Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk nr 77, rok 2010 Katarzyna BATKIEWICZ* Propozycje zagospodarowania istniej¹cych a niewykorzystanych otworów wiertniczych w rejonie Podhala Streszczenie: W Polsce najlepiej rozpoznanymi i wykorzystywanymi s¹ wody termalne Niecki Podhalañskiej. Spoœród oko³o dwudziestu otworów wiertniczych wykonanych w tym rejonie, kilkanaœcie nadaje siê do eksploatacji wód termalnych. Czêœæ z nich wykorzystywana jest w celu pozyskania i zaopatrywania mieszkañców Podhala w ciep³o do przygotowania ciep³ej wody u ytkowej i centralnego ogrzewania. Kolejne w oœrodkach rekreacyjno-balneoterapeutycznych s³u ¹ do zaopatrywania basenów w ciep³e i lecznicze wody, b¹dÿ do ogrzania wód znajduj¹cych siê ju w basenach. Istnieje jednak pewna liczba otworów, które na chwilê obecn¹ nie s¹ wykorzystywane. W artykule przedstawiono ogóln¹ charakterystykê wód termalnych Niecki Podhalañskiej ze szczególnym uwzglêdnieniem mo liwoœci wykorzystania wód wystêpuj¹cych w niezagospodarowanych otworach. Wody te charakteryzuj¹ bogate w³aœciwoœci termiczne, chemiczne oraz lecznicze. Zaproponowano wykorzystanie tych otworów zarówno w celach ciep³owniczych jak i balneologiczno-rekreacyjnych. S³owa kluczowe: geotermia, wody termalne, geotermia Podhalañska, otwory wiertnicze Proposals for development of existing and unused wells in the Podhale region Abstract: In Poland, the most identified and used thermal waters are in the Podhale Basin. Of the twenty boreholes drilled in this region, several are suitable for exploitation of thermal water. Some of them are used to acquire and supply the inhabitants of Podhale in the heat - the hot water and central heating. Further, in recreation centers are used to supply pools by the warm and healing water, or to heat the water already in the pools. However, there are a number of exist boreholes but at the moment are not used. The article presents the general characteristics of thermal waters of Podhale Basin with particular reference to the use of water present in the unused boreholes. They have opportune properties of thermal, chemical and medicinal. Proposes the use of these boreholes for heating and for recreation. Key words: geothermal heat, geothermal water, geothermal water in Podhale, boreholes * Mgr in., Zak³ad Geotechnologii, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków; e-mail: batkiewicz@min-pan.krakow.pl 77
Wprowadzenie Wody termalne na terenie Podhala wykorzystywane s¹ od wielu lat. Pierwsze informacje na ten temat donosz¹, i wody ze Ÿród³a w Jaszczurówce o temperaturze oko³o 20 C by³y stosowane do k¹pieli przez miejscowych górali. Badania hydrogeologiczne Niecki Podhalañskiej oraz pod³o a tej struktury prowadzone by³y ju w XIX wieku przez Ludwika Zejsznera (1805 1871) geologa i mineraloga. Stwierdzi³ on, e temperatura wód roœnie wraz z g³êbokoœci¹ z której pochodz¹, a ich wydajnoœæ zale y od charakteru ska³, ich szczelinowatoœci oraz stopnia pokrycia utworami czwartorzêdowymi (Zejszner 1845). Odkrywc¹ wód termalnych na podstawie g³êbokich otworów wiertniczych na Podhalu jest profesor Stanis³aw Soko³owski (1900 1990). W latach 1961 1963 wierceniami poszukiwawczymi odkry³ on w Zakopanem na Anta³ówce ciep³¹ wodê, która umo liwi³a otwarcie p³ywalni (Soko³owski 1965). Tak e postaæ geologa naftowego Juliana Soko³owskiego (1932 2004) wpisa³a siê w historiê wód geotermalnych na Podhalu, a tak e w ca³ej Polsce. Dostrzeg³ on, e teren naszego kraju po³o ony jest na bogatych zasobach wód termalnych, mog¹cych stanowiæ niewyczerpane Ÿród³a energii. Opracowa³ metodykê wykorzystywania tej energii oraz kierowa³ zespo³em projektantów i budowniczych pierwszego w Polsce doœwiadczalnego zak³adu geotermalnego w Bañskiej-Bia³ym Dunajcu (Soko³owski 1988). Równie Roman Ney prowadzi³ badania nad opracowaniem podstaw naukowych dotycz¹cych energii geotermalnej (Ney 2001). Obecnie wody te s¹ wykorzystywane g³ównie przez Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalañska w celach ciep³owniczych oraz przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk do badañ naukowych nad ró norakim (kaskadowym) ich wykorzystaniem, którymi zajmuje siê specjalnie w tym celu utworzone Laboratorium Geotermalne w Bañskiej Ni nej oraz ca³y zespó³ Zak³adu Energii Odnawialnej w Krakowie. Wiele prac na ten temat zosta³o opublikowanych przez m.in.: Beatê Kêpiñsk¹ (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008; Kêpiñska, owczowska 2004), Wies³awa Bujakowskiego (Bujakowski 2000), Józefa Chowañca (Chowaniec, Nagy 2003) i innych. 1. G³êbokie otwory geotermalne na obszarze Niecki Podhalañskiej W latach piêædziesi¹tych XX wieku rozpoczêto prospekcjê regionu podhalañskiego metodami geologicznymi, przy pomocy wierceñ p³ytkich i g³êbokich. By³y to otwory poszukiwawcze za rop¹ i gazem, jednak w wiêkszoœci z nich uzyskano wyp³yw gor¹cych wód. W 1958 roku odwiercono metod¹ udarow¹ otwór w Jaszczurówce o g³êbokoœci koñcowej 150,3 m dla uzyskania wód termalnych. Podwy szon¹ temperaturê wody (22,7 C) stwierdzono na g³êbokoœci 20,0 m podczas przewiercania warstw numulitowych, natomiast poni ej, w dolomitach œrodkowo- triasowych nast¹pi³ spadek temperatury wody w otworze na skutek dop³ywu wód zimnych z potoku Olczyskiego. W 1960 roku zapad³a decyzja w sprawie wykonania otworu wiertniczego na Anta³ówce w Zakopanem. Wiercenie mia³o dostarczyæ danych dotycz¹cych wg³êbnej budowy geologicznej, w szczególnoœci zagadnieñ strukturalnych, regionalno-tektonicznych, litologiczno-sedymentacyjnych, stratygraficznych oraz surowcowo-hydrogeologicznych. W 1963 r. wykonano pierwszy g³êboki otwór badawczy Zakopane IG-1, w którym stwierdzono kilka poziomów wód geotermalnych. 78
W latach 1972 1973 wykonano dwa kolejne otwory: Siwa Woda IG-1 i Hruby Regiel IG-2. Kolejnym wierceniem w po³udniowej czêœci niecki Podhala by³ otwór Zakopane-2, wykonany w 1975 roku, do g³êbokoœci 1113,0 m. Otwór zaprojektowany by³ do 1600 m, jednak e napotkanie zasobnego horyzontu wód termalnych w utworach wêglanowego eocenu spowodowa³o zatrzymanie wiercenia na g³êbokoœci mniejszej od zaplanowanej. W 1976 roku wykonano dwa nastêpne otwory hydrogeologiczne: Staników leb S-l i Staników leb S-2, w s¹siedztwie Stanikowego lebu u podnó a regli zakopiañskich. Najg³êbszym na obszarze niecki Podhala jest otwór Bañska IG-1 (5261,0 m), wykonany w latach 1979 1981. W otworze tym w serii eocenu œrodkowego i triasu œrodkowego udokumentowano w 1981 roku wody termalne