SYSTEM EDUKACJI W IRLANDII

Transkrypt

1 Renata Iza Rzeszotarska, V ped., wcz. ed. z j. ang. SYSTEM EDUKACJI W IRLANDII 1. Czynniki wpływające na oświatę w Irlandii Irlandia jest republiką opartą na systemie demokracji parlamentarnej. Stolicą Irlandii jest Dublin. Na mocy traktatu z 6 grudnia 1921 r. Irlandia uzyskała niepodległość 26 księstw południowych. Od tego czasu jest podzielona na dwa polityczne podmioty: Irlandię Północną i Republikę Irlandii. W mojej pracy zajmę się jedynie Republiką Irlandii choć takie kwestie jak geografia, klimat, historia i kultura wpisują się praktycznie w obszar obu podmiotów. Różnią się zwłaszcza w zakresie polityki, ekonomi i opieki społecznej. Jak wcześniej wspomniałam Irlandia jest demokracją parlamentarną. Konstytucja irlandzka, przyjęta 29 grudnia 1937, opisuje formę rządu oraz definiuje władzę i funkcje Prezydenta, obu izb parlamentu (Oireachtas) oraz rządu. Definiuje także strukturę i władzę sądu oraz opisuje podstawowe prawa obywatelskie. Władza ustawodawcza należy do prezydenta i dwuizbowego Parlamentu. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem powoływanym przez prezydenta na wniosek Izby Posłów. Akt Republiki Irlandii z 1948 roku zerwał ostatnie formalne związki z Wielką Brytanią. Irlandia wycofała się ze Wspólnoty Brytyjskiej, w 1949 oficjalnie przekształciła się w republikę. a w 1973 r. wstąpiła do Wspólnoty Europejskiej. Administracyjnie kraj dzieli się na 26 hrabstw i 5 miast-hrabstw jednolitych pod względem językowym i kulturowym. Irlandia jest niewielką wyspą usytuowaną na zachodnim skraju Europy. Jej powierzchnia wynosi 70,3 tysiące km 2 a więc Irlandia jest mniejsza od Polski blisko 4,5 razy. Łagodny i wilgotny klimat Irlandia zawdzięcza częstym wiatrom południowo-zachodnim oraz wpływowi prądu północno-atlantyckiego. Wilgotne wiatry, które na swej drodze nie napotykają na przeszkodę w postaci wysokich gór, docierają do każdego zakątka wyspy. Mimo tego, wschodnia część kraju pozostaje suchsza. Średnia temp. zimy waha się od 4ºC na wschodzie do 7ºC na zachodzie. Na obszarach południowo-zachodnich klimat jest tak łagodny, że istnieją warunki do uprawy roślin śródziemnomorskich. W lecie średnia temp. wynosi 14 do 16ºC. Na zachodzie deszcz pada praktycznie przez cały rok. Roczne opady sięgają od 1000 mm na zachodzie do 750 mm na wschodzie. W 2003 roku Irlandię zamieszkiwało 3969 tysięcy ludzi z czego 1123 tysiące w zespole miejskim stolicy- Dublina. Przy tym gęstość zaludnienia wynosi 56,4 mieszkańców na km 2. Wśród 1

2 Irlandczyków dominują młodzi ludzie w wieku lat (1256 tyś.- 31, 7% społeczeństwa) choć pozostałe grupy są równie liczne. Najmniej, jednak, jest ludzi powyżej 65 roku życia bo zaledwie 441 tyś. ( 11,1% całego społeczeństwa) a młodych Irlandczyków wciąż przybywa. Przyrost naturalny w tym kraju jest dość wysoki i wynosi 8,2 zaś na jedną kobietę przypada 1,98 dziecka. Przy tym liczba małżeństw na 1000 mieszkańców to 5,1. Irlandia charakteryzuje się najwyższym w Europie wskaźnikiem emigracji - według statystycznych szacunków, liczba rodowitych Irlandczyków mieszkających poza granicami kraju równa się połowie populacji samej wyspy. Ludzie w Irlandii żyją stosunkowo długo- mężczyźni średnio 73 lata zaś kobiety 78,5. 46,9% ludności pozostaje aktywna zawodowo, z czego większość pracuje w przemyśle i budownictwie. Największą grupę stanowią ludzie w wieku lat z wykształceniem średnim bo aż 60,3%. Bez pracy pozostawało w 2002 roku 78 tyś. (4,3%) ludzi. Irlandia posiada małą, ale nowoczesną, szybko rozwijającą się gospodarkę, zależną od handlu, w której przemysł odpowiada za 39 proc. PKB i 80 proc. eksportu. Wartość PKB w 2000 r. wyrażona w USD purchesing parity power (PPP) wyniosła 81,9 mld, a na mieszkańca USD. Od 1973 r. Irlandia jest członkiem EWG. W przeszłości głównym motorem ekonomii było rolnictwo. 2/3 obszaru tego kraju zostało zaadoptowane pod gospodarstwa rolne. Obecnie do głównych gałęzi przemysłu należą produkcja żywności, wyposażenia komputerowego, tekstyliów, chemikaliów, piwowarstwo. W 2002 roku Irlandia przyjęła walutę euro. Językiem narodowym jest irlandzki wywodzący się z języka celtyckiego. Państwo irlandzkie powstało po kilku wiekach związku z Wielką Brytanią, w 1921 r. Dlatego pozostałością tego związku jest konstytucyjne uznanie języka angielskiego jako drugiego języka państwowego po irlandzkim. Lecz jak się okazuje niewiele osób posługuje się językiem irlandzkim. Osoby które na codzień się nim posługują to zaledwie 4% ludności. Niektóre regiony, zwane "Galteacht", używają niemal wyłącznie miejscowych dialektów, wywodzących się w prostej linii od języków starogermańskich. Oficjalne dokumenty wydawane są w dwóch językach - po angielsku i irlandzku, jednak według konstytucji prymat przysługuje temu drugiemu. Wielu Irlandczyków w ogóle nie umiało posługiwać się swoim ojczystym językiem. Dlatego jest on obowiązkowym językiem w szkołach oraz podstawą do dostania się na wyższe uczelnie. Z tego obowiązku mogą być zwolnione jedynie dzieci, które żyły poza Irlandią do 11 roku życia lub dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. 91,6 % populacji to Katolicy a 3% to Protestanci. Kościół katolicki cieszy się wysoką pozycją w Republice mimo, że uznaje się również inne wyznania takie jak wcześniej wspomniany kościół 2

