SYSTEM OŚWIATY W REPUBLICE IRLANDII

Ideologie reform systemów edukacji Dr T. Maliszewski SYSTEM OŚWIATY W REPUBLICE IRLANDII Dagmara Przyborowska (III rok pedagogika)

Spis treści 1. Ogólne informacje o Irlandii...2 1.1 Czynniki geograficzno- przyrodnicze...2,3 1.2 Czynniki demograficzne...4 1.3 Czynniki ekonomiczno- polityczne...5,6 1.4 Czynniki historyczno- kulturowe...6,7 1.5 Symbole narodowe...7 1.5.1 Flaga...7,8 1.5.2 Godło...8 1.6 Język...8 2. System edukacji...9 2.1 Organizacja systemu szkolnictwa...9,10 2.1.1 Przedszkola...10 2.1.2 Szkoła początkowa...10 2.1.3 Szkoła średnia...10 2.1.4 Szkolnictwo wyższe...10,11 2.2 Kształcenie nauczycieli...11 3. System kształcenia w Irlandii, a członkostwo państwa w Unii Europejskiej...12 4. Podsumowanie i wnioski...12,13 5. Bibliografia...14 2

1.Ogólne informacje o Irlandii Czynniki warunkujące organizacje oświaty w Irlandii: 1.1 Czynniki geograficzno- przyrodnicze Irlandia jest państwem położonym w północno- zachodniej Europie, na Oceanie Atlantyckim. Od północy państwo graniczy z Irlandią Północną (kolonia brytyjska). Kraj o skalistych wybrzeżach, bardzo rozwinięte wschodnie wybrzeże ma postać klifową (patrz rys.1,2). Główne rzeki to An Abha Mhór, An Bherarbha. Najdłuższa rzeka to Siona. Występują tu liczne jeziora. Największymi pasmami górskimi są granitowe góry Cill Mhantain na wschodzie i Kerry na zachodzie z najwyższym szczytem Corral Tuathail (1041 m n.p.m.). Rysunek 1 Rysunek 2 Klimat jest umiarkowany ciepły, wybitnie morski, deszcze padają 2/3roku, przynoszą je łagodne deszcze z nad Oceanu Atlantyckiego. Zimy są łagodne (średnia temp. stycznia wynosi 5 C), lata zaś chłodne (średnia temp. lipca wynosi 15 C). Opady śniegu występują tylko w górach, na pozostałym obszarze sporadycznie. Powierzchnia kraju trawiasta, lasy zajmują jedną dwudziestą terytorium Irlandii. W środkowej części znajdują się bagna i torfowiska, będące siedliskiem wielu rzadkich gatunków roślin. Wzdłuż zachodniego wybrzeża występują wrzosowiska. Rozciągające się całymi pasmami soczyste łąki i ciepły klimat sprzyjają całorocznemu wypasowi bydła. Jest to niewielki kraj o powierzchni 70 300 km2, przy czym watro podkreślić, że powierzchnia Polski jest około 3,5 razy większa, gdyż wynosi 312 685 km 2 1.2 Czynniki demograficzne 3

Liczba mieszkańców Irlandii wynosi 3 917 336, średnia gęstość zaludnienia to 53osoby na km 2, natomiast liczba mieszkańców Polski wynosi 38,6mln, a gęstość zaludnienia wynosi 123 osoby na km 2. Przyrost naturalny Irlandii mimo iż jest niewielki, gdyż wynosi 6%o, należy do jednych z wyższych w Europie. Duży udział w ogólnej liczbie ludności zajmują dzieci poniżej 14 lat - 21%, osoby w wieku 15-64 lat - 67%, a 65 i więcej lat - 12%. Przeciętna długość życia wynosi 75,1 lat (dla mężczyzn 72,3 roku, dla kobiet 77,9 roku). Od czasów II wojny światowej występuje liczbowa przewaga kobiet nad mężczyznami. Przewaga ta w ostatnich latach wykazuje tendencję rosnącą. Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Skupia się ona głównie na wschodzie kraju w prowincji Leinster (95 osób/km2) i na południu w prowincji Munster (42 osoby/km2), natomiast w prowincji Connaught położonej w zachodniej części kraju nie przekracza 25 osób/km2. Hrabstwa zachodnie typowo rolnicze są rzadko zaludnione i stanowią regiony emigracyjne. Głównymi miastami Irlandii są: Dublin, Cork, Limerick oraz Galway, najwięcej zamieszkuje te tereny (patrz mapa). Mimo, iż wydawać by się mogło, iż Irlandia jest krajem zróżnicowanym kulturowo źródła podają, iż 99% populacji to Irlandczycy. 4

