Masowe pojawy Pemphigus spyrothecae Pa s s e r i n i, 1856 (Hemiptera, Aphidoidea, Eriosomatidae) w Polsce



Podobne dokumenty
WYSTĘPOWANIE MSZYC Z RODZINY BAWEŁNICOWATYCH (ERIOSOMATIDAE) NA TOPOLI CZARNEJ (POPULUS NIGRA)

RODZAJE GALASÓW TWORZONYCH PRZEZ BAWEŁNICE (ERIOSOMATIDAE) NA TOPOLI CZARNEJ (POPULUS NIGRA)

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA. Występowanie mszyc z podrodziny Eriosomatinae na wiązach w parkach Lublina

Nowe stanowiska mszyc z rodzaju Eulachnus Del GUERCIO, 1909 (Hemiptera: Aphididae: Lachninae) w południowej Polsce

Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci Lindeman, 1888 ssp. communis Uzel, 1895

PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC

Górny Śląsk polski przyczółek zdobyty przez obcą mszycę Prociphilus (Meliarhizophagus) fraxinifolii (Riley, 1879)

Wybrane elementy bionomii i parametry demograficzne anholocyklicznego gatunku Myzus ascalonicus Doncaster, 1946 (Hemiptera: Aphididae)

Biological remarks on Uroleucon (Uromelan) rapunculoidis (BÖRNER, 1939) (Hemiptera: Aphidoidea) with a new host plant record Campanula cervicaria L.

Nowe stanowisko Pinthaeus sanguinipes (Fabricius, 1781) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) w południowo-wschodniej Polsce

OMACNICA PROSOWIANKA. Ostrinia nubilalis (Hubner)

Population dynamics and spatial distribution of Chromaphis juglandicola

Changes in the dynamics of migration aphids occurring on potato in Wielkopolska based on cathes of Johnsons suction trap in Winna Góra in

WPŁYW WODNEGO WYCIĄGU Z AKSAMITKI (TAGETES PATULA NANA) NA WYSTĘPOWANIE SZKODLIWEJ ENTOMOFAUNY NA KAPUŚCIE BIAŁEJ

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA w Warszawie ODDZIAŁ w PRZYSUSZE

WYSTĘPOWANIE MSZYCY BREVICORYNE BRASSICAE L. I JEJ WROGÓW NATURALNYCH NA RÓŻNYCH ODMIANACH BROKUŁU. Wstęp. Materiał i metody

PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA

BADANIA NAD WYSTĘPOWANIEM I SZKODLIWOŚCIĄ MSZYCY BURAKOWEJ (Aphis fabae complex), ZASIEDLAJĄCEJ BARSZCZ SOSNOWSKIEGO (Heracleum sosnowskyi Manden.

The faunistic review of the Polish species of the subfamily Chaitophorinae (Hemiptera, Aphididae). Part 3: genus Periphyllus van der Hoeven, 1863

DYNAMIKA POPULACJI WCIORNASTKA TYTONIOWCA THRIPS TABACI LIND. WYSTĘPUJĄCEGO NA CEBULI UPRAWIANEJ WSPÓŁRZĘDNIE Z MARCHWIĄ

JAŚMINOWIEC (PHILADELPHUS CORONARIUS) JAKO ELEMENT KRAJOBRAZU MAŁEGO MIASTA I OAZA DLA POŻYTECZNEJ ENTOMOFAUNY

Metodyka integrowanej ochrony cebuli ozimej przed wciornastkiem tytoniowcem

Ekologia wyk. 1. wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych

prof. dr hab. Michał Kostiw, inż. Barbara Robak IHAR PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

Zagrożenia drzewostanów bukowych młodszych klas wieku powodowanych przez jeleniowate na przykładzie nadleśnictwa Polanów. Sękocin Stary,

Omacnica: mechaniczne zwalczanie szkodnika

Woolly aphids (Pemphigidae) on ornamental plants in container production

Komunikat 24 z dnia dotyczący aktualnej sytuacji agrotechnicznej

THE OCCURRENCE OF Panaphis juglandis (Goetze) AND Chromaphis juglandicola (Kalt.) ON WALNUT UNDER THE URBAN CONDITIONS OF LUBLIN