3 Protestancki, Prezbiteriański czy kościół Metodystów. Religia pełni dużo ważniejszą rolę w życiu mieszkańców Irlandii niż w życiu większości ludzi w Wielkiej Brytanii i Unii Europejskiej. Ma ona wpływ choćby na edukację. Zarówno za edukację, tak jak i za inne dziedziny życia społecznego, odpowiadają samorządy lokalne finansowane częściowo przez rząd centralny a częściowo przez lokalne źródła, w tym lokalne podatki. Mimo to charakterystyczną cechą irlandzkiej oświaty, rzadko obecnie spotykaną w europejskich krajach, jest silny wpływ Kościoła katolickiego na program nauczania. 2. System szkolnictwa w Irlandii System oświatowy w Irlandii kierowany jest centralnie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Sprawuje ono nadzór, decyduje o zmianach, określa programy nauczania (na który duży wpływ ma Kościół), a także kontroluje pracę nauczycieli. Możliwość tworzenia szkół mają osoby prywatne, władze kościelne, czy inicjatywy lokalne poszczególnych hrabstw. Alfabetyzm w Irlandii, czyli zdolność pisania i czytania powyżej 15 roku życia wynosi ogółem - 98% (1981 r.) Cztery lata po utworzeniu samodzielnego państwa wprowadzono w Irlandii obowiązek szkolny obejmujący dzieci od 6. do 12. roku życia, w roku 1967 przedłużono go do 15. roku, od 2000 obejmuje młodzież do 16. roku życia. System szkolny w Irlandii dzieli się na 3 etapy: sześcioklasową szkołę podstawową, trzyletnią niższą szkołę średnią (Iº) i trzyletnią wyższą szkołę średnią (IIº). Przejście ze szkoły podstawowej do średniej odbywa się automatycznie, z niższej do wyższej średniej na podstawie wyników egzaminu końcowego. Jeśli chodzi o przedszkola, Irlandia nie posiada zorganizowanej sieci przedszkoli. Szkolne prawo umożliwia jednak rozpoczęcie nauki w wieku czterech, pięciu lub sześciu lat. Większość dzieci w Irlandii rozpoczyna naukę początkową w piątym roku życia. Szkoła początkowa trwa sześć lat (od 6 do 12 roku życia), jest jednolita, obowiązkowa, bezpłatna, powszechna i wyznaniowa. Prawo szkolne umożliwia rozpoczęcie nauki przez cztero-, pięcio- lub sześciolatków, przy czym 80% dzieci rozpoczyna szkołę w piątym roku życia. Szczebel ten charakteryzuje się dość dużą swobodą zarówno pod względem stosowanych przez nauczycieli metod nauczania jak i planu zajęć. W wyniku przeprowadzanych testów i sprawdzianów, powstaje tzw. karta szkolna ucznia. Staje się ona podstawowym dokumentem dopuszczającym do rozpoczęcia nauki w szkole średniej pierwszego stopnia. Szkoła średnia podzielona jest na dwa cykle: 1) szkoła średnia pierwszego stopnia (tzw. junior cycle), obowiązkowa, trwająca trzy lata (12-15 r. ż), z czterema typami szkół: szkoła klasyczna i tradycyjna (voluntary school) ; szkoła 3

4 wielokierunkowa (comprehensive), która jest połączeniem szkoły gramatycznej, technicznej i nowoczesnej; szkoła publiczna (community), z procesem dydaktycznym zbliżonym do szkoły wielokierunkowej; szkoła zawodowa, przygotowująca do dalszego kształcenia w cyklu przysposobienia zawodowego drugiego stopnia. Na zakończenie tego etapu szkolnego, uczniowie zdają egzamin w ramach Junior Certificate Examinations i otrzymują świadectwo Junior Certificate uprawniające do kontynuacji nauki w szkołach średnich drugiego stopnia. Dyplom szkoły przysposobienia zawodowego zamyka dalszą drogę kształcenia, umożliwiając jedynie podjęcie pracy. 2) szkoła średnia drugiego stopnia jest nieobowiązkowa, trwa trzy lata ( r. ż.). Na jej zakończenie uczniowie piszą the State Leaving Certificate Examinations. Zdanie egzaminu umożliwia naukę na studiach wyższych. Szkoły przysposobienia zawodowego drugiego stopnia nie dają możliwości kontynuacji nauki na studiach wyższych, umożliwiają jedynie podjęcie pracy. Szkolnictwo wyższe podzielone jest na sektor: 1) uniwersytecki, oferujący programy studiów w takich dziedzinach jak nauki humanistyczne, techniczne, ścisłe, społeczne, medyczne;. 2) nieuniwersytecki, do którego należą: instytuty techniczne; kolegia edukacyjne także prywatne kolegia dające kwalifikacje zawodowe. Tytuł licencjata (bachelor), uzyskuje się po ukończeniu 3-4 letnich studiów stacjonarnych. Następnie można ubiegać się o stopień magistra, który dostępny jest na wszystkich poziomach studiów (studia trwają od 1 do 3 lat). Stopień magistra nadawany jest po zdaniu odpowiednich egzaminów. Najwyższe kwalifikacje akademickie w Irlandii daje doktorat (3-4 lata). W szkole podstawowej obowiązkowe jest osiem przedmiotów: irlandzki, angielski, matematyka, nauki społeczne i środowisko naturalne, sztuka i prace ręczne, muzyka, wychowanie fizyczne i religia. W wielu szkołach podstawowych (ok. 22%) z powodu małej liczby uczniów dzieci uczą się w klasach obejmujących dwa lub więcej roczników. Wszystkie szkoły muszą realizować wprowadzone w latach programy szkolne autorstwa Narodowej Komisji ds. Programów i Oceniania (NCCA). W Irlandii w szkole podstawowej nie przewiduje się nauki języków obcych. Część szkół prowadzi jednak takie zajęcia; przeważnie wybierają francuski. Szkolnictwo na poziomie podstawowym jest prawie w całości państwowe. Inaczej wygląda to na poziomie szkoły średniej. Istnieją cztery podstawowe typy tych szkół: społeczne (w większości związane z kościołem katolickim, zwykle mają profil humanistyczny), państwowe 4