Rysunek 3 1.3 Czynniki ekonomiczno- polityczne Rozwój gospodarki irlandzkiej przebiega dwutorowo - państwo irlandzkie z jednej strony bowiem zachęca do rozwoju prywatnej inicjatywy, z drugiej zaś - pozostawia w swoich rękach podstawowe usługi oraz gałęzie gospodarki, mające kluczowe znaczenie dla kraju. Mimo to Irlandia jest jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw unijnych. W latach 1987-1997 wzrost gospodarczy sięgał 6% w stosunku rocznym. Ten najszybszy w Unii Europejskiej rozwój gospodarczy pozwala krajowi stopniowo zmniejszać dystans do najbardziej rozwiniętych krajów przemysłowych. Dzięki pomocy Uni Europejskiej rozwinęły się przede wszystkim ośrodki regionalne, gdzie przemysł oparty jest głównie na przetwórstwie płodów rolnych. Rozwinął się przemysł zbożowo-młynarski, mleczarski, browarnictwo oraz produkcja wysoko procentowych alkoholi - whisky. Olbrzymią większość w rolnictwie stanowią małe gospodarstwa rolne. Powierzchnia przeznaczona pod uprawy rolnicze jest niewielka, za to wysoce produktywna. W rolnictwie pracuje wciąż 1/8 zawodowo czynnej ludności Irlandii. Głównymi roślinami uprawnymi są zboża, buraki cukrowe i ziemniaki. Zasoby surowców naturalnych w Irlandii są niewielkie. Wydobywa się przede wszystkim gips, rudy cynku (164 tyś. t. rocznie) i ołowiu (45 tyś. t. rocznie). Duże znaczenie ma także przemysł metalowy, poligraficzny i włókienniczy. Irlandia ma gęstą sieć dróg, które poprowadzono nawet na obszarach rolniczych. Sieć dróg obejmuje 92 327 km, z czego niestety tylko 32 km mają standard autostrady. Sieć kolejowa ma długość 1944 km. Najważniejszymi portami handlowymi są Dublin i Cork. Największym portem morskim jest Dublin, zaś przewozy transatlantyckie obejmują przede wszystkim Cork. Irlandzka gospodarka jest ściśle uzależniona od handlu. Partnerami handlowymi Irlandii są przede wszystkim: Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Stany Zjednoczone. Dochód narodowy wynosi 18 340 USD na 1 mieszkańca, natomiast w Polsce jest to 12 000 USD na 1 mieszkańca. Walutą Irlandii jest Euro. 5