o wydajnoœci samowyp³ywu 60 m 3 /h i temperaturze na wyp³ywie 72 C. Po badaniach w latach 1996 1997 zatwierdzono dla tego otworu wydajnoœæ przy samowyp³ywie 120 m 3 /h i temperaturze wody na wyp³ywie 82 C. Na prze³omie 1985/1986 roku wykonany zosta³ przez PIG w miejscowoœci Ma³e Ciche otwór Zazadnia IG-1 o g³êbokoœci 680,0 m. Po przewierceniu na g³êbokoœci 650,0 m serii warstw zakopiañskich nast¹pi³ samowyp³yw wody z utworów eocenu wêglanowego, pocz¹tkowo przed zafiltrowaniem, w iloœciach oko³o 60 m 3 /h o mineralizacji 180 220 mg/dm 3 i temperaturze 22 C. W 1986 roku zrealizowano w Zakopanem kolejny otwór hydrogeologiczny Skocznia IG-1, o g³êbokoœci 700,0 m. Przyp³yw wód termalnych nast¹pi³ ze ska³ mezozoiku zalegaj¹cych bezpoœrednio pod zlepieñcami eocenu. Udokumentowano wydajnoœæ 22,75 m 3 /h wody o mineralizacji 335,0 mg/dm 3 i temperaturze 16,8 C przy depresji 80,0 m. W latach 1988 1992 zrealizowano wiercenia maj¹ce na celu okreœlenie zasobów i warunków eksploatacji surowców energetycznych w Niecce Podhalañskiej. Spoœród przewidzianych i zatwierdzonych do wykonania dziewiêciu g³êbokich wierceñ, szeœæ zrealizowano, w tym piêæ w rejonie Niecki Podhalañskiej (otwory: Poronin PAN-1, Bia³y Dunajec PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1, Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1), a szósty otwór Nowy Targ PIG-1 usytuowany by³ ju poza Nieck¹ Podhalañsk¹, w po³udniowej strefie p³aszczowiny magurskiej. Polska Akademia Nauk Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ (Obecnie Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk) zrealizowa³a w latach 1988 1990 dwa otwory: w Bia³ym Dunajcu (Bia³y Dunajec PAN-1) i w Poroninie (Poronin PAN -1). Otwory Bañska IG-1 i Bia³y Dunajec PAN-1 po po³¹czeniu ich ruroci¹giem przesy³owym sta³y siê w 1990 r. podstaw¹ funkcjonowania pierwszego w Polsce Doœwiadczalnego Zak³adu Geotermalnego. Pañstwowy Instytut Geologiczny zrealizowa³ w latach 1989 1992 trzy otwory zlokalizowane w miejscowoœciach: Z¹b (Furmanowa PIG-1), Chocho³ów (Chocho³ów PIG-1) i Bukowina Tatrzañska (Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1). Natomiast w latach 1996 1997 wykonano na Podhalu dwa otwory za wodami termalnymi: Bañska PGP-1 i Bia³y Dunajec PGP-2, które równie dostarczy³y wielu danych na temat wystêpowania i mo liwoœci wykorzystania wód termalnych. Wody geotermalne uzyskano tak e w otworach Szymoszkowa GT-1 w Zakopanem i Bia³ka GT-1 w Bia³ce Tatrzañskiej. Wod¹ termaln¹ z otworu Szymoszkowa GT-1 od 2009 roku nape³niany jest w sezonie letnim basen na Polanie Szymoszkowej, natomiast z odwiertu Bia³ka GT-1 planuje siê podobne wykorzystanie nape³nianie basenów i podgrzewanie wody w maj¹cym tam powstaæ oœrodku rekreacyjnym (Batkiewicz 2008; Chowaniec, Nagy 2003; Bujakowski 2000; Ney 2001). 79
