SUPLEMENT DIETY CZY LEK? PREPARATY POTASU W CHOROBACH SERCOWO-NACZYNIOWYCH.

SUPLEMENT DIETY CZY LEK? PREPARATY POTASU W CHOROBACH SERCOWO-NACZYNIOWYCH.

SUPLEMENT DIETY CZY LEK? PREPARATY POTASU W CHOROBACH SERCOWO-NACZYNIOWYCH. Prof. dr hab. n. med. Janusz Gumprecht Dr n. med. Katarzyna Nabrdalik Katedra i Klinika Chorób Wewętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 41-800 Zabrze, 3 Maja 13/15 Tel. +48 32 271 2511 Faks +48 32 271 4617 3

Potas jest niezbędnym elementem codziennej diety i odgrywającym ważną rolę w funkcjonowaniu organizmu. Prawidłowa ilość jonów potasu w organizmie sprawia między innymi, że impulsy pomiędzy komórkami nerwowymi przewodzone są sprawnie, utrzymana jest prawidłowa kurczliwość mięśni oraz miarowa praca serca. Aby utrzymać prawidłowy poziom potasu u pacjentów z jego niedoborem wskazane jest stosowanie preparatów potasu przepisanych przez lekarza, zawierających określoną ilość jonu potasowego, w większości przypadków najlepiej chlorku potasu, ze ściśle określonym sposobem dawkowania oraz zaleceniem okresowego kontrolowania stężenia potasu we krwi. Sposób żywienia człowieka ustalony został w trakcie milionów lat, gdy ludzie i ich przodkowie spożywali pokarm opierający się na roślinach i mięsie dzikich zwierząt. Prawidłowa dieta powinna dostarczać organizmowi odpowiednie ilości potasu, jednak dieta współczesnego człowieka przeszła w ciągu ostatnich 10 tysięcy lat głęboką przemianę, głównie z powodu unowocześnienia hodowli zwierząt, rolnictwa, metod produkcji żywności i technologii jej dystrybucji. Oceniono, że nasi przodkowie żyjący w epoce kamienia łupanego spożywali w diecie zdecydowanie więcej potasu niż sodu. Aktualnie, w następstwie zmian cywilizacyjnych sytuacja uległa istotnemu odwróceniu, a niedobór potasu stał się jednym z czynników przyczyniających się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Cywilizacja sprawiła, że w diecie współczesnego człowieka przeważają wysoko przetworzone produkty żywnościowe, nadmiar tłuszczy, cukrów prostych, duża ilość soli kuchennej oraz niewielka ilość warzyw i owoców, co w konsekwencji doprowadza do spożywania w nadmiarze sodu i niedoboru potasu. 4

Ponadto, przyjmowanie niektórych leków, szczególnie odwadniających oraz tych stosowanych w chorobach serca i naczyń, może przyczyniać się do niedoboru, ale też i nadmiaru stężenia potasu we krwi. Należy mieć świadomość, że nie tylko niedobór, lecz również nadmiar potasu może być niebezpieczny, szczególnie dla osób obciążonych schorzeniami sercowo-naczyniowymi. Dlatego też zwłaszcza w tej grupie pacjentów istotne jest dążenie do utrzymania prawidłowego stężenia potasu we krwi. NIEDOBÓR POTASU Najpowszechniejszym zaburzeniem elektrolitowym organizmu ludzkiego spotykanym w codziennej praktyce lekarskiej jest niedobór potasu. Ponad 20% hospitalizowanych pacjentów charakteryzuje się występowaniem niedoboru potasu. Potencjalne przyczyny tego stanu to: niewystarczająca ilość potasu w diecie, wysokie spożycie sodu, niedobór magnezu i leczenie lekami odwadniającymi. Objawy niedoboru potasu dotyczą w największym stopniu mięśni oraz nerek i są to: uogólnione osłabienie mięśni, niedrożność porażenna jelit, zaburzenia rytmu serca. Wykazano, że średnie dobowe spożycie potasu w diecie dorosłych mężczyzn wynosi od 2,9 do 3,2 g (74 82 mmol), a kobiet od 2,1 do 2,3 g (54 59 mmol); tylko 10% mężczyzn i mniej niż 1% kobiet spożywa minimum 4,7 g/d (120 mmol) potasu. Minimalne dobowe spożycie potasu wynosi ok. 1,6 2,0 g (40 50 mmol), natomiast zalecane spożycie powinno wynosić 4,7 g (120 mmol). Niska zawartość dobowa potasu w pożywieniu jest uważana za ważny czynnik sprzyjający rozpowszechnieniu nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych. 5

