Kodeks karny Komentarz 2. wydanie A. Grześkowiak (redaktor) K. Wiak (redaktor) KOMENTARZE KOMPAKTOWE WYDAWNICTWO C.H.BECK
Kodeks karny KOMENTARZE KOMPAKTOWE
Kodeks karny Komentarz 2. wydanie Redaktorzy: prof. KPSW dr hab. Alicja Grześkowiak prof. KUL dr hab. Krzysztof Wiak Autorzy: dr Filip Ciepły, prof. KPSW dr hab. Alicja Grześkowiak, dr Małgorzata Gałązka, dr Radosław G. Hałas, dr Sławomir Hypś, dr Damian Szeleszczuk, prof. KUL dr hab. Krzysztof Wiak Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2014
Propozycja cytowania: Grześkowiak, Wiak, KK. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2014 Poszczególne części komentarza opracowali: Filip Ciepły: art. 93 100 Małgorzata Gałązka: art. 11 12, 85 92a, 115 pkt IV VIII, XIII, 181 188, 270 316 Alicja Grześkowiak: art. 1 10, 25 38, 101 108, 115 pkt I II Radosław Hałas: art. 53 65, 115 pkt III, IX, XII, XV, XVIII, XX, 163 180, 222 231a, 248 251, 265 269b, Przepisy wprowadzające do KK Sławomir Hypś: art. 66 84a, 115 pkt X XI, XXI XXII, 189 217a Damian Szeleszczuk: art. 39 52, 115 pkt XVI, XVII, 140 147, 218 221, 317 363 Krzysztof Wiak: art. 13 24, 109 114a, 115 pkt XIV, XIX, 116 139, 148 162, 232 247a, 252 264a Wydawca: Natalia Adamczyk c Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne S.A. ISBN 978-83-255-5354-8 ISBN e-book 978-83-255-5355-5
Spis treści Przedmowa........................................................ Wykaz skrótów..................................................... IX XI Kodeks karny Część ogólna..................................................... 3 Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej............................ 3 Art. 1 12................................................. 10 Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa............................ 113 Wstęp.................................................... 115 Art. 13 24................................................ 115 Rozdział III. Wyłączenie odpowiedzialności karnej........................ 160 Art. 25 31................................................ 163 Rozdział IV. Kary................................................ 220 Art. 32 38................................................ 222 Rozdział V. Środki karne........................................... 252 Art. 39 52................................................ 255 Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych..................... 333 Wprowadzenie.............................................. 334 Art. 53 63................................................ 335 Rozdział VII. Powrót do przestępstwa................................. 356 Art. 64 65................................................ 356 Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie................ 361 Wprowadzenie.............................................. 364 Art. 66 84a............................................... 364 Rozdział IX. Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych........... 429 Wprowadzenie.............................................. 430 Art. 85 92a............................................... 431 Rozdział X. Środki zabezpieczające................................... 453 Wprowadzenie.............................................. 453 Art. 93 100............................................... 456 Rozdział XI. Przedawnienie......................................... 478 Art. 101 105.............................................. 479 Rozdział XII. Zatarcie skazania...................................... 499 Art. 106 108.............................................. 500 Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą........ 514 Wprowadzenie.............................................. 515 Art. 109 114a.............................................. 515 Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych.......................... 532 Art. 115.................................................. 532 Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych........................... 579 Art. 116.................................................. 579 Część szczególna.................................................. 583 V
Spis treści Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne......................................................... 583 Wprowadzenie.............................................. 584 Art. 117 126b.............................................. 586 Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej............. 604 Wprowadzenie.............................................. 605 Art. 127 139.............................................. 607 Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności....................... 623 Wprowadzenie.............................................. 624 Art. 140 147.............................................. 626 Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu..................... 643 Wprowadzenie.............................................. 645 Art. 148 162.............................................. 648 Rozdział XX. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu.......... 690 Wprowadzenie.............................................. 691 Art. 163 172.............................................. 692 Rozdział XXI. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji......... 700 Wprowadzenie.............................................. 