Analiza œladów genetycznych jako dowód w procesie karnym cz. I

Monika Klejnowska Analiza œladów genetycznych jako dowód w procesie karnym cz. I Analiza œladów genetycznych mo- e mieæ bardzo szerokie zastosowanie. Znacz¹cy rozwój genetyki sprawi³, e kryminalistyka zaczê³a z powodzeniem wykorzystywaæ metody badania DNA, które pozwalaj¹ na odtworzenie przebiegu zdarzenia oraz powi¹zanie ofiary lub podejrzanego z konkretnym przestêpstwem. Wyniki badañ DNA mog¹ s³u yæ zatem realizacji celów procesu karnego, poniewa mo na zaliczyæ je do materia³u dowodowego bêd¹cego podstaw¹ orzeczenia o winie i karze. Skoro tak, to nale y dok³adniej przyjrzeæ siê procesowo-kryminalistycznym aspektom wykorzystywania œladów genetycznych. Na pocz¹tku warto wyraÿnie okreœliæ, czym jest œlad genetyczny. Otó DNA to substancja chemiczna zwana kwasem dezoksyrybonukleinowym, wchodz¹ca w sk³ad 46 chromosomów wystêpuj¹cych w j¹drze komórkowym ka dej komórki, z której zbudowany jest organizm ludzki, a tak e zwierz¹t i roœlin 1. Materia³em nadaj¹cym siê do badañ DNA mog¹ wiêc byæ w³osy, krew, wymazy pobrane ze œluzówki policzków, tkanki, wydzieliny (takie jak œlina czy nasienie) b¹dÿ wydaliny (mocz). Materia³ do badañ mo e pochodziæ nie tylko od cz³owieka, ale tak e od zwierz¹t oraz roœlin i ich fragmentów. Jest on nazywany materia³em biologicznym albo œladami biologicznymi. Dopiero zbadanie tego materia³u tych œladów pod k¹tem zawartoœci DNA prowadzi do uzyskania œladu genetycznego. Œladem genetycznym bêdzie zatem wynik badania materia³u biologicznego (œladu biologicznego), którego przedmiotem jest ustalenie tzw. profilu DNA. Œlad genetyczny nie jest wiêc to samy z pojêciem œladu biologicznego. Œlady biologiczne mog¹ byæ bowiem przedmiotem innych badañ biologicznych i fizykochemicznych, niezwi¹zanych z ustalaniem zawartoœci DNA. Na przyk³ad badania krwi mog¹ obejmowaæ ustalenie grupy krwi, zawartoœci alkoholu czy narkotyków we krwi, a z kolei w³os dowodowy i porównawczy mo na analizowaæ pod k¹tem ustalenia jego d³ugoœci, kszta³tu, przekroju, barwy lub cech morfologicznych. W medycynie s¹dowej i kryminalistyce analiza DNA znajduje zastosowanie w: 1) identyfikacji osób, zwi¹zanej z ustaleniem ojcostwa i macierzyñstwa, ustaleniem pokrewieñstwa do celów imigracyjnych, identyfikacj¹ zamienionych noworodków i zaginionych dzieci oraz z antropologi¹; 2) identyfikacji próbek materia³u biologicznego, czyli badaniu œladów krwi, w³osów, nasienia, identyfikacji spermy w wymazach, badaniu koœci i zêbów, paznokci, ustalaniu to samoœci preparatów mikroskopowych oraz próbek krwi alkoholowej, 3) identyfikacji zw³ok i szcz¹tków ludzkich 2. Nale a³oby siê zastanowiæ nad tym, jak¹ funkcjê spe³niaj¹ œlady genetyczne w procesie wykrycia przestêpstwa i ustalenia uczestników tego zdarzenia. Kodeks postêpowania karnego nie pos³uguje siê pojêciem œladu genetycznego ani nie mówi wprost o badaniach DNA. Nie u ywa siê w nim równie okreœlenia œlad biologiczny, ale za to w art. 74 2 i 3 oraz w art. 192a k.p.k. wymienione s¹ poszczególne rodzaje œladów zaliczanych do biologicznych takie jak: krew, w³osy, wydzieliny organizmu, wymaz ze œluzówki policzków. W art. 74 4 k.p.k., który odsy³a do rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci, reguluj¹cego szczegó³owe warunki i sposób poddawania badaniom lub dokonywania czynnoœci z udzia³em oskar onego oraz osoby podejrzanej, o których mowa w art. 74 2 pkt 1 i 3 oraz 3, wskazuje siê, i regulacja zawarta w akcie wykonawczym powinna mieæ na uwadze to, aby gromadzenie, utrwalanie i analiza materia³u dowodowego by³y dokonywane zgodnie z aktualn¹ wiedz¹ z zakresu kryminalistyki i medycyny s¹dowej. Tak e czynnoœci, o których mowa w art. 192a k.p.k., dokonuje siê nie