W I kw. 2012 r. recesja w hiszpańskiej gospodarce ciągle negatywnie wpływała na poziom bezrobocia. Liczba bezrobotnych zwiększyła się o ponad 370 tys. osób i aktualnie wynosi 5,6 mln, co stanowi rekord w historii kraju. Notowany 24,4% poziom bezrobocia jest najwyższy od 1994 r. Bezrobocie wśród ludzi młodych szacowane jest na 52%. Pozytywny jest fakt, że w omawianym okresie o 46 tys. wzrosła liczba osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Przewiduje się, że spadek stopy bezrobocia, który ma miejsce corocznie w II kw. roku z powodu Świąt Wielkanocnych i rozpoczynającego się sezonu turystycznego, będzie w tym roku mniejszy niż w roku 2011. Poniższy wykres przedstawia roczne wahania stopy bezrobocia w ostatnich latach: www.madrid.trade.gov.pl 5
Stopa bezrobocia (%) Stopa bezrobocia w Hiszpanii w latach 2006-2011 (%) 25 20 15 10 5 20,06 18,01 11,34 8,51 8,26 22,85 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Rok Stopa bezrobocia Źródło: INE Główny Urząd Statystyczny w Hiszpanii Deficyt i dług publiczny W IV kw. 2011 r. dług publiczny ustabilizował się na poziomie 68,5% PKB, osiągając wartość 734,96 mld euro. Jest to wartość wyższa niż notowana w trzech poprzednich kwartałach roku 2011. W analogicznym okresie roku 2010 dług publiczny był znacznie niższy i wynosił 60,1% PKB (638,7 mld euro). Wysokość deficytu budżetowego w 2011 r. w Hiszpanii wyniosła 8,51% PKB. Jego wartość nominalna to 91 mld euro. Największy wkład w tę wartość miał deficyt budżetowy regionów autonomicznych (około 65%, czyli 60 mld euro). Regionami o najwyższym poziomie deficytu były: Kastylia La Mancha (7,3%) oraz Extremadura (4,59%). Hiszpania ogranicza wydatki zarówno na szczeblu centralnym, jak również regionalnym, aby sprostać stawianym temu krajowi przez Komisję Europejską warunkom obniżenia deficytu budżetowego do poziomu 5,3% PKB w 2012 r. i 3% w 2013 r. Według wstępnych szacunków Komisji Europejskiej, Hiszpania zdoła zredukować swój deficyt tylko do 6,4% w 2012 r., oraz do 6,3% w 2013 r. Poziom deficytu Hiszpanii w głównej mierze zależy od deficytu regionów autonomicznych. Według ostatnich przewidywań rządu, deficyt regionów autonomicznych w roku 2012 wyniesie 1,5%. W I kw. 2012 r. wszystkie hiszpańskie regiony zarejestrowały deficyt na poziomie 0%. Było to możliwe dzięki 5 mld euro zaliczki przekazanej regionom z budżetu państwa. Nie biorąc pod uwagę tej pomocy finansowej, wszystkie regiony Hiszpanii, z wyjątkiem Kraju Basków (nadwyżka budżetowa w wysokości 0,25%), zanotowały w I kw. 2012 r. deficyt na poziomie 0,45%. W analogicznym okresie 2011 r. deficyt regionów autonomicznych wyniósł 0,75%. Obecnie rząd pracuje nad planem utworzenia instytucji, która emitowałaby obligacje pokrywające dług regionów autonomicznych, w celu zwiększenia ich płynności finansowej. II. Polsko-hiszpańska wymiana handlowa w 2011 r. i w okresie I-IV 2012 r. Analizując dane polsko-hiszpańskiej wymiany handlowej w ujęciu rocznym, w 2011 r. Polska ponownie, podobnie jak w roku poprzednim, zanotowała dodatnie saldo w obrocie z Hiszpanią, przy ok. 4 % wzroście obrotów, które w omawianym okresie wyniosły ponad 6,15 mld euro. W 2011 r. Polski eksport do Hiszpanii wyniósł ponad 3,25 mld euro, co przy poziomie 3,2 mld w 2010 r. oznacza wzrost o ponad 55 mln euro (ok. 1,7%). W przypadku importu, w 2011 r. nastąpił wzrost o prawie 191 mln euro w odniesieniu do 2010 r., osiągając poziom ponad 2,9 mld euro (ok. 2,7 mld w 2010 r.). Dynamika importu wyniosła 7% i tym samym była większa od dynamiki polskiego www.madrid.trade.gov.pl 6
eksportu do Hiszpanii. Kolejny rok z rzędu polski eksport do Hiszpanii przewyższa import towarów tego kraju do Polski. Dodatnie dla Polski w 2011 r. saldo wyniosło prawie 350 mln euro. Jest ono jednak niższe niż to osiągnięte w 2010 r., kiedy to jego wartość usytuowała się na poziomie 485,2 mln euro. Według danych polskiego Ministerstwa Gospodarki, w 2011 r. Hiszpania zajmowała 10. pozycję wśród krajów unijnych, z którymi Polska miała największą wymianę handlową pod względem eksportu, pozostając na tej samej pozycji, co w roku poprzednim. Pod względem importu, pozycja Hiszpanii obniżyła się o jedno miejsce w stosunku do roku poprzedniego, plasując ten kraj na 10. miejscu. Jeśli chodzi o całość obrotów (eksport i import), to ich wysokość wzrosła z ponad 5,91 mld euro w 2010 r. do ponad 6,15 mld w roku 2011. Tabela 1. Polsko-hiszpańska wymiana handlowa w roku 2010 i 2011 (w mln euro) Rok 2010 2011 Dynamika wzrostu (analogiczny okres poprzedniego roku = 100% Obroty handlowe 5 911,2 6 156,9 4% Import hiszpańskich towarów do Polski Eksport polskich towarów do Hiszpanii Polskie saldo bilansu handlowego Źródło: Ministerstwo Gospodarki RP 2 713,0 2 903,8 7% 3 198,1 3 253,1 1,7% 485,1 245,7 - W 2011 r. zauważana była zmiana tendencji w polsko-hiszpańskiej wymianie handlowej. Poprzednie lata charakteryzowały się większą dynamiką wzrostu eksportu polskich towarów na rynek hiszpański niż importu towarów z tego kraju do Polski. W 2011 r. sytuacja była odwrotna szybciej rósł import z Hiszpanii do Polski. Może to świadczyć o tym, że popyt wewnętrzny na rynku hiszpańskim jest wciąż dość słaby i firmy muszą szukać rynków zbytu poza granicami kraju. Dane za pierwsze 4 miesiące 2012 r. wskazują na spadek polsko-hiszpańskich obrotów handlowych w porównaniu do analogicznego okresu 2011 r. Polski eksport wyniósł 1 171,8 mln euro i stanowił 83% wolumenu eksportu z analogicznego okresu 2011 r. Mniejszy spadek, o ok. 6%, odnotowano w imporcie z Hiszpanii do Polski, którego wartość wyniosła 1 026,5 mln euro. Całość polskohiszpańskich obrotów handlowych wyniosła 2,2 mld euro, co oznaczało spadek o 12% w porównaniu do analogicznego okresu 2011 r. Saldo wymiany handlowej w omawianym okresie było pozytywne dla Polski (12,2 mln euro). www.madrid.trade.gov.pl 7
Tabela 2. Polsko-hiszpańska wymiana handlowa w okresie I-IV 2011 r. i I-IV 2012 r. (w mln euro) Rok I -IV 2011 I - IV 2012 Dynamika wzrostu (analogiczny okres poprzedniego roku = 100%) Obroty handlowe 2 198,3 1 932-12% Import hiszpańskich towarów do Polski Eksport polskich towarów do Hiszpanii 1 026,5 959,9-6% 1 171,8 972-17% Polskie saldo bilansu handlowego 145,3 12,2 - Źródło: Ministerstwo Gospodarki RP Struktura polsko-hiszpańskiej wymiany handlowej W polskim eksporcie do Hiszpanii w okresie 2011 r. i okresie I-IV 2012 r., pod względem jego wartości, dominowały towary z następujących sektorów: - maszyny i urządzenia mechaniczne, sprzęt elektryczny i ich części, - pojazdy i jednostki pływające, - produkty przemysłu chemicznego i przemysłów pokrewnych, - tworzywa sztuczne i wyroby z nich, kauczuk i wyroby z kauczuku, - metale nieszlachetne i wyroby z nich, - gotowe artykuły spożywcze, napoje bezalkoholowe, alkohol, tytoń. Polska importuje z Hiszpanii głównie: - statki powietrzne, jednostki pływające, - urządzenia mechaniczne i elektryczne, do rejestracji odbioru dźwięku, - produkty pochodzenia roślinnego (oliwa z oliwek), - produkty przemysłu chemicznego, - wyroby z metali nieszlachetnych, - tworzywa sztuczne i wyroby z nich, kauczuk, - produkty