Scenariusz z komentarzem przygotowała Monika Płatek (wiedza) będą wiedzieli: 1. Co to są dobra osobiste? 2. Jaka jest różnica miedzy dobrami osobistymi i prawami człowieka? 3. Gdzie zapisane są prawne mechanizmy ochrony dóbr osobistych? (umiejętności) będą umieli: 1. Wskazać przykłady dóbr osobistych 2. Jak chronić się przed naruszeniem dóbr osobistych w Internecie (wartości- cele wychowawcze) będą rozumieli 1. Prawo nie bierze się z powietrza. Sami je tworzymy i jego jakość wpływa na jakość naszego życia. 2. Dobra osobiste są niematerialne, ale ich ochrona to ochrona godności człowieka 3. Państwo prawa nie jest tworem dobrej wróżki z czarodziejską różdżką, lecz efektem postawy i postępowania każdego z nas. 1. Łętowska, Ewa. (1995) Po co ludziom konstytucja. Dom Wydawniczy ABC. Warszawa. 2. M.Płatek, Ł. Bojarski (1999) Z Prawem na Ty. Zakamycze. Kraków; Rozdz. I- III: Kto tu rządzi, czyli o zasadach państwa prawa:41-53; Rozdz. VIII Żeby było Fair czyli sprawiedliwość i równość: 115-129. 3. Osiatyński, W. (1997) Twoja Konstytucja. WSiP. Warszawa:13-19 (ale można i całość) 4. Wąglowski Piotr (1999) Naruszenie dóbr osobistych w Internecie i ich cywilnoprawna ochrona na podstawie przepisów kc. Warszawa. [praca magisterska obroniona na seminarium prof. M. Safjana] 5. Konstytucja R, Prawo cywilne. 1. Ustalenie pojęcia dóbr osobistych i utworzenie katalogu dóbr osobistych 2. Wskazanie na różnicę między dobrami osobistymi, a prawami człowieka 3. Prawne mechanizmy ochrony dóbr osobistych. 4. Ochrona dóbr osobistych w Internecie 5. Wyspa Powrót do wolności revisited. 1
1. Ustalenie pojęcia dóbr osobistych i utworzenie katalogu dóbr osobistych [Co]: Wypracowanie definicji dóbr osobistych [czas: ok. 15 minut] [Po co] Chcemy ustalić o czym konkretnie myślimy, kiedy mówimy o dobrach osobistych. Istnieje w tej dziedzinie wiele niejasności. Brak jest precyzji. Nie ma też zamkniętego katalogu dóbr osobistych. Jest to jedno z tych pojęć prawnych, którego nie definiujemy, ponieważ odwołuje się ono do poczucia godności, wiedzy i doświadczeń konkretnej osoby i społeczeństwa na danym etapie rozwoju. [Jak] Zadajemy pytanie, co jest dobre dla osoby/ dla człowieka? Odpowiedzi zapisujemy na flipczaarcie/tablicy. Po uzyskaniu odpowiedzi od uczestników robimy przegląd tej listy pytając: czy to jest dobre dla każdego? [np. jeśli dobra jest wódka, to pytamy czy dla matki karmiącej lub kobiety w ciąży, lub dziecka tez jest dobre?] To, co jest dla kogoś niedobre odpada. Pozostaje nam katalog dóbr, dobrych dla każdego. To będzie katalog dóbr osobistych Komentarz: To, co wypadnie może wejść do katalogu wred osobistych: np. alkohol, papierosy, zdrady, nieumiejętność reagowania bez agresji na doznaną krzywdę, brak empatii, nieumiejętność odłożenia w czasie pragnień. i zastanowić się do czego prowadzą. Wredy osobiste nie służą dobrze człowiekowi. Nie ma mechanizmów prawnych, które pozwalają się dobijać o wredy osobiste. Można je zaspakajać za pomocą pieniędzy, wpływów, uroku osobistego itd. Są dopuszczalne, mogą szkodzić, ale nie są prawnie chronione. Wredy osobiste są neologizmem. Możemy poprosić uczestników o nazwanie tego inaczej, po swojemu. Nazwy, które Państwu szczególnie przypadną do gustu uprzejmie proszę przesłać do naszej wiadomości. Kiedy mamy już katalog dóbr i wred przedstawiamy art., 23 kodeksu cywilnego: Art.23 kc. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Podsumowanie: Dobra Osobiste są atrybutem każdego człowieka. Przynależą do człowieka. Przepisy prawa cywilnego nie zawierają definicji tego zwrotu. Czym zatem są dobra osobiste? Pojęcie to odnosi się do uznanych przez społeczeństwo i system prawny wartości obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność i godność, wszystko to, co stanowi o możliwości samorealizacji osoby ludzkiej. Są to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem. Dóbr osobistych nie widać, nie można ich kupić, ale bez nich trudno żyć. 2) Różnica między prawami człowieka i dobrami osobistymi (ok. 15-20 minut) (CO) Ta aktywność ma wskazać na istotną różnicę między prawami człowieka i dobrami osobistymi. (PO CO) Dla jasności wywodu i przejścia do mechanizmów ochrony dóbr 2