tylko w celu ograniczenia krêgu osób podejrzanych, ale równie w celu ustalenia wartoœci dowodowej utrwalonych œladów. Warto dodaæ, e art. 192a k.p.k. umiejscowiony jest w dziale V kodeksu postêpowania karnego, który poœwiêcony zosta³ dowodom. We wspomnianych przepisach mówi siê zatem o analizie materia³u dowodowego oraz o ustalaniu wartoœci ujawnionych œladów. Za dowód genetyczny mo- emy uznaæ wyniki metod (sposobów) identyfikacji na podstawie œladów biologicznych, prowadz¹cych do uzyskania zgodnoœci tzw. profilów DNA, czyli œladów genetycznych otrzymanych po badaniach materia³u zabezpieczonego i porównawczego. Wprawdzie w kodeksie postêpowania karnego nie u ywa siê pojêcia dowodu genetycznego, ale mo na dyskutowaæ, czy rzeczywiœcie dowód z analizy DNA jest dowodem nienazwanym, czyli niewymienionym w katalogu dowodów unormowanych 13

przez kodeks postêpowania karnego. Nie wymienia siê wprost w ustawie nazwy œlad genetyczny czy dowód genetyczny, ale omówione unormowanie tê kategoriê dowodów ujmuje opisowo, wskazuj¹c na dowodowe mo liwoœci badawcze prowadz¹ce bezpoœrednio do uzyskania profilu DNA oraz okreœlaj¹c warunki proceduralne jego uzyskania gwarantuj¹ce pewien stopieñ ochrony podstawowych praw jednostki. Œlady genetyczne mog¹ stanowiæ cenne Ÿród³o informacji przydatnych organom œcigania i wymiaru sprawiedliwoœci od najwczeœniejszego momentu zetkniêcia siê z wiadomoœci¹ o zaistnia³ym czynie zabronionym. Analiza œladów genetycznych mo e mieæ zatem miejsce ju w fazie dzia- ³añ operacyjnych, a tak e w procesie karnym. W trakcie dzia³añ operacyjnych b¹dÿ w fazie in rem postêpowania karnego, gdy organy œcigania dysponuj¹ jeszcze zbyt ma³¹ iloœci¹ wskazówek, by przes¹dzaæ o zwi¹zku danej osoby z przestêpstwem, a czêsto nawet by zawêziæ swoje podejrzenia do danej grupy osób, analiza œladów genetycznych mo e u³atwiæ organom œcigania wyjœcie z impasu i rozpoczêcie poszukiwañ danej osoby b¹dÿ osób na szerok¹ skalê. W tym celu stosowane s¹ dwie metody dzia³ania: œlady genetyczne mog¹ byæ porównane z kodem DNA wszystkich reprezentantów jakiejœ populacji albo z danymi zawartymi w bazie informatycznej. Czêsto w trakcie poszukiwañ sprawcy (sprawców) przestêpstwa siêga siê do wykonywania tzw. grupowych testów genetycznych, przeprowadzanych na wszystkich przedstawicielach jakiejœ populacji, z której potencjalnie przestêpca mo e pochodziæ. Warto bli ej przyjrzeæ siê temu, w jakim stopniu technika ta znajduje odzwierciedlenie w regulacji prawnej. Znowelizowany art. 15 ust. 1 ustawy o Policji 3 stanowi w pkt 3a, e policjanci maj¹ prawo do pobierania od osób wymazu ze œluzówki policzków a) w trybie i przypadkach okreœlonych w przepisach kodeksu postêpowania karnego, b) w celu identyfikacji osób o nieustalonej to samoœci oraz osób usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to samoœæ, je eli ustalenie to samoœci w inny sposób nie jest mo - liwe, oraz w pkt 3b, e policjanci maj¹ prawo pobierania materia³u biologicznego ze zw³ok ludzkich o nieustalonej to samoœci. Kodeks postêpowania karnego zezwala na pobieranie do badañ materia³u biologicznego w przepisach art. 74 i 192a. Na podstawie art. 74 k.p.k. mo liwe jest pobranie materia- ³u biologicznego nie tylko od oskar onego (podejrzanego), ale tak e od osoby podejrzanej, czyli takiej, przeciwko której postêpowanie karne jeszcze siê formalnie nie toczy, poniewa nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów ani nie postawiono zarzutu w zwi¹zku z przyst¹pieniem do przes³uchania w charakterze podejrzanego (por. art. 71 1 k.p.k.). Z kolei art. 192a 1 k.p.k. zezwala na pobieranie materia³u biologicznego w celu ograniczenia krêgu osób podejrzanych lub ustalenia wartoœci dowodowej ujawnionych œladów. Przy czym