701 Art. 173 180.............................................. 701 Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku....................... 712 Wprowadzenie.............................................. 712 Art. 181 188.............................................. 713 Rozdział XXIII. Przestępstwa przeciwko wolności........................ 726 Wprowadzenie.............................................. 727 Art. 189 193.............................................. 728 Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania......... 752 Wprowadzenie.............................................. 753 Art. 194 196.............................................. 754 Rozdział XXV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności...... 762 Wprowadzenie.............................................. 764 Art. 197 205.............................................. 765 Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece.................. 804 Wprowadzenie.............................................. 805 Art. 206 211a.............................................. 808 Rozdział XXVII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej......... 846 Wprowadzenie.............................................. 847 Art. 212 217a.............................................. 849 Rozdział XXVIII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową......................................................... 873 Wprowadzenie.............................................. 873 Art. 218 221.............................................. 874 Rozdział XXIX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego.......................................... 886 Wprowadzenie.............................................. 887 Art. 222 231a.............................................. 888 Rozdział XXX. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości........... 902 Wprowadzenie.............................................. 902 Art. 232 247a.............................................. 903 Rozdział XXXI. Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum.............. 937 Wprowadzenie.............................................. 937 Art. 248 251.............................................. 938 Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu............ 944 Wprowadzenie.............................................. 945 Art. 252 264a.............................................. 945 VI
Spis treści Rozdział XXXIII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji............... 982 Wprowadzenie.............................................. 983 Art. 265 269b.............................................. 984 Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów......... 996 Wprowadzenie.............................................. 997 Art. 270 277.............................................. 997 Rozdział XXXV. Przestępstwa przeciwko mieniu......................... 1016 Wprowadzenie.............................................. 1017 Art. 278 295.............................................. 1018 Rozdział XXXVI. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu........... 1066 Wprowadzenie.............................................. 1067 Art. 296 309.............................................. 1068 Rozdział XXXVII. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi...................................................... 1104 Wprowadzenie.............................................. 1105 Art. 310 316.............................................. 1105 Część wojskowa................................................... 1118 Rozdział XXXVIII. Przepisy ogólne dotyczące żołnierzy................... 1118 Art. 317 337.............................................. 1118 Rozdział XXXIX. Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej 1157 Uwagi wprowadzające........................................ 1157 Art. 338 342.............................................. 1158 Rozdział XL. Przestępstwa przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej.......... 1171 Wprowadzenie.............................................. 1171 Art. 343 349.............................................. 1172 Rozdział XLI. Przestępstwa przeciwko zasadom postępowania z podwładnymi.... 1184 Wprowadzenie.............................................. 1184 Art. 350 353.............................................. 1184 Rozdział XLII. Przestępstwa przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym.................................... 1189 Wprowadzenie.............................................. 1189 Art. 354 355.............................................. 1190 Rozdział XLIII. Przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby............ 1195 Wprowadzenie.............................................. 1196 Art. 356 357.............................................. 1196 Rozdział XLIV. Przestępstwa przeciwko mieniu wojskowemu................ 1200 Uwagi wprowadzające........................................ 1200 Art. 358 363.............................................. 1201 Przepisy wprowadzające Kodeks karny.................................. 1211 Indeks rzeczowy.................................................... 1229 VII