5 (ogólnokształcące i zawodowe) oraz komunalne (szkoły państwowe i komunalne mają najczęściej profil ścisły). Zakres przedmiotów ogólnokształcących nauczanych w szkołach średnich niższego stopnia jest zbliżony, określony przez NCCA. Nauka na tym etapie zawiera przedmioty obowiązkowe (irlandzki, angielski, matematykę, historię, geografię, edukację obywatelską) oraz co najmniej dwa przedmioty z zaproponowanej listy: m.in. nauki ścisłe, języki obce, studia biznesowe, muzyka, sztuka, rękodzieło i kultura fizyczna. W szkołach zawodowych zamiast wybranych przedmiotów ogólnokształcących młodzież poznaje wybrane przedmioty zawodowe. Na zakończenie trzech lat nauki uczniowie (piętnastolatkowie) zdają państwowy egzamin z minimum pięciu przedmiotów. Młodzież legitymująca się certyfikatem ukończenia niższego cyklu szkoły średniej może kontynuować naukę w trzyletnim cyklu wyższym. Osoby, które nie zdały egzaminu, uczęszczają przez dodatkowy rok do klasy wyrównawczej. Później kontynuują naukę w szkole średniej wyższego szczebla lub idą do dwuletniej szkoły zawodowej. Wszystkie proponowane przedmioty w trzyletniej wyższej szkole średniej podzielone są na pięć grup tematycznych: języki, nauki ścisłe, biznes, nauki stosowane, nauki społeczne. Uczeń musi wybrać minimum trzy przedmioty z jednej z grup i dwa przedmioty z dowolnej grupy. Wyższa szkoła średnia kończy się egzaminem, którego wynik ma bardzo duże znaczenie dla kariery absolwentów. Po pierwsze, jest przepustką na wszystkie rodzaje studiów. Po drugie, w wielu firmach przy przyjmowaniu pracowników bierze się pod uwagę wyniki z egzaminu. Egzaminy końcowe są pisemne. Zestawy zadań przygotowywane są centralnie przez departament edukacji. Jedynie egzamin z języków nowożytnych i przedmiotów użytkowych zawiera także część ustną. Prace pisemne oceniane są przez nauczycieli pod kierunkiem koordynatorów i głównego egzaminatora z departamentu edukacji. Zdający może otrzymać jedną z trzech ocen: zdał, dobrze zdał, zdał z wyróżnieniem. Uczniowie, którzy kończą dwuletnią szkołę zawodową, zdają również egzamin końcowy zawierający oprócz dwóch przedmiotów zawodowych, egzamin z irlandzkiego, innego języka nowożytnego i egzamin z przygotowania do pracy zawodowej. Wstęp na wyższe uczelnie dla posiadaczy świadectwa ukończenia szkoły średniej jest wolny, ale niekiedy poddany pewnym restrykcjom. Jeżeli liczba miejsc jest niższa niż liczba kandydatów, część z nich może nie zostać przyjęta. Niektóre wydziały organizują rozmowy kwalifikacyjne, gdzie do 600 punktów na 700 możliwych można otrzymać za świadectwo, a do 100 punktów za dodatkową rozmowę. Większość szkół stanowią wyznaniowe,,szkoły narodowe'' (National Schools), które są zarządzane przez lokalne organa działające na zasadach dobrowolności. Są one finansowane prawie wyłącznie przez państwo przy niewielkim finansowym udziale władz lokalnych. Jak dotąd Irlandia nie posiada żadnych ogólnych aktów prawnych dotyczących edukacji, chociaż w,,białej Księdze w Sprawie Edukacji'' z roku 1995, zatytułowanej,,programowanie naszej przyszłości edukacyjnej'' 5