zauwa yæ nale y, e przepis ten zosta³ umiejscowiony w rozdziale poœwiêconym œwiadkom. Mo na zatem wnioskowaæ, e badania materia³u biologicznego wykonywane na podstawie art. 192a k.p.k. bêd¹ podejmowane w stosunku do œwiadków-pokrzywdzonych oraz wszystkich innych œwiadków pozostaj¹cych poza wszelkimi podejrzeniami w celu eliminacji œladów pozostawionych przez nich na miejscu przestêpstwa z zebranego materia³u dowodowego, ale tak e do œwiadków, którzy w pewnym etapie postêpowania stali siê równie osobami podejrzanymi. Zwrot ograniczenie krêgu osób podejrzanych nale y bowiem rozumieæ nie tylko jako upewnienie siê, e kr¹g tych osób w wyniku badañ eliminacyjnych nie ulegnie poszerzeniu, ale tak e jako eliminacjê z tego krêgu tych osób podejrzanych do tej pory (a postawionych w roli œwiadka), co do których po dokonaniu czynnoœci dowodowych podejrzenie pope³nienia przestêpstwa znika. Zauwa my, e po wszczêciu procesu karnego, podobnie jak w fazie dzia³añ operacyjnych, te mo e zajœæ koniecznoœæ zidentyfikowania osoby o nieznanej to samoœci. Jeœli osoba taka bêdzie jednoczeœnie osob¹ podejrzan¹, to badania DNA wobec niej mo na przeprowadziæ na podstawie art. 74 3 k.p.k. Pojawia siê jednak problem, na jakiej podstawie przeprowadziæ w procesie karnym badania œladów genetycznych osób o nieustalonej to samoœci, które nie s¹ dla organów œcigania osobami podejrzanymi, ale przypuszcza siê, e s¹ to osoby pokrzywdzone albo œwiadkowie zdarzenia. W szczególnoœci nale y zastanowiæ siê, czy tak¹ podstaw¹ jest art. 192a 1 k.p.k. Mowa w nim przecie o osobie, od której pobierany jest materia³ do badañ. Nie jest wykluczone, e bêdzie to osoba o nieznanej nam to samoœci, wobec której badania DNA wykonuje siê po to, aby ustaliæ dane osobowe. Jeœli jednak zastosujemy wyk³adniê systematyczn¹ tego przepisu umiejscowionego w rozdziale poœwiêconym œwiadkom, to mo emy wysnuæ wniosek, e art. 192a k.p.k. dotyczy wy³¹cznie œwiadków, a wiêc osób znanych ju organowi procesowemu z imienia i nazwiska, chyba e uczynimy zastrze enie, i przepis ten dotyczyæ bêdzie tak e tzw. œwiadków faktycznych, czyli jeszcze niepostawionych formalnie w roli procesowej, ale co do których nie wyklucza siê, e w takim charakterze mog¹ w przysz³oœci wyst¹piæ, i z tego powodu próbuje siê za pomoc¹ badañ DNA wyeliminowaæ ich z krêgu osób podejrzanych oraz ustaliæ wartoœæ dowodow¹ zabezpieczonych œladów, co jednoczeœnie pozwoli w ogóle na ustalenie ich to samoœci. Gdyby nie objêto œwiadków faktycznych zakresem podmiotowym art. 192a k.p.k., to mo na by by³o przyj¹æ, e badania DNA w celu ustalenia to samoœci osób nienale ¹cych do grona osób podejrzanych w procesie karnym wykonuje siê na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b ustawy o Policji. Przepis ten nie zakazuje prowadzenia przecie wyraÿnie ta- 14

kich badañ w procesie. Mowa jest tam w ogóle o badaniach identyfikacyjnych i nie zastrzega siê, e wy- ³¹cznie poza procesem takie badania s¹ dozwolone. Je eli przychylibyœmy siê do stanowiska, e w punkcie 3a lit. b wskazano na inne podstawy prowadzenie badañ DNA poza tymi okreœlonymi w kodeksie postêpowania karnego (pkt 3a lit. a), które mog¹ byæ podejmowane zarówno w ramach czynnoœci operacyjnych, jak i po wszczêciu procesu karnego, wówczas badania identyfikacyjne podjête po wszczêciu procesu karnego na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b ustawy o Policji zyskiwa³yby rangê dowodu œcis³ego, a informacje o wynikach badañ powinny byæ kierowane na podstawie zarz¹dzenia organu prowadz¹cego postêpowanie przygotowawcze lub s¹du (art. 21b ustawy o Policji). Istotnym pytaniem, na które trzeba odpowiedzieæ, jest pytanie o to, czy grupowe testy genetyczne w celu eliminacji krêgu osób podejrzanych ju