(JAK) Zestaw mini kazusów / omówienie. 1. Jaś kłócąc się z Tomciem wyzwał go od polityków. Czy Jaś naruszył prawa człowieka, czy subiektywne odczucie godności? Czy Jaś naruszył prawo? Jaś nie naruszył praw człowieka Tomcia. W odczuciu Tomcia być może naruszył jego godność, ale oceniając istotę dobra osobistego, jak i jego naruszenie należy posługiwać się kryterium obiektywnym, odwołującym się do przyjętych w społeczeństwie ocen. Póki co, polityk to być może już nie brzmi dumnie, ale jeszcze nie jest obraźliwe. 2. Policjant zatrzymał przechodnia zażądał dokumentów i zaczął wyśmiewać się ze zdjęcia, postury, imienia i nazwiska zatrzymanego i stwierdził, że sama jego twarz wystarcza, by go zatrzymać na 24 godzin do wyjaśnienia. Czy policjant naruszył prawa człowieka lub/i dobra osobiste przechodnia? Jest to naruszenie praw człowieka, m.in. art. 3 EKPC poniżające traktowanie. 3. Ciekawski wziął dowód Spokojnego i zaczął wyśmiewać się ze zdjęcia, postury, imienia i nazwiska Spokojnego i stwierdził, że sama jego twarz wystarcza, by go zatrzymać na 24 godzin do wyjaśnienia. Czy ciekawski naruszył dobra osobiste Spokojnego? A czy naruszył jego prawa człowieka? Jest to naruszenie dóbr osobistych z art. 23 k.c. 4. Narwany trzepnął ze złością Biegnącego w głowę i strącił mu, okazując lekceważenia czapkę. Czy naruszył prawa osobiste i/lub prawa człowieka Biegnącego? Jest to naruszenie dóbr osobistych., Tu może być również chronione przez prawo karne art.217 kk naruszenie nietykalności cielesnej. 5-.Artysta zrobił na wiecu brzydkie, prześmiewcze zdjęcie polityka i opublikował je w Polityce. Czy naruszył dobra osobiste polityka? Jeśli tak/nie to dlaczego? Nie ma naruszenia dóbr osobistych, ponieważ osoba występująca publicznie musi się liczyć z tym, że ochrona jej wizerunku w kwestiach dotyczących jej działalności objętą jest słabszą ochroną.[patrz kc i prawo prasowe] 6.Paparacci zakradł się pod dom polityka i fotografował go w pieleszach rodzinnych, w kapciach, szlafroku, w trakcie zabawy z dzieckiem. Polityk uznał to za naruszenie dóbr osobistych. Czy miał raję? Miał, jego twarz i osoba są wystawione na flesze w trakcie jego działalności politycznej. W sferze prywatnej ma taka sama ochronę, jak inny obywatel i nie można bez jego zgody robić i publikować mu zdjęć.[patrz: prawo prasowe] 7.Fotograł zrobił zdjęcie Lenie i rozpowszechniał je bez jej zgody w wielu egzemplarzach na plakatach. Czy naruszył jej dobra osobiste? 2004.04.16 wyrok SN I CK 495/03 Glosa 2005/1/54 Wizerunek osoby jest jej dobrem (argument z art. 23 k.c.), rozpowszechnianie eksponujące tę postać bez jej zgody stanowi naruszenie dobra. Jeżeli ponadto okoliczności rozpowszechniania (w wielu egzemplarzach i w miejscach publicznych) wskazują na instrumentalne traktowanie omawianego dobra, osoba przedstawiana może odczuwać to jako samowolną i publiczną ingerencję w sferę jej przeżyć wewnętrznych, a tym samym odczuwać poczucie krzywdy zgodne z odczuciem, które w opisanej sytuacji stałoby się udziałem każdego rozsądnie myślącego człowieka przywiązującego właściwe znaczenie do swej godności. 3