6 (Charting our Education Future), rząd przedstawia swój zamiar stworzenia dla systemu edukacji podstaw prawnych. 3. Dzieci i młodzież z deficytami Nauka języka irlandzkiego jest w szkole obowiązkowa. Dzieci, które mają zdiagnozowane specyficzne trudności w uczeniu się mogą ubiegać się o zwolnienie z tego obowiązku. Dla dzieci z trudnościami np. dysleksją zorganizowano specjalną edukację. Oprócz zajęć korekcyjnych wszystkie dzieci z trudnościami mają prawo do automatycznego dostosowania się szkoły do ich potrzeb. Może to przybrać formę specjalnego wsparcia ze strony nauczyciela w momencie gdy dziecko uczy się w zwykłej klasie- na zasadach integracji. Alternatywą jest umieszczenie dziecka w specjalnej klasie funkcjonującej przy zwykłej szkole lub umieszczenie w szkole specjalnej. W Irlandii istnieją cztery specjalne szkoły troszczące się o dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce a dodatkowe klasy przy szkołach zwykłych organizowane są na zasadzie 1 nauczyciel na 11 uczniów i pociągają za sobą specjalne dofinansowanie. Dzieci zazwyczaj uczęszczają do klasy/ szkoły specjalnej przez minimum 2 lata a następnie są reintegrowane do klas zwykłych. Większość szkół obecnie jest w stanie zidentyfikować trudności u dzieci we wczesnym stadium nauki. Na razie istnieje tylko jeden Irlandzki instrument do wykrywania trudności (The Belfield Infant Assessment Profile). Niektóre szkoły używają też testów czytania jednakże nie ma w Irlandii obowiązku klasyfikowania dzieci według kryterium trudności. Jak w wielu innych krajach irlandzkie szkoły współpracują z psychologami. Poza tym istnieje Stowarzyszenie dla Dzieci i Dorosłych z Trudnościami w Nauce (the Association for Children and Adults with Learning Disabilities (ACLD) Sprawdzane jest czy dziecko w danej szkole ma dostęp do nauczyciela wspomagającego (Learning Support Teacher) lub czy istnieje specjalnie zorganizowana klasa dla dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce. Zapisy do tego rodzaju szkół odbywają się na podstawie raportu psychologicznego. Rodzice, których dzieci należą do ACLD mają dostęp do nauczania indywidualnego poprzez ogólnonarodowe warsztaty usprawniające umiejętności pisania i czytania (literacy workshops), letnich programów i prywatnych nauczycieli. Kadrę stanowią wykwalifikowani nauczyciele, którzy przeszli szkolnie w ACLD. W przypadku dysleksji ACLD organizuje 24 godzinne kursy dla wykwalifikowanych nauczycieli oraz kursy dzienne dla rodziców i opiekunów. ACLD współpracuje również z Moray House Institute for Education and Edinburgh University w zakresie podyplomowych kursów opartych na Dublińskim kursie. Również Ministerstwo Edukacji oferuje różnorodne szkolenia. 6

7 4. Studia wyższe w Irlandii W Irlandii w systemie szkolnictwa wyższego można wyróżnić sektor uniwersytecki i nieuniwersytecki. Związane jest to z modelem, na którym oparty jest ten system a mianowicie z modelem binarnym. W skład sektora uniwersyteckiego wchodzi 7 uniwersytetów, z których 2 największe: Trinity College (założony w 1572 r., w roku akademickim 1999/2000 było zarejestrowanych studentów) i National University of Ireland, a także Dublin University i Dublin City University, są zlokalizowane w Dublinie, a 2 inne w niedalekiej odległości od tego miasta. Do sektora nieuniwersyteckiego należy 14 instytutów technicznych i 5 kolegiów edukacyjnych i innych, a ponadto szereg niezależnych prywatnych kolegiów, kształcących głównie w dziedzinach związanych z biznesem, nadających kwalifikacje zawodowe, zaświadczenia, dyplomy i stopnie. Największą uczelnią Irlandii nie należącą do sektora uniwersyteckiego jest Dublin Institute of Technology, kształcący w roku akademickim 2000/01 22 tys. studentów. Uczelnia ta od roku akademickiego 1998/99 nadaje własne stopnie, zarówno na poziomie undergraduate, jak i postgraduate, ale mimo usilnych zabiegów nie została objęta ustawą uniwersytecką. Wszystkie uniwersytety działają według zasad zawartych w ustawie o uniwersytetach Irlandii z 1997 r. Ustawa narzuca nie tylko konieczność powołania, ale i skład władzy zarządzającej w każdym uniwersytecie. W rezultacie wpływ na działanie uniwersytetu mają nie tylko tzw. najwyższy urzędnik uniwersytetu (prezydent, provost), przewodniczący władzy zarządzającej czy urzędnicy odpowiedzialni za sprawy akademickie, finansowe lub administracyjne, nauczyciele akademiccy i studenci, ale również osoby reprezentujące pracodawców, związki zawodowe, społeczność lokalną, organizacje rolnicze i rybackie, biznes oraz regionalne władze edukacyjne. W ustawie nie ma zawartych szczegółów co do struktury administracyjnej poszczególnych uniwersytetów. Te sprawy określają statuty poszczególnych uczelni. Szkolnictwo wyższe podlega pod Departament Edukacji i Nauki (DES), przy czym kolegia w sektorze technicznym są zarządzane i finansowane przez Komitety Edukacji Zawodowej (VECs). DES zajmuje się strategicznym planowaniem i formułowaniem polityki w dziedzinie szkolnictwa wyższego, promowaniem jakości, przydzielaniem środków i odpowiednim monitorowaniem, oceną pracy i jej wyników, oceną ogólnej polityki kadrowej etc. Ponadto DES corocznie decyduje o liczbie przyjęć do kolegiów kształcących nauczycieli. Głównym pośrednikiem w sektorze uniwersyteckim jest Władza Szkolnictwa Wyższego (HEA), której członków powołuje rząd. HEA działa jako agencja planująca i rozdzielająca rządowe środki finansowe pomiędzy wyższe uczelnie. HEA realizuje swoje funkcje doradcze w stosunku do ministra edukacji i nauki, i monitorujące funkcjonowanie szkolnictwa wyższego poprzez system 7