w fazie dzia³añ operacyjnych s¹ dopuszczalne i czy maj¹ wartoœæ dowodow¹. Jak ju wspomniano, ustawa o Policji pozwala na pobieranie materia³u biologicznego do badañ DNA w trybie okreœlonym w k.p.k. oraz w celu ustalenia to samoœci osób lub zw³ok. Sporne mo e okazaæ siê to, czy podstawy do pobierania materia- ³u biologicznego na potrzeby badañ DNA, jakie stwarza k.p.k., pozwalaj¹ s¹dziæ, e tego typu czynnoœci niekoniecznie musz¹ mieæ charakter procesowy. Jeœli w art. 74 3 i 192a 1 k.p.k. jest mowa o badaniach osób podejrzanych, to czy znaczy to, e takie badania musz¹ siê odbywaæ po formalnym wszczêciu postêpowania karnego, a przynajmniej fazy in rem? Wprawdzie czynnoœci operacyjne mog¹ byæ podejmowane w fazie tzw. czynnoœci sprawdzaj¹cych uregulowanych w kodeksie postêpowania karnego w art. 307 4, jednak w¹tpliwoœci mo e wzbudzaæ to, czy w ramach takich czynnoœci sprawdzaj¹cych pobierany mo e byæ materia³ biologiczny od œwiadka, o którym mowa w art. 307 3 k.p.k., w celu poddania go badaniom eliminacyjnym lub w celu ustalenia wartoœci dowodowej ujawnionych œladów na podstawie art. 192a 1 k.p.k. Art. 307 2 k.p.k. wyraÿnie bowiem zabrania przeprowadzania dowodu z opinii bieg³ego, a w omawianej sytuacji potrzebna by³aby ekspertyza genetyczna. Z drugiej strony zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b i 3b ustawy o Policji mo liwe jest badanie materia³u biologicznego w celu ustalenia to samoœci osób lub zw³ok, a z kolei zgodnie z art. 21a ust. 2 pkt d ustawy o Policji w bazie danych DNA gromadzi siê i przetwarza miêdzy innymi œlady (genetyczne) nieznanych sprawców przestêpstw. Badania DNA w celu ustalenia to samoœci osób b¹dÿ zw³ok niekoniecznie musz¹ odbywaæ siê ju na etapie dzia- ³añ procesowych. Wspomniane przepisy ustawy o Policji mówi¹ o identyfikacyjnym celu ustalania to samoœci. Wydaje siê jednak, e badania DNA, maj¹ce na celu potwierdzenie to samoœci, zmierzaæ bêd¹ nie tylko do ustalenia danych osoby zaginionej, ale tak e takiej, która ma zwi¹zek z przestêpstwem jako sprawca (w powo³anym pkt 3a mowa jest o osobie usi³uj¹cej ukryæ swoj¹ to - samoœæ, a tak¹ osob¹ z regu³y bêdzie w³aœnie sprawca przestêpstwa) lub pokrzywdzony. Cele badañ identyfikacyjnych bêd¹ zatem wywo³ywa- ³y daleko id¹ce skutki. Jeœli badania identyfikacyjne DNA potwierdz¹ jednoczeœnie, e dana osoba ma zwi¹zek z przestêpstwem, to nie mo na obok tego faktu przejœæ obojêtnie z tego tylko powodu, e przepis pozwala nam wy³¹cznie zidentyfikowaæ osobê. Nie oznacza to, e na samym zidentyfikowaniu koñczy siê rola tych badañ. Si³¹ rzeczy informacja o profilu DNA dostarczyæ nam mo e wiêcej informacji ni tylko potwierdziæ dane osobowe i tym samym s³u y tak e innym celom zmierzaj¹cym do ustalenia sprawcy przestêpstwa. Ustalenie takich danych niejednokrotnie mo e mieæ miejsce przed wszczêciem postêpowania w³aœnie po to, aby podstaw¹ do jego wszczêcia nie by³y domys³y, ale przynajmniej uzasadnione podejrzenie pope³nienia tego przestêpstwa. W zwi¹zku z tym w bazie DNA znajd¹ siê œlady genetyczne nieznanych sprawców przestêpstw, które mog¹ trafiæ tam podczas prowadzenia dzia³añ operacyjno-rozpoznawczych, maj¹cych na celu ustalenie sprawcy przestêpstwa na podstawie badañ DNA. Zauwa yæ nale y dodatkowo to, e w niezmienionym kszta³cie pozostaje nadal art. 20 ust. 2 ustawy o Policji, zgodnie z którym Policja mo e pobieraæ, przetwarzaæ i wykorzystywaæ dane osobowe (dane dotycz¹ce kodu genetycznego, wy³¹cznie o niekoduj¹cych regionach genomu art. 20 ust. 2 pkt 1 ustawy o Policji) nie tylko w celach identyfikacyjnych, lecz tak e wykrywczych. Wprawdzie niekiedy podkreœla siê, e wykrycie sprawcy, zgodnie z art. 297 1 pkt 2 k.p.k., jest celem procesowym, a nie operacyjnym, jednak czynnoœci