Regionalne Projekty Badawcze Programu GLOBE

Hymenoptera: Vespinae) na obszarze miasta Torunia

Wyniki pierwszego kolokwium Podstawy Programowania / INF

INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA

Zbigniew Borowski & Jakub Borkowski Instytut Badawczy Leśnictwa

Materials to the Knowledge of the Scale Insects Fauna of Yugoslavia (H o m o p tera, C occoidea) [Pp ]

WYKORZYSTANIE PUŁAPEK KOŁNIERZOWYCH DO OCENY

Możliwości uczniów w wieku lat w zakresie stosowania symbolu literowego w procesie uogólniania sprawozdanie z badań

Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA

Wpływ produktywności pierwotnej łąk na demografię, dynamikę oraz kondycję populacji norników Microtus

AKTUALNA SYGNALIZACJA WYSTĘPOWANIA CHORÓB I SZKODNIKÓW W UPRAWACH ROLNICZYCH NA DZIEŃ r.

Komunikat 25a z dnia dotyczący aktualnej sytuacji agrotechnicznej

mszyce jary zaraza ziemniak przebiegiem pogody oraz z wczesnością i odpornością odmian 1-2 chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub

Dyskretne modele populacji

Metodyka integrowanej ochrony cebuli, pora i kapusty głowiastej białej przed szkodami wyrządzanymi przez wciornastka tytoniowca

Sowy. Przygotowała Zuzia Górska

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS. WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ WYSTĘPOWANIA BURZ W SZCZECINIE, ŁODZI, KRAKOWIE I NA KASPROWYM WIERCHU W LATAm

Wzrost porażenia rzepaku przez kiłę kapusty! [WYWIAD Z EKSPERTEM]

AKCJA GRABIENIA LIŚCI KASZTANOWCÓW JESIEŃ 2014

dr inż. Robert Kuźmiński dr inż. Tomasz Maliński dr inż. Wojciech Szewczyk OPINIA

, , , , 0

Ogrody Nauk i Sztuk nr 2017 (7) F 10, P. A strakt. m critical discourse analysis. P b ó. Prix Goncourt des lycéens j s ó.

mapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),

Wyniki obserwacji ważek (Odonata) na terenie rozlewiska wśród nieużytkowanych łąk koło miejscowości Kajny (Polska, Warmia, gm.

Najczęściej występujące gatunki szkodników w uprawie marchwi

Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

EFFICACY OF BACILLUS THURINGIENSIS VAR. KURSTAKI IN THE CONTROL OF EUROPEAN CORN BORER OSTRINIA NUBILALIS HŰBNER ON SWEET CORN

mapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),

Stan populacji wilka (Canis lupus) w Polsce

Inwentaryzacja zieleni wzdłuż drogi powiatowej nr 2201W

ilość pierwszy dzień cena specjalna kolejny dzień cena specjalna

WPŁYW TECHNICZNEGO UZBROJENIA PROCESU PRACY NA NADWYŻKĘ BEZPOŚREDNIĄ W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH

Dyskretne modele populacji

Komunikat jagodowy z dnia 01 lipca 2015 (Tomasz Gasparski Bayer CropScience)

MNIEJ ZNANE GATUNKI Z GROMADY OWADÓW (INSECTA) ZASIEDLAJĄCE ROŚLINY KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) W POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ POLSCE W LATACH

PORÓWNYWANIE POPULACJI POD WZGLĘDEM STRUKTURY

Oszczędności gospodarstw domowych Analiza przekrojowa i analiza kohort

Aneks do I N S T R U K C J I. dla służby ochrony roślin z zakresu prognoz, sygnalizacji i rejestracji

MODELE ROZWOJU POPULACJI Z UWZGLĘDNIENIEM WIEKU

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

Stan i sposób postępowania z topolą włoską rosnącą na posesji przy ul. Kościuszki 100 w Milanówku.

Modyfikacja metody jesiennych poszukiwań 2017 r.