Przedmowa Przedkładamy 2. wydanie Komentarza do Kodeksu karnego, opublikowane przez Wydawnictwo C.H. Beck w serii Komentarze Kompaktowe z nadzieją, że Komentarz ten będzie służył nie tylko prawnikom-praktykom przy rozwiązywaniu problemów wiążących się ze stosowaniem Kodeksu karnego, ale uznany zostanie za liczący się dorobek doktryny prawa karnego. Komentarz opracowany został także z myślą o aplikantach, doktorantach i studentach Wydziałów Prawa jako pomoc w poznawaniu systemu polskiego prawa karnego. Jest on autorskim dziełem pracowników naukowych związanych obecnie lub w przeszłości z Katedrą Prawa Karnego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Komentarz jest pracą zbiorową, stąd poszczególne jego części są odbiciem poglądów piszących je Autorów. Oddajemy jednak Czytelnikom Komentarz opracowany w świetle spójnego systemu wartości. Nicią przewodnią dokonanej przez Autorów wykładni przepisów Kodeksu karnego była bowiem koncepcja prawa karnego wartości, mającego u podstaw respekt dla przyrodzonej godności człowieka i to obu osób dramatu przestępstwa sprawcy czynu zabronionego, ale w równej mierze dramatu ofiary, uznanej przez nas za podmiot bierny przestępstwa. W Komentarzu podkreślamy także wymóg gwarancyjności prawa karnego, w wielu miejscach problemy powstałe przy interpretacji przepisów relatywizując do funkcji gwarancyjnej prawa karnego. Traktujemy Kodeks karny jako Magna charta człowieka. Komentarz zawiera wykładnię przepisów całego Kodeksu karnego, obejmuje zatem jego część ogólną, szczególną i wojskową, ale ponadto Autorzy uznali za celowe wzbogacić treści komentarza o wykładnię przepisów wprowadzających do Kodeksu karnego. Dopiero wszystkie razem tworzą one zasadniczy trzon systemu prawa karnego. Dokonując wykładni Kodeksu karnego opieraliśmy się na polskim piśmiennictwie prawa karnego i na wybranym orzecznictwie sądowym, mając wszakże na uwadze, że źródłem prawa jest ustawa, a więc ani doktryna, a zwłaszcza judykatura nie mają mocy prawodawczej. Uwzględniamy również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w sprawach karnych oraz prawo Unii Europejskiej, wskazując także na judykaturę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Kodeks karny obowiązuje w ramach intencji ustawy, czyli w brzmieniu uchwalonym i jego wykładnia nie może wyjść poza granice ustawy, ani mieć treść praeter legem, a tym bardziej contra legem. Wykładnia przepisów KK zawarta w Komentarzu nie ma charakteru wykładni kreatywnej zdaniem Autorów mieści się ściśle w ramach prawa karnego zawartego w Kodeksie karnym. Interpretując przepisy Kodeksu karnego, staraliśmy się kierować wskazaniem prof. J. Makarewicza, że kodeks karny tłumaczyć należy wyłącznie tylko na podstawie ratio legis, którą wyczytać należy z samego brzmienia ustawy (J. Makarewicz, Wykładnia kodeksu karnego, Gazeta Sądowa Warszawska 1934, Nr 10, s. 145). Przy każdej niemal instytucji kodeksowej odwołujemy się do uzasadnienia projektu kodeksu karnego, jednak pamiętając, że jest to interpretacja dokonana przez projektodawców, nie zaś motywy ustawy. Wielokrotnie wskazujemy na niedomogi rozwiązań kodeksowych, ale nie staramy się w Komentarzu wykładnią przepisów poprawiać ustawodawcy. Jedyną tego drogą jest nowelizacja przepisów. Rację miał bowiem J. Makarewicz pisząc, że Tam gdzie trzeba komentarzy, uczonych rozpraw, orzeczeń Sądu Najwyższego, rozporządzeń ministerialnych na to, by przepis ustawy należycie postawić, tam widocznie zachodzi wadliwość w kodyfikacji (J. Makarewicz, Ustawa karna (Część ogólna). Projekt wstępny, Lwów 1922, s. 2). Dokonując wykładni i wyjaśniając poszczególne zwroty użyte przez ustawodawcę w Kodeksie karnym posługiwaliśmy się znanymi metodami wykładni, wskazywaliśmy równocześnie na trudności interpretacyjne, próbując dokonać najbardziej racjonalnej wykładni przepisów KK. Au- IX
Przedmowa torzy Komentarza do Kodeksu karnego będą szczerze wdzięczni za uwagi dotyczące opracowania, mogące ulepszyć dzieło przedkładane Państwu. Toruń, listopad 2013 r. Alicja Grześkowiak X
Wykaz skrótów 1. Akty prawne ABWAWU.......... ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 AlkU.............. ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1356 BrońU............. ustawa z 21.5.1999 r. o broni i amunicji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 576 BrońU z 1961 r....... ustawa z 31.1.1961 r. o broni, amunicji i materiałach wybuchowych (Dz.U. Nr 6, poz. 43) CudzU............. ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573 CyberprzestK........ Konwencja Rady Europy z 23.11.2001 r. o cyberprzestępczości, niepubl. DInfPU............ ustawa z 6.9.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 DWU.............. ustawa z 9.10.2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz.U. Nr 190, poz. 1474) EKE.............. Europejska Konwencja o Ekstradycji z 13.12.1957 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 70, poz. 307 wraz z protokołami dodatkowymi) EKoPOS........... Konwencja o przekazywaniu osób skazanych, sporządzona w Strasburgu 21.3.1983 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279 ze zm. i 280) EKPwK............ Europejska Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych, sporządzona w Strasburgu 20.4.1959 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 76, poz. 854 ElInPłatU........... ustawa z 12.9.2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1232) EwidDowU......... ustawa z 10.4.