rolno-spożywcze (cytrusy, pomidory, produkty rybne, wino, tytoń), - materiały i wyroby włókiennicze. III. Hiszpańskie wiadomości gospodarcze 1. Licencja ekspres na otwarcie lokalu handlowego w Hiszpanii 25 maja 2012 r. hiszpański rząd pod przewodnictwem Mariano Rajoya zaaprobował ustawę o licencji ekspresowej, dotyczącą procedur związanych z otwarciem lokalu handlowego. Założeniem licencji ekspresowej jest zmniejszenie okresu oczekiwania na otwarcie własnego biznesu związanego z handlem detalicznym z 6-18 miesięcy do zaledwie kilku dni. Według nowej ustawy, przedsiębiorca, aby otworzyć lokal handlowy, będzie zobowiązany do przedstawienia deklaracji spełnienia wymogów, dotyczących otwarcia nowego lokalu i prowadzonej w nim działalności, uiścić opłatę administracyjną, odpowiednią dla danego regionu oraz, w niektórych przypadkach, dostarczyć zaświadczenie o przeprowadzeniu inspekcji inżynierskiej. Nowa ustawa jest skierowana do sprzedawców detalicznych, zatrudniających mniej niż 250 pracowników i posiadających obroty roczne poniżej 50 milionów euro. Będzie aplikowana tylko www.madrid.trade.gov.pl 8
i wyłącznie w przypadku lokali o powierzchni nieprzekraczającej 300 m2. W ten sposób dostęp do ekspresowych licencji będą mieli mali i średni przedsiębiorcy, zaś wykluczone zostaną duże sieci handlowe. Licencją również nie zostaną objęte sektor hotelowy oraz lokale handlowe sprzedające substancje niebezpieczne i mogące zagrozić dziedzictwu kulturowemu. Przed wprowadzeniem licencji ekspresowej przedsiębiorca, chcący otworzyć lokal handlowousługowy, był zobowiązany do uzyskania pozwolenia od Urzędu Miasta (Licencia municipal de apertura). Każdy z regionów Hiszpanii posiadał własny wzór dokumentu. W celu uzyskania powyższej licencji należało uiścić dodatkową opłatę. W Madrycie proces ubiegania się o pozwolenie na otwarcie lokalu był ułatwiony dzięki działalności sieci ECLU (Entidades Colaboradoras en la Gestión de Licencias Urbanísticas). Przedsiębiorcy madryccy byli jedynie zobowiązani do poinformowania o otwarciu lokalu, który ECLU sam weryfikował pod względem aspektów prawnych. Celem wprowadzenia licencji ekspresowej jest pobudzenie rynku sprzedaży detalicznej i rynku pracy poprzez ułatwienia wprowadzane w procesie zakładania biznesu. Według ekspertów, nowe zasady wpłyną pozytywnie na wzrost nowych przedsiębiorstw świadczących usługi handlowe, a tym samym na wzrost zatrudnienia i wpływów z podatków. Kryzys gospodarczy bardzo negatywnie wpłynął na sektor handlowy w Hiszpanii. Według szacunków, od 2007 roku sprzedaż detaliczna spadła o 18%. W 2011 r. zanotowano spadek o 5,8% w porównaniu do roku 2010, zaś liczba lokali w 2011 roku spadła o 1,8% (r/r). Ułatwienia związane z licencją prawdopodobnie wpłyną pozytywnie na międzynarodowy obraz Hiszpanii pod względem ułatwień w zakładaniu działalności gospodarczej. Dotychczas w rankingu Banku Światowego Doing Business 2012, oceniającego 183 kraje pod względem ułatwień w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, Hiszpania zajęła 133 miejsce. Według organizacji OECD, Hiszpania jest drugim krajem europejskim pod względem ilości procedur związanych z zakładaniem działalności gospodarczej. Powyżej opisane zmiany mają być małą rewolucją sektorową, mającą na celu wprowadzenie ułatwień w obowiązujących procedurach. Opracowane na podstawie hiszpańskiego dziennika ekonomicznego Expansión oraz ABC (maj 2012) 2. Nacjonalizacja hiszpańskiego banku Bankia 11 maja br. Bankia, czwarty, co do wielkości bank Hiszpanii, został częściowo znacjonalizowany. Państwo stało się jego większościowym akcjonariuszem, dzięki przejęciu 45% kapitału grupy. Operacja częściowej nacjonalizacji polegała na przekształceniu pomocy finansowej w wysokości 4,65 mld euro, udzielonej bankowi przez państwo, na 45% akcji spółki. Przejęcie Bankii to kolejny krok rządu w stronę ratowania hiszpańskiego system finansowego i odzyskania wiary inwestorów w hiszpańską gospodarkę. Nacjonalizacja Banki wiąże się z ingerencją rządu w szereg przedsiębiorstw przemysłowych działających w Hiszpanii. Wiele z nich konkuruje między sobą na rynku, co może spowodować poważne konflikty interesów. Bankia jest akcjonariuszem następujących hiszpańskich spółek notowanych na giełdzie: INDRA - 20,12% MAPFRE - 14,99% REALIA - 27,6% Źródło: www.bankia.es www.madrid.trade.gov.pl 9
DEOLEO - 18,62% NH - 15,7% IAG - 12% IBERDROLA - 5,4% Poza sektorem energetycznym, w którym rząd dokonał rewolucji poprzez pośredni lub bezpośredni udział w wielu firmach z branży, rząd będzie obecny poprzez swoje udziały w Bankii, również w branży hotelowej i ubezpieczeniowej. Poprzez Fundusz Restrukturyzacji Banków FROB rząd będzie drugim udziałowcem sieci hoteli NH Hoteles, a poprzez Sepi przejmie kontrolę nad siecią hoteli Paradores. W branży ubezpieczeniowej możliwy jest udział rządu w firmach Mapfre i Caser. Przewiduje się, że w wyniku tej sytuacji, notowania giełdowe w/w firm mogą spaść poniżej ich realnej wartości. Taka sytuacji stwarza możliwości do przejęcia akcji grup o strategicznym dla Hiszpanii znaczeniu przez inwestorów zagranicznych dysponujących odpowiednim kapitałem. Przedstawiciele firm hiszpańskich zwrócili się już do rządu o dokonanie zmian w prawie dotyczącym fuzji, przejęć i kontroli przedsiębiorstw krajowych. Hiszpania jest jedynym krajem europejskim, który nie dysponuje odpowiednim systemem chroniącym rodzime przedsiębiorstwa przed ich przejęciem przez zagraniczne firmy i w każdej chwili mogą zostać one zakupione przez inwestorów z innych krajów. Opracowano na podstawie hiszpańskiego dziennika ekonomicznego Expansión (maj 2012 r.) 3. Nowe inwestycje Nissana w Hiszpanii Marka samochodów osobowych Nissan zapowiedziała, że zainwestuje 300 mln euro w swoje fabryki w Hiszpanii. Planowane inwestycje zostaną rozłożone następująco: 210 mln euro w zakładach w Los Corrales de Buelna (Kantabria), Avili i w Barcelonie. Pozostałe 80 mln euro przeznaczone zostanie na produkcję furgonetek pick-up w Barcelonie od 2014 roku. Oprócz tego, od 2013 roku przewiduje się rozpoczęcie produkcji elektrycznej wersji furgonetki NV200 w Barcelonie w ilości 20 000 sztuk rocznie. Model ten będzie eksportowany na cały świat. Nissan zamierza w przyszłości zwiększyć produkcję nowych modeli, tym bardziej, że w roku 2013 zakończy się motaż modelu X-83, który występuje pod nazwami Vivaro, Trafic i Primastar. Zostaną one zastąpione nową wersją pick-up produkowaną od 2014 roku z przewidzianą ilością 60 000 sztuk rocznie i modelem NV200. Istnieje również możliwość zwiększenia w Barcelonie produkcji modeli już tam produkowanych, takich jak NV200 konwencjonalny, przeznaczony dotychczas wyłącznie na rynek europejski. Opracowane na podstawie hiszpańskiego dziennika ekonomicznego Expansión z dnia 24 maja 2012 4. Król Hiszpanii na czele misji gospodarczej czołowych przedsiębiorstw hiszpańskich do Brazylii i Chile Na początku czerwca 2012 r. hiszpański monarcha, Juan Carlos I, złożył oficjalną wizytę państwową do Brazylii i Chile. W wyjeździe towarzyszyli mu prezesi i dyrektorzy głównych przedsiębiorstw hiszpańskich, którzy zabiegają o zagwarantowanie obecności inwestycji w w/w krajach, jak również poszukują nowych rynków dla swojej działalności biznesowej. W podróży do Brazylii królowi towarzyszyli prezesi m.in. Banku Santander, Emilio Botin, Iberdroli, Ignacio Galan i Repsolu, Antonio Brufau. Prezesi innych dużych spółek: Telefoniki, Cesar Alierta i Iberii, Antonio Vazquez, udali się również do Chile. www.madrid.trade.gov.pl 10
