Longin O l e s i ń s k i i Henryk S z e l e g i e w i c z

FRAGMENTA POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FAUNISTICA Tom XIX Warszawa, 25 II 1974 Nr 12 Longin O l e s i ń s k i i Henryk S z e l e g i e w i c z Mszyce ( H om optera, A phidodea) okolic Chrzanowa W przeciwieństwie do stosunkowo dobrze poznanej afidofauny północnej części Polski (Pobrzeże Bałtyku, Pojezierza, Niż), południowa część naszego kraju należy do najsłabiej pod względom afidofaunistyeznym zbadanych obszarów Polski. Dotyczy to zarówno wyżynnej, jak i górskiej części tego obszaru, na którym badania afidofaunistyczne miały dotąd jedynie charakter rekonesansowych badań rejestracyjnych. Wyżynnej części Polski dotyczą jedynie trzy prace ( J u d e n k o 1930-31, S z e l e g i e w i c z 1964, H u c u l a k 1967) oraz kilka drobnych notatek zebranych i zinterpretowanych w Katalogu mszyc Polski ( S z e l e - g i e w i c z 1968). Stan poznania afidofauny Karpat i Sudetów omówiony został ostatnio dość wyczerpująco w notatkach o mszycach Babiej Góry (S z e l e g i e w i c z 1972). Pewne wyobrażenie o nikłym stanie poznania mszyc południowej Polski dają następujące liczby. Na ogólną liczbę 670 form (gatunków i podgatunków) wykazanych do chwili obecnej z Polski, z jej części północnej znamy 600, a z południowej tylko 475 (w tym 74 wykazano dopiero w niniejszej pracy). Należy przy tym podkreślić, że afidofauna południowej części kraju jest znacznie bogatsza od afidofauny północnej Polski. Świadczą o tym dowodnie następujące dane. Gatunków borealnycli i subatlantyckich, ograniczonych w swym występowaniu w yłącznie do północnych, stosunkowo dobrze poznanych obszarów Polski, jest w naszej faunie zaledwie 26, natomiast gatunków występujących wyłącznie w wyrywkowo tylko zbadanej południowej Polsce, a więc górskich, submedyterranejskich i subpontyjskich, znamy już obecnie ponad 40. Praca niniejsza zawiera wykaz mszyc zebranych w zachodniej części powiatu chrzanowskiego. Powiat Chrzanów należy administracyjnie do województwa krakowskiego i położony jest na południowo-zachodnim skraju W yżyny Krakowsko-Częstochowskiej i w północno-wschodniej części Kotliny Oświęcimskiej. Według podziału na krainy, przyjętego w Katalogu Fauny Polski, zachodnie krańce powiatu należą do Śląska Górnego, a pozostała część do W yżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Materiały do niniejszej pracy zostały zebrane w zachodniej części powiatu chrzanowskiego w latach 1966-1968 przez L. O l e s i ń s k i e g o. Część tych materiałów została spreparowana i wstępnie oznaczona przez mgra S. H u c u l a k a. Po jego tragicznej śmierci materiały te WTaz z całym zbiorem H u c u l a k a przejął Instytut Zoologii PAN, jednak bez odpowiedniej dokumentacji. Uporządkowanie tych materiałów, ich identyfikacja i odtworzenie numeracji na podstawie notatek terenowych okazało się tak pracochłonne, że ich opracowanie taksono

3 2 0 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 2 miczne uległo daleko idącej zwłoce. Obniżyło to znacznie ich wartość muzealną, gdyż zawierały one wiele gatunków nowych dla nauki, opisanych dopiero ostatnio przez obcych autorów. Wykaz niniejszy obejmuje 234 formy (gatunki i podgatunki) mszyc, w tym 74 dotąd z południowej części kraju nie notowane oraz 18 nowych dla fauny Polski. Z tych ostatnich szczególnie interesującymi okazały się: Tetraneura africana, Ohaitophorus hypogeus, Debilisiphon seselii i ProtapMs striata, które nie były dotąd znane z Europy Środkowej, oraz Aulacorthum sedens i Pleotrichopliorus deviatus, opisane ostatnio z terenu NRD. Większość materiału zebrana została w samym Chrzanowie (133 gatunki, w tym 16 nowych dla Polski). W Trzebini zebrano 41 gatunków (w tym dwa nowe dla fauny Polski), w B o rowcu 28, w Szczakowej 8, w Zagórzu 2, a w Kątach, Kościelcu i Kroczyniecku po 1 gatunku. Jeden gatunek, Uroleucon tanaceti, zebrany został przez H u c u l a k a poza obszarem powiatu chrzanowskiego, a mianowicie w Kluczkach pow. Olkusz, czyli już na obszarze W yżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Niniejszy wykaz jest w chwili obecnej jednym z najpełniejszych wykazówr m szyc z terenu wyżynnej Polski i daje dość dobro wyobrażenie 0 składzie gatunkowym i stosunkach ilościowych mszyc na południu Polski. WYKAZ GATUNKÓW W PORZĄDKU SYSTEMATYCZNYM Adelgidae 1. Pineus pin i ( E a t z e b u r g ). Chrzanów, 23 Y III 1967, na korze starszych gałęzi sosny pospolitej (P in u s sylvestris), bezskrzydłe dziew oródki w ydzielające obficie woskowy puszek. G atunek pospolity w całym kraju, ale w okolicach C hrzanow a dośó rzadki. 2. Adelges laricis Y a l l o t. Chrzanów, 31 V II 1967, n a szpilkach m odrzewia europejskiego (Larix decidua), liczne larw y wydzielające obficie woskowy puszek. Pospolity na południu kraju, w północnej części kraju głównie w p a r kach i sztucznych zadrzew ieniach. 3. Sacchiphantes abietis (L i n n a e u s ). Chrzanów, 16 V I 1967, liczne larwy w wyroślach u podstaw y jednorocznych pędów świerka pospolitego (Picea abies). P ospolity w całym k raju, n a b ad an y m teren ie dośó częsty. 4. Sacchiphantes viridis ( E a t z e b u r g ). Chrzanów, 31 V II 1967, jedna uskrzydlona dziew oródka zbłąk an a na okrzynie szerokolistnym (!). Dośó pospolity w całym k raju, zwłaszcza w południow ej części. Pemphigidae 5. Eriosoma lanigerum (H a u s m a n n ). Chrzanów, 1 X 1967, u podstaw y odrośli korzeniow ych jab ło n i (M alus domestica), bardzo liczne bezskrzydłe 1 uskrzydlone dzieworódki. Z nany szkodnik jabłoni, pospolity w całej Polsce z w y jątkiem gór i północno-w schodniej części k raju. *6. Tetraneura africana v a n d e r G o o t. Chrzanów, 18 IX 1966 i 1 X 1967, u nasady źdźbeł i na szyjce korzeniowej trzcinnika piaskowego (Calamagrostis epigeios),bezskrzydłe dzieworódki i larwy. G atunek nowy dla fauny Polski i E uropy Środkowej. Znany był wyłącznie z południowej E uropy i Afryki. O kazy z Polski różnią się dośó w yraźnie niektórym i cecham i m orfologicznym i

3 Mszyce okolic Chrzanowa 321 i rośliną żywicielską od okazów znanych nam z Afryki. Być może, że należą one do odrębnego podgatunku i są prawdopodobnie identyczne z okazami znanym i z Ukrainy, które również znalezione zostały na korzeniach trzcinnika piaskowego. 7. Tetraneura ulmi (L in n a e t js). Chrzanów, 21 V III 1967, na korzeniach życicy trw ałej (Lolium perenne), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rówki; 22V III 1967, u nasady źdźbeł i na korzeniach kostrzewy szczeciniastej (Festuca duriuscula), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rów ki. Pospolity w całym kraju, w okolicach Chrzanowa dość częsty. W parkach w yrządza szkody sam otnie stojącym wiązom; notowany także jako szkodnik zbóż i traw nasiennych. 8. Prociphilus xylostei (D e Ge e r ). Szczakowa pow. Chrzanów, 16 V I 1967, w poskręcanych, szczytowych liściach hodowanego wiciokrzewu (Lonicera sp. cult.), uskrzydlone m igrantki i nim fy; Chrzanów, 16 V I 1967, na dolnej stronie liści wiciokrzewu (Lonicera xylosteum), nim fy i larwy. Pospolity w całym kraju, m igruje z wiciokrzewów na korzenie świerków. W okolicach Chrzanowa dość częsty. 9. Pemphigus populinigrae (S c h r a n k ). Zagórze pow. Chrzanów, 24 V III 1967, na łodydze i liściach szarotki (Gnaphalium uliginosum), liczne bezskrzydłe dzieworódki. G atunek m igrujący z topoli czarnej na szarotki i niciennicę; pospolity w całym k raju. 10. Geoica eragrostidis (P a s s e r in i) ( = G. utricularia M o r d v il k o nec P a s - s e r i n i). Chrzanów, 21 V III 1967, na korzeniach włośnicy zielonej (Setaria viridis), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek bardzo rzadki, zn an y u nas d o tąd tylko z okolic W arszaw y. Thelaxidae 11. Anoecia corni (P a r r ic iu s ). Chrzanów, 19 V III 1967, na korzeniach m ietlicy pospolitej (Agrostis vulgaris), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rówki; 24 V III 1967, na korzeniach kupkówki pospolitej (Dactylis glomerata), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki; 18 IX 1968, na dolnej stronie liści derenia świdwy (Gornus sanguinea), uskrzydlone reem igrantki; Trzebinia pow. Chrzanów, 26 V III 1967, na korzeniach mietlicy pospolitej (Agrostis vulgaris), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Pospolity w całym kraju, m igruje z derenia na korzenie różnych traw. W okolicach Chrzanowa wszędzie pospolity i liczny. 12. Anoecia nemoralis B o r n e r. Chrzanów, 1 X 1967, na korzeniach i rozłogach w iechliny łąkow ej (Poa pratensis), bezskrzydłe dzieworódki. G a tu n ek dość rzadki, zn an y u nas d o tąd tylko z okolic Bydgoszczy. 13. Glyphina betulae (L in n a e u s ). Chrzanów, 16 V I 1967, na szczytach gałązek i m łodych liściach brzozy brodawkowanej (Betula pendula), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek dość pospolity w całym kraju.

