WPROWADZENIE 3 BADANIA 7 OCENA WYROBÓW I USŁUG 24 INNOWACJE 28 UPOWSZECHNIANIE WIEDZY 36 WSPÓŁPRACA 40 ITB W LICZBACH 48

Działalność 2010

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 3 BADANIA 7 OCENA WYROBÓW I USŁUG 24 INNOWACJE 28 UPOWSZECHNIANIE WIEDZY 36 WSPÓŁPRACA 40 ITB W LICZBACH 48 Autorzy zdjęć i rysunków: Jacek Baran, Anita Blachani-Pawlikowska, Roman Gajownik, Elżbieta Jędrysiak, Bogdan Kolaśny, Krzysztof Kostecki, Marek Lechman, Marek Łukomski, Marianna Mirowska, Elżbieta Nowicka, Andrzej Obmiński, Michał Piasecki, Artur Piekarczuk, Leszek Słowik, Marek Świeca, Bożenna Toczyłowska, Archiwum Politechniki Warszawskiej Projekt graficzny: Ewa Kossakowska ISSN 0239-3255 Wydanie ITB marzec 2011 zgodnie z PS nr 17/2007

WPROWADZENIE Rada Naukowa Nagrody i wyróżnienia

WPROWADZENIE Zapraszam do lektury niniejszej wydawanej corocznie publikacji prezentującej najważniejsze osiągnięcia Instytutu Techniki Budowlanej. Na początek kilka liczb charakteryzujących rozwój Instytutu w ostatnich latach: w ciągu ostatnich trzech lat prawie trzykrotnie wzrosła wartość projektów badawczych (własnych, promotorskich, rozwojowych i celowych) uzyskiwanych w konkursach MNiSW; ponadto w okresie tym realizowano w Instytucie 8 projektów europejskich, w 2010 roku opracowano ponad 610 ekspertyz i opinii naukowo-technicznych; ogółem wartość opracowań w ciągu ostatnich trzech lat wzrosła o ponad 7%, natomiast wartość pojedynczego opracowania wzrosła o 50%. Ponadto w 2010 roku: opracowano blisko 2800 raportów z badań akredytowanych, 89 prac badawczych było prowadzonych w ramach dotacji na działalność statutową, realizowano 2 prace na rzecz Ministerstwa Infrastruktury, z których jedna została zakończona, a druga będzie zakończona w 2011 roku. Instytut stale doskonali swój warsztat badawczy. Systematycznie wzrasta liczba akredytowanych metod badawczych obecnie dysponujemy ponad 4000 metod, wśród których około 3300 stanowią metody według standardów międzynarodowych, głównie europejskich. Łączne koszty zakupu aparatury i programów komputerowych w 2010 roku stanowiły 1,09% kosztów Instytutu (bez nakładów na inwestycje budowlane i zakupy inwestycyjne). Trwają prace przy budowie centrum badawczego w Pionkach oraz budowie sieci strukturalnej i instalacji światłowodowej na Ksawerowie, zakończono modernizację budynku w Katowicach. Postępuje rozwój sieci informatycznej Instytutu, której celem jest integracja wszystkich dotychczas użytkowanych baz danych i systemów informatycznych w celu zwiększania dostępności potencjału naukowego ITB dla gospodarki. W Instytucie szczególną uwagę przywiązuje się do rozwoju kadry naukowej corocznie kilku pracowników Instytutu otrzymuje stopień doktora nauk technicznych. W ciągu ostatnich 3 lat kilkudziesięciu młodych pracowników znalazło zatrudnienie w ITB. W 2010 roku minęło 65 lat działalności Instytutu Techniki Budowlanej. 24 maja 1945 roku dekretem Ministra Odbudowy został powołany Instytut badawczy, którego zadaniem jest opracowywanie zagadnień naukowo-badawczych z zakresu budownictwa. Jubileuszowy charakter minionego roku znalazł szczególne odzwierciedlenie w zorganizowanej przez Instytut XI Konferencji Naukowo-Technicznej pt. Problemy rzeczoznawstwa budowlanego. Przedstawiony na Konferencji dorobek Instytutu w sposób wysoce przekonujący udokumentował wiodącą pozycję ITB jako instytucjonalnego rzeczoznawcy w obszarze zagadnień konstrukcyjnych, geotechnicznych, bezpieczeństwa pożarowego, fizyki budowli, ochrony środowiska i oceny wyrobów budowlanych. Instytut nie tylko ma ambicję być rozpoznawalny w Europie i uczestniczyć w europejskiej przestrzeni badawczej, lecz także tę przestrzeń w obszarze budownictwa współkształtować. Służyć ma temu udział przedstawicieli Instytutu w wielu unijnych instytucjach: CEN, EOTA, UEAtc, ENBRI, SCC, GNB, EGOLF, ELGIP, eurocer-building. Blisko 60 specjalistów Instytutu uczestniczy w pracach ponad 40 Komitetów Technicznych PKN ankietyzujących i wdrażających normy europejskie. Dane zawarte w niniejszej Działalności pozwalają na uświadomienie sobie obecnych wyzwań stojących przed Instytutem. Najważniejsze zadanie statutowe Instytutu to ochrona interesów użytkowników obiektów budowlanych i formułowanie kierunków rozwojowych budownictwa jako dyscypliny naukowej. Od lat program badawczy Instytutu był podporządkowany wymaganiom podstawowym stawianym obiektom 4

budowlanym. Inicjatywa Komisji Europejskiej wprowadza nowe wymaganie podstawowe: obiekt budowlany powinien być wzniesiony, użytkowany i rozebrany zgodnie z wymaganiami zrównoważonego rozwoju. Z istoty rzeczy jest to wymaganie nadrzędne w stosunku do pozostałych. W konsekwencji jego przyjęcie spowoduje wprowadzenie nowej idei przewodniej do programów badawczych Instytutu oraz do rozwoju budownictwa w Polsce. Korzystając z posiadanego potencjału, na który składa się zaplecze badawcze, wiedza i wieloletnie doświadczenie ekspertów, kontakt z instytucjami wpływającymi na rynek budowlany w Polsce i w UE, Instytut Techniki Budowlanej przygotował ofertę usług obejmującą wspieranie działań przedsiębiorców na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz potwierdzenie ich osiągnięć w tym zakresie. W ofercie Instytutu znajduje się: certyfikacja wyrobów budowlanych na znak EKO-ITB, deklaracje środowiskowe wyrobów według metodyki oceny pełnego cyklu życia wyrobów budowlanych (LCA), weryfikacja deklaracji środowiskowych składanych przez producenta, certyfikacja systemów zarządzania środowiskiem, system oceny zrównoważenia budynków oraz ekspertyzy z zakresu efektywności energetycznej budynków, izolacyjności cieplnej wyrobów, akustyki, jakości powietrza wnętrz i inne. Dyrektor Instytutu Techniki Budowlanej mgr inż. Marek Kaproń RADA NAUKOWA W 2010 roku działała w ITB Rada Naukowa kadencji 2008-2012, licząca 40 członków, w tym: 11 pracowników ITB z tytułem naukowym profesora lub stopniem naukowym doktora habilitowanego, 7 pracowników ITB ze stopniem naukowym doktora, 2 pracowników badawczo-technicznych, 10 osób spoza Instytutu z tytułem naukowym profesora lub stopniem naukowym doktora habilitowanego, 10 osób spoza ITB wyróżniających się zasobem wiedzy i dorobkiem, w tym 4 ze stopniem naukowym doktora. Prezydium Rady Naukowej ITB Od lewej: prof. dr hab. inż. Wojciech Radomski, doc. dr hab. inż. Marek Lechman, prof. dr inż. Tadeusz Jarosz, prof. dr inż. Lesław Brunarski, prof. dr hab. inż. Barbara Szudrowicz, prof. dr hab. inż. Lech Czarnecki, prof. dr hab. inż. Leonard Runkiewicz Działalność 2010 / WPROWADZENIE 5