Omacnica prosowianka, czyli ogromne straty

Zakres i metodyka prac terenowych. Część II

Afidofauna associated with the decorative plants of Fabaceae family. Afidofauna związana z roślinami ozdobnymi z rodziny Fabaceae

Temat lekcji: Ocena stanu środowiska przyrodniczego. Karty pracy

Mospilan 20 SP 200g kod produktu: 580a kategoria: Kategoria > Rolnik > Insektycydy - owadobójcze

Żłobki i kluby dziecięce w 2013 r.

Ochrona kukurydzy Kruszynek

Inwentaryzacja drzewostanu kolidującego z planowaną inwestycją na obszarze działek 11/3, 8, 7/2 przy ul. Majora Henryka Sucharskiego w Gdańsku

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Biologii i Ochrony Środowiska

Maria WISZNIOWSKA. ul. Pod Kasztanami 79/1, Katowice:

WPŁYW UPRAWY MIESZANKI BOBIKU Z OWSEM NAGOZIARNISTYM W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM NA WYSTĘPOWANIE SZKODNIKÓW

Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa

Bezpieczniki PSC 7x Protistor. Bezpieczniki do ochrony półprzewodników. Typ: PSC 7x grb Nożowe i przykręcane. 690V AC od 50 do 1000A

Sytuacja w zakresie zachorowań na raka szyjki macicy w woj. dolnośląskim w latach

Imię i nazwisko . Błotniaki

AUTOREFERAT ZAŁĄCZNIK NR 2 ZAKŁAD ZOOLOGII BEZKRĘGOWCÓW WYDZIAŁ BIOLOGICZNO-ROLNICZY UNIWERSYTET RZESZOWSKI ZAŁĄCZNIK NR 2 AUTOREFERAT ROMA DURAK

Flight dynamics of economically important aphid species collected in in the Silesian Province using a Johnson's aspirator

Regionalne zróŝnicowanie potrzeb i popytu mieszkaniowego w Polsce z uwzględnieniem wybranych miast

Zadania do planszy PRACE W LESIE JESIEŃ

Metody zwalczania zachodniej stonki kukurydzianej

BESKO - ElŜbieta Staworko Bogdan Staworko s.c.

Żłobki i kluby dziecięce w 2012 r.

mapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),

od 1 kwietnia do 31 maja 2018 roku, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na obszarze Polski

doi: /onis A stra t , m. 350 Ogrody Nauk i Sztuk nr 2017 (7)

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

P O L I S H J O U R N A L OF E N T O M O LOG Y. The aphids (Hemiptera: Aphididae) on Campanulaceae in Poland

Transkrypt:

Acta entomologica silesiana Vol. 19, 2011: 7 13 ISSN 1230-7777 Bytom, December 30, 2011 Masowe pojawy Pemphigus spyrothecae Pa s s e r i n i, 1856 (Hemiptera, Aphidoidea, Eriosomatidae) w Polsce Ro m a n Ha ł a j 1, Ba r b a r a Os i a d a c z 2 1 ul. Janasa 26/2, PL 41-700 Ruda Śląska, e-mail: roman-halaj@hotmail.com 2 Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Dąbrowskiego 159, PL 60-594 Poznań, e-mail: barbara.osiadacz@gmail.com ABSTRACT. A mass occurrence of Pemphigus spyrothecae Pa s s e r i n i, 1856 (Hemiptera, Aphidoidea, Eriosomatidae) in Poland. Life cycle of Pemphigus spyrothecae (Hemiptera, Aphidoidea, Eriosomatidae) is described. Dynamics of its population, based on percentage of occurrence on the petiole galls of Populus nigra Italica in the years 1985, 1995 and 2010 is presented. The studies were carried out in the towns of the Upper Silesia region (Katowice, Ruda Śląska, Świętochłowice) in Poland. KEY WORDS: Hemiptera, Aphidoidea, Eriosomatidae, aphids, Pemphigus spyrothecae, mass occurrence, Upper Silesia, Poland. WSTĘP W Polsce z topolami (Populus spp.) związanych jest 18 gatunków mszyc z rodziny bawełnicowatych (Eriosomatidae), podrodziny Pemphiginae (Os i a d a c z & Ha ł a j 2010). Wśród nich są takie, które w pewnych określonych sytuacjach mogą być uznane za szkodniki o znaczeniu gospodarczym. Należą do nich przede wszystkim: Thecabius (Thecabius) affinis (Ka lt e n b a c h, 1843), Pemphigus borealis Th u l l g r e n, 1909, P. spyrothecae szkodniki topól (w zadrzewieniach miejskich lub szkółkach roślin); P. bursarius (Li n n a e u s, 1758) szkodnik sałaty (roślina wtórna); P. phenax Bö r n e r et Bl u n c k, 1916 szkodnik marchwi (roślina wtórna) (St e f fa n 1972; Sz w e j d a 1997, 1999; Va s i l e v 1975). Wszystkie wymienione gatunki wywołują charakterystyczne wyrośla na swoich pierwotnych żywicielach, którymi są topole. P. spyrothecae, P. bursarius i znacznie rzadziej od nich spotykany P. protospirae Li c h t e n s t e i n, 1884, 1885 powodują powstawanie wyrośli na ogonkach liściowych (ryc. 1), pozostałe na blaszce liściowej lub gałązkach (Fu r k & Pr i o r 1975, Kr z y w i e c 1978, Le c l a n t 1998, Ru pa j s 1989, St r o ya n 1964). MATERIAŁ I METODY Pemphigus spyrothecae jest jednym z nielicznych gatunków jednodomnych wśród bawełnicowatych (Eriosomatidae) z podrodziny Pemphiginae, którego cały cykl życiowy zamyka się na topoli (ryc. 2). Wyrośla wywoływane przez ten gatunek mają postać spłaszczonych i spiralnie skręconych ogonków liściowych. Liczba skrętów nie przekracza pięciu. Wyrośla czasami zabarwiają się na kolor czerwony lub czerwonobrązowy, zwłaszcza pod koniec lata i jesienią. Wewnątrz wyrośla żeruje założycielka (fundatrix) oraz jej potomstwo (fundatrigeniae) bezskrzydłe dzieworódki (apterous viviparous) (ryc. 2, pośrodku). 7

Pod koniec lata i jesienią pojawiają się uskrzydlone dwuródki (alate viviparous female sexupara), które opuszczają wyrośla i na gałązkach lub pniu topól rodzą samce i samice (pokolenie sexuales: oviparous female, male). Zimują zapłodnione jaja (eggs) (np.: Ch a n & Forbes 1975, Heie 1980, Tóth 1939, Urban 2002). Interesującym w cyklu życiowym Pemphigus spyrothecae jest dymorfizm larw I stadium rodzonych przez założycielki rodu. Część larw kolonii zamkniętej w wyroślu rozwija się z biegiem czasu w bezskrzydłe dzieworódki. Pozostałe zatrzymują się w rozwoju na etapie larwalnym, stając się wysoce agresywnymi (Pike et al. 2007). Morfy te mają mocno zesklerotyzowane powłoki ciała, pogrubione nogi i silnie rozwinięte pazurki (np.: La m p e l 1968, Fo s t e r 1990). Z tego powodu niektórzy badacze (Aoki & Ku r o s u 1986, 2004) sugerują występowanie kasty żołnierzy świadczące o istnieniu społeczeństwa mszyc (Fo s t e r & Northcott 1994, Jo h n s o n et al. 2002, Pi k e 2007). Pemphigus spyrothecae jest gatunkiem o szerokim rozmieszczeniu w Palearktyce (Blackman & Ea s t o p 1994), został również introdukowany do Kanady (Heie 1980, Sm i t h 1985). W Polsce spotykany jest na obszarze całego kraju (Os i a d a c z & Hałaj 2009). W ostatnich dziesięcioleciach obserwowano w niektórych miastach Polski (zwłaszcza na Górnym Śląsku) masowe występowanie galasów wywoływanych przez P. spyrothecae na topoli czarnej, zwłaszcza jej piramidalnej odmianie włoskiej (Populus nigra L. Italica ). Dlatego autorzy postanowili oszacować liczbę wyrośli, a pośrednio przedstawić dynamikę liczebności tego gatunku w ciągu okresu wegetacyjnego oraz zbadać jaką liczebność mogą osiągać lokalne populacje tego gatunku. W tym celu zastosowano zmodyfikowaną metodę 100 liści. Do badań wybrano podobne pod względem wieku topole czarne odmiany włoskiej. Wiek określano na podstawie przybliżonej wysokości (za pomocą terenowej metody leśników ), oraz obwodu pnia na wysokości pierśnicy (ryc. 3). Na wytypowanych drzewach zaatakowanych przez P. spyrothecae wyznaczono pas o szerokości 1 metra rozpoczynający się na wysokości 1,3 m nad ziemią (pierśnica), obejmujący cały pień z bocznymi gałęziami (ryc. 3). Na tak wyznaczonej powierzchni badawczej obliczony został procent zajęcia ogonków liściowych przez wyrośla P. spyrothecae według wzoru: a = b 100% c gdzie: a % zajęcia ogonków liściowych przez galasy, b liczba ogonków liściowych z galasami, c ogólna liczba liści. Obliczenia dokonywane były w odstępach mniej więcej dwutygodniowych na obszarze trzech miast: Katowic, Rudy Śląskiej i Świętochłowic przez trzy pełne sezony wegetacyjne. Metoda ta okazała się pracochłonna, lecz skutecznie ograniczała wystąpienie subiektywnego błędu w liczeniu, spowodowanego tym, że ogonki liściowe z galasami zwykle skupiają na sobie wzrok badającego. WYNIKI I WNIOSKI Badania prowadzono w latach 1985, 1995, 2010; w ostatnim roku tylko na 2 stanowiskach, bowiem w związku z przebudową terenów zielonych w Katowicach Ligocie i Świętochłowicach Mijance usunięto topole. Otrzymane wyniki przedstawiono 8