8. Nauczyciel wyśmiewa się z ucznia, wyzywa go do durniów i nieuków. Czy naruszył dobra osobiste ucznia i/lub prawa człowieka? Jest to naruszenie praw człowiek. Nauczyciel reprezentuje władzę i jest zobowiązany do poszanowania godności ucznia {art.417 ze zn.119 kc) 9. Marian czuje się kobieta, czy może żądać ustalenia swojej płci zgodnie z płcią psychologiczną? Czy płeć jest dobrem osobistym człowieka? 2004.04.30 wyrok s.apel. I ACa 276/04 OSA 2004/10/31 w Katowicach 1. Płeć człowieka jest dobrem osobistym (art. 23 k.c.). 2. Ustalenie płci w drodze orzeczenia sądowego może nastąpić na podstawie art. 189 k.p.c. 3. Ustalenie płci w drodze orzeczenia sądowego nie może wyłącznie opierać się na poczuciu danej osoby o przynależności do określonej płci. 4. Poczucie tożsamości z płcią i jego znaczenie w wielorzędowym systemie identyfikacji płci oceniane być może na płaszczyźnie medycznej, jako podstawowej dla prawnej oceny płci człowieka. 10. Jaś dla żartu opublikował numer swojego kolegi w Internecie jeśli masz ukończone 18 lat zadzwoń pod numer xxxxxx- jestem super laska. Czy naruszył dobra osobiste kolegi? Czy naruszył jego prawa człowieka? Podając numer osoby prywatnej zostały zagrożone dobra osobiste właściciela telefonu. Może być dyskusyjne, jakie dobro zostało naruszone. Można przyjąć, że uszczerbku dostąpiła sfera życia prywatnego tej osoby. Wydaje się, że nastąpiło zagrożenie dobra osobistego w postaci wolności komunikacji tej osoby, gdyż posiadając numer telefonu można utrudnić lub uniemożliwić korzystanie z niego [Patrz: Piotr Waglowski, s.38] Podsumowanie: Prawa człowieka dotyczą wąskiej sfery regulacji stosunków prawnych odnoszących się do relacji władza, obywatel. Prawa osobiste chronione są również w relacjach między obywatelami. Ich katalog jest szerszy i nie jest katalogiem w ujęciu k.c., zamkniętym. 3. Prawne mechanizmy ochrony dóbr osobistych. [10 minut] [Co] Wskazujemy na cywilnoprawne mechanizmy ochrony dóbr osobistych [Po co] By pokazać uczestnikom, że honoru można bronić za pomocą prawa. [Jak] Analiza przepisu 24 kodeksu cywilnego Art.24 k.c. Art. 24. 1. (8) Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 4
3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. Metoda: dzielimy uczestników na trzyosobowe grupy i prosimy, aby przeprowadzili analizę przepisu tak, by wskazać na mechanizmy ochrony dóbr osobistych. Pytamy: Czego można się domagać w sytuacji gdy naruszone zostają dobra osobiste. Po 5 minutach prosimy każdą z grup o wskazanie konkretnego mechanizmu. Powinniśmy uzyskać następujący katalog: Środki ochrony dóbr osobistych Szkoda powstała w wyniku naruszenia dóbr osobistych nazywana jest na gruncie prawa cywilnego krzywdą, zaś osoba poszkodowana pokrzywdzonym. W razie bezprawnego naruszenia dóbr osobistych pokrzywdzonemu służą następujące środki ochrony w postaci powództw o: ustalenie zmierza do wydania przez sąd orzeczenia o tym, że określone prawo (osobiste w omawianym przez nas wypadku) przysługuje danemu podmiotowi. Czasami tak delikatna ingerencja wymiaru sprawiedliwości wystarcza, aby zapobiec dalszym naruszeniom określonego prawa albo uchylić niebezpieczeństwo dokonania naruszeń. zaniechanie jest to powództwo dopuszczalne wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa naruszeń zarówno w postaci zagrożenia mogącego dopiero nastąpić, jak i zagrożenia, które może nastąpić ponownie (np. zaniechanie druku publikacji, która godzi w cześć człowieka). usunięcie skutków naruszenia można je zastosować tylko wtedy, kiedy do naruszenia dobra już doszło. Jego treścią jest żądanie usunięcia negatywnych stanów faktycznych, będących wynikiem naruszenia dóbr