W 2010 roku odbyły się cztery posiedzenia plenarne Rady Naukowej i siedem zebrań Prezydium RN. Rada Naukowa ITB prowadziła i zrealizowała w 2010 roku następujące zadania: dokonała uroczystej promocji doktorskiej pracownika Instytutu dr inż. Elżbiety Nowickiej, wszczęła trzy nowe przewody doktorskie pracownikom Instytutu, prowadziła inne przewidziane ustawowo czynności we wszczętych uprzednio sześciu przewodach doktorskich, w tym w czterech przewodach pracowników Instytutu, przeanalizowała i zaopiniowała pozytywnie wnioski personalne Dyrektora Instytutu dotyczące: powołania Zastępcy Dyrektora ds. Badań i Rozwoju, powołania kierownika Zakładu Badań Ogniowych, zatrudnienia sześciu osób legitymujących się tytułem naukowym na stanowisku profesora zwyczajnego; zaakceptowała wyniki przeprowadzonej przez 6-osobowy Zespół okresowej oceny dorobku 67 pracowników ITB, w tym 36 adiunktów, 10 asystentów i 21 pracowników badawczo-technicznych, za lata 2006-2008, przeanalizowała i pozytywnie zaopiniowała sprawozdania z działalności i sprawozdanie finansowe ITB za 2009 rok oraz wniosek o przyznanie dotacji na podstawową działalność statutową ITB na rok 2011, pozytywnie zaopiniowała dwie osoby przedstawione przez Dyrektora ITB na kandydatów na członków Rady Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, dokonała wyboru dwóch kandydatów na członków Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów oraz po jednym kandydacie na członka Rady Narodowego Centrum Nauki oraz Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych. Rada Naukowa i jej organy realizowały w 2010 roku bieżące zadania wynikające z ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, a od 1 października ustawy o instytutach badawczych, jak też z Regulaminu Rady, a w tym: Prezydium Rady zaopiniowało projekt nowego Statutu ITB oraz propozycje Dyrekcji Instytutu dotyczące zmian w Regulaminie pracy i Regulaminie organizacyjnym Instytutu oraz zmian w systemach wynagradzania i premiowania pracowników ITB, Prezydium Rady, działając z upoważnienia Rady Naukowej, po przeprowadzeniu stosownego postępowania kwalifikacyjnego uznało, że dwóch pracowników Instytutu spełnia wszystkie ustawowe wymagania niezbędne do zatrudnienia ich na stanowisku asystenta w ITB. NAGRODY I WYRÓŻNIENIA Polski Herkules 2009 dla prof. Leonarda Runkiewicza Dnia 25 lutego 2010 roku w Pałacu Lubomirskich w Warszawie, siedzibie Business Centre Club, odbyła się VII edycja Gali Buildera, podczas której najlepsze firmy i osoby zasłużone dla rozwoju budownictwa oraz sektorów okołobudowlanych w Polsce od 2003 roku otrzymują prestiżowe wyróżnienia w trzech kategoriach: Budowlana Firma Roku, Laury Buildera oraz statuetki Polskiego Herkulesa. Srebrną statuetką specjalną Polski Herkules 2009 nagrodzony został prof. dr hab. inż. Leonard Runkiewicz, wiceprzewodniczący Rady Naukowej i wieloletni pracownik Instytutu Techniki Budowlanej. Polski Herkules 2009 to tytuł i statuetka przyznawana przez Redakcję i Radę Programową miesięcznika Builder firmom, organizacjom i ich szefom za szczególne osiągnięcia i ugruntowaną pozycję w branży budowlanej oraz osobom, które swoją dotychczasową działalnością wywarły znaczący wpływ na rozwój polskiego budownictwa. 6

BADANIA Prace badawcze i rozwojowe Orzeczenia i opinie naukowo-techniczne Normalizacja Badania laboratoryjne

PRACE BADAWCZE I ROZWOJOWE W ramach działalności statutowej objętej dotacją budżetową Instytut realizował w 2010 roku 89 prac badawczych, z których 36 zakończono. W ich wyniku opracowano: 3 propozycje do aktów techniczno-prawnych w budownictwie, 13 materiałów wyjściowych do dokumentów normatywnych (projekty norm, instrukcji, wytycznych), 3 projekty Zaleceń Udzielania Aprobat Technicznych (ZUAT) oraz 1 projekt nowelizacji ZUAT, 4 projekty Ustaleń Aprobacyjnych (UA), 2 projekty Zaleceń Udzielania Rekomendacji Technicznych (ZURT), 1 projekt Ustaleń Rekomendacyjnych (UR), 37 metod badań laboratoryjnych lub diagnostycznych oraz procedur badawczych, 4 propozycje do zasad projektowania. Poniżej omówiono wybrane prace (w nawiasach podano nazwiska autorów). Nowa formuła warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki (S. M. Wierzbicki, S. Zieleniewski, J. Sieczkowski). Przepisy techniczno-budowlane, analogicznie jak i inne przepisy administracyjne, wprowadzają określone ograniczenia w działalności gospodarczej, mające na celu ochronę szeroko rozumianego interesu publicznego, który w racjonalnych granicach musi być przedkładany nad interes prywatny. Celem przepisów techniczno-budowlanych jest także ochrona użytkowników obiektów budowlanych przez zapewnienie im bezpieczeństwa życia, zdrowia i mienia oraz zapewnienie właściwego poziomu podstawowych cech funkcjonalno- użytkowych budynków. Aktualnie obowiązująca w Polsce koncepcja i struktura przepisów techniczno-budowlanych określona jest w art. 7 ustawy Prawo budowlane. Istotą przyjętych tam rozwiązań legislacyjnych jest ustalenie, że przepisy techniczno-budowlane będą miały postać rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie oraz rozporządzenia w sprawie warunków technicznych użytkowania obiektów budowlanych. W kolejnych nowelizacjach rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, widoczna jest tendencja do obejmowania tym rozporządzeniem jak najszerszego zakresu problematyki technicznej w sposób coraz bardziej szczegółowy, co powoduje znaczne zwiększenie objętości dokumentu oraz zmniejszenie jego przejrzystości. Postęp naukowo-techniczny wymaga nowego podejścia do przepisów związanych w szczególności z bezpieczeństwem pożarowym, akustyką i oszczędnością energii. Konieczne jest także wprowadzenie zagadnień związanych ze zrównoważonym rozwojem. Sprzeczność między dynamicznym rozwojem techniki a stabilnością przepisów można pogodzić, stosując zasadę polegającą na odnoszeniu wymagań nie do samych urządzeń, podsystemów technicznych, ustrojów budowlanych, konstrukcji itp., lecz do ich właściwości użytkowych i cech funkcjonalnych. Istotą nowego modelu, zgodnego z powyższą zasadą, jest wydzielenie w przepisach techniczno-budowlanych dwóch części: wymagania podstawowe, wymagane właściwości użytkowe i cechy funkcjonalne, jakie powinny mieć poszczególne podsystemy techniczne lub funkcjonalne budynku, warunki techniczne, których zastosowanie stwarza domniemanie spełnienia wymagań sformułowanych w pierwszej części przepisów. W omawianym modelu warunki techniczne nie są jedynym sposobem spełniania wymagań zawartych w części pierwszej. Mogą być również stosowane rozwiązania innowacyjne, niemieszczące się w warunkach technicznych, ale z różnych względów korzystne dla inwestycji. Warunkiem ich zastosowania jest jednak indywidualne wykazanie ich zgodności z częścią pierwszą przepisów. Jest to ta cecha nowego modelu, która stanowi o jego elastyczności i otwartości na postęp techniczny, zarówno w fazie tworzenia przepisów, jak i ich stosowania. 8