na wykresach (ryc. 4, 5, 6). Analizując dane można stwierdzić, że proces tworzenia wyrośli na ogonkach liściowych topól w przybliżeniu odpowiada dynamice liczebności kolonii mszyc, zamkniętej w wyroślu (Pi k e et al. 2007, Ur b a n 2002). Pierwsze zaobserwowane wyrośla powstają już w kwietniu, często jeszcze przed całkowitym rozwinięciem się blaszki liściowej. Największy przyrost liczby wyrośli przypada na okres od drugiej połowy maja do końca pierwszej połowy czerwca. Na wykresie z roku 1995 przyrost ten jest nieco przesunięty (o około 2 tygodnie), co prawdopodobnie spowodowane było niekorzystnymi warunkami termicznymi. W drugim okresie (dojrzewania) liczba wyrośli jest mniej więcej stała. W trzecim okresie, rozpoczynającym się na początku września, następuje spadek liczby wyrośli. Główną przyczyną obserwowanego zjawiska jest otwieranie się wyrośli połączone z wylotem morf uskrzydlonych, zaś pozostałymi jesienny opad liści oraz znaczna aktywność drapieżców prowadząca do obumierania koloni (Ur b a n 2002). Ostatnie aktywne kolonie P. spyrothecae obserwowano do grudnia. Przeprowadzone badania wykazały, że stopień zajęcia ogonków liściowych przez wyrośla P. spyrothecae a zatem również liczebność gatunku jest stosunkowo wysoki i ma różną wartość dla poszczególnych miast: najwyższy dla Świętochłowic (Zgoda), najniższy dla Katowic (Ligota). Badany wskaźnik osiągnął także różne wartości w poszczególnych latach. Niewykluczone, że tak wysoka liczebność wyrośli spowodowana była czynnikami antropogenicznymi (np. gazy emisyjne, zapylenie), wpływającymi negatywnie na zdrowotność roślin żywicielskich. Wniosek ten wydaje się bardziej słuszny, biorąc pod uwagę własne obserwacje przeprowadzone w miejscowościach znacznie oddalonych od takich źródeł emisyjnych. W 1985 roku w Strzyżowie (woj. podkarpackie, Beskidy Wschodnie) stwierdzona liczba wyrośli była niewielka, zaś w 1995 roku w Bornem Sulinowie (woj. zachodniopomorskie, Pojezierze Pomorskie) nie stwierdzono ich w ogóle. Dodatkowym argumentem przemawiającym na korzyść tego wniosku może być zaobserwowany spadek liczebności wyrośli w kolejnych dekadach (ryc. 4 6), co prawdopodobnie wiąże się z poprawą jakości powietrza na Górnym Śląsku (zamykanie uciążliwych zakładów, zakładanie elektrofiltrów, stosowanie katalizatorów itp.). Rozpoczęte w 1985 roku badania liczebności tego gatunku na Górnym Śląsku są kontynuowane przez autorów w innych regionach kraju. Może się bowiem okazać, że P. spyrothecae jest dobrym wskaźnikiem stanu środowiska (bioindykacyjnym) ze względu na swój cykl życiowy, łatwość znalezienia i oznaczenia, oraz dostępność rośliny żywicielskiej. Przeprowadzone badania potwierdziły masowość pojawów P. spyrothecae w wybranych miastach Górnego Śląska na przestrzeni trzech dekad. Matematycznym dowodem tego może być przybliżona liczba wszystkich osobników żerujących na jednym egzemplarzu topoli włoskiej w szczytowym okresie rozwoju. Obliczając średnią powierzchnię drzewa i mnożąc to przez średnią liczbę wyrośli z uzyskanych badań a także mnożąc przez średnią liczbę mszyc żerujących w jednym wyroślu (około 500: Pi k e et al. 2007, Ur b a n 2002) uzyskujemy liczbę ponad miliona osobników. 9