Delegacji hiszpańskich firm przewodzili prezes Hiszpańskiej Konfederacji Organizacji Przedsiębiorców (CEOE), Juan Rosell, prezes CEIM, Arturo Fernandez oraz prezes Rady Najwyższej Izb Handlowych, Manuel Teruel. Wizyta króla w Brazylii i Chile, wraz z czołowymi hiszpańskimi firmami, miała specjalny charakter, ze względu na fakt, że została zorganizowana parę tygodni po wywłaszczeniu hiszpańskich firm YPF w Argentynie oraz Red Electrica w Boliwii. Dywersyfikacja inwestycji Głównym celem hiszpańskiej misji wysokiego szczebla do Brazylii i Chile była m.in. weryfikacja możliwości dywersyfikacji inwestycji w tych krajach. Pierwszym etapem była Brazylia, gdzie pod przewodnictwem króla Hiszpanii, Juana Carlosa I, oraz prezydent Brazylii, Dilmy Rousseff, odbyło się spotkanie przedsiębiorców obu krajów, a następnie Chile, gdzie hiszpański monarcha spotkał się z prezydentem tego kraju, Sebastianem Pinera. Środowisko przedsiębiorców określiło tę misję, jako kluczową dla obecności hiszpańskich spółek w tym regionie i spodziewa się zawarcia niezwykle istotnych umów handlowych po jej skończeniu. Podczas swojego pobytu w Chile, król Hiszpanii złożył wizytę w Cerro Paranal (środek pustyni Atacama), gdzie odbywał się szczyt Sojuszu Oceanu Spokojnego. Król wziął udział w nieformalnym obiedzie w towarzystwie prezydentów: Meksyku, Felipe Calderon, Kolumbii, Juan Manuel Santos i Peru, Ollanta Umala. W tym przełomowym dla hiszpańskiej gospodarki momencie, wizyta ta miała na celu polepszenie wizerunku Hiszpanii poza granicami kraju oraz uzyskanie poparcia tych sojuszników, którzy odgrywają znaczącą rolę na międzynarodowych forum. 18 i 19 czerwca 2012 r. odbędzie się w Kalifornii Szczyt G-20, w którym weźmie udział Hiszpania i Chile, jako kraje zaproszone, a Brazylia i Meksyk - w charakterze pełnoprawnych członków. Ze względu na możliwość podjęcia ważnych decyzji odnośnie sytuacji w Europie przez G-20, niezwykle cennym dla Hiszpanii było uzyskanie poparcia w/w krajów. Interesy strategiczne Brazylia i Chile są ważnymi partnerami gospodarczymi dla Hiszpanii. W Brazylii działa ponad 400 hiszpańskich przedsiębiorstw, w tym 18 głównych, zaś w Chile obecnych jest w sumie 1000 firm hiszpańskich, z których 16 należy do czołówki hiszpańskiego biznesu. Brazylia i Chile zajmują odpowiednio pierwsze i piąte miejsce, jeśli chodzi o hiszpańskie inwestycje bezpośrednie w Iberoameryce. Według danych ICEX, inwestycje te wyniosły w 2011 roku 4,010 mld euro w Brazylii i 163 mln euro w Chile. Oba te kraje znajdują się w pierwszej dziesiątce krajów, gdzie najbardziej wzrosły inwestycje w latach 2010-2011: do 498% w Brazylii i 207% w Chile. Stabilność legislacyjna i polityczna oraz dobre wskaźniki gospodarcze obu krajów są ich głównymi zaletami. Według przewidywań Hiszpańskiej Izby w Brazylii, inwestycje hiszpańskie w tym kraju będą rosły w 2012 roku. Opracowane na podstawie hiszpańskiego dziennika ABC z dnia 1 czerwca 2012 Źródło: www. proyectoambulante.org www.madrid.trade.gov.pl 11
5. Cięcia wydatków administracji publicznej w regionie Madrytu Władze autonomicznego regionu Madrytu obniżyły o 3,3% pensje urzędników państwowych. Oprócz tego o 10% obniżone zostały pensje urzędników na kierowniczych stanowiskach, w tym również Pani Prezydent regionu, Esperanzy Aguirre. Pani Prezydent zlikwidowała również podwójną pensję tych wicedoradców swojego rządu, którzy jednocześnie są deputowanymi w regionalnej Izbie i otrzymywali gratyfikację w wysokości 1 000 euro miesięcznie. Planuje się również zmniejszyć o połowę liczbę deputowanych w madryckim parlamencie. W ciągu ostatnich lat w Madrycie liczba deputowanych wzrosła ze 102 w 1999 r. do 129 w 2012 r. Pociągało to ze sobą znaczny wzrost wydatków w tej kategorii. Już rozpoczęły się rozmowy z poszczególnymi grupami parlamentarnymi w celu przeprowadzenia odpowiednich modyfikacji w statucie Autonomii Madrytu tak, aby zmiany te mogłyby być zrealizowane po najbliższych wyborach. Ponadto, wprowadza się obowiązek przejścia na emeryturę w momencie ukończenia 65 lat personelu służby zdrowia, z wyjątkiem niektórych lekarzy specjalistów. Dodatkowo, władze Madrytu planują wprowadzić opłaty za przejazd przez główne drogi na terenie regionu. Zlikwidowane zostaną również dofinansowania dla związków zawodowych, partii politycznych i przedsiębiorców oraz zmniejszy się wsparcie finansowe dla kin i teatrów. Przewiduje się też likwidację wybranych organizacji państwowych. Wszystkie te kroki mają na celu osiągnięcie w 2012 r. deficytu budżetowego na poziomie 1,5%, zgodnie z tym, co ustalił rząd z regionami autonomicznymi. Opracowane na podstawie hiszpańskiego dziennika ABC z dnia 6 czerwca 2012 6. Plany ograniczenia liczby posłów w kortezach poszczególnych regionów autonomicznych Hiszpanii W Hiszpanii działa 17 parlamentów autonomicznych, w których obraduje w sumie 1 228 posłów. Trzy z nich: Parlament w Madrycie, Andaluzji i Katalonii liczą ponad 100 posłów, Walencja posiada ich 99, a pozostałe regiony około 50. Prezydent regionu Madrytu, Esperanza Aguirre, podjęła inicjatywę ograniczenia o połowę liczby posłów w kortezach regionu Madrytu - byłoby ich 65 zamiast obecnych 129. Wprowadzenie planowanych zmian będzie możliwe dopiero po najbliższych wyborach, a oszczędności z tego tytułu mogłyby wynieść 13,58 mln euro rocznie pod warunkiem, że nie tylko ograniczy się ilość posłów, ale również zmniejszy się proporcjonalnie liczbę doradców, reprezentantów, obsługę i strukturę parlamentu regionu. Faktem jest, iż obecnie parlamenty regionalne posiadają nadmierną ilość posłów, w porównaniu z Kongresem, który posiada 350 deputowanych. Oznacza to, że jeden deputowany reprezentuje w Kongresie 134 000 obywateli. W ujęciu regionalnym, 1 deputowany w parlamentach autonomicznych reprezentuje średnio 38 300 mieszkańców. Jest to prawie 4 razy więcej niż w Kongresie i wiąże się z kosztami liczonymi w tysiącach euro. Zredukowanie o połowę obecnej liczby deputowanych w poszczególnych regionach zmniejszyłoby w sumie ich ilość o ponad 600 i wiązałoby się z oszczędnościami rzędu 170 mln euro rocznie. Opracowane na podstawie hiszpańskiego dziennika ABC z dnia 8 czerwca 2012 www.madrid.trade.gov.pl 12