322 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 4 Lachnidae 14. Lachnus longirostris (M o b d v il k o ). Chrzanów, 19 IX 1966, na korze starszych gałęzi dębu szypułkowego (Quercus robur), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek znany u nas dotąd zaledwie z kilku stanow isk w północnej części kraju. 15. Trama troglodytes v. H e y d e n. Trzebinia pow. Chrzanów, 1 X 1967, na szyjce korzeniowej ostrożnia polnego (Cirsium arvense), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 24 V III 1967, na szyjce korzeniowej brodaw nika jesiennego (Leontodon autumnalis), bezskrzydłe dzieworódki i larw y odwiedzane przez m rów ki; 1 X 1967, na korzeniach krw aw nika (Achillea millefolium), bezskrzydłe dzieworódki. Dość pospolity w całym kraju, notowany jako szkodnik warzyw i ziół upraw nych. W okolicach C hrzanow a dość częsty. 16. Ginara boerneri H il l e B i s L a m b e b s. Chrzanów, 31 V II 1967, na korze starszych gałązek m odrzew ia europejskiego (Larix decidua), bezskrzydłe dziew oródki; 2 X 1967, na korze jednorocznych gałązek modrzewia (L. decidua), bezskrzydłe dzieworódki; Borowiec pow. Chrzanów, 19 IX 1966, na rocznej gałązce modrzewia (L. decidua), larw y; 17 V I 1967, na młodych gałązkach m odrzew ia (L. decidua), bezskrzydłe dziew oródki. G atunek szeroko rozprzestrzeniony w całej Polsce. W okolicach Chrzanow a dość pospolity i częsty. 17. Ginara juniperi (D e G e e b ). Chrzanów, 18 V I 1967, bezskrzydłe dzieworódki i larw y w ytrząśnięte z jałow ca pospolitego (Juniperus communis). G a tu nek pospolity w całym k raju. 18. Ginara pinea (M o b d v il k o ). Chrzanów, 18 IX 1966, na końcach gałązek, między szpilkami sosny pospolitej (Pinus sylvestris), larwy. Najpospolitszy gatunek sosnowy w Polsce, znany z całego praw ie kraju. 19. Ginara pin i (L i n n a e u s ). Chrzanów, 19 IX 1966, na korze starszych gałęzi sosny pospolitej (Pinus sylvestris), samice amfigoniczne i bezskrzydłe sam ce; 16 V I 1967, na m łodych, jednorocznych gałązkach sosny (P. sylvestris), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki oraz liczne nimfy. Pospolity w całym kraju, w przeciwieństwie do poprzedniego gatunku tw orzy zazwyczaj duże kolonie. 20. Schizolachnus pineti (F a b b ic i u s ). Chrzanów, 18 V I 1967, na szpilkach sosny B anksa (Pinus Banksiana), bezskrzydłe dzieworódki i nim fy; 18 IX 1966, n a szpilkach sosny pospolitej (Pinus sylvestris), sam ice am figoniczne i uskrzydlone sam ce; 19 IX 1966, na szpilkach sosny czarnej (Pinus nigra), bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym kraju, żeruje na różnych gatunkach sosen. W okolicach Chrzanow a dość częsty. 21. Eulachnus agilis (K a l t e n b a c h ). Chrzanów, 18 IX 1966, na szpilkach sosny pospolitej (Pinus sylvestris), bezskrzydłe dziew oródki. G atunek znany u nas ledwie z kilkunastu stanowisk. Prawdopodobnie w ystępuje w całym k raju, ale wszędzie dość rzad k i i n iez b y t liczny.

5 Mszyce okolic Chrzanowa 323 Chaitophoridae 22. Periphyllus acericola (W a l k e r ). Chrzanów, 17 V I 1967, na dolnej stronie liści jaw oru (Acer pseudoplatanus), bezskrzydłe dzieworódki. Znany u nas zaledwie z kilku stanow isk, ale praw dopodobnie w ystępuje w całym k raju. 23. Periphyllus testudinaceus (F e r n i e ). Chrzanów, 17 V I 1967, na ogonkach liściowych jaw oru (Acer pseudoplatanus), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. G atunek ten żeruje na różnych gatunkach klonów i występuje dość pospolicie w całym k raju. 24. Chaitophorus capreae (M o s l e y ). Chrzanów, 2 X 1967, na dolnej stronie liści iwy (Salix caprea), samice amfigoniczne i bezskrzydłe samce. Znany u nas zaledwie z kilku stanow isk rozproszonych po całym k raju, ale praw dopodobnie dość pospolity. *25. Chaitophorus hypogeus S ch o ttteden. Trzebinia pow. Chrzanów, na przygiętej do ziemi gałązce w ierzby (Salix rosmarinifolia), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek nowy dla fauny Polski, znany dotąd tylko z Belgii i Holandii. Żeruje na przyziem nych częściach rośliny i jest łatw y do odróżnienia od pozostałych gatunków rodzaj u, dzięki c h a ra k te ry sty cznej larw alnej sklerotyzacji ciała. 26. Chaitophorus leucomelas K o c h. Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na szczytach młodych gałązek, ogonkach liściowych i liściach topoli czarnej (Populus nigra), bezskrzydłe dzieworódki; Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, na dolnej stronie liści topoli czarnej (P. nigra), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 18 V III 1967, na liściach topoli czarnej (P. nigra), bezskrzydłe dzieworódki. P ra w dopodobnie rozm ieszczony w całym k raju, ale znany d o tąd tylko z kilk u n a stu stanow isk. W okolicach Chrzanowa dość pospolity. 27. Chaitophorus populeti (P a n z e r ). Borowiec pow. Chrzanów, 19 IX 1966, na dolnej stronie liści osiki (Populus tremula), bezskrzydłe dzieworódki oraz bezskrzydłe i uskrzydlone samce; Chrzanów, 18 V I 1967, na szczytach młodych gałązek i ogonkach liściowych osiki (P. tremula), bezskrzydłe dzieworódki; 18 V III 1967, na szczytach gałązek i ogonkach liściowych topoli białej (Populus alba), bezskrzydłe dziew oródki; 19 V I I I 1967, na końcach gałązek osiki (P. tremula), bezskrzydłe dzieworódki. Szeroko rozm ieszczony w całym k raju, w ystępu je w bardzo różnych siedliskach. W okolicach Chrzanowa pospolity. 28. Chaitophorus ramicola (B ó r n e r ). Chrzanów, 2 X 1967, na młodych gałązkach iwy (Salix caprea), bezskrzydłe dzieworódki i samice amfigoniczne. U nas dość rzadki, znany zaledwie z pięciu stanowisk w północnej Polsce. Okazy z Chrzanowa m ają, w przeciwieństwie do okazów z północy kraju, wyraźnie zrośnięte te rg ity odwłoka. 29. Chaitophorus samjaponicus niger M o r d v il k o. Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na dolnej stronie wierzby kruchej (Salix fragilis), bezskrzydłe dzieworódki i larwy. Rozmieszczony w całej prawie Polsce, ale występuje dość lokalnie.