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 EwidLudU.......... ustawy z 24.9.2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217, poz. 1427 FinPubIU........... ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 FundU............. ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 GranicaU........... ustawa z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67 InfKontR........... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24.6.2003 r. w sprawie sposobu technicznego przygotowania sieci służących do przekazywania informacji, do kontroli przekazów informacji oraz sposobu dokonywania, rejestracji, przechowywania, odtwarzania i niszczenia zapisów z kontrolowanych przekazów (Dz.U. Nr 110, poz. 1052) IPNU.............. ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 XI
Wykaz skrótów KB............... Konwencja o przekazywaniu osób skazanych na karę pozbawienia wolności w celu odbycia kary w państwie, którego są obywatelami, sporządzona w Berlinie 19.5.1978 r. (Dz.U. z 1980 r. Nr 8, poz. 21 i 22) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KE................ Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 KK............... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 KK z 1932 r......... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11.7.1932 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60. poz. 571 KK z 1969 r......... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 KKS.............. ustawa 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186 KKW.............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 KKW z 1969 r....... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 13, poz. 98 Konstytucja RP....... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) KontrPubU.......... ustawa z 31.7.1981 r. o kontroli publikacji i widowisk (Dz.U. Nr 20, poz. 99 KontrSkarbU........ ustawa z 28.9.1991 r. o kontroli skarbowej (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214 KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 KPA.............. ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 KPC.............. ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 KPK.............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 KPK z 1928 r........ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 19.3.1928 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. RP Nr 33, poz. 313 KPK z 1969 r........ ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 KPW.............. ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 395 KPW z 1971 r........ ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 12, poz. 116 KRKU............. ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 654 KRO.............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 KrRejSU........... ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1203 KrRSU............. ustawa z 27.7.2001 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 11, poz. 67 KSH.............. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 KurSądU........... ustawa z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071 KW............... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 482 XII
Wykaz skrótów KWU.............. ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707 LasU.............. ustawa z 28.9.1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.) mkk.............. Mały Kodeks karny dekret Rady Ministrów z 13.6.1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 192 MinWynPrU......... ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679 MPPOiP........... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) MTKRS............ Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzony w Rzymie 17.7.1998 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708) NarkU............. ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 124 NBPU............. ustawa z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 908 NielU.............. ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 NIKU............. ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 82) ObrRPU............ ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 461 ObszarMorskiU...... ustawa z 21.3.1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 934 OchrDanOsobU...... ustawa z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.U z 2002 r. Nr 101, poz. 926 OchrInfU........... ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) OchrKultU.......... ustawa z 15.2.1962 r. o ochronie dóbr kultury (t.j. Dz.U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150 OchrObrGospU...... ustawa z 12.10.1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego (Dz.U. Nr 126, poz. 615) OchrOiMU.......... ustawa z 22.8.1997 r. o ochronie osób i mienia (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 OchrPrzyrU......... ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 627 OchrZabytkU........ ustawa z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 OchrZwierzU........ ustawa z 21.8.1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342 OdpadU............ ustawa z 14.12.2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 OdpowDyscSU....... ustawa z 3.12.1998 r. o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, którzy w latach 1944-1989 sprzeniewierzyli się niezawisłości sędziowskiej (Dz.U. z 1999 r. Nr l, poz. 1 OdpPodmZbiorU..... ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 768 OgrProwDzGospU.... ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 216, poz. 1584 OpłKU............. ustawa z 23.6.1973 r. o opłatach w sprawach karnych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 XIII