2. W³aœciwoœci wód termalnych Podhala w niewykorzystanych otworach wiertniczych Spoœród oko³o dwudziestu otworów wiertniczych wykonanych w rejonie Niecki Podhalañskiej, z kilkunastu mo na eksploatowaæ wody termalne (rys. 1). Jedynie trzy z nich wykorzystywane s¹ w celach ciep³owniczych (Bañska IG-1, Bañska PGP-1, Bia³y Dunajec PGP-2), nastêpne trzy w oœrodkach rekreacyjno-balneoterapeutycznych (Zakopane IG-1, Zakopane 2, Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1), jeden jest chwilowo nieczynny (Bia³y Dunajec PAN-1), natomiast pozosta³e s¹ niewykorzystane (Zazadnia IG-1, Siwa Woda IG-1, Poronin PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1). W tabeli 1 przedstawiono litologiê i wiek warstw wodonoœnych wód geotermalnych, g³êbokoœæ, zatwierdzone zasoby oraz temperatury wód wydobytych z tych odwiertów na wyp³ywie. Temperatury podhalañskich wód termalnych s¹ g³ównym czynnikiem fizycznym przemawiaj¹cym za ich wykorzystaniem zarówno w ciep³ownictwie, jak i w balneoterapii oraz rekreacji. Temperatury powy ej 20 C pozwalaj¹ pomin¹æ element przygotowania wód do zabiegów leczniczych, jakim jest ich podgrzewanie, co jest niezbêdne w przypadku ch³odnych wód mineralnych czy swoistych. Daje to wymierne efekty ekonomiczne w postaci minimalizacji kosztów wydatkowanej energii. Za pomoc¹ zabiegów kinezyterapeutycznych (ró nych form wysi³ku fizycznego) przeprowadzanych w wodach geotermalnych leczy siê Bia³ka GT-1 Szymoszkowa GT-1 Rys. 1. Lokalizacja odwiertów geotermalnych w obszarze Niecki Podhalañskiej oraz schemat kierunków przep³ywu wód podziemnych w obrêbie poziomu geotermalnego (Ci¹g³o 2007 ze zmianami autora) Fig. 1. Location of geothermal wells in the area of the Podhale Basin, and pattern of groundwater flow directions within the geothermal level (Ci¹g³o 2007 with author changes) 80
TABELA 1. Niewykorzystane obecnie otwory wiertnicze, w których stwierdzono wody geotermalne; litologia i wiek geotermalnych poziomów wodonoœnych, g³êbokoœæ, zasoby i temperatura tych wód (na podstawie Ci¹g³o, Kêpiñska 2008) TABLE 1. Currently unused wells with geothermal water; lithology and age of the geothermal aquifers, depth, resources and the temperature of the water (based on Ci¹g³o, Kêpiñska 2008) Nazwa otworu Ska³y zbiornikowe (wiek) G³êbokoœæ otworu [m]; Wysokoœæ [m n.p.m.] Zatwierdzone zasoby [m 3 /h] Temperatura [ C] wapienie dolomitowe, zlepieñce Siwa Woda IG-1 (eocen œrodkowy)- dolomity (trias œrodkowy) 856,0 4 20 920,0 wapienie numulitowe i zlepieñce Zazadnia IG-1 (eocen œrodkowy) 680 25,1 22 855 wapienie i dolomity zbrekcjonowane Poronin PAN-1 (trias œrodkowy) 3003,0 90 63 741,0 zlepieñce (eocen œrodkowy)- Furmanowa PIG-1 piaskowce (jura)- wapienie (jura i kreda) 2324,0 90 60,5 1010,0 dolomity zbrekcjonowane i wapienie Chocho³ów PIG-1 (trias œrodkowy) 3572,0 190 82 778,0 81
wiele schorzeñ zwi¹zanych z narz¹dem ruchu, zarówno u osób doros³ych, jak i u dzieci, na przyk³ad z pora eniem mózgowym (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Wody termalne dzia³aj¹ uspokajaj¹co, nasennie, przyczyniaj¹ siê do odprê enia psychicznego, z regu³y zmniejszaj¹ apetyt. Na procesy przemiany materii dzia³aj¹ aktywizuj¹co. Wentylacja p³uc wzrasta tym wiêcej, im wy sza jest temperatura wody (Ci¹g³o 2007). Wody stwierdzone w otworach Zazadnia IG-1 (22 C) i Siwa Woda IG-1 (20 C) nadaj¹ siê do bezpoœredniego wykorzystania w lecznictwie lub rekreacji. Wysokie temperatury wód eksploatowanych z otworów Chocho³ów PIG-1, Furmanowa PIG-1 i Poronin PAN-1 wymagaj¹ obni enia temperatury do co najmniej 42 C, aby mog³y byæ przeznaczone do k¹pieli w basenach leczniczych i rekreacyjnych. Daje to mo liwoœæ wykorzystania tych wód w sposób kaskadowy, gdzie w kolejnym stopniu kaskady w momencie obni enia temperatury do ¹danej wartoœci wykorzystana by³aby ona do balneoterapii i rekreacji (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Podhalañskie wody termalne mog¹ byæ z powodzeniem stosowane zarówno w celach rekreacyjnych, jak i balneoterapeutycznych, ze wzglêdu na ich sk³ad chemiczny. Ich stosunkowo niska mineralizacja która nie przekracza 3 g/dm 3 mieœci siê w przedziale mineralizacji dopuszczalnej do stosowania w balneoterapii i rekreacji. Maksymalna dopuszczalna mineralizacja wód u ywanych w k¹pielach leczniczych zosta³a okreœlona na poziomie 60 g/dm 3, w przypadku zastosowañ w rekreacji 35 g/dm 3. Lecznicze w³aœciwoœci podhalañskich wód geotermalnych zosta³y stwierdzone na tle informacji dotycz¹cych wód mineralnych zawieraj¹cych analogiczne sk³adniki chemiczne: fluor, stront, potas, krzem, zwi¹zki siarki (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). W tabeli 2 podano mineralizacjê i sk³ad chemiczny wód w poszczególnych odwiertach (za pomoc¹ wzoru Kur³owa). Z punktu widzenia balneoterapii najcenniejszymi sk³adnikami chemicznymi wód geotermalnych Podhala s¹ siarczki i siarkowodór. Wysokie ich zawartoœci udokumentowano w otworze Furmanowa PIG-1 (ok. 12,5 mg/dm 3 ) i Chocho³ów PIG-1 (ok. 4,7 mg/dm 3 ). Wody siarczanowe (z najwiêksz¹ zawartoœci¹ anionu ) nawiercono otworami Chocho³ów PIG-1 oraz Poronin PAN-1. Wody geotermalne z zawartoœci¹ gazowego H 2 S nawiercono w otworze Siwa Woda IG-1. Wody siarczkowo-siarkowodorowe s¹ najsilniej dzia³aj¹cymi na organizm cz³owieka wodami leczniczymi. Dzia³aj¹ przeciwalergicznie, przeciwbólowo, przeciwgrzybiczo i przeciwpaso ytniczo. Wody siarczanowe posiadaj¹ w swym sk³adzie du o wiêcej siarki ogólnej ni wody siarczkowo-siarkowodorowe; te drugie zawieraj¹ siarkê dwuwartoœciow¹ najbardziej czynn¹ biologicznie, dlatego te w balneoterapii to one maj¹ wiêksze znaczenie. Do schorzeñ leczonych przez te wody nale ¹ choroby narz¹du ruchu (uk³adu kostnego, stawów), zaburzenia kr¹ enia, nadciœnienie têtnicze, choroby narz¹dów rozrodczych, choroby dermatologiczne, zatrucia metalami ciê kimi i nerwice (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Wody termalne Podhala mog¹ oddzia³ywaæ zatem leczniczo i terapeutycznie ze wzglêdu na kryteria zarówno chemiczne, jak i fizyczne (temperaturê). Te dwa kryteria wystêpuj¹ce jednoczeœnie na ogó³ wzmacniaj¹ wzajemnie swe dzia³anie lecznicze (Górecki, Hajto 2006), co tym bardziej przekonuje o prawid³owoœci efektywnego wykorzystania tych wód. Sk³ad chemiczny ocenianych wód Podhala wskazuje, e mog¹ one wywieraæ korzystne dzia³anie biologiczne w stosowaniu zewnêtrznym, ale tak e jako podawane do picia. Istotne znaczenie przy takim podawaniu bêdzie mia³a zawartoœæ i stê enie siarczanów i chlorków wapnia oraz sodu przy wspó³udziale znacz¹cych iloœci siarczków. Nale y siê spodziewaæ, e bêdzie to dzia³anie stymuluj¹ce przemianê materii, czynnoœæ wydzielnicz¹ trzustki 82