Ryc. 1. Wyrośla Pemphigus spp.: A P. bursarius; B P. spyrothecae; C P. protospirae (oryg.). Fig. 1. Galls of Pemphigus spp.: A P. bursarius; B P. spyrothecae; C P. protospirae (orig.). Ryc. 2. Cykl życiowy mszyc jednodomnych z rodzaju Pemphigus (oryg.). Fig. 2. Life cycle of aphids of the genus Pemphigus (monoecious species) (orig.). 10

Acta ent. siles. 19, 2011 Bytom, December 30, 2011 Ryc. 3. Zobrazowanie przyjętej metody badań (oryg.). Fig. 3. Illustration of test methods (orig.). Ryc. 4. Dynamika liczebności wyrośli Pemphigus spyrothecae na Populus nigra Italica w badanych miastach w 1985 roku. Fig. 4. Dynamics of Pemphigus spyrothecae galls abundance on Populus nigra Italica in the surveyed cities in 1985. 11

Ryc. 5. Dynamika liczebności wyrośli Pemphigus spyrothecae na Populus nigra Italica w badanych miastach w 1995 roku. Fig. 5. Dynamics of Pemphigus spyrothecae galls abundance on Populus nigra Italica in the surveyed cities in 1995. Ryc. 6. Dynamika liczebności wyrośli Pemphigus spyrothecae na Populus nigra Italica w badanych miastach w 2010 roku. Fig. 6. Dynamics of Pemphigus spyrothecae galls abundance on Populus nigra Italica in the surveyed cities in 2010. 12