7. Negocjacje dotyczące sprzedaży 200 czołgów Arabii Saudyjskiej Arabski Książę Salman, w towarzystwie przedstawicieli arabskich sił zbrojnych, przebywał z oficjalną wizytą w Hiszpanii. Celem wizyty było wzmocnienie hiszpańsko-arabskich kontaktów dwustronnych. Rząd hiszpański, jeszcze w tym roku, zamierza zamknąć transakcję sprzedaży siłom zbrojnym Arabii Saudyjskiej od 180 do 250 czołgów Leopardo 2E. Według źródeł rządowych, podpisanie kontraktu mogłoby nastąpić pod koniec roku, niemniej jednak nie została jeszcze zawarta umowa wstępna i trzeba się liczyć z konkurencją. Gdyby doszło do podpisania tej umowy, której wartość szacowana jest na ok. 3 mld euro, byłaby to największa w historii umowa zawarta przez hiszpański przemysł zbrojeniowy. Opracowane na podstawie hiszpańskiego dziennika ABC z dnia 8 czerwca 2012 IV. Zakładanie jednoosobowej działalności gospodarczej w Hiszpanii (Autónomo) Obywatel państwa członkowskiego UE będzie mógł prowadzić działalność gospodarczą lub założyć spółkę w Hiszpanii. W tym celu niezbędne jest uzyskanie Numeru Identyfikacyjnego Obcokrajowca tzn. NIE, w przypadku osób fizycznych oraz Numer Ubezpieczenia Społecznego NSS w celu rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Numer Identyfikacyjny Obcokrajowca NIE (Número de Identificación de Extranjeros) NIE jest numerem identyfikacyjnym wystawianym przez Komendę Główną Policji osobom, które przebywają na terytorium Hiszpanii z powodów zawodowych, zarobkowych lub społecznych. Istnieje możliwość wyrobienia dokumentu NIE w Konsulacie Hiszpanii w Polsce lub poprzez upoważnione biura Dyrekcji Generalnej Policji w Hiszpanii. Aby uzyskać numer NIE należy przedłożyć następujące dokumenty: podanie o przyznanie numeru NIE - EX-15, dowód osobisty lub paszport wraz ze zdjęciem, dokumenty uzasadniające powody ubiegania się o uzyskanie numeru NIE. 26 kwietnia 2012 r. wydano zarządzenie, które wprowadza obowiązek złożenia dodatkowych dokumentów przy ubieganiu się o numer NIE. Brak jednak jest jeszcze odpowiednich zarządzeń regulujących, jakie dokumenty będą dodatkowo wymagane. Lista Biur Cudzoziemców, gdzie można uzyskać dodatkowe informacje dostępna jest tutaj. Po wybraniu odpowiedniego regionu Hiszpanii należy wybrać zakładkę Extranjería. Dokument zazwyczaj wydawany jest od ręki, niemniej jednak okres oczekiwania na umówione wcześniej spotkanie jest uzależniony od miasta, w którym się o niego ubiega. Najdłużej trwa to w Madrycie ok. 2 miesięcy. Za wydanie dokumentu pobierana jest opłata, która obecnie (2012 r.) wynosi ok. 10 euro. Dodatkowe informacje dotyczące uzyskania numeru NIE można znaleźć na stronach internetowych Publicznej. Numer Ubezpieczenia Społecznego NSS (Número de Seguridad Social) Do prowadzenia działalności gospodarczej niezbędne jest wyrobienie numeru ubezpieczenia społecznego NSS (Número de Seguridad Social). www.madrid.trade.gov.pl 13
W celu ubiegania się o ten numer należy wypełnić wniosek o wpis do systemu ubezpieczeń społecznych - Formularz TA.1 (Afiliación a la Seguridad Social, asignación de número de seguridad social y variación de datos) oraz załączyć kopię dokumentu tożsamości. Formularz TA. 1 jest formularzem najczęściej używanym. Istnieje jednak kilka innych rodzajów formularzy, których wybór zależy od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej. Ich lista dostępna jest na stronie internetowej Seguridad Social. Nadawanie NSS odbywa się w placówkach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Administración de la Tesorería General de la Seguridad Social), który ma swoje oddziały w każdym regionie Hiszpanii. Lista placówek dostępna jest na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Okres oczekiwania na uzyskanie powyższego numeru wynosi do 45 dni. Dodatkowe informacje na ten temat znajdują się na stronie internetowej Seguridad Social. Kolejne kroki, jakie należy podjąć w celu założenia jednoosobowej działalności gospodarczej w Hiszpanii to: Krok 1. Deklaracja o rozpoczęciu działalności gospodarczej Po uzyskaniu numerów NIE oraz NSS można przystąpić do złożenia wniosku o wpisanie na listę przedsiębiorców w Urzędzie Skarbowym. W tym celu należy wypełnić Formularz 037 (Declaración censal simplificada de alta, modificación y baja en el Censo de Empresarios, Profesionales y Retenedores). Za pośrednictwem powyższego dokumentu można dokonać wpisu na listę przedsiębiorców (pozycja 111 deklaracji), wprowadzić modyfikacje dotyczące sposobu rozliczania się z działalności gospodarczej, zmian identyfikacyjnych (pozycje 122-136) lub zrezygnować z prowadzenia działalności gospodarczej (pozycje 150-152). Do deklaracji należy załączyć 4 kopie dokumentu identyfikacyjnego NIE. Krok 2. Zarejestrowanie działalności gospodarczej w ZUS (Seguridad Social) W celu rejestracji jednoosobowej działalności gospodarczej w systemie ubezpieczeń społecznych Seguridad Social należy wypełnić Formularz TA. 0521/1 (Solicitud simplificada de: alta, baja o variación de datos en el régimen especial de autónomos) i złożyć go w oddziale hiszpańskiego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Delegación de Seguridad Social). W omawianym wniosku należy wybrać towarzystwo ubezpieczeniowe na wypadek tymczasowej niedyspozycyjności, spowodowanej wypadkami chorobowymi lub związanymi z działalnością zawodową. Lista dostępnych towarzystw ubezpieczeniowych znajduje się na stronie internetowej Seguridad Social. Formularz TA. 0521/1 jest formularzem podstawowym. Istnieje jednak kilka innych rodzajów formularzy, których wybór zależy od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej. Ich lista dostępna jest na stronie internetowej Seguridad Social. W przypadku prowadzenia więcej niż jednej działalności gospodarczej należy wypełnić również wniosek dodatkowy Wniosek dodatkowy o rozpoczęcie lub zaprzestanie działalności w systemie specjalnym ubezpieczenia społecznego pracowników prowadzących działalność na własny rachunek (Declaración de inicio o cese de actividades del régimen especial de la seguridad social de los trabajadores por cuenta propia o autónomos)- Modelo TA.0521 W przypadku zatrudniania pracowników należy dodatkowo zarejestrować firmę jako płatnika ZUS poprzez wypełnienie Formularza TA 6 (Solicitud de Inscripción en el Sistema de Seguridad Social). www.madrid.trade.gov.pl 14
Krok 3. Księga Wizyt Każda firma zobowiązana jest założyć i zalegalizować tzw. Księgę Wizyt (Libro de visitas), w której odnotowywane są wizyty przedstawicieli Inspekcji Pracy. Dokument powinien być przechowywany przez okres 5 lat od momentu zakończenia jego wypełniania. Księgę Wizyt należy nabyć w oddziałach Inspekcji Pracy lub w wyspecjalizowanych księgarniach. Dokument powinien zawierać pieczątkę Inspekcji Pracy Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych lub Dyrektora Regionalnej Inspekcji Pracy. W przypadku nabycia powyższego dokumentu w księgarni należy udać się do regionalnego oddziału Inspekcji Pracy, aby go zarejestrować. Lista oddziałów Inspekcji Pracy znajduje się tutaj. Dodatkowe informacje dotyczące Księgi Wizyt dostępne są tutaj. Istnieje możliwość uzyskania pozwolenia na prowadzenie elektronicznej Księgi Wizyt (Libro de Visitas Electrónico - LVe). Wniosek o udzielenie pozwolenia składa się za pośrednictwem miejscowego oddziału Inspekcji Pracy. Krok 4. Wniosek o założenie działalności gospodarczej w danym regionie Hiszpanii Niezbędne jest wypełnienie wniosku o rozpoczęcie działalności gospodarczej w danym regionie (Comunicación de Apertura del Centro de trabajo o Reanudación de la Actividad). Każdy region posiada własne formularze, które należy złożyć w