Nową formułę przepisów techniczno-budowlanych, a szerzej przepisów i norm technicznych w ogóle, wykorzystującą ideę odnoszenia wymagań do właściwości użytkowych przedmiotów, a nie do sposobów osiągania tych właściwości, uznano za wiodącą w dokumentach opracowywanych przez Komisję Europejską, a także przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN). Stała się ona, wraz z pojęciem wymagań podstawowych, filarem tzw. nowego podejścia przyjętego w Unii Europejskiej. Nowy model przepisów charakteryzuje się między innymi: przejrzystością systemu i łatwo zrozumiałym uzasadnieniem potrzeby opracowania poszczególnych przepisów; żadne wymaganie, które nie znajduje uzasadnienia w części pierwszej przepisów, nie może zaistnieć w części drugiej, odpornością systemu na naciski lobbystyczne zmierzające do wprowadzenia ustaleń (najczęściej w grupie warunków technicznych ) korzystnych dla lobbującego, lecz przypadkowych, zbędnych z punktu widzenia obiektywnych potrzeb regulacyjnych. Dodatkowo, przy wprowadzaniu rozwiązań innowacyjnych, nie będzie potrzeby stosowania uciążliwej procedury odstępstwa od warunków technicznych, przewidzianej w art. 9 ustawy Prawo budowlane. Pracę wykonano z udziałem Zakładów ITB: Akustyki, Fizyki Cieplnej, Instalacji Sanitarnych i Środowiska, Badań Ogniowych oraz z Zespołem ds. Harmonizacji Technicznej w Budownictwie. Wytyczne ograniczania szkód wyrządzanych przez huraganowe wiatry w budownictwie (J. A. Żurański oraz M. Gaczek i S. Fiszer z Politechniki Poznańskiej). W ostatnich latach południową Polskę nawiedziły trąby powietrzne, które wyrządziły szkody w skali dotychczas u nas niespotykanej. Stało się konieczne podjęcie działań zmierzających do ograniczenia skutków takich zjawisk. Jednym z możliwych przedsięwzięć powinna być edukacja inwestorów, projektantów i właścicieli (użytkowników) budynków, jak należy projektować, budować i utrzymywać budynki, aby zmniejszyć szkody wyrządzane przez silny wiatr. W tym celu w Instytucie przygotowano poradnik: Wytyczne ograniczania szkód wyrządzanych przez huraganowe wiatry w budownictwie. Poradnik zawiera podstawowe informacje o oddziaływaniu wiatru na budynki, przykłady zniszczeń i uszkodzeń spowodowanych przez wiatr, wskazanie elementów najbardziej podatnych na działanie wiatru, inicjujących szkody o dużym zasięgu, a także zasady obliczeniowego ujęcia oddziaływania wiatru w projektowaniu (w nawiązaniu do aktualnych norm). Istotną częścią poradnika są przykłady projektowania i wykonywania budynków o zwiększonej odporności na działanie wiatru. Poradnik wydany zostanie w 2011 roku. Wybrane zagadnienia projektowania konstrukcji murowych (R. Gajownik). Opracowano i przekazano do PKN po wprowadzeniu poprawek wynikających z ankiety powszechnej oraz przeprowadzonych uzgodnieniach w KT 252 ostateczne teksty tłumaczenia czterech części Eurokodu 6 (EC6) wraz z Załącznikami krajowymi. PKN zatwierdził i opublikował PN-EN/EC6 w I kwartale 2010 roku. Przyjęte w Załączniku krajowym do PN-EN 1996-1-1 metody obliczeń wytrzymałości murów na ściskanie, zginanie i ścinanie porównano z metodami przyjętymi w wybranych krajach Unii Europejskiej: Austrii, Czechach, Estonii, Francji, Holandii, Niemczech (projekt Załącznika krajowego), Słowacji, Węgrzech i Wielkiej Brytanii. Przeprowadzona analiza wykazała słuszność przyjętych ustaleń w odniesieniu do parametrów występujących we wzorach na obliczanie wytrzymałości murów na ściskanie (K, α, β i γ M ). Obliczeniowe wytrzymałości muru na ściskanie dla większości rozwiązań materiałowych muru stosowanych w Polsce odpowiadają najlepszym wynikom otrzymywanym w analizowanych krajach Wytrzymałości obliczeniowe muru wykonanego z elementów murowanych ceramicznych grupy 2, przy użyciu zaprawy zwykłej Unii Europejskiej. o wytrzymałości 10 N/mm 2 Działalność 2010 / BADANIA 9