Irlandia tak, jak i Polska jest republiką, gdzie prezydent jest wybierany w wyborach bezpośrednich. W skład parlamentu wchodzą: prezydent i dwie izby (reprezentantów i senat) Od 1997 prezydentem Irlandii jest Mary McAleese. Watro wspomnieć, że poprzednim prezydentem była również kobieta (Mary Robinson). 1.4 Czynniki historyczno- kulturowe Historia Irlandii rozpoczyna się ok. 9500 lat temu, jednak nie jest do końca wiadomo, kto w tamtym czasie zamieszkiwał ówczesny kontynent europejski. Istnieją tylko domysły, przyjęte na podstawie odkrytych siedzib i wykopanych przedmiotów. Około 4000r. p.n.e. zaczęły powstawać pierwsze osady z kamienia, mające charakter rolniczy. W tym czasie w Irlandii panował względny spokój, mimo iż napływały różne nacje z kontynentu. Sytuacja uległa zmianie w latach 800-700 p.n.e., gdy ze Środkowej Europy zaczęli na Wyspę przybywać Celtowie, którzy zdominowali kulturowo, technicznie i religijnie dotychczasowe żyjące w rozproszeniu plemiona. Od tej pory Irlandia stała się państwem rdzennie celtyckim. Kultura celtycka przetrwała do dziś w opowieściach i mitach, ponadto Celtowie mieli też dominujący wpływ na język irlandzki, nazwy geograficzne i miasta. Około 430 roku datuje się chrystianizacji kraju, na ziemie Irlandii przybywa pierwszy misjonarz Palladiusz, a w 432 na wyspę przybywa kolejny wysłannik papieża- św. Patryk9obecny patron kraju) człowiek, który na zawsze odmienił Irlandię. W ciągu 29 lat swojej działalności na istniejącej bazie celtyckiej zakrzewił chrześcijaństwo tak skutecznie, że jego następcy musieli już tylko kontynuować jego dzieło: zakładać kościoły i monastyry. Do tej dziś dominująca religią jest katolicyzm, aż 88% to katolicy, anglikanie (3%), wyznawcy judaizmu (1%), pozostali (8%). Lata 795-1014 to czas, gdy Irlandia prowadziła nieustanna walkę z Wikingami. Wojnę z Wikingami udało się zakończyć dopiero, gdy plemiona irlandzkie zaczęły się jednoczyć. Po kampanii wikińskiej w Irlandii panował spokój. Kraj zaczęto odbudowywać ze znoszeń. Powstały też nowe piękniejsze klasztory i zamki. W 1169r. na zaproszenie i za namową króla Leinsteru przybywają z Anglii pierwsze oddziały Normanów. Normanowie mający przewagę militarną i działający z zaskoczenia, w krótkim czasie zdobyli główne miasta, a król Henryk II ogłosił się władcą Irlandii. Od tego momentu aż do roku 1937, kiedy to została przyjęta przez parlament brytyjski nowa konstytucja, która ustanowiła całkowitą niezależność państwa irlandzkiego od Wielkiej Brytanii. Przyjęła też nową oficjalną nazwę państwa- Eire. 6

W roku 1955 Irlandia przystąpiła do ONZ, a w 1973r. do EWG(dziś Unia Europejska), a w 2002r. Irlandia przyjmuje za walutę Euro. Pisząc o historii Irlandii warto również wspomnieć o językach, które są używane w kraju. Dla wielu Irlandczyków angielski stał się pierwszym językiem, niewiele mówi po irlandzku, pomimo iż w szkołach dzieci uczą się go obowiązkowo, a Wielka Brytania przez tak długi okres czasu była głównym przeciwnikiem Irlandii. Zdawać by się mogło, że niechęć do sąsiada spowodowana długoletnimi walkami wywrze na Irlandczykach jeszcze większą dbałość o język irlandzki, jednak tylko 4% ludności posługuje się tym językiem w życiu codziennym. Język Irlandzki jest pierwszym językiem urzędowym, drugim jest angielski. Znajomość języka irlandzkiego jest także wymagana podczas egzaminów na uniwersytet. Muszą go znać urzędnicy służby cywilnej i całej administracji. W języku narodowym i angielski podawane są nazwy ulic i drogowskazy. 1.5 Symbole narodowe 1.5.1 Flaga Rysunek 4 symbolika kolorów: - zielony katolicy - pomarańczowy protestanci - ciągłe dążenie do pokoju między katolikami i protestantami 1.5.1 Godło Irlandii Oficjalnym irlandzkim godłem jest, sięgającym średniowiecza jest Rysunek 5 Harfa Queen Mary. Harfa jest również popularnym instrumentem Irlandii. Harfa, która stała się wzorem dla symbolu narodowego Istnieje naprawdę. Obecnie jest przechowywana w skarbcach Trinity College w Dublinie. 7