odpowiednim oddziale Urzędu Miasta. Konieczne jest również wypełnienie wszystkich wymaganych wniosków dla danego rodzaju działalności gospodarczej w danym regionie autonomicznym. Krok 5. Uzyskanie licencji na prowadzenie działalności w wynajmowanym lokalu W przypadku działalności wymagających dodatkowych zezwoleń konieczne jest uzyskanie w Urzędzie Miasta obranego na siedzibę działalności, odpowiedniej licencji na jej prowadzenie (Licencia municipal de apertura). Zezwolenie tego typu konieczne będzie np. w przypadku takich działalności jak: restauracje, sklepy, zakłady fryzjerskie i lokale usługowe, sprzedaż alkoholu, obrót energią, czy obrót papierami wartościowymi. Zezwolenia wydawane są przez Urzędy Miasta. Każdy region posiada własny wzór podania o licencję, który zazwyczaj znaleźć można na stronie danego Urzędu Miasta (Ayuntamiento). W przypadku, kiedy zachodzi konieczność przebudowy lokalu, hali, budynku, itp., niezbędne jest uzyskanie zezwolenia na wykonanie robót (Licencia municipal de obras). Wraz z wnioskiem należy przedłożyć kopię dokumentu tożsamości. Za uzyskanie powyższej licencji należy wnieść opłatę, która zależna jest od rodzaju działalności gospodarczej i regionu, w którym będzie ona prowadzona. Czas oczekiwania na przydzielenie licencji zależy od regionu prowadzenia działalności i może przekroczyć nawet 6 miesięcy. W Madrycie działają instytucje zarządzające licencjami miejskimi ECLU (Entidades Colaboradoras en la Gestión de Licencias Urbanísticas). W celu pobudzenia gospodarki w regionie Madrytu planuje się ułatwienie zdobywania w/w licencji. Nowi przedsiębiorcy będą mieli jedynie obowiązek zakomunikowania instytucji ECLU faktu otwarcia działalności gospodarczej w danym lokalu, która później zweryfikuje prawne aspekty tej działalności. Krok 6. Dokumenty reklamacyjne Jeśli przedsiębiorca świadczy działalność usługową powinien nabyć dokumenty reklamacyjne (Hojas de Reclamaciones) na wypadek potrzeby złożenia reklamacji przez klientów. Zazwyczaj wydają je Urzędy Miast. Proces zakładania jednoosobowej działalności gospodarczej w Hiszpanii trawa 1-2 dni. www.madrid.trade.gov.pl 15
Wskazane powyżej formalności można załatwić kolejno w każdej instytucji odpowiedzialnej za przyjmowanie i wydawanie dokumentów lub też w instytucjach działających w ramach systemu tzw. Jednego Okienka, gdzie wszystkie formalności można załatwić w jednym miejscu: www.ventanillaempresarial.org. Źródła: Portal Dyrekcji Generalnej ds. Przemysłu i MSP Ministerstwa Przemysłu, Energii i Turystyki www.ipyme.org Portal inwestycyjny www.investinspain.org Jedno Okienko www.ventanillaempresarial.org V. Hiszpański Plan Oszczędności i Efektywności Energetycznej na lata 2011 2020 W związku z dyrektywą Komisji Europejskiej z 2006 roku, dotyczącą zobowiązania każdego z państw członkowskich do redukcji konsumpcji energii w wysokości 9% do 2016 roku oraz z dyrektywą z 2010 r., dotyczącą redukcji zużycia energii w wysokości 20%, hiszpańskie Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu wraz z IDAE (Instituto para la Diversificación y Ahorro de Energía - Instytut ds. Zróżnicowania Źródeł Energii i Oszczędności Energetycznej) opracowało Plan Oszczędności Źródło: www.idae.es i Efektywności Energetycznej. Jest to drugi plan narodowy dotyczący polityki oszczędności i efektywności energetycznej. Warto dodać, że już w 2010 r. Hiszpania spełniła założenia dyrektywy unijnej odnośnie redukcji zużycia energii do 2016 r. w wysokości 9%. Przewidywana oszczędność energetyczna w nowym Planie Oszczędności i Efektywności Energetycznej na lata 2011 2020 dotyczy konsumpcji zarówno energii pierwotnej, jak i końcowej. Głównym celem Planu jest spełnienie założeń wspomnianej dyrektywy Komisji Europejskiej 2006/32/CE, zawartych w formule 20-20-20, polegającej na 20% redukcji zużycia energii pierwotnej, 20% redukcji zużycia energii końcowej i 20% redukcji emisji CO 2. W przypadku Hiszpanii, dane te przekładają się na całkowitą redukcję konsumpcji energii finalnej, która ma wynieść 8 342 toe, energii pierwotnej - 17 726 toe, zaś emisji CO 2-76 656 Mt. Poniższe tabelki przedstawiają następująco: konsumpcję energii pierwotnej oraz końcowej z podziałem na jej źródła w latach 2010, 2016 i 2020 oraz roczną, procentową zmianę w latach 2010 2020. www.madrid.trade.gov.pl 16
Tabela 1. Konsumpcja energii pierwotnej w toe 1 z podziałem na źródło Źródło 2010 2016 2020 Roczna zmiana procentowa (2010 2020) Węgiel 8 721 10 468 10 058 1,98% Ropa 62 358 55 746 51 980-1,8% Gaz naturalny 31 003 37 147 38 839 2,29% Energia jądrowa 16 102 14 490 14 490-1,05% Energia odnawialna 14 910 21 802 27 878 6,46% Źródło: IDAE Największa redukcja w konsumpcji energii pierwotnej w Hiszpanii będzie dotyczyć energii pochodzącej z ropy. W latach 2010 2020 będzie o 1,8% mniejsza niż w roku poprzednim. Przewidywana redukcja konsumpcji energii pochodzącej z ropy w analizowanych latach to 10 378 toe. Wzrost konsumpcji energii pierwotnej nastąpi w sektorze OZE o 6,46% rocznie. Całkowity oszacowany wzrost zużycia energii odnawialnej w latach 2010 2020 wyniesie 12 968 toe. Tabela 2. Konsumpcja energii końcowej w toe z podziałem na źródło Roczna zmiana Źródło 2010 2016 2020 procentowa (2010 2020) Węgiel 1 693 2 168 2 146 2,4% Ropa 48 371 43 026 39 253-2,07% Gaz naturalny 16 573 18 211 18 800 1,27% Elektryczność 21 410 24 343 27 085 2,38% Energia odnawialna 5 375 6 971 8 070 4,15% Źródło: IDAE Największa zaplanowana oszczędność w konsumpcji energii końcowej, tak jak w przypadku energii pierwotnej, ma dotyczyć ropy naftowej. Roczne zmniejszenie konsumpcji na lata 2010 2020 w porównaniu do roku poprzedniego będzie wynosić 2,07%. Wielkość redukcji to 9 118 toe. Największy wzrost konsumpcji energii końcowej będzie dotyczyć energii odnawialnych - 2 695 toe. Przewidywany roczny wzrost jest szacowany na 4,15%. Plan Oszczędności i Efektywności Energetycznej na lata 2011 2020 obejmuje również oszczędności na poziomie sektorów gospodarki. Poniższa tabelka przedstawia przewidywany poziom oszczędności. Tabela 3. Oszczędność energetyczna z podziałem na główne sektory gospodarki Oszczędność energii końcowej (w toe) Oszczędność energii pierwotnej (w toe) Sektory 2010 2016 2020 2010 2016 2020 Przemysł - 2 866 2 489 4 489-5 717 2 151 4 996 Transport 4 561 6 921 9 023 4 909 8 680 11 752 Budownictwo 2 529 2 674 2 867 4 189 5 096 5 567 1 jednostka paliwa umownego (tona ekwiwalentu ropy) - ilość energii uwolnionej podczas spalenia 1 tony ropy naftowej; w przeliczeniu 1 toe = 41,87 GJ = 11,63 MWh www.madrid.trade.gov.pl 17