operacyjne podejmowane s¹ miêdzy innymi w celu ustalenia sprawcy (por. te art. 19 ust. 1 ustawy o Policji). Ustalanie i wykrycie mog¹ siê w praktyce z ³atwoœci¹ pokrywaæ i w gruncie rzeczy mo na zaryzykowaæ stwierdzenie, e czynnoœci operacyjno-rozpoznawcze maj¹ inny charakter prawny i inn¹ formê ni czynnoœci procesowe, ale cele obydwu rodzajów czynnoœci s¹ zbie ne. Jeœli przyjmiemy, e badania genetyczne mo na przeprowadzaæ w ramach czynnoœci operacyjnych niepodejmowanych w postêpowaniu sprawdzaj¹cym, to trochê niezrozumia³e wydaje siê rezygnowanie z nich na etapie sprawdzania faktów. Przeprowadzenie badañ genetycznych zawsze bêdzie wymaga³o udzia³u eksperta. Jeœli do takich badañ dochodzi w ramach czynnoœci operacyjnych, to nie mo na tu naturalnie mówiæ o dowodzie formalnym, jakim jest procesowy dowód z opinii bieg³ego. Operacyjna ekspertyza DNA mo e byæ jednak cenn¹ informacj¹ pozwalaj¹c¹ na skuteczn¹ weryfikacjê tych wiadomoœci, które s¹ podstaw¹ do stwierdzenia, czy istniej¹ wystarczaj¹ce podstawy do wszczynania postêpowania karnego czy te takich podstaw brak. Po wszczêciu postêpowania nale a³oby uzyskaæ ju dowód œcis³y i przeprowadziæ badania DNA z wykorzystaniem 15

opinii bieg³ego, skoro art. 307 2 k.p.k. zabrania wyraÿnie przeprowadzania dowodu z opinii bieg³ego, czyli dowodu œcis³ego. Wspomniany przepis ma na celu bezpoœrednie podkreœlenie tego, e postêpowanie sprawdzaj¹ce jest podejmowane przed wszczêciem procesu karnego i e zasadniczo nie powinno siê w nim przeprowadzaæ dowodów œcis³ych. Nie wyklucza to jednak wykonywania pozaprocesowych ekspertyz na potrzeby jeszcze nie organu procesowego, ale tylko organu œcigania. Zakaz prowadzenia dowodów œcis³ych w ramach czynnoœci sprawdzaj¹cych wynikaæ mo e tak e z tego, e zawiadomienie o pope³nieniu przestêpstwa i jego weryfikacja nie zawsze maj¹ miejsce przed w³aœciwym organem dla prowadzenia procesu karnego. Wprawdzie bardzo szerokie uprawnienia do prowadzenia postêpowania przygotowawczego ma Policja, ale z art. 311 2 i 3 wynika, e pewne sprawy zastrze one s¹ dla prokuratora, który w przypadkach okreœlonych w art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k. nawet nie mo e powierzyæ prowadzenia œledztwa Policji w ca³oœci. Badania genetyczne jednej osoby czy te jakiejœ grupy, zw³aszcza gdy s¹ podejmowane przed wszczêciem procesu karnego, mog¹ budziæ obawy o naruszanie gwarancji prawnych i swobód obywatelskich, takich jak ochrona danych osobowych, prawo do wolnoœci i nietykalnoœci cielesnej. W szczególnoœci mog¹ pojawiaæ siê w¹tpliwoœci, czy podejmowanie takich badañ jest uzasadnione w razie przeprowadzania badania wybranej grupy, w której poszukuje siê sprawcy przestêpstwa. Pojawia siê tu pytanie, czy nie dojdzie do nieuprawnionego testowania osób niewinnych. Nale a³oby przyjmowaæ, e badania genetyczne, które maj¹ pomóc ustaliæ sprawcê przestêpstwa i ewentualnie wyeliminowaæ osoby niemaj¹ce adnego zwi¹zku z tym przestêpstwem, s¹ jednak podejmowane w celu ochrony porz¹dku prawnego i d¹ ¹ do zapewnienia bezpieczeñstwa pañstwowego, publicznego oraz zapobiegania przestêpstwom, a tak e w celu ochrony praw innych osób. Takie cele dopuszcza³yby ingerencjê w prywatnoœæ osób nawet niezwi¹zanych z przestêpstwem dla celów wy³owienia z ich krêgu rzeczywistego sprawcy zdarzenia. Tak¹ ingerencjê uzasadnia chocia by art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci 5 oraz art. 8 Konstytucji RP 6. W sytuacjach gdy zachodzi potrzeba realizowania przewidzianych prawem zadañ dla dobra publicznego, czyli np. zwalczania i œcigania przestêpstw, odstêpstwa od ochrony danych osobowych przewiduje tak e ustawa o ochronie danych osobowych. Mo na do nich zaliczyæ informacje dotycz¹ce kodu genetycznego cz³owieka 