Na podstawie analizy uproszczonej metody obliczania ścian poddanych równomiernemu obciążeniu prostopadłemu do ich powierzchni bez obciążenia pionowego (Załącznik C do PN-EN 1996-3) podano praktyczne informacje dla projektantów, pozwalające ocenić przyjęte rozwiązanie materiałowe ścian zewnętrznych bez obliczeń nośności ścian. Przeprowadzono analizę prawną statusu norm PN-B i Eurokodów, po wycofaniu przez PKN (31.03.2010 r.) wszystkich norm krajowych dotyczących projektowania konstrukcji sprzecznych z Eurokodami (w tym wycofanej PN-B-03002:2007 Konstrukcje murowe. Projektowanie i obliczanie oraz kilkunastu innych norm PN-B powołanych w PN-B-03002:2007). W konkluzji stwierdzono, że do czasu nowelizacji Załącznika nr 1 do rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, stosowanie PN-B-03002:2007 oraz PN-EN/EC6 jest równoprawne, co oznacza, że decyzja w tym zakresie należy do projektanta w uzgodnieniu z zamawiającym projekt. Metody projektowania geotechnicznego przy użyciu programów numerycznych (M. Świeca). Praca jest napisana w formie poradnika dla projektantów, inwestorów i wykonawców konstrukcji geotechnicznych stosujących metody numeryczne. Omówiono zasady stosowania metod numerycznych na tle metod tradycyjnych znanych algorytmów obliczeniowych i norm. Podano możliwości obliczeniowe, jakie stwarza stosowanie progra- Element Siatka 1 kontaktowy mów geotechnicznych, takie jak: ocena współpracy konstrukcji z gruntem, obliczanie osiadań z uwzględnieniem zmienności modułów odkształcenia, uwzględnienie ciśnienia wody gruntowej Odległość = 0 Siatka 1 i ciśnienia spływowego, ocena przebiegu konsolidacji w czasie, wpływ głębokich wykopów lub drążenia tunelu na istniejące konstrukcje, modelowanie faz wykonania konstrukcji geotechnicz- Elementy kontaktowe w analizie 3D nych itp. Ponadto omówiono zasady budowy siatki MES, rodzaje modeli konstytutywnych gruntu i zasady ich wyboru. Elementy kontaktowe w analizie 2D Znaczna część pracy dotyczy parametrów gruntu, jakie wprowadza się do programu. Zamieszczono liczne tablice, wykresy Zasady budowy siatki MES i wzory do wyznaczania parametrów na podstawie wyników badań polowych i laboratoryjnych, ze szczególnym uwzględnieniem sztywności modułów odkształcenia decydujących o wielkości obliczonych osiadań budowli. Podano zasady dokumentowania wyników obliczeń numerycznych i zasady uwzględnienia współczynników częściowych występujących w Eurokodzie PN-EN 1997, a także scharakteryzowano wybrane programy geotechniczne. Przykłady obliczeniowe dotyczą typowych sytuacji geotechnicznych, takich jak: projektowanie umocnienia i sprawdzenie stateczności głębokiego wykopu, stateczność skarp naturalnych, Obraz przemieszczeń pionowych w rejonie tarczy stateczność nasypów z uwzględnieniem wahań zwierciadła pod skrzydłami budynku wody gruntowej, osiadania fundamentów bezpośrednich posadowionych w trudnych warunkach gruntowych i projekt zbiornika żelbetowego z zastosowaniem modelu osiowo-symetrycznego. Przykładowo przedstawiono analizę wpływu budowy Centrum Sztuki Współczesnej na istniejącą stację metra oraz przykład obliczeniowy budowy tunelu z uwzględnieniem m.in. ciśnienia w przodku, iniekcji za obudowę i odprężenia gruntu po przejściu tarczy, a także analizy nośności i osiadań pala pojedynczego Ocena osiadań i wzajemnego oddziaływania pali i grupy pali w programach 2D i 3D. 10

Zasady projektowania instalacji kanalizacji deszczowej (J. Zimmer). Brak spójności przepisów krajowych i normy PN-92/B-01707 oraz norm europejskich dotyczących projektowania instalacji kanalizacji deszczowej w sposób bezpośredni lub pośredni, spowodował konieczność przeanalizowania zmian w celu zaktualizowania przepisów i wymagań krajowych zgodnie z wymaganiami norm europejskich, aby zapewnić ich zharmonizowanie z dyrektywą o wyrobach budowlanych. W celu ustalenia zakresu niezbędnych uzupełnień w normie PN-EN 12056-3 o treści zawarte w normie polskiej, przeprowadzono szczegółową analizę porównawczą tych norm. Tematyka nieporuszona w normie europejskiej została ujęta w opracowaniu podającym zasady projektowania instalacji kanalizacji deszczowej. Celem pracy było przygotowanie wytycznych projektowania instalacji kanalizacji deszczowej dostosowanych do wymagań norm europejskich, zawierających również dotychczasowe wymagania krajowe, do których norma europejska się odwołuje. Opracowanie powinno przyczynić się do usprawnienia pracy wszystkich osób zaangażowanych w procesie projektowania instalacji kanalizacji deszczowej i stanowić źródło aktualnych informacji dla inwestorów, wykonawców oraz jednostek eksploatujących budynki. Treść opracowania obejmuje: wprowadzenie definicji według nomenklatury europejskiej, tematykę związaną z projektowaniem rynien dla dachów i tarasów budynków, sposób obliczania powierzchni odwadnianej, obliczanie ilości wód deszczowych zgodnie z zasadami normy europejskiej, wymiarowanie przewodów spustowych i odpływowych w układzie tradycyjnym wg PN-EN 12056-3, zasady projektowania instalacji w układzie syfonowym (samozasysającym), zasady odwadniania dachów płaskich, projektowanie otworów wylotowych i wylotów awaryjnych, podstawowe informacje o wpustach dachowych wg PN-EN 1253-1 i dostępne materiały instruktażowe, streszczenie zasad odwadniania terenu wokół budynku, informację o podstawowych materiałach stosowanych w instalacjach kanalizacji deszczowej. Ponadto przedstawiono: problem hałasu w instalacjach wewnętrznych kanalizacji deszczowej i zasady jego ograniczania, projektowanie odwodnienia dachów i tarasów zielonych, podstawowe zasady zagospodarowania wód deszczowych wraz z krótkim opisem stanu formalno- prawnego w tym zakresie. Wytyczne zabezpieczenia przed włamaniem mieszkań, biur, sklepów i magazynów (J. Szubert). Określono podstawowe zasady, jakimi należy się kierować przy zabezpieczaniu przed włamaniem, dotyczące kompleksowego zabezpieczenia wszystkich dróg, którymi mogą przedostać się włamywacze na poziomie adekwatnym do zagrożenia włamaniem. Celem jest ograniczenie zbędnych wydatków na zabezpieczenie przed włamaniem, jeżeli efekt można uzyskać stosując nie tylko zabezpieczenia mechaniczne i elektroniczne, lecz także środki organizacyjne i budowlane. okna Podstawowe zabezpieczenia organizacyjne obejmują nie tylko porady praktyczne, współpracę z są- dachowe rolety siadami, zabezpieczanie kluczy, czy eliminowanie możliwości oceny znajdujących się w pomieszczeniach cennych przedmiotów przez przypadkowe okna i drzwi balkonowe osoby, lecz także właściwe zabezpieczanie w obejściu i budynkach gospodarczych narzędzi mogących posłużyć włamywaczom. drzwi ogród zewnętrzne Zabezpieczenia budowlane to takie ukształtowanie budynków, aby nie tworzyły martwych pól Miejsca zagrożone przedostawaniem się włamywaczy do budynku brama garażowa Działalność 2010 / BADANIA 11