3 2 4 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 6 30. Ghaitophorus truncatus ( H atjsm ann). Chrzanów, 19 V I 1967, n a m łodych liściach w ikliny (Salix purpurea), bezskrzydłe dziew oródki. P raw dopodobnie rozm ieszczony w całym k raju, ale zn an y d o tąd ty lko z k ilku stanow isk. 31. Sipha glyceriae (K a l t e n b a c h ). Trzebinia pow. Chrzanów, 20 Y I 1967, bezskrzydła dzieworódka w ytrzęsiona z tra w ; 20 Y I 1967, na świbce błotnej (Triglocłiin palustris), bezskrzydłe dziew oródki; Chrzanów, 19 V I 1967, w kw iatostanach m anny jadalnej (Glyceria fluitans) i w kw iatostanach wyczyńca kolankowego (Alopecurus geniculatus) oraz na liściach m ietlicy psiej (Agrostis canina), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek w ystępujący na w ilgotnych łąkach i nad brzegam i wód, dość pospolity w całym k raju ; w okolicach Chrzanowa dość częsty. 32. Sipha kurdjumovi M o r d v il k o. Trzebinia pow. Chrzanów, 20 Y I 1967, na liściach m annicy odstającej (Puccinellia distans), bezskrzydłe dzieworódki; Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na górnej stronie liści perzu (Agropyron repens), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 19 V I 1967, na liściach wiechliny zwyczajnej (Poa trivialis), bezskrzydłe dzieworódki i larwy. Prawdopodobnie dość pospolity w całej Polsce, ale znany dotąd wyłącznie z północnej części kraju. 33. Sipha maydis graminis K a l t e n b a c h. Chrzanów, 24 V III 1967, na liściach i w pochwach liściowych trzcinnika piaskowego (Calamagrostis epigeios), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Dość pospolity w całym k raju, zwłaszcza w m iejscach piaszczystych i silnie nasłonecznionych. 34. Chaetosiphella berlesei ( D e l Gu e r c io ). C hizanów, 19 V I 1967, na liściach kostrzewy czerwonej (Festuca rubra), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek kseroterm ofilny, znany u nas dotąd tylko z trzech stanow isk w północnej Polsce. 35. Atheroides hirtellus H a l i d a y. Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, bezskrzydłe dzieworódki w ytrząśnięte ze śm iałka pogiętego (Deschampsia caespitosa). G atunek bardzo rzadki, znany u nas dotąd zaledwie z dwóch stanow isk w północnej części k raju. 36. Atheroides serrulatus H a l i d a y. Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na liściach kostrzewy szczeciniastej (Festuca duriuscula), uskrzydlona i liczne bezskrzydłe dzieworódki; Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, na liściach wiechliny zwyczajnej (Poa trivialis), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 16 V I 1967, na liściach szczotlichy siwej (Gorynephorus canescens), bezskrzydłe dzieworódki i larw y; 16 V I 1967, na liściach kostrzewy szczeciniastej (Festuca duriuscula), bezskrzydłe dzieworódki; 17 V I 1967, na wiechlinie spłaszczonej (Poa compressa), bezskrzydłe dziew oródki; 19 V I 1967, n a wiechlinie zw yczajnej (Poa trivialis) i wiechlinie spłaszczonej (P. compressa), bezskrzydłe dzieworódki. Rozmieszczony w całej Polsce i w ystępujący w bardzo różnych siedliskach od w ilgotnych po sk rajn ie suche. W okolicach Chrzanow a bardzo pospolity. 37. Laingia psammae T h e o b a l d. Chrzanów, 24 V III 1967, na dolnych pachw inach liściowych trzcin n ik a piaskow ego (Calamagrostis epigeios), bezskrzy

7 Mszyce okolic Chrzanowa 325 dłe dziew oródki odw iedzane przez m rów ki. Dość pospolity na w ydm ach n a d m orskich i wydm ach śródlądowych w północnej części krajn. Z południowej Polski d o tąd nie był notow any. Drepanosiphidae 38. Drepanosiphum platanoidis (S c h r a n k ). Chrzanów, 17 V I 1967, na dolnej stronie liści klonu ostrolistnego (Acer platanoides), uskrzydlone dzieworódki i nim fy. P ospolity w całym k raju, zwłaszcza na jaw orach. 39. PhyllapMs fagi (L i n n a e u s ). Chrzanów, 16 V I 1967, na dolnej stronie liści buka (Fagus sylvatica), uskrzydlone dzieworódki i larwy. Pospolity w całym areale buka, poza ty m tak ż e w park ach. W ydziela duże ilości spadzi. 40. Symydobius oblongus (v. H e y d e n ). Borowiec pow. Chrzanów, 19 I X 1966, na starszych gałązkach brzozy brodaw kowatej (Betula pendula), bezskrzydłe dzieworódki. W ystępuje w całym kraju, na północy dość pospolity, ale lokalnie naw et dość rzadki. 41. Euceraphis punctipennis (Z e t t e r s t e d t ). Borowiec pow. Chrzanów, 19 IX 1966, na dolnej stronie liści brzozy brodawkowatej (Betula pendula), pojedyncze uskrzydlone dzieworódki. Dość pospolity w całym kraju, lokalnie w ystępuje naw et masowo. 42. Galaphis flava M o r d v il k o. Borowiec pow. Chrzanów, 19 IX 1966, n a dolnej stronie m łodych liści brzozy brodaw kow atej (Betula pendula), usk rzy dlone dziew oródki; Chrzanów, 2 X 1967, na dolnej stronie liści brzozy brodaw kowatej (B. pendula), samice amfigoniczne. G atunek dość pospolity w całym k raju, w okolicach Chrzanowa dość częsty. 43. Eucallipterus tiliae (L i n n e a u s ). Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na dolnej stronie liści lipy drobnolistnej (Tilia cordata), uskrzydlone dzieworódki. W ystępuje w całej Polsce i produkuje duże ilości spadzi. Wszędzie spotykany, ale m iejscam i rzadki. 44. Myzocallis castanicola B a k e r. Chrzanów, 16 V I 1967, na dolnej stronie liści dębu szypułkowego (Quercus robur), uskrzydlone dzieworódki i larwy. U nas dość rzadki, znany zaledwie z kilku stanow isk, głównie n a północy k raju. 45. Myzocallis coryli (G o e t z e). Chrzanów, 18 IX 1966, na dolnej stronie liści leszczyny (Corylus avellana), uskrzydlone dzieworódki. Dość pospolity w całym kraju od B ałtyku po K arpaty. 46. Tuberculoides annulatus ( H a r t ig ). Chrzanów, 18 I X 1966 i 16 V I 1967, na dolnej stronie liści dębu szypułkowego (Quercus robur), uskrzydlone dziew oródki i nim fy. G atunek kosm opolityczny, pospolity w całej Polsce. 47. Pterocallis albida B ó r n e r. Chrzanów, 18 V I 1967, na dolnej stronie liści olchy szarej (Alnus incana), bezskrzydłe dzieworódki. Prawdopodobnie występuje w całej Polsce wzdłuż rzek i strum ieni, ale odnotowany dotąd tylko z dziesięciu stanow isk rozproszonych w całym kraju. 48. Pterocallis alni (D e Ge e r ). Szczakowa pow. Chrzanów, 16 V I 1967,

326 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 8 na dolnej stronie liści olchy czarnej (Alnus glutinosa), pojedyncze uskrzydlone dziew oródki i larw y. U nas dość pospolity w olsach oraz nad rzekam i i s tr u mieniami. 49. Therioaphis riehmi (B o r n e r ). Chrzanów, 16 V I 1967, uskrzydlona dzieworódka i larw y w ytrząśnięte z nostrzyka żółtego (Melilotus officinalis)-, 21 V I I I 1967, n a dolnej stronie liści no strzy k a białego (M. albus), pojedyncze la r wy i nimfy. U nas znany dotąd zaledwie z kilku stanowisk w północnej części kraju. 50. Therioaphis tenera (A iz e n b e r g ). Chrzanów, 17 V III 1967, na dolnej stronie liści karagany (Caragana arborescens), uskrzydlone dzieworódki. G atunek wschodnioeuropejski, rozszerzający stopniowo swój zasięg w kierunku zachodnim. W Polsce pojaw ił się dopiero w połowie lat sześćdziesiątych i znany był dotąd ty lk o z północnej części k ra ju (Białowieża, W arszaw a, O lsztyn, Poznań). 51. Therioaphis trifolii (M o n e l l ). Chrzanów, 17 V I 1967, n a liściach koniczyny polnej (Trifolium arvense), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki; na liściach lucerny (Medicago media), uskrzydlone dzieworódki. Praw dopodobnie dość pospolity w całym k ra ju, ale n o tow any d o tąd głównie z północnej Polski. 52. Subsaltusaphis ornata (T h e o b a l d ). Chrzanów, 18 V I 1967, na turzycy siwej (Carex glauca), bezskrzydłe dzieworódki; Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, na liściach tu rz y c y błotnej (Carex acutiformis), bezskrzydłe dzieworódki. U nas zn an y d o tą d ty lk o z okolic O lsztyna i P oznania. 53. Saltusaphis iberica ( B o r n e r ). Chrzanów, 19 V I 1967, bezskrzydłe dzieworódki i larw y w ytrząśnięte z turzycy owłosionej (Carex hirta)-, Trzebinia pow. Chrzanów, 20 VI 1967, na liściach turzycy owłosionej (C. hirta), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dość rzadki, znany u nas zaledwie z pięciu stanowisk w północnej części k raju. Aphididae 54. Pterocomma jachsoni T h e o b a l d. Chrzanów, 23 V III 1967, na leżących na ziem i gałązkach w ikliny (Salix purpurea), bezskrzydłe dziew oródki odw iedzane przez m rów ki; 2 X 1967, na m łodych gałązkach iwy (Salix caprea), bezskrzydłe dzieworódki i bezskrzydłe samce. Znany u nas zaledwie z kilkunastu stanow isk, głównie w północnej części k raju. 5 5. Pterocomma pilosum B tjckton. Chrzanów, 19 IX 1 9 6 6, u nasady gałązek wikliny (Salix purpurea), pod przykryciem z grudek ziemi naniesionych przez m rówki, bezskrzydłe dzieworódki. U nas notow any zaledwie z kilku stanow isk rozproszonych w północnej części kraju, z których większość leży już poza zw arty m zasięgiem tego gatu n k u. 56. Hyalopterus pruni (G e o f f r o y ). Borowiec pow. Chrzanów, 19 IX 1966, na górnej stronie liści trzciny (Phragmites communis), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 17 V I 1967, na dolnej stronie m łodych liści tarn in y (Prunus spinosa), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek pospolity w całym kraju, notow any jako szkodnik śliwy i w ektor chorób wirusow ych.