7. Nale a³oby uznaæ, e okreœlone ustawowo zadania organów œcigania uzasadniaj¹ przeprowadzanie takich badañ tak e w ramach czynnoœci operacyjnych. Organy œcigania, okreœlaj¹c grupê osób, w stosunku do której przeprowadzaj¹ badania genetyczne w celu eliminacji, musz¹ kierowaæ siê racjonalnymi i przemyœlanymi kryteriami doboru tych osób. Nie mo e byæ w tym wypadku mowy o dowolnoœci i badaniu danych osób na oœlep, zupe³nie bez potrzeby. Te osoby s¹ traktowane jako osoby potencjalnie podejrzane, jako osoby podejrzewane, co do których chcemy przekonaæ siê, czy rzeczywiœcie maj¹ zwi¹zek z przestêpstwem. W trakcie dzia³añ operacyjnych mamy wiêc do czynienia z osob¹ podejrzan¹, czyli tak¹, o której mówi tak e kodeks postêpowania karnego. O osobie podejrzanej mo na mówiæ ju na etapie dzia³alnoœci operacyjnej, a nie dopiero po wszczêciu postêpowania karnego w fazie in rem. Osob¹ podejrzan¹ jest bowiem osoba, co do której brak jest elementu formalnego, czyli przedstawienia zarzutów, istnieje za to element faktyczny, jakim jest podejrzenie pope³nienia przestêpstwa. Jednak w przypadku dzia³añ operacyjnych chodziæ bêdzie o przeprowadzanie badañ DNA w celu identyfikacyjnym osoby (byæ mo e sprawcy przestêpstwa) w sytuacji, gdy ta to samoœæ jest w ogóle nieznana albo istnieje podejrzenie, e jest fa³szywa. Ze sformu³owañ, którymi pos³uguje siê ustawa o Policji w art. 15 ust. 1 pkt 3a, wynika, e pobranie od osób wymazu ze œluzówki policzków (na podstawie którego wykonuje siê przecie badania DNA) poza wypadkami okreœlonym w k.p.k. mo e nast¹piæ wy³¹cznie w stosunku do osób o nieustalonej to samoœci lub usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to samoœæ, a to znaczy, e takich badañ nie mo - na by³oby zarz¹dziæ wobec osób o znanej i prawdziwej to samoœci, mimo e s¹ co do nich podejrzenia o pope³nienie przestêpstwa. Literalne brzmienie tego przepisu ustawy o Policji wskazywa³oby wiêc, e grupowe testy eliminacyjne w celu wy³owienia sprawcy (sprawców) przestêpstwa, prowadzone wœród osób o znanej to - samoœci, by³yby niedopuszczalne w fazie dzia³añ operacyjnych. W tej sytuacji mo na by mieæ w¹tpliwoœci, czy ustawodawca nie post¹pi³ jednak zbyt restrykcyjnie i nie zawêzi³ w sposób nieuzasadniony podstaw tych badañ, tym bardziej e, jak ju wspomniano, nawet wyniki badañ genetycznych osób o nieustalonej to samoœci b¹dÿ usi³uj¹cych ukryæ sw¹ to samoœæ si³¹ rzeczy mog¹ potem wprost przyczyniaæ siê do ustalenia udzia³u w przestêpstwie. Dodaæ trzeba, e zgodnie z art. 21a ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy o Policji w bazie danych DNA gromadzi siê œlady nieznanych sprawców przestêpstw. Ustalenie profilu DNA w takim wypadku nastêpuje nie tylko w celu przekonania siê o to samoœci danej osoby, ale te potwierdzenia jej zwi¹zku z przestêpstwem. Warto jednak zaznaczyæ, e przepis ten wyraÿnie pozwala tylko na gromadzenie œladów genetycznych uzyskanych dziêki badaniom materia³u zabezpieczonego na miejscu przestêpstwa, nie wskazuje natomiast jasno na mo liwoœci pobierania materia³u do badañ porównawczych od osób. Na tle art. 15 ust. 1 pkt 3a i 3b ustawy o Policji mo na zauwa yæ jeszcze jedn¹ nieœcis³oœæ. Otó w przypadku osób ywych mowa jest wy³¹cznie o pobieraniu od nich do badañ wymazu ze œluzówki policzków (pkt 3a). W przypadku zw³ok ludzkich o nieustalonej to samoœci 16