1.6 Język Pisząc o historii Irlandii warto również wspomnieć o językach, które są używane w kraju. Dla wielu Irlandczyków angielski stał się pierwszym językiem, niewiele mówi po irlandzku, pomimo iż w szkołach dzieci uczą się go obowiązkowo, a Wielka Brytania przez tak długi okres czasu była głównym przeciwnikiem Irlandii. Zdawać by się mogło, że niechęć do sąsiada spowodowana długoletnimi walkami wywrze na Irlandczykach jeszcze większą dbałość o język irlandzki, jednak tylko 4% ludności posługuje się tym językiem w życiu codziennym. Język Irlandzki jest pierwszym językiem urzędowym, drugim jest angielski. Znajomość języka irlandzkiego jest także wymagana podczas egzaminów na uniwersytet. Muszą go znać urzędnicy służby cywilnej i całej administracji. W języku narodowym i angielski podawane są nazwy ulic i drogowskazy. 2. Oświata: czynniki ideologiczno- polityczne 2.1 Organizacja systemu szkolnictwa 8

Rysunek 6 Schemat organizacji systemu szkolnictwa w Irlandii System oświatowy kierowany jest przez centralne Ministerstwo Edukacji Narodowej. Decyduje ono o zmianach w szkolnictwie, określa programy nauczania i kontroluje pracę nauczycieli. Szkoły tworzone są z inicjatywy lokalnej na wniosek hrabstw, władz kościelnych lub osób prywatnych. 2.1.1 Przedszkola 9

W Irlandii nie istnieje zorganizowana sieć wychowania przedszkolnego. Jednak prawo szkolne umożliwia rozpoczęcie nauki przez cztero, pięcio lub sześciolatki, przy czym 80% dzieci rozpoczyna naukę w piątym roku życia. 2.1.2 Szkoła początkowa Pierwszym szczeblem szkolnictwa jest więc szkoła podstawowa. Szkoła początkowa jest jednolita, obowiązkowa, powszechna, wyznaniowa i trwa 6 lat. Nauczanie na tym szczeblu charakteryzuje się dużą dowolnością stosowanych metod pedagogicznych. W trakcie nauki uczeń podlega wielu standardowym testom szkolnym, które zapisywane są w karcie szkolnej ucznia, która staje się podstawowym dokumentem dopuszczającym do rozpoczęcia nauki w szkole średniej pierwszego stopnia. 2.1.3 Szkoła średnia Szkoła średnia dzieli się na trzyletnią, obowiązkową szkołę średnia pierwszego stopnia (tzw. junior cycle) i trzyletnią, nieobowiązkową szkołę drugiego stopnia. Na poziomie junior cycle istnieją cztery różne typy szkół ( rys.3): a) szkoła klasyczna i tradycyjna (voluntary school) b) szkoła wielokierunkowa łącząca w sobie trzy typy szkolnictwa średniego: szkołę gramatyczną, techniczną i nowoczesną,- comprehensive school c) szkoła publiczna- podobna w procesie dydaktycznym do szkół wielokierunkowych, lecz inaczej zarządzania i finansowana d) szkoła zawodowa, która w założeniach miała przygotowywać do szkół wielokierunkowych do wykonywania zawodu, a w zasadzie przygotowuje do dalszej nauki w cyklu przysposobienia zawodowego w szkole średniej drugiego stopnia. Dyplom szkoły przysposobienia zawodowego zamyka dalszą drogę kształcenia, umożliwiając jedynie podjęcie pracy. Pomimo różnych profili kształcenia, uczniowie junior cycle otrzymują jednakowe dyplomy junior certyficate. Uprawniają one do dalszej nauki w szkole trzyletniej II prowadzącej do studiów wyższych. 2.1.4 Szkolnictwo wyższe System szkolnictwa wyższego Irlandii oparty jest na sztywnym modelu binarnym z wyraźnym rozróżnieniem między sektorem uniwersyteckim, a nieuniwersyteckim. W skład sektora uniwersyteckiego, z których dwa największe to Trinity College i National University. 10