obserwacyjnych, nie pozwalały na łatwe przedostawanie się na niższą kondygnację, z której jest możliwość przejścia na słabo zabezpieczoną wyższą. Zabezpieczenia budowlane to także właściwy dobór i zabudowanie stolarki otworowej, w tym nie tylko drzwi i okien, lecz także bram garażowych, okien piwnicznych, zsypów itp. Zagadnienia te obejmują również otoczenie budynków: ogrodzenia, oświetlenie, zieleń na działkach i ogrodach przydomowych. W poradniku wprowadzono pojęcia: kategoria zagrożenia na włamanie, klasa zabezpieczenia przeciwwłamaniowego. Wyróżniono 4 kategorie zagrożenia włamaniem: małe, średnie, duże i bardzo duże. Zaliczanie obiektu czy pomieszczenia do jednej z wyżej podanych kategorii zagrożenia oparto na systemie punktów dla każdego z podstawowych czynników wpływających na zagrożenie włamaniem, m.in. takich jak: atrakcyjność zawodu właściciela lub prowadzonej działalności gospodarczej, stopień atrakcyjności inwentarza, wartość inwentarzowa, usytuowanie budynku lub mieszkania, gęstość zaludnienia i zakres przestępczości w okolicy. W związku z tym, że adekwatnie do kategorii zagrożenia na włamanie powinny być stosowane elementy budowlane o odpowiedniej klasie zabezpieczenia przeciwwłamaniowego, przedstawiono propozycje rozwiązań budowlanych według norm EN i aprobat technicznych ITB, a także zasady doboru okuć do elementów otworowych o określonej klasie odporności na włamanie. W poradniku podano również zalecenia, a także podstawowe błędy popełniane w kompleksowym rozwiązaniu zabezpieczania przed włamaniem, konstrukcji i zabudowie stolarki otworowej, doborze elementów składowych do stolarki oraz projektowaniu otoczenia budynków. Infradźwięki i hałas niskoczęstotliwościowy w środowisku mieszkalnym (M. Mirowska). Celem pracy było usystematyzowanie wyników wcześniejszych badań ITB w zakresie infradźwięków i hałasów niskoczęstotliwościowych występujących w budownictwie mieszkaniowym oraz przygotowanie maszynopisu monografii pt. Infradźwięki i hałas niskoczęstotliwościowy w budynkach mieszkalnych, w której przedstawiono wyniki pomiarów uciążliwych hałasów niskoczęstotliwościowych, przenikających do pomieszczeń mieszkalnych od urządzeń zainstalowanych w budynku, takich jak: pompy w hydrowęzłach, transformatory, agregaty chłodnicze, wentylatory itp. Omówiono wyniki przeprowadzonych badań epidemiologicznych wpływu długotrwałego narażenia na hałas niskoczęstotliwościowy na zdrowie mieszkańców i podano wyniki badań laboratoryjnych progów detekcji dźwięków niskoczęstotliwościowych. Przedyskutowano zalecone do stosowania w Polsce metody i kryteria oceny hałasów niskoczęstotliwościowych, przenikających do pomieszczeń mieszkalnych, stosowane w krajach europejskich oraz opracowane na podstawie badań ITB. Charakterystyki poziomu ciśnienia akustycznego stosowane w różnych krajach do oceny uciążliwości hałasu niskoczęstotliwościowego w mieszkaniach Metody oceny budynku (M. Piasecki). Instytut od 2004 roku rozwija krajową metodę oceny budynków charakteryzujących się dodatnimi cechami komfortu przy jednoczesnym niezwiększaniu kosztów, wpływu na środowisko i zużycia energii. Zaletami metody są: wysoka merytoryczna jakość oceny, niski koszt ze względu na brak pośredników (lub zewnętrznych audytorów) w uzyskaniu świadectwa i oceny, możliwość pomiaru wszystkich cech budynku (m.in. określenia klimatu akustycznego, jakości powietrza, warunków higienicznych, oświetlenia, trwałości, emisji, warunków termicznych itd.), wysoka wiarygodność analiz specjalistycznych (zespół specjalistów), brak potrzeby weryfikacji przez ekspertów zewnętrznych, brak skomplikowanych procedur, wysoka przejrzystość wyników, 12

kompatybilność wyników z systemami istniejącymi na zasadzie wzajemnej akceptacji. Metoda powstała jako kompromis pomiędzy podejściem naukowym a przejrzystością dla użytkownika. Metoda jest nowym narzędziem wspomagającym proces projektowania budynku i umożliwia: ocenę i potwierdzenie efektywności energetycznej, zwiększenie wartości i atrakcyjności budynków dla potencjalnych nabywców i użytkowników, dokumentację i promocję podjętych zabiegów prośrodowiskowych, porównania między budynkami. Kryteria oceny ustalono na podstawie wieloletniego doświadczenia oraz współpracy międzynarodowej i krajowej (SBA, CEN TC 350, MBJ, WT itd.), a sposób prezentacji wyników zgodny jest z uznaną japońską metodą oceny CASBEE. Przy odpowiednim zastosowaniu model może wspierać krok po kroku architekta w opracowaniu koncepcji, która wpłynie na końcową ocenę środowiskową budynku. Prezentowana metoda łączy wiele istniejących metod i zagadnień projektowych z metodami oceny oddziaływania budynku na środowisko, np.: ocenę akustyczną, charakterystykę energetyczną, ocenę cyklu istnienia komponentów, ocenę higieniczną, ocenę geotechniczną, ocenę komfortu i spełnienia wymagań ustalonych w obowiązujących przepisach. Wynik końcowy prezentowany jest jako suma ocen cząstkowych poszczególnych aspektów budynku (ocenianych w skali od 1 do 5, gdzie 3 to poziom dostateczny), wyrażony jako współczynnik efektywności mówiący o tym, jakie nakłady środowiskowe potrzebne są do uzyskania odpowiedniego komfortu życia. Do oceny budynków mieszkalnych i biurowych w zakresie spełnienia wymagań zrównoważonego rozwoju opracowano softwarowe narzędzie, które stanowi procedura wyznaczania efektywności środowiskowej BEE. Przyjęta metoda przystosowana jest Przykładowa ocena budynku ITB w Warszawie do aktualnych polskich przepisów, regulacji prawnych oraz wytycznych projektowania prośrodowiskowego, przy uwzględnieniu komfortu użytkowania oraz aspektów redukcji oddziaływania budynku na środowisko, ze szczególną uwagą poświęconą redukcji zapotrzebowania na energię. Wynik końcowej oceny budynku wyraża pojedynczy wskaźnik. Wyznaczona efektywność środowiskowa, zgodnie z metodą obliczeniową, umożliwia przy pozytywnym wyniku (efektywność powyżej jedności) i spełnieniu wymagań procedury uzyskanie świadectwa i znaku Przyjazny budynek. Analizę budynków przeprowadza się w dwóch zbiorach kryteriów: zbiorze stanowiącym ocenę komfortu i funkcjonalności obiektu Q (Q1 do Q3: środowisko wewnętrzne, jakość środowiskowa, środowisko zewnętrzne) oraz zbiorze oceniającym niekorzystne oddziaływanie na środowisko L Znak przyznawany budynkom (LR1 do LR3: zużycie energii, surowce i materiały, wpływ na środowisko). o ponadprzeciętnej efektywności środowiskowej Relacja wyników Q do L definiuje wartość wskaźnika efektywności. Budynki spełniające postulaty zrównoważonego rozwoju o najwyższej ocenie to takie, których wskaźnik jest większy od jedności (aktualny stan budownictwa), co oznacza, że komfort budynku nie jest uzyskiwany kosztem niekorzystnego oddziaływania na środowisko. Praca umożliwia implementację w praktyce norm opracowywanych przez TC 350 w zakresie budownictwa zrównoważonego, zastosowanie komercyjne oraz aktywne uczestnictwo w pracach SB Alliance w przyszłości. Dzięki symulacjom przeprowadzonym przy użyciu tego narzędzia można prognozować m.in. ocenę środowiskową budynku już w fazie jego projektowania. Działalność 2010 / BADANIA 13