zezwala siê na pobieranie do badañ materia³u biologicznego (pkt 3b). Jak wiadomo, ustalenie profilu DNA mo - liwe jest nie tylko na podstawie zabezpieczonego wymazu ze œluzówki policzków, ale te na podstawie materia³u biologicznego wystêpuj¹cego w innej postaci (krew, w³os, wydzieliny i wydaliny). Zastanawia zatem to, czy w ramach czynnoœci operacyjnych (poza wypadkami wskazanymi w k.p.k.) badania DNA osób ywych mog¹ nastêpowaæ jedynie na podstawie wymazu ze œluzówki policzków. A mo e nale a³oby omawian¹ regulacjê interpretowaæ w ten sposób, e na podstawie wymazu ze œluzówki policzków prowadzimy badania DNA w celach identyfikacyjnych, a na podstawie innego materia³u biologicznego (poniewa ustawa o Policji tego nie zabrania) mo emy prowadziæ takie badania w celu ustalania zwi¹zku danej osoby z przestêpstwem na podstawie ogólnego upowa nienia do prowadzenia czynnoœci operacyjnych zawartego w art. 14 ust. 1 ustawy o Policji, czy te komentowan¹ regulacjê prawn¹ nale a³oby odczytywaæ jako œwiadomy zamys³ ustawodawcy, który chcia³ ograniczyæ mo liwoœci prowadzenia badañ DNA poza procesem karnym w ramach czynnoœci operacyjnych? Podczas poszukiwania najw³aœciwszej interpretacji omawianych uregulowañ nale y tylko mieæ na uwadze fakt, e nieuprawniona jest wyk³adnia rozszerzaj¹ca. S³uszne równie mog¹ okazaæ siê obawy nadu yæ przy prowadzeniu badañ genetycznych osób na szersz¹ skalê w fazie operacyjnej, co przemawia³oby za ich ograniczeniem w tym etapie. Chocia w niniejszych rozwa aniach wspomniano ju, e mo na uznaæ, i dopuszczalna jest w œwietle aktów prawa miêdzynarodowego, Konstytucji RP i ustawy o ochronie danych osobowych ingerencja w sferê zasadniczych praw cz³owieka. Nie wolno nam zapominaæ, e art. 20 ust. 1 zezwala Policji na uzyskiwanie informacji, w tym tak e niejawnych, ich gromadzenie, sprawdzanie oraz przetwarzanie. Ust. 2 pkt 1 wspomnianego artyku³u dopuszcza w szczególnoœci pobieranie, przetwarzanie i wykorzystywanie zarówno w celach wykrywczych, jak i identyfikacyjnych danych osobowych, w tym danych odnosz¹cych siê do kodu genetycznego o niekoduj¹cych regionach genomu, dotycz¹cych osób podejrzanych o pope³nienie przestêpstw œciganych z oskar enia publicznego, nieletnich dopuszczaj¹cych siê czynów zabronionych przez ustawê jako przestêpstwa œcigane z oskar enia publicznego, osobach o nieustalonej to samoœci lub usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to samoœæ oraz o osobach poszukiwanych, tak e bez ich wiedzy i zgody 8. Omawiany przepis (który mówi o uzyskiwaniu i gromadzeniu czy pobieraniu informacji, przez co nale y rozumieæ tak- e gromadzenie i pobieranie od osoby materia³u biologicznego do badañ genetycznych) ma zatem szerszy zakres w porównaniu z art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b ustawy o Policji, poniewa pozwala na gromadzenie i wykorzystywanie œladów genetycznych, zastrzegaj¹c, e chodzi wy³¹cznie o niekoduj¹ce regiony genomu, poza procesem karnym w ramach czynnoœci operacyjnych nie tylko w celu ustalenia to samoœci danej osoby, ale tak e wykrycia jej zwi¹zku z przestêpstwem. W art. 20 ust. 2 mowa jest bowiem nie tylko o osobach o nieustalonej to samoœci lub usi³uj¹cych ukryæ to samoœæ oraz o osobach poszukiwanych, ale wprost o osobach podejrzanych i nieletnich dopuszczaj¹cych siê przestêpstw (trzeba przypomnieæ, e z osobami podejrzanymi mo emy mieæ do czynienia bardzo czêsto w ramach dzia³añ operacyjnych, gdy jeszcze brak jest dostatecznie uzasadnionego podejrzenia pope³nienia przez nie przestêpstwa pozwalaj¹cego przedstawiæ im zarzuty i postawiæ formalnie w procesowej roli podejrzanego). Wydaje siê wiêc, e pojawia siê istotna nieœcis³oœæ na gruncie jednej ustawy dotycz¹ca tego samego zagadnienia, czyli zakresu prowadzenia badañ genetycznych w ramach czynnoœci pozaprocesowych. K³opoty w interpretacji wskazanych przepisów ustawy o Policji sprawia dodatkowo fakt, e obydwa przepisy umieszczone s¹ w jednym rozdziale, który odnosi siê do zakresu uprawnieñ Policji. aden z nich nie zosta³ ujêty w przepisach ogólnych. Trudno wiêc logicznie uzasadniæ, który z nich jest wy³¹cznie przepisem ogólnym. Podobnie