Wykaz skrótów OrdPodU........... ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 OskPrywR.......... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28.5.2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz.U. Nr 104, poz. 980) PaszpU............ ustawa z 13.7.2006 r. o dokumentach paszportowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 268 PDOFizU........... ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 PlanRodzU.......... ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 PolU.............. ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 PomSpołU.......... ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 182 PostMediacR........ rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.6.2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. Nr 108, poz. 1020) PrAdw............. ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 PrAtom............ ustawa z 29.11.2000 r. Prawo atomowe (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 264) PrAut.............. ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 PrBank............. ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 PrCzek............. ustawa z 28.4.1936 r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) PrCel.............. ustawa z 19.3.2004 r. Prawo celne (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 727 ze zm.) PrDew............. ustawa z 27.7.2002 r. Prawo dewizowe (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 826 PrFarmaceut......... ustawa z 6.9.2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 PrGeod............ ustawa z 17.5.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 PrLot.............. ustawa z 3.7.2002 r. Prawo lotnicze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 933 PrŁow............. ustawa z 13.10.1995 r. Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1226 PrNot.............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 PrOchrŚrod......... ustawa z 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 ProkU............. ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ProtDokTajemR...... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.6.2003 r. w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej, służbowej albo związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz.U. Nr 108, poz. 1023 PrPras............. ustawa z 26.1.1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 PrProb............. ustawa z 1.4.2011 r. Prawo probiercze (Dz.U. Nr 92, poz. 529) XIV
Wykaz skrótów PrSpółdz........... ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 PrTelekom.......... ustawa z 16.7.2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800 PrUpN............. ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 PrUSP............. ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 PrUSP z 1985 r...... ustawa z 20.6.1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 PrUSW............ ustawa z 21.8.1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 952 PrWeksl............ ustawa z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282) PrWłPrzem.......... ustawa z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 PrWod............. ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. 2012 r. poz. 145) PrZamPubl.......... ustawa z 29.1.2004 r. Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 907 PWKK............. ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 PWKKS............ ustawa z 10.9.1999 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931 PWKPK............ ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 PWKPW........... ustawa z 24.8.2001 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1149 RachunkU.......... ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 RadPrU............ ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 SądSekrZ........... zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12.12.2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 SGU.............. ustawa z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr l16, poz. 675 SKŚU............. ustawa z 21.1.1999 r. o sejmowej komisji śledczej (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1218 SNU.............. ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 499 SłCywU............ ustawa z 21.11.2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 StanWojU.......... ustawa z 29.8.2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 156, poz. 1301 StanWyjątU......... ustawa z 21.6.2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985 StatPublU........... ustawa z 29.6.1995 r. o statystyce publicznej (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 591 SwobGospU......... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 672 SWU.............. ustawa z 9.4.2010 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. Nr 79, poz. 523 ze zm.) XV