9 Mszyce okolic Chrzanowa 327 57. Rhopalosiphum maidis (F it c h ). Trzebinia pow. Chrzanów, 16 V III 1967, na obu stronach liści i na źdźble pod kw iatostanem włośnicy zielonej (Setaria viridis), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. U nas dość rzadki, zn an y zaledwie z kilku stanow isk. 58. Rhopalosiphum padi (L i n n a e u s ). Chrzanów, 19 VI 1967, w kw iatostanach sitowia leśnego (Scirpus sylvaticus) i na źdźble pod kw iatostanem wyczyńca kolankowatego (Alopecurus geniculatus), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek kosmopolityczny, u nas pospolity na czeremchach i traw ach. Notowany jako szkodnik zbóż i w ektor kilku chorób wirusow ych roślin. 59. ParaschizapMs caricis (S c h o u t e d e n ). Chrzanów, 22 V III 1967, w pochwach i na blaszkach liściowych turzycy owłosionej (Garex hirta), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Prawdopodobnie w ystępuje w całej Polsce, ale z n an y d o tąd ty lko z kilku stanow isk n a północy kraju. 60. ParaschizapMs scirpi (P a s s e r in i). Trzebinia pow. Chrzanów, 20 VI 1967, na dolnej stronie i w pachwinach liści pałki szerokolistnej (Typha latifolia), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dość rzadki, znany u nas dotąd tylko z kilku stanow isk. 61. Schizaphis agrostis H il l e R is L a m b e r s. Chrzanów, 19 V I 1967, bezskrzydłe dzieworódki w ytrzęsione z m ietlicy psiej (Agrostis canina) i w iechliny spłaszczonej (Poa compressa). G atunek słabo pozany i trudny do odróżnienia od innych gatunków kom pleksu graminum. U nas znany b y ł d o tąd tylko z O lsztyna. 62. Schizaphis hold H il l e R is L a m b e r s. Chrzanów, 19 VI 1967 i Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, bezskrzydłe i jedna uskrzydlona dzieworódka wytrzęsione z kłosówki wełnistej (Holcus lanatus). Podobnie jak poprzedni, należy do trudnego pod względem taksonom icznym kompleksu graminum''"' i znany był u nas dotąd tylko z Poznania. 63. Schizaphis weingaertneriae H il l e R is L a m b e r s. Chrzanów, 16 V I 1967 i Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na liściach i źdźbłach szczotlichy siwej (Corynephorus canescens), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. G atunek psamm ofilny o charakterze subatlantyckim. U nas znany dotąd tylko z kilku s ta nowisk na północy kraju. 64. Euschizaphis palustris (T h e o b a l d ). Trzebinia pow. Chrzanów, 20 VI 1967, w kw iatostanach świbki błotnej (Triglochin palustris), bezskrzydłe dzieworódki; 26 V III 1967, na zielonych owocach i szypułkach situ (Juncus sp.), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dość rzadki, znany u nas dotąd tylko z rezerw a tu Chlebowo pow. O borniki av W ielkopolsce. 65. Aphis acanthi S c h r a n k. Szczakowa pow. Chrzanów, 16 V I 1967, na szczytach m łodych pędów ostrożnia polnego (Cirsium arvense), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek znany u nas zaledwie z trzech stanowisk, ale przeważnie nie odróżniany od Aphis fabae S c o p. i A. solanella T h e o b. Prawdopodobnie pospolity w całym k raju. *66. Aphis acanthoides B ó r n e r. Chrzanów, 17 VI 1969, na szczytach pędów i liściach ostu nastroszonego (Carduus acanthoides), uskrzydlona i liczne

3 2 8 L. Olesiński i H. Szelegicwicz 10 bezskrzydłe dzieworódki. G atunek nowy dla fauny Polski, znany dotąd tylko z Europy. 67. Aphis acetosae L i n n a e u s. Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1 9 6 7, na dolnej stro n ie liści szczawiu zw yczajnego (Rumex acetosa), bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki; Chrzanów, 17 V I 1 9 6 7, u podstaw y pędów szczawiu polnego (Rumex acetosella), bezskrzydłe dzieworódki; 18 V I 1967, na ogonkach liściowych i najniższych, przyziem nych częściach szczawiu zwyczajnego (Rumex acetosa), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki pod przykryciem z grudek piasku naniesionych przez m rów ki; 23 V I I I 1 9 6 7, u nasady łodygi i na podziem nych rozłogach szczawiu polnego (R. acetosella), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dośó pospolity w całym kraju, ale słabo poznany, w ym agający rewizji taksonom icznej. Między populacjam i ze szczawiu polnego a populacjam i ze szczawiu zw yczajnego istn ieją w yraźne i stałe różnice morfologiczne. 68. Aphis balloticola S z e l e g ie w ic z. Chrzanów, 16 V I 1967, na wierzchołku pędu m ierznicy czarnej (Ballota nigra), larw y różnych stadiów rozwojowych. U nas bardzo rzadki i notow any dotąd tylko z dwóch stanowisk na północy kraju. 69. Aphis chloris K o ch. Chrzanów, 18 IX 1 966, na korzeniach i u nasady pędów dziurawca (Hypericum perforatum), bezskrzydłe dzieworódki. Gatunek dośó pospolity w całym k raju. 70. Aphis clinopodii P a s s e r i n i. Chrzanów, 18 IX 1966, na podziem nych częściach czyścicy storzyszka (Calamintha vulgaris), bezskrzydłe dzieworódki; 17 V I 1 9 6 9, na szczytach pędów czyścicy (C. vulgaris), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek ciepłolubny i dośó rzadki, znany u nas dotąd zaledwie z trzech stanowisk. * 7 1. Aphis comosa ( B o r n e r ). Chrzanów, 18 V III 1 9 6 7, u nasady łodygi nostrzyka żółtego (Melilotus officinalis), bezskrzydłe dzieworódki; 2 3 V III 1967, na całej łodydze od nasady aż po kw iatostan nostrzyka białego (Melilotus albus), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek nowy dla fauny Polski i do niedaw na stale m ylony z innym i. Mszyce podaw ane dotąd pod t ą nazw ą z Polski należą do innego g a tu n k u (A. pseudocomosa). 72. Aphis confusa (W a l k e r ). Chrzanów, 17 V I 1967, na łodydze świerzbicy polnej (Knautia arvensis) i u nasady łodygi driakw i żółtawej (Scabiosa ochroleuca), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rów ki; 21 V III 1967, na dolnej stronie liści i ogonkach liściow ych driakw i żółtaw ej (8. ochroleuca), bezskrzydłe dzieworódki. Praw dopodobnie dośó pospolity w całej Polsce, ale notow any dotąd tylko z kilku stanowisk. 73. Aphis craccae L i n n a e e t s. Chrzanów, 18 IX 1 9 6 6, na szczytach pędów wyki ptasiej ( Vicia cracca), uskrzydlona i liczne bezskrzydłe dzieworódki. Dośó pospolity gatunek w całym kraju, w ystępujący na łąkach i pastw iskach. 7 4. A phis craccivora craccivora K o ch. W okolicach Chrzanow a bardzo pospolity (1 0 próbek) i znaleziony na następujących roślinach: Robinia pseudacacia, Sarothamnus scoparius, Capsella bursa-pastoris, Coronilla varia, Lotus cornicu