Kompleksowa ocena lotnych i trudno lotnych związków organicznych (A. Goljan, A. Niesłochowski). Omówiono zasady przeprowadzania oceny higienicznej wyrobów budowlanych zgodnie z niemiecką procedurą AgBB. Procedura ta, notyfikowana Komisji Europejskiej, stosowana jest coraz szerzej w dobrowolnych systemach oceny wyrobów budowlanych wykorzystywanych wewnątrz budynków, a w Niemczech stanowi element procedury aprobacyjnej wyrobów. Procedura AgBB składa się z dwóch głównych etapów: badań laboratoryjnych i oceny wyników. Badania laboratoryjne lotnych i trudno lotnych związków organicznych (VOC i SVOC) są przeprowadzane po 3 i 28 dniach od momentu nabrania przez wyrób właściwości użytkowych lub rozpakowania próbki wyrobu dostarczonej przez producenta. Po 3 dniach od umieszczenia wyrobów w komorach badawczych ocenia się sumę lotnych związków organicznych TVOC3 oraz związków rakotwórczych. Po 28 dniach ocenie podlega suma stężeń lotnych związków organicznych TVOC28, trudno lotnych związków organicznych SVOC28 i związków rakotwórczych oraz ocenia się każdy wykryty związek pod względem wartości LCI najwyższego stężenia stwarzającego zagrożenie. Przeprowadzono badania pięciu wyrobów budowlanych: preparatu do uszczelniania i utwardzania powierzchni posadzkowych, kleju poliuretanowego do parkietów, masy hydroizolacyjnej, granulatu gumowego, izolacji bitumicznej oraz dokonano ich oceny pod względem higienicznym zgodnie z procedurą AgBB. Z przeprowadzonej analizy wynika, że jedynie klej poliuretanowy nie odpowiada wymaganiom oceny AgBB i w związku z tym nie powinien być stosowany we wnętrzach. Na podstawie przeprowadzonych badań oraz wersji procedury AgBB z 2010 roku opracowano procedurę Ocena higieniczna wyro- Komora do badania emisji chemicznych wyrobów bów budowlanych. Obecny system oceny AgBB jest jednym z czterech rozpatrywanych działań grupy ekspertów Unii Europejskiej, powołanej przez Komisję Europejską i Joint Research Centre w celu wprowadzenia zharmonizowanego systemu oceny i znakowania wyrobów budowlanych dla krajów Unii Europejskiej. Wdrożenie procedury w Zakładzie Fizyki Cieplnej, Instalacji Sanitarnych i Środowiska jest elementem udziału ITB w europejskich działaniach promujących wyroby niskoemisyjne, a tym samym w zapewnieniu wysokiej jakości powietrza wewnętrznego. Chronomatograf 14

ORZECZENIA I OPINIE NAUKOWO-TECHNICZNE W Instytucie realizowane są prace komercyjne (usługowe) o charakterze badawczym. Poniżej scharakteryzowano krótko wybrane prace. Praca badawcza (E. Nowicka, A. Kolbrecki, O. Kopylov) dotycząca rozwiązań półtunelowych ekranów PT2, realizowana w ramach kontraktu: Dostosowanie Trasy Armii Krajowej do parametrów drogi ekspresowej S-8 na odcinku węzeł «Modlińska» w Warszawie węzeł «Piłsudskiego» w Markach. Celem opinii była ocena w zakresie ochrony przed hałasem, bezpieczeństwa pożarowego oraz bezpieczeństwa użytkowania rozwiązań półtunelowych ekranów przeciwhałasowych, składających się z łuków i podłużnic stalowych wypełnionych panelami szklanymi. Wykazano, że hałas zewnętrzny wokół projektowanej inwestycji w prognozowanym okresie jest wysoki, a wzrost ruchu samochodowego w tym rejonie spowoduje przekroczenie równoważnego poziomu dźwięku (A). Analiza modelu akustycznego rozpatrywanej sytuacji wykazała, że budynki zlokalizowane w pobliżu trasy narażone będą na zbyt duże poziomy dźwięku (A), w związku z czym niezbędne jest zamontowanie półtunelowych ekranów akustycznych. Określono wymagania akustyczne Mapa hałasu wokół trasy S-8 bez zamontowanych ekranów Mapa hałasu prognozowanego na rok 2020 wokół trasy S-8 z zamontowanymi ekranami półtunelowymi dla części nieprzeziernej i przeziernej oraz podano wymagania ze względu na bezpieczeństwo pożarowe, w szczególności klasy odporności ogniowej, klasy odporności na pożar zarośli oraz reakcji na ogień. Ustalono odległość między wyjściami ewakuacyjnymi oraz sposób ich oznakowania. W zakresie bezpieczeństwa konstrukcji stwierdzono, że dobór systemu przykrycia półtuneli powinien odbywać się na podstawie ustalonych wartości obciążeń klimatycznych i użytkowych. Oceniono, że niektóre z wymagań techniczno-użytkowych zawartych w specyfikacji technicznej projektowanych półtuneli są nieadekwatne do funkcji omawianego obiektu, a także, że zmiana materiału elementów składowych systemu przykrycia półtuneli na materiały inne niż wskazane w specyfikacji technicznej jest możliwa i nie pogorszy właściwości techniczno-użytkowych systemu przykrycia, nie wpłynie także negatywnie na bezpieczeństwo użytkowania obiektu oraz na środowisko. Udokumentowano, że proponowane rozwiązanie systemowe sprawdziło się na obiektach o podobnym rozwiązaniu konstrukcyjnym oraz w budownictwie komunikacyjnym. Stwierdzono, że badania akustyczne ekranów typu słupowego powinny zostać wykonane z uwzględnieniem wszystkich elementów ekranu, takich jak panele, łączenia, uszczelnienia oraz słup konstrukcyjny. Praca badawcza (J. A. Żurański, O. Kopylov, A. Sobolewski) związana z ustaleniem obciążenia wiatrem konstrukcji zadaszenia sceny i widowni w Kadzielni (Kielce). Jednym z celów opracowania było ustalenie obciążenia wiatrem na podstawie badań w tunelu aerodynamicznym oraz PN-EN 1991-1-4:2008 i danych statystycznych prędkości wiatru z najbliższej stacji meteorologicznej. Projekt amfiteatru przewidywał zastosowanie lekkiej linowo-membranowej konstrukcji zadaszenia. Zadaszenie amfiteatru można podzielić na dwie podstawowe części: zwijaną (nad widownią) i stałą. Działalność 2010 / BADANIA 15