Wykaz skrótów ŚwKorU............ ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 TKU.............. ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 TSU............... ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 UbezpU............ ustawa z 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz.U. UKolWU........... z 2013 r. poz. 950 ustawa z 20.5.1971 r. o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń (Dz.U. Nr 12, poz. 118 UKS.............. ustawa karna skarbowa z 26.10.1971 r. (t.j. Dz.U. z 1984 r. Nr 22, poz. 103 UOPU............. ustawa z 6.4.1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (t.j. Dz.U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526 UPEA............. ustawa z l7.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 UprOrgDochR....... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13.6.2003 r. w sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym organom (Dz.U. Nr 108, poz. 1019 UsłDetektywU....... ustawa z 6.7.2001 r. o usługach detektywistycznych (Dz.U. z 2002 r. Nr 12, poz. 110 UznNiewOrzU....... ustawa z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149 VATU............. ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 VATU z 1993 r....... ustawa z 8.1.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 WykMandU......... ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29) ZawLekU........... ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ZdrPsychU.......... ustawa z 19.8.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ZNKU............. ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 2. Czasopisma AMSPSiK.......... Archiwum Medycyny Sądowej Psychiatrii Sądowej i Kryminalistyki An. UMCS.......... Annales Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej Arch. Iuri. Cracov..... Archivum Juridicum Cracovi Arch. Krym.......... Archiwum Kryminologii Arch. Med. Sąd....... Archiwum Medycyny Sądowej Arch. Med. Sąd. Krym.. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii AUL.............. Acta Universitatis Lodzensis, Folia Iuridica AUNC............. Acta Universitatis Nicolai Copernici AUW.............. Acta Uniwersitatis Wratislaviensis Biul. GKBZpNP...... Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Biul. Inf. SN........ Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego Biul. PA............ Biuletyn Prokuratury Apelacyjnej XVI
Wykaz skrótów Biul. PK........... Biuletyn Prawa Karnego Biul. RPO.......... Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich Biul. SA w Gdańsku... Biuletyn Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Biul. SA w Katowicach. Biuletyn Sądu Apelacyjnego w Katowicach. Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądów Okręgowych Biul. SA w Łodzi..... Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi Biul. SA w Lublinie... Biuletyn Sądu Apelacyjnego w Lublinie Biul. SA w Warszawie. Apelacja. Sąd Apelacyjny w Warszawie Biul. Sejm.......... Biuletyn Ekspertyzy i Opinie Prawne Sejmu Biul. SN........... Biuletyn Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego Biul. Wojsk.......... Biuletyn Wojskowy BMS.............. Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości BSP............... Białostockie Studia Prawnicze BPG.............. Biuletyn Prokuratury Generalnej BPK.............. Biuletyn Prawa Karnego BRD.............. Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego CD............... Council of Europe. European Commission of Human Rights. Collection of Decisions (1960-1974) CzPKiNP........... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych DPP............... Demokratyczny Przegląd Prawniczy DR............... Decisions and Reports. European Commission of Human Rights, Council of Europe, Strasbourg Dz.U............... Dziennik Ustaw Dz.Urz............. Dziennik Urzędowy Dz.Urz. UE......... Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej EP................ Edukacja Prawnicza Et................. Etyka FI................ Forum Iuridicum Gaz. Adm. Pol. Państw.. Gazeta Administracji i Policji Państwowej GL................ Gazeta Lekarska Głos P.............. Głos Prawa Głos S............. Głos Sądownictwa GP................ Gazeta Prawnicza GS................ Gazeta Sądowa GSiP.............. Gazeta Sądowa i Penitencjarna GSP............... Gdańskie Studia Prawnicze GSP-Prz.Orz......... Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa Inf. Praw............ Informacja Prawnicza IP................ Inspektor Pracy Jur................ Jurysta Kont. Państw......... Kontrola Państwowa KP................ Kontrola Prawnicza KPP............... Kwartalnik Prawa Publicznego KSP............... Krakowskie Studia Prawnicze Kwart. Pr. Pryw....... Kwartalnik Prawa Prywatnego KZS............... Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP.............. Monitor Prawniczy MoPod............. Monitor Podatkowy M.P................ Monitor Polski NKPK............. Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego NP................ Nowe Prawo OJ................ Official Journal. Dziennik Urzędowy Wspólnoty Europejskiej ONSA............. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA.............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych XVII