11 Mszyce okolic Chrzanowa 329 latus, Lepidium ruderale, Melilotus albus i Fragaria vesca. Pospolity w całym k raju szkodnik roślin m otylkow atych i w ektor kilkunastu chorób wirusowych roślin. *75. Aphis craccivora loti K a l t e n b a c h. Trzebinia pow. Chrzanów, 1 X 1967, u nasady łodygi lucerny nerkow atej (Medicago lupulina), bez skrzydle dzieworódki, samice amfigoniczne i bezskrzydłe samce. Podgatunek nowy dla fauny Polski. Podaw ane dotąd pod nazwą lotiv okazy z Polski należą do innego gatunku (A. lotiradicis). 76. Aphis epilobii K a l t e n b a c h. Chrzanów, 19 V III 1967, na zielonych owocach w ierzbow nicy górskiej (Fpilobium montanum), bezskrzydłe dziew oródki. Praw dopodobnie dość pospolity w całej Polsce, ale notow any dotąd tylko z kilk u n astu stanow isk. 77. Aphis epipactis T h e o b a l d. Chrzanów, 19 V III 1967, w kw iatostanach kruszczyka rdzaw oczerw oncgo (Epipactis artropurpurea), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek ten jest nowy dla południowej Polski, znany był dotąd jedynie z kilku stanow isk na Pobrzeżu B ałtyku. 78. Aphis erigerontis H o l m a n. Chrzanów, 23 V III 1967, u nasady łodygi i na korzeniach przym iotna ostrego (Frigeron acer), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dość rzadki, znany u nas tylko z dwóch stanowisk na M azurach, a poza Polską w ykazany jedynie z K R D i Czechosłowacji. 79. Aphis euphorbiae K a l t e n b a c l i. Chrzanów, 17 V I 1967 i 22 V III 1 967, u nasady łodygi i w kw iatostanach wilczomleczu sosenki (Euphorbia cyparissiae), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rówki; 20 V III 1 967, na wilczomleczu obrotnym (Euphorbia helioscopia), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dość rzadki, ale prawdopodobnie rozmieszczony w całej Polsce. Notowany dotąd zaledw ie z k ilku stanow isk, zazwyczaj na m iejscach suchych i dobrze nasłonecznionych. 8 0. Aphis fabae S c o p o l i. W okolicach Chrzanowa (Borowiec, Trzebinia, Szczakowa) i w samym Chrzanowie bardzo pospolity (12 próbek), znaleziony na następujących roślinach: Chenopodium album, Berteroa incana, Aethusa cynapium, Galium mollugo, Philadelphus coronarius, V ida faba, Urtiea urens, M atricaria discoidea, Papaver rhoeas, Heracleum sphondylium i Evonymus verrucosa. Pospolity w całym kraju szkodnik, notow any także jako w ektor chorób w irusow ych. 81. Aphis farinosa G m e l in. W Chrzanowie i Trzebini oraz Borowcu dość pospolity (6 próbek), znaleziony na następujących ro ślin ach: Salix alba, S. caprea, S. cinerea, S. fragilis i S. purpurea. Pospolity w całym k raju od B ałtyku po K arp aty. 8 2. Aphis forbesi W e e d. Chrzanów, 23 V III 1967, na ogonkach liściowych poziomki pospolitej (Fragaria vesca), bezskrzydłe dzieworódki. W Polsce dość pospolity i notow any jako szkodnik truskaw ek oraz w ektor chorób w irusowych. 83. Aphis frangulae K a l t e n b a c h. Trzebinia pow. Chrzanów, 26 V III 1967,

330 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 12 na szypułkach kwiatów i owoców, na ogonkach liściowych i szczytach młodych pędów kruszyny (Frangula alnus), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 19 V I 1967, na szczytach m łodych gałązek k ruszyny (F. alnus), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki; 18 V III 1967, na zielonych owocach wierzbówki kiprzycy (Chamaenerion angustifolium), bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym kraju i w szędzie dość liczny. 84. Aphis galiiscabri S c h r a n k. Borowiec pow. Chrzanów,.18 V I 1967, na szczytach pędów przy tu lii pospolitej (Galium mollugo), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. Bozmieszczenie w Polsce słabo poznane. W ykazyw any głównie przez zoocecydiologów, ale dane te są niepewne. Przez afidologów notowany dotąd tylko z Olsztyna i Poznania. 85. Aphis genistae S c o p o l i. Chrzanów, 16 V I 1967, na szczytach pędów janow ca barwierskiego (Genista tinctoria), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. Z nany u nas zaledwie z k ilku stanow isk, ale praw dopodobnie szeroko rozm ieszczony w całym k ra ju, choć lokalnie rzadki. 86. Aphis grossularie K a l t e n b a c h. Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, n a szczytach m łodych pędów porzeczki złotej (Ribes aureus) pod osłoną odgiętych w dół liści, bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym kraju szkodnik agrestu. 87. Aphis helianthemi F e r r a r i. Chrzanów, 16 V I 1967, na szczytach pędów posłonka pospolitego (Helianthemum ovatum), uskrzydlone i bezskrzydłe dziew oródki. Bardzo rzadki gatunek, notow any u nas dotąd tylko z Przem yśla, ale praw dopodobnie w ystępujący lokalnie w całej południow ej części k raju. 88. Aphis hypochoeridis ( B o r n e r ). Chrzanów, 18 V III i 21 V III 1967, u nasady łodygi, na ogonkach liściowych i dolnej stronie liści prosieniecznika szorstkiego (Hypochoeris radicata), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Znany u nas dotąd tylko z kilku stanowisk, ale praw dopodobnie dość pospolity na łąkach i pastw iskach w całym k raju. 89. A phis intybi K o c h. Chrzanów, 17 V I 1967, u n asady ogonków liściowych cykorii podróżnika (Cichorium intybus), bezskrzydłe dzieworódki pod gruzełkam i ziem i naniesionym i przez m rów ki. G atunek dość pospolity na m iedzach, przydrożach i wzdłuż torów kolejowych, ale notow any dotąd tylko z niew ielu stanow isk. 90. Aphis hlimeschi ( B o r n e r ). Borowiec pow. Chrzanów, 18 V I 1967, u nasady pędów i na korzeniach przelotu pospolitego (Anthyllis vulneraria), bezskrzydła dzieworódka wraz z larwam i. Bardzo rzadki gatunek term ofilny, znany u n a s ty lko z okolic Szczytna. 91. Aphis lambersi ( B o r n e r ). Chrzanów, 21 V III 1967, u nasady łodygi m archw i (Baucus carota), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Praw dopodobnie rozmieszczony w całym kraju, ale znany dotąd tylko z kilku stanow isk na niżu i w w yżynnej części Polski. 92. Aphis leontodontis ( B o r n e r ). Chrzanów, 24 V III 1967, u nasady rozetki liściowej brodaw nika zw yczajnego (Leontodon hispidus), bezskrzydłe dziewo

13 Mszyce okolic Chrzanowa 331 ródki. U nas dość rzadki, notow any dotąd zaledwie z trzech stanow isk na północy kraju. 93. Aphis longini H tjctjlak. Trzebinia pow. Chrzanów, 26 V III 1967, u podstaw y pędów świerzbicy polnej (K nautia arvensis), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. G atunek opisany niedawno z okolic Chrzanowa, w ykazany poza ty m ty lk o z Czechosłowacji. 94. A phis lotiradicis St r o y a n. Chrzanów, 14 V III 1967, na szyjce korzeniowej kom onicy zw yczajnej (Lotus corniculatus), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek dość rzadki, notowany u nas dotąd tylko z dwóch stanow isk na M azurach (jako Aphis loti). 9 5. Aphis mirifica (B o r n e r ). Chrzanów, 19 V III i 2 4 V III 1 9 6 7, u podstaw y łodygi i na szyjce korzeniowej wierzbówki kiprzycy (Chamaenerion angustifolium), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Dość częsty w północnej części kraju w borach sosnowych, zwłaszcza na porębach i innych prześw ietlonych m iejscach. Z południa k ra ju d o tąd nie notow any. 96. Aphis nasturtii K a l t e n b a c h. Chrzanów, 16 V I 1967, w kw iatostanach pieprzycznika przydrożnego (Gardaria draba), bezskrzydłe dzieworódki i larw y; 17 V I 1967, w kw iatostanie rzepichy leśnej (Rorippa sylvestris), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki; Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, w kw iatostanach pyleńca przydrożnego (Berteroa incana), bezskrzydłe dziew oródki; T rzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, pod kw iatam i jaskra ostrego (Ranunculus acer) bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całej Polsce, odpowiedzialny za szerzenie się chorób wirusowych ziemniaka. W okolicach Chrzanowa bardzo częsty. 97. Aphis plantaginis G o e t z e. Chrzanów, 21 V III 1967, u nasady ogonków liściowych babki zwyczajnej (Plantago maior), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki odwiedzane przez mrówki. U nas prawdopodobnie dość jmspolity, ale znany d o tąd tylko z kilku stanow isk rozproszonych w całym k raju. 98. Aphis polygonata (N e v s k y ). Trzebinia pow. Chrzanów, 16 V III 1967, n a górnej części łodygi rd estu (Polygonum heterophyllum), bezskrzydłe dzieworódki. Znany u nas dotąd tylko z kilku stanowisk w północnej części kraju, ale rozm ieszczony praw dopodobnie w całej Polsce, choć lokalnie rzad k i. 99. Aphis pomi De Geer. W Chrzanowie i okolicy bardzo pospolity (7 próbek), znaleziony na następujących roślinach: Malus domestica, Crataegus sp., C. monogyna, Sorbus aucuparia i Cotonoaster acutifolia. Pospolity w całym kraju szkodnik jabłoni i grusz, notowany także jako wektor chorób wirusowych. 100. Aphis poterii (B o r n e r ). Chrzanów, 18 V I 1967, u nasady łodygi krw iościągu m niejszego (Sanguisorba minor), bezskrzydłe dziew oródki odwiedzane przez mrówki. Bardzo rzadki, term ofilny gatunek znany u nas dotąd wyłącznie z P ienin i praw dopodobnie ograniczony w w ystępow aniu do południowej części k raju. 101. Aphis proffti (B o r n e r ). Chrzanów, 18 IX 1966, na dolnej stronie liści rzepiku pospolitego (Agrimonia eupatoria), bezskrzydłe dzieworódki. B a r