Usługi publiczne Rolnictwo i rybołówstwo 29 56 125 67 131 295 467 1 036 1 338 580 1 289 1 665 Źródło: IDAE Największy poziom oszczędności energetycznej, zarówno energii pierwotnej, jak i końcowej jest przewidywany w przemyśle oraz w transporcie. Oszczędności sektorowe rozkładają się następująco: Przemysł - 25% wszystkich oszczędności; zużycie energii w sektorze przemysłowym stanowi 31% konsumpcji energii w Hiszpanii. Plany oszczędnościowe będą opierały się na opracowanych projektach strategicznych oraz implementacji systemów zarządzania energetycznego. Źródłem ich finansowania jest IDAE, które również ma za zadanie wspomóc w zastępowaniu tradycyjnych źródeł energii źródłami bardziej efektywnymi pod względem ekonomicznym i środowiskowym. Źródło: www.jltecnicos.com Transport 22% wszystkich oszczędności; obecnie transport stanowi sektor, w którym zużycie energii jest największe, tzn. 39%. Główne założenia oszczędności i efektywności energetycznej tego sektora mają polegać na: promocji zamiany zmotoryzowanych środków transportu na rower, chodzenie, lub transport masowy. Zakładają one również wzrost transportu kolejowego na rzecz zmniejszenia transportu drogowego, renowacji floty transportowej, polegającej na zamianie konwencjonalnych źródeł energii na alternatywne, promocji racjonalnego korzystania ze środków transportu. Zachęcanie do organizowania klubów samochodowych (car-sharing) oraz zbiorowego transportu samochodowego (car-pooling). Budownictwo ma stanowić około 20% wszystkich oszczędności. Proponowane zmiany dotyczą głównie systemu grzewczego, ocieplenia budynków oraz ich oświetlenia. Celem jest zastąpienie źródeł energii, powodujących największe zanieczyszczenia, energią słoneczną lub pochodzącą z biomasy. Aby zmniejszyć obciążenie środowiska nadmierną produkcją ciepła przy użyciu konwencjonalnych źródeł energii, powstały zintegrowane sieci ciepła oraz zimna, zapewniające dostawę ciepła do pomieszczeń oraz ciepłej i zimnej wody. Przyłączenie się do tych sieci zapewnia bardziej efektywne zarządzanie gospodarką cieplną. Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu opracowało system nadawania certyfikatów efektywności energetycznej nowym budynkom. Konstrukcje charakteryzujące się największą efektywnością energetyczną będą otrzymywać ocenę A, zaś budynki o najmniejszej efektywności - ocenę G. www.madrid.trade.gov.pl 18
Rolnictwo i rybołówstwo 7,5% wszystkich oszczędności. Działalność IDAE w sektorze rolniczym ma się skupiać się na trzech założeniach: rozwoju mechanizmów informacji, dotyczących efektywności energetycznej, modernizacji taboru traktorów rolniczych. W tym celu hiszpańskie Ministerstwo Rolnictwa, Żywienia i Środowiska Naturalnego przygotowało klasyfikacje traktorów pod względem ich efektywności energetycznej, zmianach w systemie nawadniania. W rybołówstwie Plan Oszczędności i Efektywności Energetycznej skupia się na planie Peixo Verde, który polega na rozwiązaniu problemów związanych ze wzrostem cen ropy. Zmiany ceny ropy wpływają negatywnie również na wzrost kosztów transportu statków rybackich. Usługi publiczne - mają stanowić 0,7% wszystkich oszczędności i polegać głównie na redukcji konsumpcji energii elektrycznej w przypadku oświetlenia publicznego, zakładów odsalania i oczyszczania wód. Przetwarzanie energii - Plan Oszczędności i Efektywności Energetycznej na lata 2011 2020 zakłada 11 312 toe oszczędności w sektorze, unikając w ten sposób nadmiernej emisji 79 230 kt CO 2. Plan zakłada również promocję kogeneracji energetycznej w działalności przemysłowej i nie przemysłowej oraz doradztwa energetycznego. Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu opracowało również propozycje planu działań związanych z oszczędnością zużycia energii w życiu codziennym. Całościowy koszt wykonania założeń Planu Oszczędności i Efektywności Energetycznej został oszacowany na 46 mld euro. Źródłem finansowania jest zarówno sektor publiczny (5 mld euro), jak i sektor prywatny (41 mld euro). Przewidywany zysk netto ma wynieść 32,7 mld euro. Na podstawie publikacji IDAE (Instituto para la Diversificación y Ahorro de Energía - Instytut ds. Zróżnicowania Źródeł Energii i Oszczędności Energetycznej) VI. Europejski nakaz zapłaty - skuteczny instrument dla polskiego eksportu Temat windykacji nigdy nie należał do często poruszanych przez osoby zarządzające przedsiębiorstwami. Niezapłacone faktury, nieodbierający telefonu dłużnik, przesuwane po raz kolejny terminy zapłaty już ustalonych rat potrafią skutecznie pozbawić menadżera motywacji do pracy, nie mówiąc już o trudnościach z płynnością finansową zarządzanego przez niego przedsiębiorstwa. Właśnie dlatego w ostatnich latach w wielu firmach wypracowano metody działania przeciwdziałające takim sytuacjom, opierając się na utworzonych jednostkach wewnętrznych, bądź stałej współpracy z zewnętrznymi Źródło: www.europejski-nakaz.pl firmami windykacyjnymi. Skuteczność windykacji w dużym stopniu jest warunkowana, bowiem szybkością podjęcia działań a także dostępem do informacji na temat dłużnika, pozwalającym na www.madrid.trade.gov.pl 19
dobór odpowiedniego zestawu argumentów w negocjacjach. Na tle windykacji krajowej windykacja zagraniczna do niedawna stanowiła drobną część całego rynku. Firmy włoskie, niemieckie, angielskie i in., jeśli miały przejściowe trudności finansowe, były na ogół lepszymi płatnikami niż krajowi odbiorcy. Niestety, sytuacja ta uległa wyraźnemu pogorszeniu. Zawężający się rynek zbytu oraz utrudniony dostęp do finansowania z kredytów, który dla wielu firm z Europy Zachodniej stanowił standardowy sposób bieżącego finansowania działalności, powoduje, że nawet uznane i solidne dotąd firmy mają poważne problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań. Przed polskimi eksporterami coraz wyraźniej zarysowuje się więc potrzeba podejmowania działań windykacyjnych na rynkach zagranicznych. Niestety, wypracowane metody działania, które w odniesieniu do dłużników krajowych przynosiły wymierne efekty, nie są już tak skuteczne w odniesieniu do dłużników zagranicznych. Pojawiają się bariery językowe, kulturowe, prawne. Zachodzi konieczność korzystania z pośrednictwa tłumaczy, co często powoduje, że głównie jest to kontakt korespondencyjny w miejsce osobistego lub telefonicznego, co w dużym stopniu obniża skuteczność windykacji. Mechanizmy prawne obowiązujące w Polsce stają się bezskuteczne, co powoduje, że działania pozbawione są koniecznej stanowczości i elementu perswazji. Powoduje to, że firma zagraniczna ustawia podmiot polski na końcu kolejki wierzycieli za firmami rodzimymi, które działając na tym samym rynku mają dużo większą zdolność wywarcia wpływu i zagrożenia realnymi sankcjami prawnymi. Konieczne jest zatem wypracowanie nowego spojrzenia na windykację zagraniczną, która powinna odpowiadać wyzwaniom globalizacji. Działają już w Polsce firmy specjalizujące się tylko i wyłącznie w odzyskiwaniu należności eksportowych. Pracując na rzecz polskich eksporterów, zajmują się nie tylko windykacją polubowną, ale i egzekucją wydanego przez polski Sąd Europejskiego Nakazu Zapłaty. Jakie powinny być założenia dla skutecznej windykacji transgranicznej? 1. Zapewnienie możliwie najpłynniejszego kontaktu z dłużnikiem. Już sam fakt, że dłużnik ma świadomość, iż wierzyciel ma siedzibę w innym państwie powoduje, że bagatelizuje fakt istnienia zaległości. Konieczne jest więc zmniejszenie dystansu poprzez kontaktowanie się z dłużnikiem w jego języku. Stosunkowo najlepsze metody przynosi oparcie działań na lokalnej firmie windykacyjnej. 2. Uzyskanie informacji na temat sytuacji finansowej dłużnika. Aby windykacja była skuteczna działania powinny być dopasowywane do bieżącej sytuacji dłużnika. Tytułem przykładu: nie ma sensu prowadzenie negocjacji i ustalanie wielomiesięcznego harmonogramu spłat w sytuacji, gdy zachodzą wszelkie podstawy do ogłoszenia upadłości dłużnika. 3. Pełna świadomość, jakie instytucje prawne można wykorzystać celem nakłonienia dłużnika do spełnienia należnego świadczenia. Element ten ma podwójne znaczenie: jako doskonały argument w dyskusji z dłużnikiem, jak i warunek szybkiego i skutecznego działania w sytuacji, gdy nie uda się go nakłonić do dobrowolnej zapłaty. Na pomoc polskim eksporterom przychodzą regulacje unijne, pozwalające na podejmowanie działań w sytuacji, gdy dłużnik ma swoją siedzibę na terenie innego państwa. Najistotniejsze znaczenie z punktu widzenia wierzycieli mają trzy regulacje: www.madrid.trade.gov.pl 20