TABELA 2. Niewykorzystane obecnie otwory wiertnicze w których stwierdzono wody geotermalne: ich mineralizacja i sk³ad chemiczny (za pomoc¹ wzoru Kur³owa) oraz mo liwoœæ wykorzystania (na podstawie Ci¹g³o, Kêpiñska 2008, z uzupe³nieniami autora) TABELA 2. Currently unused wells with geothermal water: their mineralization and chemical composition (using the Kur³ow formula), (based on Ci¹g³o, Kêpiñska 2008, with author s additions) Nazwa otworu Wyniki analiz chemicznych (wzór Kur³owa) Mineralizacja ogólna [g/dm 3 ] Mo liwoœci wykorzystania 59, 3 31, 7 44, 35, 0, 0006 0, 426 HCO SO CO Cl 3 4 3 Siwa Woda IG-1 H2 S M 37 3 330, 287, 07, Mg Na K Ca Sr 0,426 lecznictwo, rekreacja, pompy ciep³a Zazadnia IG-1 M 58, 2 40, 3 1, 5 0 187 HCO SO Cl 3 4 619, 318, 63, Ca Mg Na K 0,187 rekreacja, pompy ciep³a Poronin PAN-1 M 39, 3 37, 4 23, 3 1 137 SO HCO Cl 4 3 46, 4 37, 1 16, 5 Na K Ca Mg 1,137 ciep³ownictwo, odladzanie jezdni Furmanowa PIG-1 M 81, 5 12, 9 56, 0 583 HCO Cl SO 3 4 51, 6 31, 3 17, 0 Na K Ca Mg 0,583 k¹pielisko, balneologia i rekreacja Chocho³ów PIG-1 M 77, 1 16, 5 6, 4 1 244 SO HCO Cl 4 3 55, 4 25, 1 19, 4 Ca Na K Mg 1,244 rekreacja, lecznictwo, ciep³ownictwo lub kaskada wszystkich tych elementów,,,,, 83
i woreczka ó³ciowego. Wiadomo te, e obecnoœæ siarczanów, sodu i magnezu korzystnie dzia³a w przewlek³ych schorzeniach jelita grubego. Wody te (z wyj¹tkiem s³abozmineralizowanej wody z otworu Furmanowa) mog³yby byæ zalecane do picia chorym na cukrzycê, w stanach zapalnych jelita grubego i oty³oœci. Znaczna zawartoœæ fluorków w wodzie z otworów Bia³y Dunajec i Bañska jest jednak przeciwwskazaniem do d³ugotrwa³ego stosowania tych wód. Natomiast zawartoœæ sk³adników niepo ¹danych lub uznanych za szkodliwe dla zdrowia (azotany, azotyny, metale ciê kie) nie budzi zastrze eñ zdrowotnych (Pañstwowy Zak³ad Higieny ). Zatem obszarem prowadzenia dzia³alnoœci leczniczej i gospodarczej mo e byæ stosowanie wód termalnych do kuracji pitnych i butelkowania wód (Kêpiñska, owczowska 2004). 3. Niewykorzystane odwierty propozycje ich zagospodarowania Ze wzglêdu na wysokie koszty nowych wierceñ, powinno siê zwracaæ uwagê na odwierty ju istniej¹ce, w których stwierdzono wody geotermalne, a które dotychczas nie zosta³y zagospodarowane. Przyk³adem mo e byæ oœrodek rekreacyjny w Szaflarach Termy Podhalañskie, który do swojej dzia³alnoœci wykorzystuje wykonany wczeœniej otwór, wykorzystywany tak e w ciep³ownictwie. Jak ju wczeœniej wspomniano, na terenie Niecki Podhalañskiej istnieje kilka takich otworów wiertniczych z mo liwoœci¹ eksploatacji wód termalnych, dotychczas niewykorzystanych. S¹ to: Siwa Woda IG-1, Zazadnia IG-1, Poronin PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1. Wody termalne stwierdzone w otworach Zazadnia IG-1 (22 C) i Siwa Woda IG-1 (20 C) ze wzglêdu na niskie temperatury nadaj¹ siê jedynie do bezpoœredniego wykorzystania w lecznictwie lub rekreacji b¹dÿ do wykorzystania w produkcji energii za pomoc¹ pomp ciep³a. Z otworu Siwa Woda IG-1 ze wzglêdu na nisk¹ wydajnoœæ (4 m 3 /h) eksploatacja wody termalnej mog³aby byæ nieekonomiczna. Jest jednak jedynym otworem w tym rejonie, w którym stwierdzono siarkowodór w postaci gazowej. Wody o zawartoœci tego gazu s¹ najsilniej dzia³aj¹cymi na organizm cz³owieka wodami leczniczymi (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). By³oby zatem warto wykorzystaæ te wody choæ w niewielkiej iloœci do k¹pieli leczniczych. Natomiast otwór Zazadnia