osobistych. zadośćuczynienie lub zapłata na cel społeczny Zadośćuczynienie stanowi formę rekompensaty pieniężnej z tytułu szkody niemajątkowej. Z roszczenia tego można skorzystać wtedy, gdy obok bezprawności czynu naruszającego dobro osobiste pojawi się drugi element wina sprawcy (jeżeli odpowiada on na zasadzie winy). Wnioskować tak należy, gdyż przepis traktujący o zadośćuczynieniu (art. 445 kc) znajduje się w części kodeksu cywilnego dotyczącej czynów niedozwolonych, a nie wśród przepisów ogólnych (jak art. 23 i 24 kc). Przez zadośćuczynienie należy rozumieć odpowiednią sumę pieniężną przyznaną przez sąd pokrzywdzonemu z tytułu poniesionej przez niego krzywdy. Krzywdą są ujemne przeżycia fizyczne i psychiczne adekwatnie związane z naruszeniem dobra osobistego pokrzywdzonego. Wysokość zadośćuczynienia, (które zawsze jest jednorazowym świadczeniem) zależy przede wszystkim od wielkości doznanej krzywdy, a także sytuacji majątkowej stron, doniosłe jest również natężenie winy sprawcy. Sądy korzystają tu zazwyczaj z dużego luzu cennego, kierując się ogólną wskazówką, że wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych granicach i być dostosowana do aktualnych stosunków majątkowych w społeczeństwie. Przyznanie zadośćuczynienia nie pozbawia pokrzywdzonego możliwości podjęcia innych potrzebnych środków (tzn. roszczeń 5
wymienionych w punktach powyższych np. oprócz wystąpienia z roszczeniem o zapłatę zadośćuczynienia pokrzywdzony może żądać usunięcia skutków naruszenia dobra). Zapłata na cel społeczny jest roszczeniem alternatywnym w stosunku do zadośćuczynienia. Pokrzywdzony nie zawsze chce uzyskać korzyść majątkową z tytułu naruszenia jego dobra osobistego (np. politycy w przypadku naruszenia czci). Wówczas może żądać on od sprawcy naruszenia zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny, a w konsekwencji na rzecz instytucji, która ten cel realizuje. Nie można zapomnieć, że pokrzywdzony może żądać tylko jednego z tych dwóch roszczeń: albo zapłaty stosownej sumy pieniężnej dla siebie, albo na odpowiedni cel społeczny. (Żródło: http://prawo.hoga.pl/poradnik/dobra.asp) 4) Ochrona dóbr osobistych w Internecie [10 minut] (Co) Umieszczając informacje w Internecie możemy naruszyć czyjeś dobra podobnie jakbyśmy publikowali je w prasie. Wykorzystując możliwości, jakie stwarza Internet można naruszać prawa osobiste takie jak: prawo do prywatności, wolność komunikowania się, tajemnica komunikacji etc. (Po co) Żeby pokazać, że Internet to nie zabawka. Działania podejmowane w Internecie mają skutki prawne. (Jak) Analiza kazusów. Czytamy kazusy i następnie je dyskutujemy określając dobra, które zostały naruszone. 1. Jajcarz umieścił na swojej stronie internetowej www programik dostarczany do użytkowników internetu jako gif, czyli np. fotografia. Jednak tak naprawdę jest to program (tzw aplet), który umożliwia autorowi programu przejęcie kontroli nad komputerem i penetrowanie treści twardego dysku komputera na którym otworzono gifa, sądząc, że chodzi jedynie o fotografie Jennifer Lopez. Jakie dobra osobiste naruszył Jajcarz? Dobra osobiste narażone przez tego typu działanie to prawo do prywatności, wolność komunikowania się, tajemnica komunikacji. 2. Jajcarz stworzył stronę internetową www.tbsa.pl na, której bardzo źle wyraża się o pewnej firmie telekomunikacyjnej. Na stronie tej obraża menadżerów firmy podpisując się np. Dyrektor Idiota, Superkretyn z Zarządu etc.. Czy zostały tu naruszone czyjeś dobra osobiste? Tak, naruszono dobra osobiste. Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że na opublikowanie informacji, chociażby obiektywnie prawdziwych, niezbędne jest uzyskanie wprost zainteresowanej osoby. Ważne jest też rozważenie celowości ujawnienia informacji. Gdyby podali imiona i nazwisko wówczas naruszyliby dobra osobiste w postaci prawa do prywatności, do nazwiska.(żródło: Waglowski, Piotr s 32-41) Po zakończeniu tej aktywności przechodzimy ponownie do aktywności, od której zaczynaliśmy cykl zajęć z Prawa Na Co dzień: 5) Powrót do wolności (CO) Aktywność: Bezludna Wyspa. (PO CO) Aktywność ta odpowiada na pytanie, czy prawo jest w ogóle potrzebne. Jeśli prawo to, jakie i w jakiej państwowości. Powtarzamy te doświadczenie po pół roku, by zebrać 6
również doświadczenia uczestników i pozwolić im sprawdzić, czego się nauczyli, na co ich zdaniem, należy, stosując prawo, zwracać uwagę. Służy ona również pokazaniu, że wolność nie zaczyna się za bramą więzienia. Wolność nie jest też całkowitą dowolnością. Wolność to umiejętność odpowiedzialnego działania, w warunkach, które gwarantują respektowanie dobrego prawa. (JAK) Pracując w małych grupach (3-4 osoby) wyobrażamy sobie, że jesteśmy rozbitkami na bezludnej wyspie. Musimy na niej na nowo ustalić zasady postępowania, życia razem. Trzeba się umówić, co do zasad postępowania. Wykorzystując dotychczasową wiedzę na temat państwa i prawa proszę przygotować katalog zasad postępowania oraz ustalić formy egzekwowania ustalonych norm w razie ich naruszenia. (Czas: 30 minut; 10 min ustalenie zasad; 10 minut prezentacja ustaleń; 10 minut dyskusja.) Materiał do ćwiczenia: M.Płatek, Ł. Bojarski (1999) Z Prawem Na Ty. Kraków Zakamycze: 30-31. 6) Komentarz metodologiczny: Za pomocą wzajemnej oceny przygotowanych scenariuszy modelu państwa i wzoru praw sprawdzamy, czy cel zajęć, a więc zrozumienie istoty zasad państwa prawa, w szczególności zasady sprawiedliwości, związanej z istnieniem procedur pozwalających na egzekwowanie prawa, został osiągnięty. Komentujemy przedstawione zasady, reguły, ustalone katalogi i przykazania, jakie mają obowiązywać na wyspie. Staramy się wskazać wspólnie z grupą, jaki tym państwa ma szansę się tam rozwiną. Drążymy, jeśli coś jest zagwarantowane, coś ma być, dopytujemy, w jaki sposób zabezpieczono realizację tego, co gwarantuje prawo. Kładziemy nacisk na kwestię niedyskryminacji i języka, jakim prawa te zostały zapisane. Zastanawiamy się, do jakiego stopnia to, co ma być stworzone jako nowe jest odtworzeniem tego, co znane, a w jakim stopniu wyraża rzeczywiste dążenie do urządzenia nowego i lepszego społeczeństwa? Testujemy: Co na wyspie oznaczają takie pojęcia jak: równość, sprawiedliwość i praworządność? Jakie prawa gwarantuje wyspiarska Konstytucja? Czy nowo tworzone katalogi praw obejmują uznanie i ochronę praw człowieka? Jeśli tak, jakie są to prawa? Jakie są konsekwencje uznania (nieuznania) równego statusu kobiet i mężczyzn? Jaki obowiązuje na wyspie system kar? Jakie obowiązują instytucjonalne gwarancje przestrzegania prawa? Jakie procedury służą egzekwowaniu ustalonych norm? Jak wygląda edukacja prawna na wyspie? Wykorzystujemy materiał z pierwszych zajęć. Porównujemy wnioski i zaproponowane urządzenia. Na koniec dziękujemy uczestnikom za udział. Mam nadzieję, że zajęcia te przyniosły satysfakcje i prowadzącym studentom i uczestnikom. Były one i dla nas, prowadzących zajęcia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego pozytywnym przeżyciem. Serdecznie dziękuję w swoim i dr. Fajsta imieniu, wszystkim studentom za udział i współpracę. Monika Płatek 7
Art. 24. 1. (8) Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. Art. 24. 1. (8) Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. Art. 24. 1. (8) Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. 8