1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/35/WE z dnia 29 czerwca 2000r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Wprowadza jednolite zasady naliczania odsetek za zwłokę w transakcjach handlowych. W związku z narastającymi problemami z płynnością przedsiębiorstw wydana została dyrektywa nowelizująca - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/7/UE, którą państwa członkowskie są zobowiązane wprowadzić do porządków krajowych do dnia 16 marca 2013 r. Zgodnie z tą regulacją wierzyciel jest uprawniony do rekompensaty za odzyskiwanie należności w związku z opóźnieniem (w tym bezpośrednio jest mowa o kosztach prawnika lub firmy windykacyjnej). Ponadto państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia do krajowych porządków prawnych zasady, iż rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela warunek umowy lub praktyka dotyczące daty lub terminu płatności, stopy procentowej odsetek za opóźnienia w płatnościach lub rekompensaty za koszty odzyskiwania należności uznawane były za niepodlegające wykonaniu albo stanowiły podstawę do roszczenia o odszkodowanie. 2. Rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty. Zostało wprowadzone do polskiego porządku prawnego w przepisach KPC (art. 50515-50520) przewiduje instytucję Europejskiego Nakazu Zapłaty. Stanowi ona rodzaj tytułu egzekucyjnego, podlegającego wykonaniu na terenie wszystkich państw Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii). Stanowi alternatywę dla tradycyjnego nakazu zapłaty lub wyroku sądu krajowego ze względu na fakt, iż w odróżnieniu od nich podlega wykonaniu w innych państwach bez konieczności uznania lub stwierdzenia wykonalności. Wydany Europejski Nakaz Zapłaty nie może być przedmiotem ponownego badania pod względem merytorycznym w państwie jego wykonania. 3. Rozporządzenie (WE) nr 805 / 2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych. Skutek analogiczny do Europejskiego Nakazu Zapłaty wywołuje wyrok lub nakaz sądu polskiego, wzbogacony o zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego. Instytucja została wprowadzona do polskiego porządku prawnego przepisami KPC (art. 7951-7956). Należy jednak pamiętać, że sąd może nadać orzeczeniu europejską klauzulę egzekucyjną jedynie, jeżeli dotyczy ono roszczenia bezspornego, za które uznaje się roszczenie, które dłużnik uznał, lub, którego nie zakwestionował w toku postępowania sądowego. Niezależnie od w.w. innstytucji wprowadzonych regulacjami unijnymi, istnieje oczywiście możliwość dochodzenia zapłaty przed sądem kraju siedziby dłużnika. Jednakże mając na uwadze, że zachodzi wówczas potrzeba skorzystania z pomocy lokalnego prawnika rozwiązanie to nie wydaje się być atrakcyjną alternatywą dla instytucji, które wprowadzono przepisami wyżej wskazanych rozporządzeń. Do wierzyciela należy zatem decyzja, czy będzie dochodził przysługującej mu wierzytelności przed sądem siedziby dłużnika, czy też przed sądem polskim. W tym drugim przypadku wierzyciel ma możliwość skorzystania z instytucji Europejskiego Nakazu Zapłaty lub uzyskania orzeczenia na zasadach ogólnych, co wiąże się następnie z koniecznością uzyskania Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego bądź wszczęcia procedury stwierdzenia wykonalności orzeczenia przed sądem państwa jego wykonania. Niestety, wybór powyższy istnieje jedynie w sytuacji, gdy przepisy dopuszczają możliwość pozwania dłużnika przed sąd państwa innego niż www.madrid.trade.gov.pl 21
państwo jego siedziby. Regulacje w tym zakresie zawiera Rozporządzenie Rady (WE) Nr 44/2001 z dnia 22 grudnia w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Przewidziano w nim, że dłużnik zobowiązany do zapłaty z tytułu umowy może być pozwany przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane lub albo miało być wykonane. Jednocześnie przyjmuje się, że o ile, co innego nie zostało uzgodnione, miejscem wykonania zobowiązania jest w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych miejsce, w którym rzeczy zostały dostarczone lub miały zostać dostarczone. Niezależnie od powyższego właściwość sądu innego niż sąd miejsca siedziby dłużnika wynikać może również z uzgodnień poczynionych między stronami. Mimo, że nie przewidziano w tym zakresie żadnej formy szczególnej, dla celów dowodowych pożądane jest, aby było to uczynione w formie pisemnej. Reasumując, należy stwierdzić, że dynamiczna sytuacja na rynkach międzynarodowych wymusza na eksporterach zmianę nastawienia do problematyki zaległości płatniczych. Gdy pogarsza się sytuacja dłużnika, zwlekanie może doprowadzić do całkowitej utraty możliwości odzyskania pieniędzy. Ponadto, aby minimalizować niebezpieczeństwo kredytowania się kontrahentów zagranicznych kosztem dostawcy należy podejmować działania zdecydowane, opierające się na świadomości przysługujących praw i sposobów ich egzekwowania. Opracowane przez: Kancelarię Adwokacką Dawidowicz Grochowski Żurawski Sp. p. Andrzej Filip Żurawski Adwokat www.europejski-nakaz.pl VII. Ważniejsze działania WPHI 1. Polska Krajem Zaproszonym na Targach Biznesu Międzynarodowego i Inwestycji IMEX 2012 Impulso exterior, 25 26.04.2012 r., Madryt W dniach 25-26.04.2012 r. odbyła się w Madrycie X jubileuszowa edycja Targów Biznesu Międzynarodowego i Inwestycji IMEX 2012 Impulso exterior. Polska była Krajem Zaproszonym tej edycji Targów. Źródło: Moneda Única www.madrid.trade.gov.pl 22