332 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 1 4 dzo rzadki, praw dopodobnie ciepłolubny gatunek, znany u nas dotąd wyłącznie z Olsztyna. 102. Aphis pseudocomosa S t r o y a n ( = Aphis falki H o f f m a n n, sy n. n o v.!) Chrzanów, 19 V I 1967, na łodydze i liściach groszku żółtego (Lathyrus pratensis), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek m ylony d otąd stale z Aphis comosa (B o r n.) i pod tą nazwą notow any u nas z trzech zaledwie stanow isk na północy kraju. 103. Aphis roepkei (H il l e B i s L a m b e r s ). Chrzanów, 19 V III 1967, na ogonkach liściowych i u nasady pędów pięciornika rozłogowego (Potentilla reptans), bezskrzydłe dzieworódki. Z południowej części kraju dotąd nie notow any, znany tylko z W arszawy. 104. Aphis ruborum ( B ó r n e r ). Chrzanów, 18 IX 1966, na dolnej stronie liści jeży n y popielicy (Rubus caesius) i jeżyny fałdow anej (R. plicatus), bezskrzydłe dzieworódki. Dośó pospolity w całym k raju, notow any jako w ektor chorób w irusow ych. 105. Aphis rumicis L i n n a e u s. Chrzanów, 18 IX 1966, na dolnej stronie silnie skręconych w dół liści szczawiu tępolistnego (Rumex obtusifolius), bezskrzydłe dzieworódki. Dośó pospolity w całej Polsce, ale do niedaw na m ylony często z innym i gatunkam i. 106. Aphis sambuci L i n n a e u s. Chrzanów, 19 IX 1966, na szyjce korzeniowej bniecu białego (Melandrium album), bezskrzydłe dzieworódki; 17 V I 1967, na dolnej stronie liści bzu czarnego (Sambucus nigra), bezskrzydłe dzieworódki; 23 V III 1967, u nasady łodygi lepnicy rozdętej (Silene inflata), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rów ki; 24 V III 1967, na korzeniach i szyjce korzeniow ej lepnicy zwisłej (Silene nutans), bezskrzydłe dziew oródki odwiedzane przez m rów ki. P osp o lity w całym k raju, m igruje z bzów na korzenie szczawiów i roślin goździkow atych. * 107. Aphis sanguisorbae S c h r a n k. Chrzanów, 2 6 V III 1 9 6 7, u nasady łodygi i na ogonkach odziomkowych liści krwiościągu lekarskiego (Sanguisorba officinalis), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek nowy dla fauny Polski, szeroko rozmieszczony w Palearktyce; występuje głównie na w ilgotnych łąkach. 108. Aphis sarothamni F r a n s s e n. Chrzanów, 23 V III 1967, u nasady zdrewniałych łodyg żarnow ca (Sarothamnus scoparius), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rów ki; 2 X 1967, u nasady pędów żarnow ca (S. scoparius), bezskrzydłe dziew oródki, samce am figoniczne i bezskrzydłe samce. U nas p ra w dopodobnie dośó pospolity, ale zn an y d o tą d tylko z k ilk u stanow isk. 109. Aphis scaliai scaliai D e l G u e r c io. Chrzanów, 18 IX 1966, na korzeniach i u nasady pędów koniczyny łąkowej (Trifolium pratense), bezskrzydłe dzieworódki i samica amfigoniczna odwiedzane przez m rów ki; 17 V I 1967, u p odstaw y pędów koniczyny różnoogonkow ej (Trifolium campestre), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez m rów ki; 18 V III 1967, u nasady łodygi koniczyny złocistożółtej (T. strepens), bezskrzydłe dziew oródki. G atunek ciepło

15 Mszyce okolic Chrzanowa 3 3 3 lu bny, u nas dość rzadki i notow any d o tąd tylko z trzech stanow iska w północnej części k raju. W okolicach Chrzanowa dość pospolity. 110. Aphis scaliai arenaria H o f f m a n n. Chrzanów, 18 V III 1967, u nasady łodygi lucerny nerkow atej (Medicago lupulina), bezskrzydłe dzieworódki; 2 X 1967, u nasady pędów lucerny nerkow atej (M. lupulina), bezskrzydłe dzieworódki, samice amfigoniczne i bezskrzydłe samce. Rzadki podgatunek ciepłolubny, notow any u nas (pod nazw ą A. medicaginis K och) dotąd tylko z O lsztyna. 111. Aphis serpylli K o ch. Chrzanów, 18 V I 1967, na szczytach łodyżek pod osłoną odgiętych w dół liści m acierzanki zwyczajnej (Thymus pulegioides), bezskrzydłe dzieworódki. Dość rzadki term o- i psam m ofilny gatunek, notow a ny u nas zaledwie z kilku stanowisk. Ze względu na swe niewielkie w ym iary i dość sk ry ty try b życia łatw y do przeoczenia. 112. Aphis spiraephaga F.P. M u l l e r. Chrzanów, 19 VI 1967, na szczytach gałązek taw uły (Spiraea sp. hort.), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek centralnoazjatycki, k tó ry pojaw ił się w E uropie Środkowej pod koniec la t pięćdziesiątych i szybko rozprzestrzenił się aż po A tlantyk. U nas występuje głównie w p a r kach n a hodow anych g atunkach taw uł. 113. Aphis subnitida (B ó r n e r ). Chrzanów, 31 V II 1967, u nasady łodygi biedrzeńca m niejszego (Pim pinella saxifraga), bezskrzydłe dziew oródki odwiedzane przez mrówki. Rzadki, ciepłolubny gatunek, znany u nas zaledwie z M azur i podnóża B abiej Góry. 114. Aphis taraxacicola (B o r n e r ). Chrzanów, 17 V I 1966, u nasady łodygi i ogonków liściowych m niszka lekarskiego (Taraxacum officinale), bezskrzydłe dzieworódki pod przykryciem z grudek ziemi naniesionych przez m rów ki; 24 V III 1967, na szyjce korzeniowej m niszka (T. officinale), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek dość pospolity w całym kraju, bez znaczenia gospodarczego. 115. Aphis thomasi ( B o r n e r ). Chrzanów, 16 V I 1967, na dolnej części pędu i n a ogonkach liściowych driakw i żółtawej (Scabiosa ochroleuca), u sk rz y dlone i bezskrzydłe dzieworódki. Dość rzadki, ciepłolubny gatunek, znany u nas dotąd tylko z dwóch stanow isk na północy kraju. 116. Aphis tormentillae P a s s e r i n i. Chrzanów, 17 V I 1967, na ogonkach liściowych pięciornika (Potentilla erecta), uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki; na łodydze pięciornika srebrnego (Potentilla argentea), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. Dość rzadki gatunek wilgociolubny, znany u nas dotąd tylko z dwóch stanow isk w północnej części k raju. 117. Aphis urticata F a b r ic iu s. Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na szczytach młodych łodyg pokrzyw y ( Urtica dioica), bezskrzydłe dzieworódki. P ospolity w całym k ra ju, zwłaszcza w siedliskach ruderalnych. 118. Aphis vaccinii (B o r n e r ). K ąty pow. Chrzanów, 25 V III 1967, na szczytach pędów pijanicy (Vaccinium uliginosum), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek związany głównie z torfowiskam i i boram i bagiennym i, znany u nas zaledwie z kilku stanow isk.