8 podkomitetów. Poza uniwersytetami, w zakresie działania HEA znajduje się również kilka kolegiów. Coraz większą rolę w planowaniu szkolnictwa wyższego w Irlandii odgrywają konfederacje pracodawców w dziedzinie przemysłu i biznesu. Uczestniczą one w opiniowaniu rządowych inicjatyw na temat szkolnictwa wyższego, a także w ciałach zarządzających uniwersytetów. Włączenie tych organizacji w planowanie szkolnictwa wyższego ma na celu zapewnienie, że zwłaszcza w dziedzinach technicznych i naukach przyrodniczych absolwenci kolegiów i uniwersytetów są wyposażeni we właściwą wiedzę wymaganą przez przemysł. Jak zostało to zasygnalizowane we wcześniejszej części pracy uniwersytety oferują programy studiów na poziomie bachelor, master i doktorskim. Dotyczy to takich dziedzinach, jak: nauki humanistyczne, ścisłe, techniczne, społeczne czy medyczne. Niektóre uniwersytety zamiast dotychczasowego systemu trymestralnego wprowadziły semestralny cykl studiów oraz modularyzację oferowanych programów, stwarzając w ten sposób większą elastyczność studiowania. Zajęcia dydaktyczne mają formę wykładów, uzupełnionych bezpośrednią opieką nad studentami, pokazami praktycznymi i zajęciami laboratoryjnymi. Stopień bachelor (odpowiednik naszego licencjatu) można uzyskać uzyskuje po ukończeniu 3-4- letnich studiów stacjonarnych. Można go uzyskać także w trakcie porównywalnych czasowo studiów niestacjonarnych. Czas trwania studiów na ten stopień zależy od dziedziny i przepisów wewnętrznych uczelni. W kolegiach National University of Ireland, na takich kierunkach, jak: sztuki piękne, humanistyka, prawo i handel, nauki społeczne, biznes, stopień bachelor otrzymuje się, z pewnymi wyjątkami, po 3 latach studiów. Zdobycie pokrewnych stopni w Trinity College, University of Limerick i Dublin City University wymaga ogólnie 4 lat studiów. Programy studiów na stopień akademicki na kierunkach inżynierskich, rolniczych i przyrodniczych wymagają 4 lat studiów, natomiast na architekturze i medycynie weterynaryjnej - 5, stomatologii - 5 lub 6, a na medycynie - 6 lat studiów. Wyższy dyplom (graduate/higher diploma) uzyskuje się zwykle po rocznych studiach stacjonarnych lub 2-letnich niestacjonarnych, po uprzednim uzyskaniu kwalifikacji na poziomie bachelor. Niektóre z oferowanych programów studiów wymagają napisania pracy. Stopień magistra, czyli pierwszy stopień na poziomie postgraduate, jest dostępny prawie we wszystkich dziedzinach studiów, które trwają 1-3 lata. Podstawowym wymaganiem przy przyjęciu na te studia jest stopień bachelor. Stopień magistra jest nadawany po ukończeniu studiów i zdaniu egzaminu bądź po wykonaniu badań, lub też na podstawie zaliczenia obydwu elementów. Najwyższą kwalifikacją akademicką w Irlandii, wymagającą zwykle minimum 3-4 lat do jej uzyskania, jest doktorat. W roku akademickim 1997/98 w uniwersytetach studiowało studentów, w tym na studiach stacjonarnych. 8

9 Uniwersytety i kolegia techniczne finansowane są głównie z budżetu państwa, z którego uzyskują one ponad 70 proc. swoich przychodów. Za studia płacą tylko studenci studiów niestacjonarnych oraz studiów na poziomie postgraduate. Wydatki na szkolnictwo wyższe stanowią 24 proc. całkowitych wydatków na edukację. 5. Oświata dorosłych Oświata dorosłych w Irlandii cieszy się dużą autonomicznością. Wyraźnie ma to związek z doświadczeniami amerykańskimi i angielskimi. Raport o stanie i potrzebach oświaty dorosłych w tym kraju z 1984r. postulował powstanie autonomicznego systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli edukacji dorosłych. W rezultacie od 1985 r. wprowadzono krótkie kursy, studia dwu- i trzyletnie oraz pełne studia z dyplomem uniwersyteckim w zakresie pedagogiki dorosłych. Są one prowadzone przez cztery uniwersytety: Uniwersytet Maynootha oraz uniwersyteckie kolegia w Dublinie, Cork i Galaway. Ukończenie studiów zapewnia dyplom nauczycielski w zakresie edukacji dorosłych i edukacji ustawicznej. Uwzględniając specyfikę i potrzeby oświatowe Irlandii wprowadzono specjalizację nauczyciela dorosłych w zakresie szkolnictwa, a także alfabetyzacji. Planuje się również wprowadzenie oprócz studiów Iº, także pełnych studiów uniwersyteckich, a następnie studiów podyplomowych niezależnie od wspieranych przez uczelnie form doskonalenia zawodowego nauczycieli oświaty dorosłych. 6. Kształcenie pedagogiczne Nauczyciele szkół początkowych kształceni są w trzyletnich szkołach pedagogicznych. Od 1975 roku szkoły te posiadają statut kolegiów uniwersyteckich. W 1997 przygotowanie kadry dydaktyczno-pedagogicznej wyłącznie na szczeblu uniwersyteckim odbywało się wyłącznie w Irlandii, Grecji i Hiszpanii. Selekcja do kolegiów odbywa się na zasadzie egzaminu konkursowego i rozmowy kwalifikacyjnej. Kryterium to jest niezbędne ze względu na ograniczoną ilość miejsc. Uzależniona jest ona od przewidywanego zapotrzebowania kadrowego. Prognozą i ostatecznym określaniem limitów zajmuje się Ministerstwo Edukacji Narodowej. Z kolei system kształcenia nauczycieli szkół średnich jest bardzo zróżnicowany. Jednakże najczęściej wybieraną drogą są czteroletnie studia wyższe w wybranej specjalizacji. Dodatkowo konieczne jest odbycie rocznego stażu pedagogicznego na zakończenie studiów. Cały cykl kończy się egzaminem, którego zdanie umożliwia otrzymanie dyplomu uprawniającego do wykonywania zawodu nauczycielskiego. 9