Badania w tunelu wykonano na modelu sceny i widowni z odwzorowaniem lokalnego terenu (wg przekazanej dokumentacji technicznej). Na tej podstawie oszacowano wartości obciążenia wiatrem zadaszenia amfiteatru z wykorzystaniem danych z Załącznika krajowego do europejskiej normy oddziaływania wiatru. Mierzono średnie wartości współczynnika ciśnienia netto, tzn. odpowiadające średniej prędkości wiatru. Wartości chwilowe obciążenia dachu uwzględniono stosując w obliczeniach wartość szczytową ciśnienia prędkości, zależną od intensywności turbulencji. Silne pofałdowanie otoczenia amfiteatru z wysokimi, stromymi i nieregularnymi skarpami było przyczyną asymetrii opływu, co w konsekwencji doprowadziło do znacznego zróżnico- Model badawczy wania obciążeń występujących na poszczególnych segmentach dachu. Usytuowanie znacznej części dachu poniżej poziomu otaczającego terenu powodowało zmniejszenie obciążenia wiatrem. Praca badawcza (M. Lechman) obejmowała wykonanie kompleksowej ekspertyzy stanu technicznego konstrukcji nośnej chłodni kominowej, wraz z analizą możliwości wydłużenia okresu jej eksploatacji. Szczegółowy zakres ekspertyzy obejmował: wykonanie oceny stanu powłoki i podbudowy chłodni, przeprowadzenie oceny stanu bezpieczeństwa konstrukcji chłodni w aspekcie wydłużenia pracy obiektu, wykonanie badań polowych obejmujących: oględziny powłoki zewnętrznej i wewnętrznej chłodni, sporządzenie map uszkodzeń płaszczy chłodni, oszacowanie ilościowe typowych uszkodzeń konstrukcji, wykonanie dokumentacji fotograficznej, badania nieniszczące płaszczy chłodni, korony i słupów podbudowy, pobranie próbek materiałowych celem dalszych badań w warunkach laboratoryjnych wraz z reprofilacją miejsc pobrania próbek, Widok ogólny chłodni wykonanie badań betonu: wytrzymałościowych na ściskanie oraz fizykochemicznych (m.in. nasiąkliwość, porowatość, zawartość siarczanów i chlorków w betonie), oznaczenie stopnia skarbonatyzowania otulin betonowych na obiekcie, wykonanie pomiarów przemieszczeń żelbetowego płaszcza chłodni metodami geodezyjnymi wraz z graficznym opracowaniem uzyskanych wyników i ich interpretacją z punktu widzenia ewentualnego wystąpienia zagrożeń konstrukcji płaszcza, wykonanie analiz statyczno-wytrzymałościowych chłodni dla normowych obciążeń konstrukcji, opracowanie szacunkowego zakresu prac remontowych wraz z propozycjami technologii wykonania tych prac oraz oszacowaniem kosztów remontów, Komputerowe zobrazowanie deformacji chłodni opracowanie wniosków i zaleceń z przeprowadzonych oględzin i badań wraz z opisem niezbędnego zakresu przedsięwzięć remontowych w celu utrzymania chłodni w dobrym stanie technicznym. 16

Praca badawcza (A. Piekarczuk) mająca na celu określenie przyczyn awarii łupinowego przykrycia zbiornika oczyszczalni ścieków. Przykrycie wykonano z profilowanych segmentów łupinowych o długości 21,3 m opartych na łożyskach tocznych (trzech z przodu i jednym z tyłu łupiny). Łupina wykonana była z laminatu i składała się z trzech segmentów scalanych w miejscu wbudowania. Każdy element stanowił powierzchnię zakrzywioną opartą na łuku kołowym (z przodu) i łuku parabolicznym z tyłu elementu, dodatkowo zakrzywionym na długości, na planie wycinka łuku kołowego. Spodnia część łupiny wygięta była ku górze około 40 cm. Przykrycie uległo zniszczeniu w warunkach zimowych po obfitych opadach śniegu. Do określenia przyczyn awarii przyjęto numeryczny model obliczeniowy, który odwzorowywał geometrię konstrukcji, model materiałowy kompozytu i rzeczywiste warunki eksploatacji. Dane dotyczące geometrii pozyskano z dokumentacji technicznej, wielkość obciążenia przyjęto z pomiarów in situ, parametry materiałowe laminatu uzyskano na podstawie badań laboratoryjnych oraz dokumentacji technicznej i literatury. Obliczenia wykonano metodą nieliniową z uwzględnieniem imperfekcji geometrycznych spowodowanych postacią wyboczenia. Jako miarodajną postać wyboczenia przyjęto tę, która powstaje w miejscu maksymalnych naprężeń ściskających. Dodatkowo w modelu numerycznym wprowadzono modyfikację macierzy sztywności giętej, tarczowej i ścinania, spowodowaną ortotropią kompozytu. Po wykonaniu obliczeń zlokalizowano postać i miejsce powstawania lokalnego wyboczenia oraz wartość naprężeń i obciążenia krytycznego. Na podstawie analizy ustalono, że lokalne wyboczenie występuje w miejscu łączenia trzech segmentów żebra, tam gdzie są maksymalne naprężenia ściskające. Jest to najsłabszy obszar w analizowanej łupinie i z wyraźną skokową zmianą naprężeń. Utrata stateczności i nośności w tym obszarze jest prawdopodobną przyczyną uszkodzenia łupiny. Jeśli wyniki obliczeń porówna się z obrazem uszkodzeń konstrukcji, to (poza skutkami uszkodzeń wtórnych) można wyróżnić miejsca pierwotnego uszkodzenia, które odpowiadają miejscu występowania wyboczenia lokalnego i maksymalnego naprężenia. Powstanie tego zjawiska związane jest z wadliwą konstrukcją łupiny oraz niejednorodnością kompozytu. Łączenie segmentów łupiny Lokalna deformacja łupiny Mapa naprężeń przy zginaniu Miejsce pierwotnego uszkodzenia Złamanie łupiny w miejscu łączenia segmentów Praca badawcza (A. Kolbrecki) związana z oceną możliwości zastosowania płyt poliwęglanowych na obudowę stadionu, która ma formę sklepienia i nie jest połączona z konstrukcją trybun. Sama powierzchnia boiska nie jest zadaszona. Powłoka osłaniająca (w obrębie fasady) kończy się na wysokości około 8 m od podłoża. Konstrukcja nośna obudowy (powłoki osłaniającej z płyt poliwęglanowych) wykonana jest w postaci łukowych przestrzennych dźwigarów stalowych (z rur) zamocowanych w fundamentach. Płyty poliwęglanowe umocowane są na płatwiach z aluminium. Płyty na płatwiach są mocowane za pomocą gumowych uszczelnień i listew kryjących, przykręcanych lub zaciskanych na szczeblinkach podkładkami. Działalność 2010 / BADANIA 17

Na podstawie obowiązujących aktów prawnych i symulacji rozwoju pożaru, stwierdzono: brak uzasadnienia wymagania, aby przekrycie dachu z komorowych płyt poliwęglanowych spełniało kryteria klasy BROOF (t1) było odporne na działanie ognia zewnętrznego, ponieważ obudowa stadionu nie jest budynkiem, a tylko obiektem budowlanym (dodatkowo boisko nie jest przykryte), brak uzasadnienia wymagania dla pionowej części obudowy jako nierozprzestrzeniającej ognia, ponieważ obudowa kończy się na wysokości około 8 m od poziomu możliwego oddziaływania źródła ognia, zasadność wymagania, aby działaniu ognia na komorowe płyty poliwęglanowe nie towarzyszyło występowanie płonących kropli i odpadów stałych. Biorąc powyższe pod uwagę, stwierdzono, że płyty poliwęglanowe stosowane w powłoce osłaniającej stadionu powinny spełniać wymagania w zakresie reakcji na ogień klasy co najmniej C-s3,d0 wg normy PN-EN 13501-1. Praca badawcza (M. Łukomski) dotycząca odporności ogniowej uszczelnień złączy liniowych oraz odporności ogniowej przegrody utworzonej przez prefabrykowane stopnie trybun i ich uszczelnienie na Stadionie Narodowym w Warszawie. Rozwiązania uszczelnień są niestandardowe, dostosowane do specyfiki i konstrukcji uszczelnianych elementów. Uszczelnienia izolują ogniochronnie również miejsca podparć elementów trybun, wykonane z podkładek elastomerowych. Uszczelnienia nie mogły mieć jednorodnej budowy, ponieważ zaburzają ją odcinkowo podkładki elastomerowe. Z uwagi na harmonogram prac i zbliżające się EURO 2012 technologia uszczelnień musiała być maksymalnie uproszczona, zarówno jeżeli chodzi o stosowane materiały, jak i samą aplikację. Udało się pogodzić wszystkie wymagania i zapewnić wymagany poziom bezpieczeństwa pożarowego pod względem nośności ogniowej elementów trybun oraz szczelności i izolacyjności ogniowej uszczelnień Budowa Stadionu Narodowego złączy. Praca badawcza (M. Kawulok, B. Wiśniowska, L. Słowik) dotycząca oceny odporności na wpływy deformacyjne i wstrząsowe, wywołane planowaną eksploatacją górniczą, obiektu hali widowiskowo- sportowej, budynków zespołu szkół oraz wieży ciśnień, zlokalizowanych w Katowicach. Mając na uwadze konstrukcję obiektów, stan uszkodzeń określony na podstawie wizji lokalnych oraz charakter uszkodzeń, jakie powstały w przeszłości w trakcie prowadzonej eksploatacji, określona została odporność budynków w korelacji z możliwą do wystąpienia intensywnością deformacji terenu w rejonie ich lokalizacji. Dla zabudowy objętej opracowaniem określone zostały skutki, jakie mogą wystąpić w konstrukcji w następstwie ujawnienia się na powierzchni terenu wskaźników deformacji, powstałych w wyniku planowanej eksploatacji. Ponadto podano zalecenia dotyczące prac profilaktycznych zapewniających zachowanie odporności budynków w sytuacji, kiedy poddane zostaną wpływom górniczym o wartościach wskaźników większych od Segmenty szkoły uszkodzenia w obrębie dylatacji ujawniających się podczas eksploatacji planowanej obecnie. 18