3 3 4 L. Olosiński i H. Szelegiewicz 16 119. Aphis vandergooti (B ó r n e r ). Chrzanów, 18 IX 1966, na korzeniach i u nasady pędów krw aw nika (Achillea millefolium), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. G atunek związany z roślinam i z rodziny złożonych i dość pospolity w całej Polsce. 120. Aphis verticillatae ( B o r n e r ). Chrzanów, 18 IX 1966, na dolnej stronie liści szałwi okręgowej (Salvia verticillata), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek kseroterm ofilny, notow any u nas dotąd tylko z Krzyżanowic nad Nidą i Suszu na M azurach. *121. Debilisiphon seselii B ozhko. Chrzanów, 19 V III 1967, u podstawy łodygi i na ogonkach liściowych żebrzycy rocznej (Seseli annuum), bezskrzydłe dzieworódki. Gatunek nowy dla fauny Polski, znany dotąd tylko z Ukrainy i Czechosłowacji. 122. Protaphis carlinae (B o r n e r ). Borowiec pow. Chrzanów, 19 IX 1966, na ogonkach dolnych liści dziewięćsiłu pospolitego (Carlina vulgaris), bezskrzydłe dzieworódki, samice amfigoniczne i bezskrzydły samiec odwiedzane przez m rów ki; Chrzanów, 17 Y III 1 9 6 7, na łodydze i dolnej stronie liści dziewięćsiłu pospolitego (C. vulgaris), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki; 22 V I I I 1 9 6 7, na listkach okryw y koszyczka dziewięćsiłu bezłodygowego (Carlina acaulis), bezskrzydłe dziew oródki pod przykryciem z grudek piasku naniesionych przez mrówki. W okolicach Chrzanowa dość częsty i praw dopodobnie szeroko rozmieszczony w południowej Polsce. Na północy kraju bardzo rzadki i znany dotąd wyłącznie z Olsztyna. 123. Protaphis elongata (N e v s k y ) (?). Chrzanów, 1 X 1967, na korzeniach bylicy polnej (Artemisia campestris), samice amfigoniczne i bezskrzydły samiec. Oznaczenie niepewne. Okazy z Chrzanowa m iały czarne oczy (!), podczas gdy znane dotąd okazy z Olsztyna, W arszawy i okolic Pińczowa m ają oczy czerwone. Opisany z Azji Środkowej Protaphis elongata charakteryzuje się m iędzy innym i posiadaniem czerw onych oczu. B yć może, że europejskie populacje z korzeni bylicy polnej nie są identyczne ze środkow oazjatyckim i, ale cała t a g ru p a w ym aga gruntow nej rew izji taksonom icznej. *124. Protaphis striata H il l e H i s L a m b e r s. Chrzanów, 18 V III 1967, u n a sad y rozetki liściowej brodaw nika zw yczajnego (Leontodon hispidus), bezskrzydłe dzieworódki; 1 X 1967, na korzeniach prosienicznika szorstkiego (Hypochoeris radicata), bezskrzydłe dziew oródki. G atunek nowy dla fauny P o l ski, zn an y d o tąd ty lk o z W łoch i Czechosłowacji. 125. Cryptosiphum artemisiae B u c k t o n. Szczakowa pow. Chrzanów, 16 V I 1967, w czerwonych wyroślach na liściach bylicy pospolitej (Artemisia vulgaris), bezskrzydłe dziew oródki. G atunek sy n an tro p ijn y, pospolity w całym k raju. 1 2 6. Anuraphis farfarae ( K o c h ). Chrzanów, 17 V I 1967, na szyjce korzeniowej podbiału (Tussilago farfara), bezskrzydłe dzieworódki odwiedzane przez mrówki. Dość pospolity w całym kraju, m igruje z gruszy na podziem ne części podbiału i lepiężnika. *127. D ysaphis angelicae ( K o ch ). Chrzanów, 20 V I I I 1967, u podstaw y

17 Mszyce okolic Chrzanowa 335 łodygi i w pochwach liści dzięgielu leśnego (Angelica sylvestris), bezskrzydłe dziew oródki; 23 V I I I 1967, u nasady łodygi dzięgielu (A. sylvestris), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek szeroko rozmieszczony w Europie, ale z Polski dotąd nie notow any. M igruje z głogu na podziem ne części dzięgielu leśnego. 128. Dysaphis bonomii (H il l e R is L a m b e r s). Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, w pochwach liściowych pasternaku zwyczajnego (Pastinaca sativa), bezskrzydłe dzieworódki. Znany u nas dotąd tylko z kilku stanowisk, ale praw dopodobnie dość pospolity. 129. Dysaphis brancoi ( B o r n e r ), Chrzanów, 17 VT 1967, w pozwijanych k u dołowi, silnie poskręcanych i krw istoczerw ono zabarw ionych liściach j a błoni (Malus domesticus), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek bardzo rzadki, znany u nas dotąd wyłącznie z W arszawy. 130. Dysaphis crataegi (K a l t e n b a c h ). Chrzanów, 17 i 23 V III 1967, na szyjce korzeniowej m archw i (Daucus carota), bezskrzydłe dziew oródki odwiedzane przez m rówki; 1 X 1967, na dolnej stronie liści głogu (Crataegus sp.), uskrzydlone reem igrantki i samce. Dość pospolity w całym kraju, notow any jako szkodnik m archw i nasiennej. 131. Dysaphis lcrumbholtzi F.P. M u l l e r. Chrzanów, 18 V III 1967, na korzeniach i u nasady łodygi kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis), bezskrzydłe dziew oródki odwiedzane przez m rów ki. G atunek niedaw no opisany i praw dopodobnie dość rzadki, zn an y u nas d o tąd ty lk o z O lsztyna. 132. Dysaphis lappae cirsii (B o r n e r ). Chrzanów, 25 V III 1967, na szyjce korzeniow ej ostrożnia polnego (Girsium arvense), bezskrzydłe dziew oródki odwiedzane przez mrówki. Podgatunek ten nie był dotąd notow any z południowej części kraju, znany był tylko z K rynicy Morskiej i Olsztyna. 133. Dysaphis pyri ( B o y e r d e F o n sc o l o m b e). Chrzanów, 31 V II 1967, u nasady łodygi przytulii Schultesa (Galium Schultesii), bezskrzydłe dzieworódki. Rozmieszczony w całej Polsce, lokalnie naw et dość pospolity i notow any jako szkodnik gruszy. 134. Dysaphis ranunculi (K a l t e n b a c h ). Chrzanów, 24 V I I I 1967, u nasady ogonków liściowych jask ra gajowego (Ranunculus nemorosus), bezskrzydłe dzieworódki; 2 X 1967, na korzeniach, u nasady łodygi i na przyziem nych liściach jaskra ostrego (Ranunculus acer), bezskrzydłe dzieworódki. Znany u nas dotąd zaledwie z trzech stanow isk, ale praw dopodobnie rozm ieszczony w całej P o l sce i dość pospolity. 135. Dysaphis sorbi (K a l t e n b a c h ). Chrzanów, 19 V I 1966, na ogonkach liściowych i dolnej stronie skręconych liści jarzębiny (Sorbus aucuparia), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki; Borowiec pow. Chrzanów, 18 V I 1967, w poskręcanych liściach jarzębiny (S. aucuparia), bezskrzydłe dzieworódki. Dość pospolity w całym kraju od B ałtyku po K arpaty. M igruje z jarzębiny na przyziem ne części dzwonków i jasieńca. 136. Brachycaudus cardui (L i n n a e u s ). Chrzanów, 18 IX 1966, na dolnej stronie liści żyw okostu lekarskiego (Symphytum officinale), bezskrzydłe i uskrzy- 2

336 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 18 dlone dzieworódki; 16 Y I 1967, na szczytowych pędach popłochu pospolitego (Onopordon acanthium), bezskrzydłe dzieworódki; 16 Y I 1967, na łodydze krw aw nika (Achillea millefolium), bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym k ra ju szkodnik śliw i w ek to r chorób w irusow ych. 137. Brachycaudus helichrysi ( K a l t e n b a c h ). Chrzanów, 16 V I 1967, w kielichach kw iatów i owoców szelężnika (Alectrolophus minor), uskrzydlona i bezskrzydłe dzieworódki; Borowiec pow. Chrzanów, 17 Y I 1967, na szczytach pędów p rzy m io tn a kanadyjskiego (Erigeron canadensis), bezskrzydłe dzieworódki; Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, na szczytach pędów krw aw nika (Achillea millefolium), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. G atunek pospolity w całej Polsce, notow any jako szkodnik roślin ozdobnych i w ektor chorób w irusow ych. *138. Brachycaudus lucifugus P.P. M u l l e r. Chrzanów, 18 V III 1967, na korzeniach babki wąskolistnej (Plantago lanceolata), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek now y dla fau n y Polski, o bliżej nie znanym rozm ieszczeniu, ale p r a w dopodobnie szeroko rozm ieszczony w E uropie. 1 3 9. Brachycaudus lychnidis (L i n n a e u s ). Chrzanów, 16 V I 1 9 6 7, w kwiatostanach i na szczytowych częściach łodyg bnieca białego (Melandrium album), bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym kraju, notow any jako wektor chorób w irusow ych. *140. Brachycaudus mimeuri B e m a u d i e r e. Chrzanów, 18 V III 1967, u nasady łodygi świetlika wyprężonego (Euphrasia stricta), bezskrzydłe dzieworódki; na korzeniach, u n a sad y łodygi i w kw iatostanach zagorzałka późnego (Odontites rubra), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek nowy dla fauny Polski, znany d o tąd z F ra n c ji, Czechosłowacji i W ęgier. 141. Brachycaudus sp. Chrzanów, 17 V I 1967, na liściach lepnicy (Silene inflata), uskrzydlone i bezskrzydłe dziew oródki. G atunek do niedaw na nie odróżniany od B. lychnidis (L.). U nas dość pospolity, choć notow any dotąd tylko z kilku stanowisk. 142. Brachycaudus rumexicolens (P a t c h ). Chrzanów, 18 V I 1967, w kw iato sta n a ch szczawiu polnego (Rumex acetosella), bezskrzydłe dziew oródki. G atu nek dość rzadki, znany dotąd tylko z kilku stanow isk w północnej części kraju. 143. Brachycólus cerastii (K a l t e n b a c h ). Trzebinia, pow. Chrzanów, 1 X 1967, w zniekształconych liściach szczytowych rogownicy polnej (Gerastium arvense), samice amfigoniczne i uskrzydlony samiec. W piśm iennictwie zoocecydiologicznym w ykazyw any praw ie z całego k raju. D ane te są jed n ak niepewne, gdyż podobne zniekształcenia pow odują na rogownicy także koliszki. Pew ne dane pochodzą d o tąd w yłącznie z okolic X idzicy na M azurach. 144. Hayhurstia atriplicis (L i n n a e u s ). Chrzanów, 19 IX 1966, na górnej stronie zwiniętych rurkow ato ku górze liści łobody rozłożystej (Atriplex patulum), bezskrzydłe dzieworódki; 31 V II 1967, w zwiniętych rurkow ato liściach komosy białej (Ghenopodium album), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek synantropijny, pospolity w całym k raju.