Największą uczelnią nieuniwersytecką Irlandii jest Dublin Institute of Technology. Uczelnia ta nadaje własne stopnie zarówno na poziomie undergraduate, jak i postgraduate, ale mimo usilnych zabiegów uczelnia ta nie została objęta ustawą uniwersytecką. Uniwersytety oferują programy studiów na poziomie bachelor, master i doktorskim w takich dziedzinach, jak: nauki humanistyczne, ścisłe techniczne, społeczne, czy medyczne. Rekrutacja na studia oparta jest na współzawodnictwie kandydatów. System przyjęć oparty jest na zasadzie analizy punktów uzyskanych na egzaminach zdawany w piątej lub szóstej klasie szkoły średniej. Każda z ocen ma swój odpowiednik w punktach, sześć najlepszych wyników jest sumowanych, a uzyskana wartość decyduje o przyjęciu. 2.2 Kształcenie nauczycieli Pisząc o edukacji watro również zwrócić uwagę na kształcenie kadry nauczycielskiej Nauczyciele szkół podstawowych kształceni są w trzyletnich szkołach pedagogicznych, które od 1975r posiadają statuty kolegiów uniwersyteckich. Liczba miejsc ustalana jest przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zgodnie z przewidywanym zapotrzebowaniem oświaty. System kształcenia nauczycieli szkół średnich jest bardzo zróżnicowany. Najpopularniejszą drogą są czteroletnie wyższe studia w wybranej specjalności, zakończone dodatkowym rocznym stażem pedagogicznym. Pomyślnie zdany egzamin umożliwia otrzymanie dyplomu upoważniającego do wykonywania zawodu nauczycielskiego. Kształcenie ustawiczne nauczycieli organizowane jest prze Ministerstwo Edukacji Narodowej i nauczycielskie związki zawodowe. Jest ono nieobowiązkowe, odbywa się poza godzinami pracy i nie cieszy się duża popularnością. Etap kształceniaprzygotowanie Kształcenie ustawiczne uczniów nauczycieli SZKOŁY POCZĄTKOWE 3-letnie szkołynieobowiązkowe poza pedagogiczne; kolegia uniwersyteckie czasem pracy organizowane przez ministerstwo i związki zawodowe SZKOŁY ŚREDNIE 4-letnie studia wyższe + 1 rok stażu pedagogicznego Rysunek 7 3. System kształcenia w Irlandii, a członkostwo państwa w Unii Europejskiej 11