IG-1 ulokowany jest w miejscowoœci Ma³e Ciche na wschód od Zakopanego gdzie zaczynaj¹ siê szlaki turystyczne, sk¹d bezpoœrednio mo na wyruszyæ w Tatry. Osi¹ga on wiêksz¹ wydajnoœæ (25,1 m 3 /h), co pozwala na jego bezpoœrednie wykorzystanie przy nape³nianiu basenu rekreacyjnego, do pracy pomp ciep³a albo te w miarê spadku temperatury najpierw do nape³niania basenów, a nastêpnie w pompach ciep³a. Oœrodek rekreacyjny w tamtym miejscu cieszy³by siê prawdopodobnie bardzo du ym powodzeniem. W bezpoœrednim s¹siedztwie otworu Poronin PAN-1 (rys. 2) znajduje siê niewielki obszar mo liwy do zagospodarowania. Powodem jest ograniczenie z jednej strony przez potok Poroniec, a z drugiej strony g³ówn¹ drog¹ prowadz¹c¹ do Zakopanego ( zakopiank¹ ). Budowa w tym miejscu oœrodka rekreacyjnego praktycznie nie by³aby mo liwa. W takiej sytuacji mo na by rozwa yæ przesy³ wody termalnej ruroci¹giem w inne miejsce, w którym powsta³by taki oœrodek. Innym rozwi¹zaniem przy tak korzystnych parametrach eksploatacji (90 m 3 /h i 63 C) by³oby byæ mo e wykorzystanie tej wody w ciep³ownictwie, poniewa teren ten jest zabudowany i nieopodal znajduj¹ siê budynki mieszkalne, w ró ny 84
Rys. 2. G³owica otworu Poronin PAN-1 Fig. 2. Head hole Poronin PAN-1 sposób zaopatrywane w ciep³o (niejednokrotnie kot³y wêglowe). Kolejn¹ mo liwoœci¹ wykorzystania wody termalnej znajduj¹cej siê w bliskim s¹siedztwie g³ównej drogi prowadz¹cej do miejscowoœci tak chêtnie odwiedzanej przez turystów mo e byæ odladzanie jezdni i mostu prowadz¹cych do Zakopanego, podobnie jak w Islandii, która jest przodownikiem w wykorzystaniu energii z wód geotermalnych. Otwór Furmanowa PIG-1 po³o ony jest na wysokoœci 1010 m n.p.m. (wy ej ni miasto Zakopane), co determinuje u ycie pomp g³êbinowych do wydobycia wód, znajduj¹cych siê tutaj w warunkach subartezyjskich. Mimo to otwór ujmuje wody z zatwierdzonymi zasobami eksploatacyjnymi w iloœci 90 m 3 /h, i temperaturze wody na wyp³ywie 60,5 C. Charakteryzuj¹ siê one podwy szon¹ zawartoœci¹ fluorków, strontu, boru i krzemionki, czyli sk³adników wykorzystywanych w balneoterapii (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Odwiert wykonano w niedalekiej odleg³oœci od samej Guba³ówki (rys. 3) i w odró nieniu od otworu Poronin PAN-1 znajduje siê tutaj zdecydowanie wiêkszy obszar, gdzie z pewnoœci¹ da³oby siê umiejscowiæ oœrodek leczniczo-rekreacyjny, do którego bez adnych w¹tpliwoœci przyje d aliby turyœci. Otwór Chocho³ów PIG-1 znajduje siê na granicy Chocho³owa i Witowa w bezpoœrednim s¹siedztwie wolnostoj¹cych, pojedynczych domów mieszkalnych (rys. 4). Otwór ten po³o- ony jest nieopodal przejœcia granicznego Chocho³ów Sucha Hora. Temperatura mo liwych do eksploatacji wód wynosi 82 C, a wydajnoœæ 190 m 3 /h (jedne z najwy szych na Podhalu). Dodatkowo mamy tu do czynienia z wodami mineralnymi, które z uwagi na mineralizacjê ogóln¹, temperaturê, zawartoœæ fluorków, podwy szone iloœci strontu i krzemionki, zaliczane s¹ do wód potencjalnie leczniczych (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Budowa oœrodka 85
Rys. 3. G³owica otworu Furmanowa PIG-1 oraz najbli sze otoczenie Fig. 3. Head hole Furmanowa PIG-1 and its surroundings Rys. 4. G³owica otworu Chocho³ów PIG-1 Fig. 4. Head hole Chocho³ów PIG-1 86