10 Jeśli chodzi zaś o kształcenie ustawiczne nauczycieli, jest ono organizowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i nauczycielskie związki zawodowe. Jest ono nieobowiązkowe i odbywa się poza godzinami pracy- najczęściej podczas szkolnych wakacji. Najprawdopodobniej ten ostatni czynnik sprawia, że nie cieszy się ono dużą popularnością. Tradycyjnie doskonalenie nauczycieli w Irlandii prowadzone było przez uniwersytety, wyższe szkoły pedagogiczne, ośrodki nauczycielskie i doświadczonych i wyspecjalizowanych nauczycieli. Mimo, iż udział w doskonaleniu jest dobrowolny, to jednak, według niektórych źródeł, uczestniczy w nim wielu nauczycieli. Państwo ustala cel i zakres takich kursów. W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej warunki uczestnictwa w takim kursie są trudniejsze. Często koszta związane z zatrudnieniem instruktorów ponoszą sami nauczyciele. Choć generalnie doskonalenie jest nieobowiązkowe, nierzadko wymuszane jest warunkami kontraktu o pracę ze względu na zbyt słabe przygotowanie do pracy, zwłaszcza w zakresie pedagogiki i psychologii. Tego rodzaju kursy organizowane są przez szereg instytucji np. prywatną firmę Marino Curriculum Service oferującą kursy doskonalenia w zakresie kierowania placówkami oświatowymi, szkołę pedagogiczną przy Uniwersytecie w Dublinie, która organizuje doskonalenie nauczycieli nie tylko na terenie uniwersytetu, ale również w szkołach lub ośrodkach nauczycielskich czy ośrodki nauczycielskie, będące placówkami pedagogicznymi finansowanymi przez państwo, a kierowanymi prze radę wybieraną głównie przez nauczycieli. Ośrodki te organizują doskonalenie zgodne z potrzebami zgłaszanymi przez nauczycieli. Wartym podkreślenia jest fakt, że Marino Curriculum Service pracuje według koncepcji, że wobec ograniczonych funduszy na oświatę należy koncentrować się na doskonaleniu pracowników kierujących placówkami oświatowymi w nadziei, że będą oni w stanie bardziej racjonalnie gospodarować środkami, które szkoła ma do dyspozycji. Czasami kształcenie nauczycieli może odbywać się na terenie szkoły i wówczas jest ściśle związane z potrzebami placówki. Kształcenie nauczycieli ma charakter globalny. Jednakże główną przeszkodą w rozwoju szerszego programu doskonalenia nauczycieli jest brak subsydiów. Rekrutacja nauczycieli szkół podstawowych czy średnich odbywa się na podstawie podań składanych do placówki. Nauczyciel zatrudniany jest na okres próbny, który trwa 1 rok ale może być przedłużony do lat 5. Może być zatrudniony na określony czas. Taka forma uzależniona jest od zmieniającej się liczby uczniów. Pracodawcą jest rada szkoły lub kierownik szkoły. 7. Wyjątkowość irlandzkiego systemu szkolnego 10

11 Pod niektórymi względami system edukacji w Irlandii znaczenie różni się od innych krajów. Nierzadko są to kwestie niezrozumiałe dla obywateli innych krajów lub, po prostu, budzące pewne wątpliwości w zakresie sprawności funkcjonowania. Jak już wcześniej zostało wspomniane Irlandia jest jedynym krajem Unii Europejskim utrzymującym wyznaniowy charakter sytemu szkolnego. Mimo, że Ministerstwo Edukacji sprawuje pieczę nad systemem edukacji znaczący wpływ na kształt i zakres programu nauczania ma Kościół. Ponadto, jest to jeden z nielicznych krajów, który nie posiada zorganizowanej sieci wychowania przedszkolnego. Istnieje również swoboda i elastyczność w określaniu wieku rozpoczęcia obowiązkowej nauki szkolnej podczas gdy w innych krajach wiek ten jest wyraźnie określany i egzekwowany. 8. Polska a Irlandia- porównanie przestrzeni edukacyjnych Polska jest niewątpliwie krajem, który pod względem rozwoju ekonomicznego jest na gorszym poziomie niż Irlandia. Z pewnością jest spowodowane tym, że Polska przez wiele lat borykała się z przemianami wewnętrznymi i dopiero w 2004 roku wstąpiła do Unii Europejskiej podczas gdy Irlandia przynależy do Unii już od lat 70. Obecnie mamy nawet ambicje, by pójść drogą dynamicznego rozwoju śladem Irlandii. I choć wielu nadal patrzy optymistycznie w naszą unijną przyszłość to pozostają kwestie, które długo będą wymagały zmian. W Polsce borykamy się z deficytem budżetowym. Jak uporządkować problemy choćby edukacji przy ciągle rosnącej dziurze? Choć nowa ekipa rządząca obiecuje poprawę to oczywiście należy zachować dystans. Jak na razie, mam wrażenie, że kwestia zmian w edukacji schodzi na dalszy plan. Na razie zdominowała ją kwestia rolnictwa i gospodarki. Choć, owszem, uważa się, że warunkiem szybkiego rozwoju gospodarczego wewnątrz Wspólnoty w przyszłych latach jest między innymi zwiększenie roli edukacji i nauki. Jednakże jak dotąd są powody do eurosceptyzmu jak choćby fakt, że pomimo przystąpienia Polski do Wspólnoty utrzymuje się ponad 3-milionowe bezrobocie. W Narodowym Planie Rozwoju na lata znalazłam taką wytyczną jak adoptowanie systemów edukacyjnych i szkoleniowych do potrzeb kreowania nowych kompetencji. Tak więc być może również w dziedzinie edukacji będziemy czerpać z rozwiązań istniejących w Irlandii. W kolejnej części pracy pragnę zatem porównać polską i irlandzką przestrzeń edukacyjną. Ważną kwestią, którą zdążyłam już zaznaczyć, są finanse. Irlandia przeznacza na edukację więcej pieniędzy niż Polska stąd uważam, że ma większe możliwości przy wprowadzaniu jakichkolwiek zmian. 11