Celem Targów było umożliwienie firmom hiszpańskim nawiązania kontaktów z przedstawicielami krajowych instytucji specjalizujących się we wspomaganiu działań eksportowych i inwestycyjnych firm, jak również zaprezentowanie usług konsultingowych, bankowych, promocyjnych i innych, związanych z handlem międzynarodowym. Na Targach swoje produkty i usługi zaprezentowało ponad 90 firm. Istniała również możliwość spotkania się z przedstawicielami Ambasad ok. 50 krajów. Na ponad 50-metrowym polskim stoisku wystawienniczym, zorganizowanym przez WPHI i Polsko- Hiszpańską Izbę Gospodarczą, prezentowano oferty inwestycyjne polskich regionów i miast, jak również przekazywano informacje dot. możliwości współpracy polskich i hiszpańskich przedsiębiorców z wybranych sektorów gospodarki. Hiszpańskich przedsiębiorców zainteresowanych rynkiem polskim obsługiwali również przedstawiciele Hiszpańsko-Polskiej Izby Handlowej. W Targach oraz imprezach okołotargowych uczestniczyła delegacja z regionu Górnego Śląska, w skład której weszli prezydenci, wiceprezydenci Źródło: Moneda Única i przedstawiciele biur promocji 8 miast regionu. Przedstawiciele delegacji prowadzili indywidualne rozmowy z potencjalnymi inwestorami zainteresowanymi projektami regionu. Stoisko WPHI cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem przedsiębiorców hiszpańskich. Odwiedziło je łącznie ok. 200 firm i instytucji, które w ramach usługi matchmakingu, zgłosiły się drogą internetową, prosząc o spotkanie z przedstawicielami WPHI. Wśród hiszpańskich przedsiębiorców liczne były zapytania inwestycyjne, które dotyczyły głównie takich sektorów jak: budownictwo mieszkaniowe, energia odnawialna, gospodarka odpadami. Pytano również o możliwości eksportowe produktów na polski rynek, pojawiły się też zapytania firm poszukujących konkretnych produktów na terenie Polski. Wśród nich dominowały firmy z takich branż jak: inżynieryjna, meblowa, nowych technologii, spożywcza i maszynowa. Firmom przekazywane były publikacje na temat ogólnej sytuacji gospodarczej w Polsce, możliwości inwestycyjnych, zakładania działalności gospodarczej, zmian prawnych w sektorze gospodarki odpadami i energii odnawialnych, udziału w przetargach oraz zachęt inwestycyjnych w poszczególnych regionach. Podczas Targów zorganizowano dwie imprezy okołotargowe nt. sytuacji ekonomicznej i możliwości inwestycyjnych w Polsce: konferencja Możliwości i Projekty w Polsce" oraz okrągły stół pt. Polska motor rozwoju europejskiego". Udział Polski w Targach miał również wyraz w prasie specjalistycznej. Kampania promocyjna w czasopiśmie Moneda Única miała na celu promocję Polski jako dobrego miejsca na lokowanie inwestycji zagranicznych. www.madrid.trade.gov.pl 23
2. Polskie stoisko podczas Międzynarodowego Tygodnia Budowlanego w Madrycie, 8-12.05.2012 r. W dniach 8-12 maja 2012 r. w Madrycie odbył się Międzynarodowy Tydzień Budowlany. W ramach w/w Tygodnia odbyły się: Międzynarodowe Targi Budownictwa CONSTRUTEC, Międzynarodowe Targi Okien i Drzwi VETECO, oraz Międzynarodowe Targi Kamienia Naturalnego PIEDRA. Dzięki połączeniu imprez promocyjnych trzech, powiązanych ze sobą sektorów, odbywające się spotkanie profesjonalistów zgromadziło ponad 460 wystawców na 26 tys. powierzchni wystawienniczej. Targi odwiedziło ok. 70 000 zwiedzających,związanych z ogólnie pojętą branżą budowlaną. Wydarzenie skierowane było do dystrybutorów materiałów budowlanych, architektów, dekoratorów wnętrz, wykonawców i podwykonawców w sektorze budowlanym. Szeroki zakres tematyczny Targów obejmował m.in. następujące specjalizacje: stolarka okienna i drzwiowa, elementy konstrukcji ścian, dachów i pokryć, oświetlenie i elektryczność, drewno, materiały podłogowe, farby i materiały izolacyjne, ślusarstwo i obróbka metalu, kamień naturalny, maszyny dla budownictwa i prac drogowych, urządzenia i wyposażenie bezpieczeństwa pracy, urządzenia pomiarowe i precyzyjne, windy i transport materiałów, rozwiązania IT dla budownictwa. Podczas tegorocznej edycji Tygodnia Budowlanego WPHI w Madrycie dysponował stoiskiem informacyjnym, na którym prezentowana była, poprzez materiały informacyjno-promocyjne, jakie przekazały WPHI przed Targami polskie firmy, polska branża budowlana i sektor stolarki okiennodrzwiowej. Polskie stoisko odwiedziła znaczna liczba hiszpańskich firm. Były one zainteresowane głównie nawiązaniem kontaktów z polskimi firmami produkującymi m.in.: panele aluminiowe do produkcji okien i drzwi, podłogi laminowane, drzwi drewniane, cement. 3. Międzynarodowe Targi Mebli FIM HABITAT w Walencji, 18-22 września 2012 W dniach 18-22 września 2012 odbędzie się kolejna edycja Międzynarodowych Targów Mebli FIM HABITAT. Targi FIM HABITAT to jedyne targi hiszpańskie o tak szerokim wachlarzu reprezentowanych branż, od meblowej po oświetleniową. Targi te mają zdecydowanie profesjonalny charakter. To miejsce, w którym prezentowane są najnowsze tendencje i innowacje z kraju i z zagranicy. Są one dla profesjonalistów źródłem pomysłów, inspiracji i sugestii. Targi skierowane są do producentów, dystrybutorów, właścicieli sklepów, projektantów wnętrz i innych profesjonalistów związanych z następującymi sektorami i działami: meblowy: meble klasyczne, nowoczesne, tapicerowane, wysokiej jakości, oświetleniowy: oświetlenie klasyczne, nowoczesne i awangardowe, tekstylny: tkaniny, dywany, zasłony, itp., www.madrid.trade.gov.pl 24
decor: przedmioty do dekoracji i akcesoria, kuchnia: meble kuchenne, urządzenia kuchenne i akcesoria, outdoor: oświetlenie, meble, ogrodnictwo i tzw. mała architektura, nude: ekspozycje nowych, nietypowych tendencji, sprzęt do instalacji i innowacje technologiczne dla domu. Zeszłoroczna edycja imprezy zgromadziła blisko 950 wystawców (w tym 189 wystawców spoza Hiszpanii) na 125 tyś. m 2 powierzchni wystawienniczej i przyciągnęła ok. 42 000 zwiedzających z całego świata. Podobnie jak w latach ubiegłych, podczas Targów FIM HABITAT 2012, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Madrycie zorganizuje stoisko, gdzie prezentowana będzie oferta polskich firm z sektora meblowego. Zapraszamy polskie firmy z sektora meblowego do udziału w Targach lub do zaprezentowania swojej oferty w postaci materiałów promocyjnych. Prosimy o kontakt z WPHI w Madrycie pod adresem mailowym: madrid@trade.gov.pl. Więcej informacji na temat Targów FIM HABITAT na stronie internetowej: www.feriahabitatvalencia.com/en/home.aspx 4. Międzynarodowe Targi Sprzętu Pływającego SALON NAUTICO w Barcelonie, 26-30.09.2012 Międzynarodowe Targi Sprzętu Pływającego SALON NAUTICO zapraszają w tym roku na kolejną już 51. edycję imprezy, odbywającą się w Barcelonie. Targi te należą do jednych z największych i najważniejszych imprez targowych tego typu w Europie i skupiają corocznie setki profesjonalistów z branży szkutniczej. SALON NAUTICO w Barcelonie to targi kierowane przede wszystkim do producentów i dystrybutorów sprzętu pływającego różnego rodzaju (w tym jachtów, łódek, żaglówek), ale również do przedstawicieli firm produkujących wszelkiego rodzaju akcesoria na potrzeby przemysłu jachtowego (np. oświetlenie, akumulatory, żagle, itp.). 51. edycja Targów odbędzie się w dniach 26-30 września 2012 r., zamiast w listopadzie jak miało to miejsce podczas poprzednich edycji. Nowością w tym roku jest to, że cała wystawa odbywać się będzie wyłacznie w Port Vell. Oprócz zacumowanych tam, jak co roku, dużych łodzi żaglowych i motorowych, na powierzchni wystawienniczej w porcie prezentowane będą także mniejsze jednostki pływające i materiały produkowane na rzecz przemysłu jachtowego. W zeszłorocznej edycji Targów wzięło udział ponad 320 wystawców krajowych i zagranicznych z 35 krajów, a odwiedziło je ok. 110 tyś. zwiedzających. Na polskim stoisku targowym Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji w Madrycie, stworzonym wspólnie z Klastrem Polskie Jachty i Grupą ICM, zaprezentowanych zostało 11 jednostek pływających wyprodukowanych w polskich stoczniach. www.madrid.trade.gov.pl 25