19 Mszyce okolic Chrzanowa 337 145. Hayhurstia cucubali (P a s s e r i n i). Chrzanów, 18 IX 1966, na m łodych liściach szczytowych bocznych pędów lepnicy rozdętej (Silene inflata), bezskrzydłe dzieworódki. Dość szeroko rozmieszczony w całym kraju, ale lokalnie naw et bardzo rzadki. 146. Brevicoryne brassicae (L i n n a e u s ). Chrzanów, 31 Y I I 1967, n a szczytach pędów i w kw iatostanach stulisza pannońskiego (Sisymbrium, altissimum), bezskrzydłe dzieworódki; 1 X 1967, na szczytach pędów gorczycy polnej (Sinapis arvensis), samice am figoniczne; Trzebinia pow. Chrzanów, 16 V III 1967, na szczytach m łodych pędów dwurzędu wąskolistnego (Diplotaxis tennuifolium), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki. Pospolity w całym kraju szkodnik kapusty i roślin krzyżowych, notow any także jako wektor chorób wirusowych. 147. Spatulophorus incanae F.P. M u l l e r. Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, w kw iatostanach pyleńca pospolitego (Berteroa incana), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek dość rzadki, znany u nas dotąd tylko z kilku stanow isk na północy k raju. 148. Lipaphis erysimi (K a l t e n b a c h ). Borowiec pow. Chrzanów, 18 V I 1967, na zielonych łuszczynkach i ich szypułkach gęsiówki H allera (Arabis Halleri), bezskrzydłe dzieworódki; Chrzanów, 17 V I 1967, w kw iatostanach rzepaku (Brassica napus), bezskrzydłe dzieworódki; 18 V I 1967, pod kw iatostanem stulisza pannońskiego (Sisymbrium altissimum), bezskrzydłe dzieworódki i nim fy; 1 X 1967, na szczytach pędów gorczycy polnej (Sinapis arvensis), bezskrzydłe dziew oródki. G atunek kosm opolityczny, u nas wszędzie pospolity. *149. Lipaphis rossi B ó r n e r. Chrzanów, 18 V I 1967, na dolnej stronie liści gęsiówki szorstkowłosistej (Arabis hirsuta), bezskrzydła dziew oródka. G a tu nek now y dla fauny Polski, znany d o tąd z zachodniej i środkowej E uropy. 150. Lipaphis ruderalis B ó r n e r. Chrzanów, 30 V II 1967, w kw iatostanach pieprzycy gęstokwiatowej (Lepidium densiflorum), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki oraz nimfy. G atunek ten znany był u nas dotąd tylko z trzech stanowisk w północnej części kraju. Lepidium densiflorum nie był dotąd notow any jako roślina żywicielska tej mszycy, która uchodziła za monofaga związanego w yłącznie z Lepidium ruderale. 151. Semiaphis dauci (F a b r ic iu s ). Chrzanów, 19 V I 1967, w skędzierzawionych liściach m archw i (Daucus carota), bezskrzydłe dzieworódki. Dość pospolity szkodnik m archw i, szeroko rozpow szechniony w całym k raju. 152. Hyadaphis foeniculi (P a s s e r in i). Chrzanów, 16 V I 1967, na dolnej stronie podw iniętych liści wiciokrzewu (Lonicera xylosteum), bezskrzydłe dzieworódki, larwy i nim fy; 22 V III 1967, w kw iatostanie olszewnika km inkolistnego (Selinum carvifolium), bezskrzydłe dzieworódki; 3 1 V I I 1967, w kw iatostanie okrzynu szerokolistnego (Laserpitium latifolium), bezskrzydłe dzieworódki. Dość pospolity w całym k raju ; m igruje z wiciokrzewów na rośliny baldaszkowe. 153. Hydaphias hofmanni B ó r n e r. Trzebinia pow. Chrzanów, 26 V I I I 1967, u nasady łodygi przytulii właściwej (Galium verum), bezskrzydłe dzieworódki. Dość rzadki, ciepłolubny gatunek, notow any u nas dotąd tylko z kilku stanowisk.

3 3 8 L. Olesiński i H. Szelegiewicz 2 0 154. Staegeriella necopinatum ( B o r n e r ). Chrzanów, 19 V I 1967, w kw iatostanach przytulii pospolitej (Galium mollugo), bezskrzydłe dzieworódki. Bardzo rzadki, ciepłolubny gatunek, znany u nas d o tąd tylko z Pienin i W ielkopolskiego P a rk u htarodowego. 155. Hyalopteroides humilis (W a l k e r ). Trzebinia pow. Chrzanów, 20 V I 1967, n a liściach kupków ki (Dactylis glomerata), bezskrzydłe dziew oródki. Z południowej części k raju dotąd nie notow any, ale praw dopodobnie także i tu ta j dość pospolity. 156. Coloradoa campestrella O s s ia n n il s s o n. Chrzanów, 18 V I 1967, na liściach bylicy polnej (Artemisia campestris), bezskrzydłe dzieworódki. G atunek bardzo rzadki, zn an y u nas d o tą d jed y n ie z okolic N idzicy n a M azurach. 157. Longicaudus trirhodus (W a l k e r ). Chrzanów, 21 V III 1967, na dolnej stronie odziomkowych liści orlika pospolitego (Aquilegia vulgaris), bezskrzydłe dziew oródki. Dość rza d k i w całym k ra ju, m igruje z ró ży na orlik i rutew kę. 158. Myzaphis rosarum (K a l t e n b a c h ). Chrzanów, 31 V II 1967, na dolnej stronie liści róży (Bosa sp. cult.), bezskrzydłe dziew oródki. Z południow ej części kraju dotąd nie notow any, ale praw dopodobnie dość częsty w całym kraju. 159. Chaetosiphon potentillae (W a l k e r ). Chrzanów, 19 V I 1967, na dolnej stronie liści pięciornika gęsiego (Potentilla anserina), liczne larwy. U nas znany d o tą d ty lk o z kilku stanow isk rozproszonych w całym k ra ju, ale praw dopodobnie dość pospolity. 160. Cavariella aegopodii (S c o p o l i). Chrzanów, 16 V I 1967, w kw iatostanach podagrycznika pospolitego (Aegopodium podagraria), bezskrzydłe dzioworódki; Borowiec pow. Chrzanów, 17 V I 1967, na łodydze i liściach m archwi (Daucus carota), bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym k raju i notow any jako w ek to r chorób wirusow ych. 161. Cavariella konoi T a k a h a s h i. Chrzanów, 19 V I 1967, na końcach gałązek wikliny (Salix purpurea), bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki oraz larw y i nim fy. Z nany u nas zaledw ie z k ilk u stanow isk i do niedaw na nie odró żn ian y od innych gatunków, ale praw dopodobnie dość pospolity. 1 6 2. Cavariella theobaldi (G i l l e t t e et B r a g g ). Chrzanów, 19 IX 1 966, i 16 V I 1967, w kw iatostanach barszczu zwyczajnego (Eeracleum sphondylium), bezskrzydłe dzieworódki; 1 9 V I 1967, na poskręcanych liściach pasternaku zw yczajnego (Pastinaca saliva), bezskrzydłe dziew oródki. P ospolity w całej P o l sce, m igruje z wierzb n a różne rośliny z ro d zin y baldaszkow atych. 163. Myzodes ajugae (S c h o t jt e d e n). Chrzanów, 18 V I 1967, w zwiniętych ku górze liściach dąbrów ki rozłogowej (Ajuga reptans), bezskrzydłe dzieworódki i larw y. U nas dość częsty w podszyciu cienistych lasów, a lokalnie, np. w reglu dolnym K a rp a t, naw et pospolity. 164. Myzodes ligustri (M o s l e y ). Szczakowa pow. Chrzanów, 16 V I 1967, w zaw iniętych ku dołowi szczytowych liściach ligustru pospolitego (Ligustrum vulgare), bezskrzydłe dzieworódki. Pospolity w całym kraju, notow any jako w ektor chorób w irusow ych.