12 Kolejną niewątpliwie istotną różnicą jest charakter wyznaniowy szkolnictwa irlandzkiego. Kościół ma tam niezwykle duży wpływ na realizowany program kształcenia podczas gdy w Polsce jedynym śladem obecności Kościoła w szkole są krzyże i przedmiot o nazwie Religia. Jeszcze nie tak dawno nie było nawet religii w polskich szkołach a co dopiero mówić o wpływie Kościoła na program szkoły. Uważam, że na polskie warunki brzmi to zupełnie nierealnie. Edukacja była zawsze i jest kwestią leżącą bardziej w sferze świeckiej niż wyznaniowej. Owszem, istnieją u nas szkoły katolickie ale i tak muszą one realizować podstawę programową. Ponadto, co również zostało wcześniej zasygnalizowane, Irlandia nie ma zorganizowanej sieci wychowania przedszkolnego. W zasadzie istnieją tam instytucje przedszkola ale uczęszczanie do nich dzieci jest całkowicie dobrowolne. I choć zarówno w Polsce jak Irlandii obowiązek szkolny zaczyna się w 6 roku życia to generalnie, szkolne prawo Irlandii umożliwia rozpoczęcie nauki w wieku czterech, pięciu lub sześciu lat. W Polsce zaś ściśle pilnuje się, by dziecko rozpoczęło naukę w wieku 6 lat w zerówce a nawet planuje się, by obowiązkiem szkolnym objąć 5-latków. Podczas gdy rodzice w Irlandii mogą oddać dzieci do szkoły, kiedy uznają to za stosowne, w Polsce kładzie się nacisk na przynajmniej roczne przystosowanie dzieci do edukacji przed rozpoczęciem nauki w szkole. Ta dobrowolność w Irlandzkiej edukacji sprawia wrażenie chaosu. Jednakże większość dzieci w Irlandii rozpoczyna naukę początkową w piątym roku życia. Także pod tym względem proponowane przez polskich ministrów rozpoczynanie edukacji w piątym roku życia odpowiada rozwiązaniom w Irlandii. Choć należy zauważyć, że dziecko pięcioletnie lub sześcioletnie, jak określa obowiązek szkolny, rozpoczyna naukę już w szkole podstawowej podczas gdy polskie dziecko w tym samym wieku jest jeszcze w przedszkolu lub zerówce a dopiero w wieku siedmiu lat idzie do szkoły podstawowej. Jeśli już jesteśmy przy obowiązku szkolnym, warto zauważyć, że w Irlandii trwa on do 16 roku życia podczas gdy w Polsce do 18 roku życia czyli wieku osiągnięcia tożsamości prawnej, wiążącej się z odpowiedzialnością za własne życie. Można zatem powiedzieć, że w Polsce osoba, która uzyskała dojrzałość prawną może sama o sobie decydować a więc i o tym, czy chce dalej się uczyć czy nie. Uważam, że rozwiązanie to jest nie tylko właściwe ale i dobrze przemyślane. Po pierwsze żyjemy w społeczeństwie informacyjnym dlatego poziom życia jest w dużym stopniu uzależniony od wykształcenia członków tego społeczeństwa. Po drugie, w polskim systemie osoba, która ma 18 lat jest jeszcze w szkole średniej. Na przykład w przypadku liceum ogólnokształcącego taka osoba ma jeszcze rok nauki więc nie opłaca jej się przerywać edukacji i siłą rzeczy okres nauki wydłuża się. W Irlandii 16-latek jest w szkole średniej drugiego stopnia, którą rozpoczął rok wcześniej. Może zdecydować albo zakończy edukację albo pouczy się jeszcze przez 2 lata i uzyska wykształcenie średnie i będzie nawet mógł pójść na studia. Podobnie jak w Polsce może zdecydować, że nie warto przerywać nauki i w ten sposób pozostać w systemie do 18 roku życia, czyli tego samego, w którym 12

13 kończy się obowiązek szkolny w Polsce. Tu już ścieżki do wyboru ma podobne jak Polak- albo dalsza edukacja albo praca. W rezultacie polski uczeń obowiązkowo przebywa w szkole przez 12 lat podczas gdy irlandzki przez lat 10. Jeśli chodzi o szczeble edukacyjne to irlandzki odpowiednik szkoły podstawowej to szkoła początkowa. W obu krajach trwa ona tyle samo-6 lat ale w Polsce do 13-ego roku życia zaś w Irlandii do 12-ego. Dalsze szczeble w Polsce to gimnazjum i liceum ogólnokształcące/liceum profilowane/technikum/zasadnicza szkoła zawodowa, przy czym po zasadniczej szkole zawodowej można kontynuować naukę w liceum uzupełniającym lub technikum uzupełniającym. Natomiast w Irlandii wyróżnia się szkołę średnią Iº i IIº. Polski uczeń kończy gimnazjum w wieku 16 lat podczas gdy Irlandczyk kończy szkołę średnią Iº w wieku 15 lat. Podczas gdy Irlandczyk bez względu na to czy uczęszcza do szkoły średniej IIº czy na kursy zawodowe kończy ten etap edukacji w wieku 18 lat Polak może zakończyć ten etap w wieku 19 lat (jeśli uczęszczał do liceum lub zasadniczej szkoły zawodowej), 20-stu ( w przypadku technikum i niektórych liceów i techników uzupełniających) a nawet w wieku 21 lub 22 lat ( również w przypadku niektórych liceów i techników uzupełniających). W tym momencie jego irlandzki rówieśnik może mieć już stopień licencjata. Choć taka sama sytuacja może też mieć miejsce w przypadku polskiego studenta. W Irlandii przejście ze szkoły podstawowej do średniej odbywa się automatycznie. Karta szkolna ucznia jest podstawowym dokumentem dopuszczającym do rozpoczęcia nauki w szkole średniej pierwszego stopnia. W Polsce zaś przeprowadza się testy kompetencji po pierwszych trzech klasach szkoły podstawowej, na koniec szkoły podstawowej i na koniec gimnazjum a nawet na koniec przedszkola. Wyniki testów na koniec szkoły podstawowej, a konkretnie ilość punktów, decydują o wyborze gimnazjum i, podobnie, wyniki testów na koniec gimnazjum decyduje o wyborze szkoły średniej. W Irlandii przejście ze szkoły średniej niższej do wyższej odbywa się na podstawie wyników państwowego egzaminu końcowego, który, jak sądzę, może być porównywany z naszymi testami kompetencji. Osoby, które nie zdały egzaminu, uczęszczają przez dodatkowy rok do klasy wyrównawczej. Później kontynuują naukę w szkole średniej wyższego szczebla lub idą do dwuletniej szkoły zawodowej. Wszystkie proponowane przedmioty w trzyletniej wyższej szkole średniej podzielone są na pięć grup tematycznych: języki, nauki ścisłe, biznes, nauki stosowane, nauki społeczne. Uczeń musi wybrać minimum trzy przedmioty z jednej z grup i dwa przedmioty z dowolnej grupy. W Polsce raczej nie ma możliwości wyboru przedmiotów, co najwyżej profilu klasy, do której chce się uczęszczać. Wyższa szkoła średnia kończy się egzaminem, którego wynik ma bardzo duże znaczenie dla kariery absolwentów. Po pierwsze, jest przepustką na wszystkie rodzaje studiów. Po drugie, w wielu firmach przy przyjmowaniu pracowników bierze się pod uwagę wyniki z egzaminu. W 13