Irlandia będąc członkiem Uni Europejskiej nadal zachowuje swoją autonomie na polu oświaty, co również gwarantuje polityka oświatowa Wspólnoty Europejskiej. Mówi ona, iż: a) nie przewiduje się ujednolicenia struktur szkolnych b) dominującym celem jest wychowanie Europejczyka świadomego własnych narodowych korzeni i kierującego się ideą respektowania praw człowieka c) kształtowanie pluralistycznego i interkulturowego modelu kształcenia Autonomiczność Irlandia na polu edukacyjnym doskonale podkreśla fakt, iż jest ona jedynym krajem Uni Europejskiej utrzymującym wyznaniowy charakter systemu szkolnegoznaczący wpływ na kształt programu nauczania i jego zakres ma Kościół. 4. Podsumowanie i wnioski Jedną z charakterystycznych cech dla systemu szkolnictwa w Irlandii jest nieposiadanie zorganizowanej sieci wychowania przedszkolnego. Państwo jednak daje możliwość rozpoczęcia edukacji już od momentu ukończenia przez dziecko czwartego roku życia. Większość rodziców decyduje aby posłać swoje dzieci do szkoły w wieku pięciu lat. Uważam, że wynika to z faktu, iż uważają ten wiek za najbardziej odpowiedni by dziecko rozpoczęło edukacje. Drugą charakterystyczną cech jest fakt, iż wychowanie w szkole jest wychowaniem wyznaniowy, choć od niedawna zaczyna się to zmieniać. Sądzę, iż spowodowane jest to osiedlaniem się obcokrajowców, którzy niekoniecznie wyznają wiarę katolicką. Myślę, że dobrze jest od najmłodszych lat łączyć edukacje z kształtowaniem postaw moralnych u dzieci, ponieważ wpływa to korzystnie na wychowanie przyszłych dorosłych obywateli. Analizując materiały do napisania pracy bardzo często spotykałam się ze sformułowaniem kształcenia indywidualnych postaw, co uważam za również jedna z charakterystycznych cech dla systemu irlandzkiego. Dbając o indywidualne potrzeby każdego dziecko można zapewnić mu harmonijny rozwój. Indywidualny rozwój wspierany jest przez system metod aktywizujących. Metody te tak rzadko wykorzystywane w polskim systemie edukacyjnym umożliwiają szybciej przyswoić określone partie materiału. Poza tym wykorzystywanie takich metod zachęca dzieci i młodzież do współpracy z nauczycielem oraz skuteczniejszego stosowania opanowanej wiedzy. 12

Na koniec pragnę dodać, iż tak zorganizowana sieć szkolnictwa sprawia, że alfabetyzm w Irlandii, czyli zdolność pisania i czytania powyżej 15 roku życia wynosi ogółem - 98%. Bibliografia 13

1. Adamczyk M.J., Ładyżyński A., Edukacja w krajach rozwiniętych. Skrypt dla studentów z pedagogiki porównawczej, Oficyna Wydawnicza Fundacji Uniwersyteckiej w Stalowej Woli, Stalowa Wola 2002. 2. Dziewulak D., Systemy szkolne Uni Europejskiej, Wyd. Żak, W-wa 1997. 3. Dziewulak D., Polityka oświatowa Wspólnoty Europejskiej, Wyd. UW, Warszawa 1994. 4. Grzybowski S., Historia Irlandii, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2003. 5. Oleksiak A., System edukacji w Republice Irlandii, [w:] Edukacja Dorosłych nr 1/2002 Szlufka W., Edukacja w jednoczącej się Europie, Wyd. WSP, Częstochowa 2003. 6. Podolska-Filipowicz E., Nauczyciel szkoły europejskiej dylematy kształcenia i doskonalenia, [w:] Transformacja w edukacji - konieczność, możliwości, realia i nadzieje, pod red. E. Podoskiej-Filipowicz, H. Błażejowskiego i R.Gerlacha, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Komitet Nauk Pedagogicznych PAN, 1995. 7. Pachociński R., Edukacja nauczycieli w krajach Unii Europejskiej, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1994. 8. Pachociński R., Społeczno-zawodowa sytuacja nauczycieli w krajach EWG, [w:] Edukacja, 1994 nr 2. 9. Państwa i narody; Irlandia, [w:] Życie świata. 10. Rrabczuk W., Języki obce w krajach Unii Europejskiej, [w:] Edukacja, 1995 nr 4. 11. Tadeusiewicz G., Irlandia- schemat systemu szkolnictwa, [w:] Edukacja w Europie Wykorzystano również materiały ze stron internetowych : 1. http://www.mojairlandia.pl/zdjecia/pic03a.htm - 22.10.2005 2. http://pl.wikipedia.org/wiki/irlandiaustr.c3.b3j_polityczny 20.10.20005 3. http://www.aidan.co.uk/photo4355.htm - 19.10.2005 4. http://www.irlandia.pl/oirlandii.htm - 22.10.2005 5. http://www.ligon.chorzow.pl/ireland/ludnosc.htm- 20.10.2005 14

15