Wykaz skrótów OSAB............. Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSNCP............ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNiSA............ Orzecznictwa Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych OSNKW........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNPG............ Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo Prokuratury Generalnej OSNwSK........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP, OSPiKA....... Orzecznictwo Sądów Polskich (w latach 1957-1989: Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych) OŚPiP............. Ochrona Środowiska Prawo i Polityka OTK.............. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego (seria A wyroki i postanowienia merytoryczne; seria B postanowienia etapu wstępnego, rozpatrywanie skarg konstytucyjnych i wniosków) OwSS............. Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych Pal................ Palestra PB................ Prawo Bankowe PiP............... Państwo i Prawo PiŻ............... Prawo i Życie PiZS.............. Praca i Zabezpieczenie Społeczne PL................ Przegląd Legislacyjny PN................ Przegląd Notarialny Pol................ Policja POSAG............ Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku PP................ Prawo Pracy PPH............... Przegląd Prawa Handlowego PPiA.............. Przegląd Prawa i Administracji PPiK.............. Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny PPK............... Przegląd Prawa Karnego PPK UŚl........... Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego Problemy Prawa Karnego PPol............... Przegląd Policyjny PPP............... Przegląd Prawa Publicznego Pr. Adm. K.......... Prawo Administracja Kościół Pr. i Med........... Prawo i Medycyna Pr. Pracy........... Prawo Pracy Pr. Sp.............. Prawo Spółek Prob. Alk........... Problemy Alkoholizmu Prob. Egz........... Problemy Egzekucji Prob. Krym.......... Problemy Kryminalistyki Prob. Praw.......... Problemy Praworządności Prob. PK........... Problemy Prawa Karnego Prob. WS........... Problemy Wymiaru Sprawiedliwości Prok............... Prokurator Prok. i Pr........... Prokuratura i Prawo Przegl. Orzeczn. PA... Przegląd Orzecznictwa Prokuratury Apelacyjnej Przegl. Orzeczn. SA... Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego Przegl. Orzeczn. SN... Przegląd Orzecznictwa Sądu Najwyższego Przegl. PE.......... Przegląd Prawa Europejskiego Przegl. PK.......... Przegląd Prawa Karnego Przegl. Pod.......... Przegląd Podatkowy Przegl. Sejm......... Przegląd Sejmowy Przegl. SM.......... Przegląd Stosunków Międzynarodowych Przegl. WP.......... Przegląd Więziennictwa Polskiego PS................ Przegląd Sądowy XVIII
Wykaz skrótów PSH............... Prawo Spółek Handlowych PS-Z.............. Patologia społeczna Zapobieganie Psych. Pol........... Psychiatria Polska PUG.............. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego PUSG............. Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych PWS.............. Problemy Wymiaru Sprawiedliwości Rej................ Rejent RJD............... Reports of Judgments and Decisions. Registry of the Court, Council of Europe, Strasbourg, Carl Heymanns Verlag KG (od l stycznia 1996 r.) (poprzednio jako: A) RNS.............. Rocznik Nauk Społecznych Rocz. Psych.......... Roczniki Psychiatryczne R. Pr............... Radca Prawny RPE............... Ruch Prawniczy i Ekonomiczny RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny RPraw.............. Ruch Prawniczy Rzeczp............. Rzeczpospolita Rzesz. ZN.......... Rzeszowskie Zeszyty Naukowe Sam. Teryt.......... Samorząd Terytorialny SI................ Studia Iuridica SIL............... Studia Iuridica Lublinensia SIS............... Studia Iuridica Silesiana SK................ Studia Kryminologiczne SKKiP............. Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne Sł. Cyw............. Służba Cywilna Sł. MO............ Służba MO Sł. Prac............. Służba Pracownicza SP................ Studia Prawnicze SPE............... Studia Prawno-Ekonomiczne SS................ Studia Socjologiczne St. Cyw............. Studia Cywilistyczne SZP UJ............ Studenckie Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Jagiellońskiego TPP............... Transformacje Prawa Prywatnego Wiad. Praw. Gosp..... Wiadomości Prawno-Gospodarcze Wok............... Wokanda WPP.............. Wojskowy Przegląd Prawniczy Zag. Wykr........... Zagadnienia Wykroczeń Zam. Pub. Dor........ Zamówienia Publiczne. Doradca Zb. Orz. SN......... Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego ZN IBPS........... Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZN UGd............ Zeszyty Naukowe Akademii Uniwersytetu Gdańskiego ZN UJ............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZN UŁ............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego ZN WSO Szcz........ Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej w Szczytnie ZP................ Zeszyty Prawoznawcze ZP UKSW.......... Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 3. Organy orzekające ETPC............. Europejski Trybunał Praw Człowieka MTK.............. Międzynarodowy Trybunał Karny NSA.............. Naczelny Sąd Administracyjny SA................ Sąd Apelacyjny SN................ Sąd Najwyższy SN(7).............. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów XIX