OCHRONNY WPŁYW POTASU NA UKŁAD SERCOWO NACZYNIOWY Już w 1928 roku naukowcy wykazali, że podawanie potasu może obniżyć podwyższone ciśnienie krwi. W badaniach przeprowadzonych na osobach zdrowych udowodniono, że podwyższone ciśnienie tętnicze wywołane obciążeniem sodem może być złagodzone w następstwie zwiększenia dobowej zawartości potasu w diecie. Wykazano, że doustne uzupełnianie potasu w określonej dawce dobowej prowadzi do redukcji skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego zarówno u ludzi chorujących na nadciśnienie, jak i osób zdrowych. Odpowiednia zawartość potasu w diecie przyczynia się także do zahamowania rozwoju miażdżycy w naczyniach krwionośnych. Jednak wskazane jest stosowanie preparatów potasu przepisanych przez lekarza. LECZENIE NIEDOBORU POTASU I ZAPOBIEGANIE JEGO WYSTĄPIENIU Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego zalecają zwiększenie potasu w diecie do 4,7 g/d (120 mmol). W ogólnie zdrowej populacji, charakteryzującej się prawidłową funkcją nerek, spożywanie takiej ilości potasu w diecie nie pociąga za sobą żadnego ryzyka, ponieważ nadmiar potasu zostanie wydalony z moczem. Jednakże wśród osób z nieprawidłową funkcją nerek wskazane jest zredukowanie dobowej ilości spożywanego potasu do < 4,7 g z uwagi na ryzyko wystąpienia arytmii sercowych w przypadku zbyt dużej zawartości potasu we krwi. Do leków powszechnie stosowanych, które upośledzają wydzielanie potasu, 6

zalicza się: inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę, blokery receptora dla angiotensyny, niesteroidowe leki przeciwzapalne i leki odwadniające oszczędzające potas, a do stanów klinicznych, w których może wystąpić upośledzone wydalanie potasu, należą: cukrzyca, przewlekła choroba nerek, mocznica, ciężka niewydolność serca i niewydolność kory nadnerczy. Osoby starsze zagrożone są wystąpieniem zbyt dużego stężenia potasu we krwi z uwagi na częste współistnienie więcej niż jednego z powyższych schorzeń lub stosowania więcej niż jednego leku, który upośledza wydalanie potasu. Starania o zwiększenie stężenia potasu we krwi są szczególnie istotne w przypadku niektórych schorzeń predysponujących do groźnych arytmii, mianowicie niewydolności serca, po zawale serca lub z chorobą niedokrwienną serca. Najprostszym rozwiązaniem jest zwiększenie spożycia potasu w diecie, jednak potas w pokarmach jest związany głównie z fosforanami, a nie z chlorkami, dlatego jest mało efektywny w zmniejszaniu utraty potasu towarzyszącej utracie chlorków, co ma miejsce w przypadku terapii lekami odwadniającymi czy w przypadku wymiotów. Chlorek potasu jest dostępny w postaci tabletek lub płynu i obie postacie są dobrze wchłaniane z przewodu pokarmowego, jednakże forma płynna leku ma mocny, nieprzyjemny smak i często nie jest dobrze tolerowana. SUPLEMENTY POTASU DOSTĘPNE BEZ RECEPTY CZY RECEPTUROWE PREPARATY POTASU? Suplement diety, według obowiązujących przepisów prawnych, jest środkiem spożywczym, a nie produktem posiadającym właściwości produktu leczniczego. 7

Także zbiór międzynarodowych norm żywnościowych uznaje suplementy diety zawierające witaminy i mikroelementy za żywność. Lek natomiast, zgodnie z Ustawą o Prawie Farmaceutycznym, jest produktem leczniczym, będącym substancją lub mie szaniną substancji, przedstawianą jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób u ludzi i zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne. Suplementy potasu, które w przeciwieństwie do leków wydawanych z przepisu lekarza można kupić nie tylko w aptece, lecz także w supermarkecie czy na stacji benzynowej, cieszą się coraz większą popularnością jako substytuty soli kuchennej. Suplementy zwiększające masę mięśniową i panacea, głównie dzięki szerokiej ich reklamie za pomocą środków informacji publicznej przekonujących o ich zdecydowanej skuteczności, przy jednoczesnym łatwym, niczym nieograniczonym dostępie do nich. Pacjent często nie jest świadom wielu zagrożeń, które niejednokrotnie wiążą się z niekontrolowanym przyjmowaniem reklamowanych substancji. Potencjalnie szkodliwy wpływ samowolnie stosowanych suplementów potasu wynika z ryzyka wystąpienia zbyt wysokiego stężenia potasu we krwi, szczególnie w niektórych grupach pacjentów. Należy mieć świadomość, że suplement potasu nie jest lekiem i nie powinien być stosowany w sytuacjach niedoboru potasu, a potencjalnie niebezpieczne może być bezkrytyczne stosowanie profilaktyczne suplementów potasu (mimo że zawierają one zwykle ok. 6 10 razy mniej potasu, to często stosowane 8

są w megadawkach ) również w populacji osób teoretycznie zdrowych, szczególnie starszych, u których może występować np. zaawansowane stadium przewlekłej choroby nerek, dotąd niezdiagnozowanej. W sprzedaży dostępnych jest wiele suplementów potasu, na opakowaniach których widnieją informacje, że stosowanie tych preparatów wskazane jest w celu uniknięcia niedoborów potasu i przeciwdziałaniu objawom związanym z jego niedoborem. Należy zwrócić uwagę osób chętnie sięgających po produkty dostępne bez recepty, że preparaty te w przypadku niekontrolowanego stosowania mogą doprowadzić do wystąpienia, groźnego dla zdrowia, nadmiaru potasu we krwi. W celu uniknięcia niekontrolowanego spożywania suplementów potasu i potencjalnie groźnych dla życia skutków ubocznych w przypadkach, w których istnieje konieczność stosowania preparatów potasu z uwagi na jego zbyt niskie wartości lub ryzyko wystąpienia niedoboru. Wskazane jest stosowanie preparatów potasu przepisanych przez lekarza, zawierających określoną ilość jonu potasowego, w większości przypadków najlepiej chlorku potasu, ze ściśle określonym sposobem dawkowania oraz zaleceniem okresowego kontrolowania stężenia potasu we krwi. 9

NOTATKI

JEDYNY LEK W POSTACI KAPSUŁEK ZAWIERAJĄCY POTAS O KONTROLOWANYM UWALNIANIU LICENCJĘ NA ODPOWIEDNI POZIOM POTASU POSIADA TYLKO LEK Kaldyum (Kalii chloridum). Skład i postać: kapsułki twarde, o przedłużonym uwalnianiu. Każda kapsułka zawiera 600 mg potasu chlorku, co odpowiada 8 mmoli jonów potasu (315 mg jonów potasu). Wskazania: Profilaktyka i leczenie następstw stanów niedoboru potasu w organizmie spowodowanych różnymi stanami chorobowymi jak wymioty, biegunka, nadczynność nadnerczy, zwiększona utrata potasu przez nerki, leczenie sodopędnymi lekami moczopędnymi i kortykosteroidami. Dawkowanie i sposób podania: Lek należy połykać w całości, popijając szklanką wody, w czasie lub po posiłku. Dawkowanie powinno zostać ustalone według indywidualnych potrzeb. Zwykle u osób dorosłych: profilaktycznie 2 3 kapsułki (16 24 mmol K+) na dobę. Leczniczo: 5 12 kapsułek (40 96 mmol K+) na dobę przy regularnej kontroli poziomu potasu w surowicy. Jeśli dawka dobowa przekracza 2 kapsułki, powinna być podawana w dwóch lub w większej liczbie dawek podzielonych. Przeciwwskazania: Hiperkaliemia, skąpomocz, bezmocz i mocznica w ostrej niewydolności nerek, mocznica w przewlekłej niewydolności nerek, nieleczona choroba Addisona, ostre odwodnienie, niedrożność przewodu po kar mowego lub zwężenie przełyku utrudniające połykanie. Specjalne ostrzeżenia i środki ostroż ności dotyczące stosowania: Zaleca się regularną kontrolę stężenia potasu w surowicy i okre sowe wykonanie badania EKG w czasie leczenia, zwłaszcza u pacjentów z chorobami układu krążenia i nerek. Stosowanie leku Kaldyum w ciąży wymaga dokładnej oceny przewagi korzyści nad zagrożeniami. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku choroby wrzodowej, istniejącej lub stwierdzonej w wywiadzie. Podobnie szczególnej ostrożności wymaga nagłe odstawienie leku Kaldyum w leczeniu skojarzonymi z glikozydami naparstnicy, gdyż rozwijająca się hipokaliemia nasila toksyczne działanie glikozydów naparstnicy. Działania niepożądane: Rzadko występują nudności, biegunka oraz ból brzucha. W sporadycznych przypadkach może dojść do krwawienia z przewodu pokarmowego, owrzodzenia, perforacji i niedrożności przewodu pokarmowego, głównie w razie występowania pre dysponujących czynników ryzyka. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 8221 wydane przez MZ. Kategoria dostępności leku: Rp. Podmiot odpowiedzialny: EGIS Pharmaceuticals PLC, Węgry. Dodatkowych informacji o leku udziela: EGIS Polska Sp. z o.o., ul. 17 Stycznia 45D, 02-146 Warszawa, tel. +48 22 41 79 200, faks +48 22 41 79 292; www.egis.pl. KAL/LINIAM/PdP/15/02/002