14 Polsce matura również jest niezwykle istotnym dokumentem, od którego zależy dalsza ścieżka edukacyjna a niekiedy również praca. Im lepsze wyniki tym większe szanse. Tyle, że świadectwo dojrzałości nie koniecznie gwarantuje miejsce na wszelkiego rodzaju studiach. Wstęp na wyższe uczelnie dla posiadaczy świadectwa ukończenia szkoły średniej jest w Irlandii wolny i tylko niekiedy poddany pewnym restrykcjom wynikającym z ograniczonej liczby miejsc np. trzeba odbyć rozmowę kwalifikacyjną. W Polsce tego rodzaju restrykcje są wszechobecne i to przede wszystkim z powodu zbyt dużej liczby kandydatów w stosunku do liczby miejsc. Organizowane są egzaminy wstępne, rozmowy kwalifikacyjne lub konkursy świadectw. Zarówno w Irlandii jak i w Polsce można uzyskać tytuł licencjata (bachelor), inżyniera, magistra i doktora nauk. W Irlandii w szkole podstawowej nie przewiduje się nauki języków obcych, prowadzi je jedynie część szkół, podczas gdy w Polsce jest to kwestia, na którą kładzie się silny nacisk. Ale zjawisko to nie dziwi. Po co Irlandczycy mają uczyć się języków obcych w momencie gdy biegle posługują się językiem angielskim- praktycznie głównym językiem komunikacji przynajmniej w Europie i Ameryce? Wydaje się, że system edukacji w Irlandii ma wiele zalet. Dowolność doboru metod w szkolnictwie podstawowym umożliwia dostosowanie ich do potrzeb ucznia. Formy nauczania wciąż wydają się one bardziej sprzyjać rozwojowi dziecka niż nauczanie początkowe w Polsce (np. możliwość wyboru przedmiotów). Przejście ze szkoły średniej IIº wydaje się być mniej stresowe niż w polskim systemie ze względu na system rekrutacji. Szkolnictwo wyższe posiada dobrze zorganizowaną bazę. Ponadto w Irlandii kształci się i przygotowuje doradców zawodowych, którzy pracują w szkołach a także istnieje autonomia w zakresie oświaty dorosłych. Istnieją jednak pewne kwestie, które trudno mi uznać za zalety. Przykładowo Ministerstwo Edukacji Narodowej deklaruję walkę o szkołę jednolitą a jednocześnie utrzymuje podział obowiązkowej szkoły średniej na cztery niezależne typy szkół, które raczej pogłębiają to zróżnicowanie. Ponadto uważam, że swoboda co do rozpoczęcia nauki szkolnej może powodować chaos. Już teraz często w jednej klasie uczą się dwa roczniki, co, według mnie, może prowadzić do obniżania rozwoju części uczniów. Poza tym uczniowie już w wieku 12 lat muszą decydować o wyborze szkoły średniej. Uważam, ze w takim wieku niewiele osób jest w stanie stwierdzić, co tak naprawdę chce robić w życiu. Kolejną kwestią jest brak dalszej oferty edukacyjnej dla absolwentów kursów zawodowych. Uważam, że nie powinno się zamykać drogi tym, którzy mogą jeszcze kiedyś zmienić swoje życie. Poza tym, wydaje mi się, że również obowiązek szkolny jest zbyt krótki. Nie sprzyja on wzrastaniu wykształconych członków społeczeństwa informacyjnego. 14

15 Podsumowując, uważam, że Irlandia posiada pewne atrakcyjne rozwiązania edukacyjne, z których moglibyśmy czerpać. Stanowiłaby ona dla nas nie tylko wzór w zakresie rozwoju gospodarczego. Istnieją również pewne rozwiązania, które budzą wątpliwości. Ponad wszystko, zastanawiam się, czy Polska rzeczywiście musi wzorować się na jakimkolwiek kraju. Próby przenoszenia rozwiązań innych krajów mamy już za sobą więc na pewno da się jeszcze wymyślić coś własnego, czego dowodem była reforma w 1999 roku. Bibliografia: 15

16 1. L. Burzyńska, H. Hovenberg, Wit J. Wojtowicz, J. Żerko, Kształcenie nauczycieli w wybranych krajach świata, Wydawnictwo Okrętownictwo i Żegluga, Gdańsk-Linkőping A. Diniejko, English-Speaking Countries 1. The United Kingdom of Great Britain & Northern Ireland. The Republic of Ireland, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa D. Dziewulak, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wydawnictwo Żak, Warszawa Encyklopedia pedagogiczna XXI w. TII, Wydawnictwo Żak, Warszawa R. Pachociński, Edukacja nauczycieli w krajach Unii Europejskiej, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa J. Průcha, Pedagogika porównawcza. Podręcznik akademicki, PWN, Warszawa J. Półturzycki, Edukacja dorosłych za granicą, Wydawnictwo adam marszałek, Toruń Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa G. Tadeusiewicz, Edukacja w Europie, PWN, Warszawa- Łódź