W przypadku wieży ciśnień, obiektu smukłego o wysoko położonym środku ciężkości (konstrukcja z uwagi na smukłość jest porównywalna do jedenastokondygnacyjnych budynków z wielkiej płyty), określono dopuszczalne wychylenie od pionu na poziomie 30, ze względu na bezpieczeństwo konstrukcji. Przekroczenie tej granicy wymagałoby analizy obliczeniowej w zakresie stateczności i przystosowania do ewentualnego procesu rektyfikacji wieży. Na podstawie analizy poziomych drgań podłoża stwierdzono, że wstrząsy o wartościach przyspieszeń, jakie mogą wystąpić w wyniku planowanej eksploatacji, są niegroźne i nie powinny spowodować dodatkowych uszkodzeń. Indywidualnie dla każdego z trzech obiektów sporządzono operaty techniczne zawierające dane konstrukcyjne, stwierdzone uszkodzenia, ocenę odporności na wpływy górnicze wraz z zaleceniami i wnioskami końcowymi. Hala widowiskowo-sportowa uszkodzona ściana wewnętrzna Segment szkoły uszkodzenia w stropie Wieża ciśnień wykazująca wychylenie od pionu Praca badawcza (A. Obmiński) obejmująca ekspertyzę dotyczącą remontowanego budynku typu BERLIN, w którym istniało prawdopodobieństwo obecności azbestu. Praca obejmowała: zlokalizowanie w obiekcie wyrobów zawierających azbest i przygotowanie dla nich, na podstawie obowiązujących przepisów, ocen oraz inwentaryzacji, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23.10.2003 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. nr 192, poz. 1876), w tym pobór i analizę laboratoryjną próbek, analizę mikroskopową 20 próbek powietrza pod kątem zanieczyszczenia włóknami respirabilnymi azbestu, ocenę poziomu wielkości oddziaływania na użytkowników budynku powietrza zanieczyszczonego włóknami respirabilnymi azbestu, opinię dotyczącą warunków i możliwości dalszej eksploatacji budynku. Analiza dokumentacji technicznej wykazała niezgodność stanu istniejącego z projektem, gdyż w rzeczywistości płyty gipsowo-kartonowe zastosowano wyłącznie w ścianach korytarzowych, a ściany działowe wykonano z płyt zawierających około 20% azbestu chryzotylowego. Przy ocenie poziomu zagrożeń i możliwości dalszej eksploatacji budynku oraz kontynuacji remontu, zastosowano w sposób nowatorski opracowaną w ITB procedurę badawczą PB LS-020/1/08-2006 Oznaczanie liczbowego stężenia włókien respirabilnych azbestu w obiektach budowlanych z zastosowaniem mikroskopu optycznego kontrastowo fazowego i polaryzacyjnego. Wykorzystano w tym celu badania próbek powietrza w pomieszczeniach aktualnie remontowanych, remontowanych w przeszłości oraz nieremontowanych. Działalność 2010 / BADANIA 19

Na podstawie analizy wyników badań powietrza wewnętrznego stwierdzono, że: Zaproponowano alternatywnie dwa rozwiązania: lub zmierzone wartości zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu wskazują na obecność wewnątrz obiektu uszkodzonych wyrobów zawierających azbest i uwalnianie pyłów azbestu do powietrza wewnętrznego, przyczyny zanieczyszczeń powietrza pyłem azbestowym to zły stan techniczny i starzenie się płyt oraz prace remontowe, które uszkodziły mechanicznie płyty; zanieczyszczenie powietrza generowane przez jeden rodzaj wyrobu uzależnione jest od różnych czynników eksploatacyjnych, co powoduje znaczne różnice poziomów zanieczyszczenia badanych pomieszczeń włóknami azbestu, wielkość zanieczyszczenia powietrza wybranych pokojów można prowizorycznie zmniejszyć poprzez ich intensywne wietrzenie; w dłuższej perspektywie czasowej, wyremontowane pomieszczenia nie różnią się istotnie pod względem stężenia pyłów azbestu od pomieszczeń nieremontowanych; nieznaczny spadek stężenia włókien azbestu w pomieszczeniach remontowanych w przeszłości, w porównaniu z zanieczyszczeniami w pomieszczeniach nieremontowanych, wiąże się ze znaczącym wzrostem stężenia tych zanieczyszczeń w trakcie prowadzenia remontu oraz w okresie bezpośrednio po nim, w krajowych przepisach nie ma liczbowych kryteriów dotyczących akceptowalnych poziomów zanieczyszczenia powietrza pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy dotyczące zasad prowadzenia robót z udziałem wyrobów zawierających azbest oraz stwierdzony na podstawie badań znaczny poziom zanieczyszczeń, utrzymujący się podczas prac remontowych przeprowadzonych w sposób niespecjalistyczny, zalecono zmianę sposobu remontu, polegającą na całkowitym usunięciu płyt zawierających azbest. kontynuację eksploatacji, w tym usunięcie zanieczyszczenia azbestem pomieszczeń budynku oraz specjalistyczne zabezpieczenie płyt z azbestem (techniką pokrycia i oddzielenia), a następnie przeprowadzanie systematycznych badań powietrza wewnętrznego pod kątem stężenia włókien respirabilnych azbestu, w każdym roku eksploatacji, aż do jej ukończenia rozbiórkę budynku, poprzedzoną usunięciem płyt z azbestem. Wszystkie prace zabezpieczające, impregnujące, hermetyzujące, demontażowe płyt z azbestem oraz oczyszczenie budynku z istniejących zanieczyszczeń należy powierzyć doświadczonej firmie specjalistycznej. Skuteczność wykonanych robót należy potwierdzić badaniem powietrza. Zalecono także działania doraźne. 20