PIŚMIENNICTWO Ao k i S., Ku r o s u U. 1986. Soldiers of a European gall aphid, Pemphigus spyrothecae (Homoptera: Aphidoidea): why do they molt? J. Ethol. 4: 97 104. Ao k i S., Ku r o s u U. 2004. How many soldiers are optimal for an aphid colony? J. theor. Biol. 230: 313 317. Bl a c k m a n R. L., Ea s t o p V. F. 1994. Aphids on the World s Trees. An identification and Information Guide. CAB International & The Natural History Museum, London: 987 pp. Ch a n C.-K., Fo r b e s A. R. 1975. Life-cycle of a spiral gall aphid, Pemphigus spirothecae (Homoptera: Aphididae), on Poplar in British Columbia. J. ent. Soc. br. Columbia 72: 26 30. Fo s t e r W. A. 1990. Experimental evidence for effective and altruistic colony defence against natural predators by soldiers of the gall-forming aphid Pemphigus spyrothecae (Hemiptera: Pemphigidae). Behav. Ecol. Sociobiol. 27: 421 430. Fo s t e r W. A., No rt h c o t t, P. A. 1994. Galls and the evolution of social behaviour in aphids. [In:] Wi l l i a m s, M. A. J. (Ed.). Plant Galls: Organisms, Interactions, Populations. Clarendon Press, Oxford University Press, New York: 161 182. Fu r k C., Pr i o r R. N. B. 1975. On the life cycle of Pemphigus (Pemphiginus) populi Co u r c h e t with a key to British species of Pemphigus Ha rt i g (Homoptera: Aphidoidea). J. Ent. (B) 44: 265 280. He i e O. E. 1980. The Aphidoidea (Hemiptera) of Fennoscandia and Denmark. I. Fauna ent. scand. 9: 1 236. Jo h n s o n P. C. D., Wh i t f i e l d J. A., Fo s t e r, W. A., Am o s, W. 2002. Clonal mixing in the soldier-producing aphid Pemphigus spyrothecae (Hemiptera: Aphididae). Mol. Ecol. 11: 1525 1531. Kr z y w i e c D. 1978. Bawełnica północna potencjalny szkodnik topoli berlińskiej w Polsce. Zesz. probl. Postęp. Nauk roln. 208: 121 135. La m p e l G. 1968. Untersuchungen zur Morphenfolge von Pemphigus spirothecae Pa s s. 1860 (Homoptera, Aphidoidea). Bull. Soc. fribourg. Sci. nat. 58(1): 56 72. Le c l a n t F. 1998. Les pemphigiens du peuplier et la gallogenese. A la decouverte des pucerons provoquant des galles sur les peupliers. Phytoma Defense Vegeteaux 507: 15 19. Os i a d a c z B., Ha ł a j R. 2009. The Aphids (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aphidinea) of Poland. A Distributional Checklist. Polish ent. Monogr. 6: 1 96. Os i a d a c z B., Ha ł a j R. 2010. Systematic Review of Aphids (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aphidomorpha) of Poland with Host Plant Index. A Monographic Survey. Siles. nat. Hist. Monogr. 1: 1 192. Pi k e N. 2007. Specialized placement of morphs within the gall of the social aphid Pemphigus spyrothecae. BMC evol. Biol. 7: 1 18. Pi k e N., Wh i t f i e l d J. A., Fo s t e r, W. A. 2007. Ecological correlates of sociality in Pemphigus aphids, with a partial phylogeny of the genus. BMC evol. Biol. 7: 173 185, doi:10.1186/1471-2148-7-185 Ru pa j s A. A. 1989. Tli (Aphidoidea) Latvii. Zinatne, Riga: 328 pp. Sm i t h C. F. 1985. Pemphiginae in North America. Proceedings International Aphids Sympozium, Jabłonna 1981. PAN, Ossolineum, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź: 297 302. St e f fa n A.W. 1972. Unterordnung Aphidina, Blattläuse. In: Sc h w e n k e W. et al., Die Forstschädlinge Europas. Bd. I. Hamburg, Berlin, Verlag P. Parey: 162 386. St r o ya n H. L. G. 1964. Notes on some British species of Pemphigus Ha rt i g (Hom.: Aphidoidea) forming galls on poplar, with the description of a new species. Proc. R. ent. Soc. Lond. (B) 33: 92 100. Sz w e j d a J. 1997. Nowa metoda ochrony marchwi przed bawelnica topolowo-marchwiana (Pemphigus phenax B. & B.). Progr. Plant Protect., Poznań 37: 19 21. Sz w e j d a J. 1999. Stan i potrzeby badań entomologicznych w zakresie ochrony roślin warzywnych przed szkodnikami. Progr. Plant Protect., Poznań 39: 43 51. Tó t h L. 1939. Über die Biologie der Blattlaus Pemphigus spirothecae Pa s s. Z. angew. Ent. 26: 297 311. Ur b a n J. 2002. Occurrence, development and natural enemies of Pemphigus spyrothecae (Homoptera, Pemphigidae). J. Forest Sci. 48: 248 270. Va s i l e v V. P. 1975. Metody i sredstva borby s vreditelyami, sistemy meropriyatiy po zashchite rasteniy. T. III. Kiev, Izdatel stvo Urozhay: 526 pp. [in Russian]. 13