rekreacyjno-leczniczego w tej czêœci Podhala z pewnoœci¹ zatrzyma³aby wielu turystów udaj¹cych siê na S³owacjê do basenów geotermalnych przez pobliskie przejœcie graniczne. Równie korzystna temperatura pozwala rozpatrywaæ wody z tego odwiertu tak e pod k¹tem ciep³ownictwa: wykorzystane mog³yby byæ nie tylko w basenach rekreacyjnych oraz rekreacyjno-leczniczych, ale równie wejœæ miêdzy innymi w system centralnego ogrzewania i przygotowania ciep³ej wody u ytkowej dla oœrodka rekreacyjnego oraz okolicznych budynków mieszkalnych. Podsumowanie W celach eksploatacji wód termalnych wykonywane s¹ g³êbokie otwory wiertnicze. Ze wzglêdu na bardzo wysokie koszty takich wierceñ, w pierwszej kolejnoœci powinno siê zagospodarowywaæ odwierty ju istniej¹ce, w których stwierdzono wody geotermalne, a które dotychczas nie zosta³y wykorzystane. W rejonie Niecki Podhalañskiej wykonano oko³o dwudziestu takich otworów wiertniczych w celu eksploatacji wód termalnych. Niektóre z dotychczas niewykorzystanych (Poronin PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1) charakteryzuj¹ siê bardzo dobrymi parametrami eksploatacyjnymi wód, tak termicznymi jak i wysok¹ wydajnoœci¹, co pozwala na ich szerokie zagospodarowanie w ciep- ³ownictwie. Równie mineralizacja wód w tych otworach pozwala na wykorzystywanie ich z powodzeniem w balneoterapii i rekreacji. Literatura Batkiewicz K., 2008 Zagospodarowanie wód termalnych w rejonie Niecki Podhalañskiej. Praca magisterska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Kraków, s. 120. Bujakowski W., red., 2000 Energia geotermalna Œwiat Polska Œrodowisko. IGSMiE PAN, Kraków, s. 71. Ci¹g³o J., 2007 W³aœciwoœci balneoterapeutyczne podhalañskich wód geotermalnych. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój, nr 1, s. 17 24. Ci¹g³o J., Kêpiñska B., 2008 Mo liwoœci zagospodarowania wód geotermalnych Podhala do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych. GEOLOGIA kwartalnik AGH, t. 34, z. 3, s. 541 559. Chowaniec J., Nagy S., 2003 Dodatek nr 1 do Dokumentacji hydrogeologicznej dla ustalenia zasobów wód termalnych: otwory Bia³y Dunajec PGP-2 i Bañska PGP-1. Kraków Zakopane, s. 38. Górecki W., Hajto M., 2006 Atlas zasobów geotermalnych na Ni u Polskim. Formacje mezozoiku. AGH GGiOŒ Kraków, s.485. Kêpiñska B., owczowska A,. 2004 Wody geotermalne w lecznictwie, rekreacji i turystyce. Studia, Rozprawy, Monografie, IGSMiE PAN Kraków, s. 77. Ney R., red., 2001 Wybrane problemy wykorzystania geotermii II. Studia, Rozprawy, Monografie. IGSMiE PAN Kraków, s. 65. Pañstwowy Zak³ad Higieny, Instytut Naukowo-Badawczy Poznañ, 1997 Ocena w³asnoœci leczniczych wód termalnych z otworów geotermalnych na terenie niecki podhalañskiej i mo liwoœci ich wykorzystania do zabiegów balneologicznych. Soko³owski J., 1988 Warunki wystêpowania wód geotermalnych w Polsce i program ich wykorzystania na Podhalu. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój. Nr 1 2, s. 3158. Soko³owski S., 1965 G³êbokie wiercenia w Zakopanem. Wierchy. Nr 34, s. 80 87. Zejszner L., 1845 Pieœni ludu Podhalan, czyli górali Tatrowych polskich zebra³ i wiadomoœci o Podhalanach skreœli³ Ludwik Zejszner. Redakcja Biblioteki Warszawskiej. Warszawa.