trudno jednoznacznie rozwi¹zaæ to, czy art. 21a 21e ustawy o Policji, które dotycz¹ bazy danych DNA i które zasadniczo s¹ zgodne z regulacj¹ zawart¹ w art. 15 ust. 1 pkt 3a i 3b ustawy o Policji (mówi¹ o gromadzeniu poza wypadkami wskazanymi w k.p.k. informacji dotycz¹cych osób o nieustalonej to samoœci lub usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to samoœæ, zw³ok ludzkich o nieustalonej to samoœci i o œladach nieznanych sprawców przestêpstw), nale y uznaæ za przepisy szczególne wobec art. 20 ustawy o Policji. Niewykluczone, e mo liwe by³oby przyjêcie, i art. 20 ustawy o Policji stwarza tylko ogólne podstawy do prowadzenia registratur (kartotek) policyjnych (mowa jest w nim bowiem nie tylko o gromadzeniu danych dotycz¹cych kodu genetycznego), a art. 21a 21e szczegó- ³owo normuj¹ prowadzenie jednej z tych registratur, któr¹ jest baza danych DNA. Nale a³oby jednak przyj¹æ, e podstawa ogólna prowadzenia bazy danych DNA te powinna byæ na tyle wyraÿnie okreœlona, aby interpretacja dwóch przepisów ogólnego i szczególnego nie prowadzi³a do tego, e jej wyniki s¹ diametralnie ró ne, wynik jednej interpretacji pozwala na badania genetyczne maj¹ce na celu powi¹zanie danej osoby z przestêpstwem w fazie dzia³añ pozaprocesowych (operacyjnych), a wynik drugiej dopuszcza na tym etapie tylko badania genetyczne osób w celu ich zidentyfikowania. Pytañ, na które trudno udzieliæ jednoznacznej odpowiedzi w œwietle obecnej regulacji prawnej, jest zbyt wiele, eby mo na by³o na d³u sz¹ metê pozostawiæ omawiane przepisy ustawy o Policji bez doprecyzowania. Normuj¹ one istotn¹ materiê i obecnie to brak klarownoœci oraz przejrzystoœci mo e sprzyjaæ ewentualnym nadu yciom. 17

Do zabezpieczenia œladów biologicznych w celu przeprowadzenia badañ genetycznych mo e dojœæ po faktycznym wszczêciu postêpowania w trybie art. 308 k.p.k. W 1 tego przepisu mowa jest m.in. o dokonywaniu oglêdzin, w razie potrzeby z udzia³em bieg³ego, a tak e o pobraniu od osoby podejrzanej krwi, w³osów i wydzielin organizmu. W trakcie oglêdzin miejsca zdarzenia mog¹ wiêc zostaæ ujawnione i zabezpieczone œlady biologiczne, nadaj¹ce siê do badañ genetycznych. Z kolei pobranie od osoby podejrzanej krwi, w³osów lub wydzielin organizmu dostarczy nam biologicznego materia³u porównawczego, na podstawie którego ustalimy profil DNA podejrzanego po to, by nastêpnie porównaæ go z profilem DNA œladów zabezpieczonych w trakcie oglêdzin. Czynnoœci dokonywane w trybie art. 308 k.p.k. maj¹ rangê dowodowych czynnoœci procesowych. Analiza œladów genetycznych przeprowadzona w ramach opinii bieg³ego 9 bêdzie zatem mia³a rangê dowodu œcis³ego. Czynnoœci procesowe w niezbêdnym zakresie mog¹ byæ podejmowane tylko w ci¹gu 5 dni od dnia pierwszej czynnoœci. Po ich dokonaniu nale y dope³niæ formalnoœci, czyli wydaæ postanowienie o wszczêciu dochodzenia b¹dÿ œledztwa, jeœli postêpowanie zamierza siê kontynuowaæ 10. W trwaj¹cym nadal postêpowaniu wykonana w trybie art. 308 1 k.p.k. ekspertyza genetyczna zachowuje rangê dowodu œcis³ego. Gdyby jednak okaza³o siê, e brak jest podstaw do dalszego prowadzenia postêpowania, to nale y je umorzyæ, jako e wczeœniej zosta³o niefortunnie wszczête. Opinia dotycz¹ca badañ genetycznych stanowi pe³nowartoœciowy dowód i mo e byæ wykorzystana, gdyby umorzone postêpowanie zosta³o podjête b¹dÿ wznowione na podstawie art. 327 k.p.k. Przy okazji omawiania czynnoœci niecierpi¹cych zw³oki warto zwróciæ uwagê na jeszcze jedn¹ kwestiê. Otó krótki czas, w jakim dozwolone jest podejmowanie tych czynnoœci, mo e nie wystarczyæ do ukoñczenia wszystkich czynnoœci zwi¹zanych ju z badaniami laboratoryjnymi zabezpieczonych w trybie art. 308 1 k.p.k. œladów biologicznych i wydaniem opinii genetycznej. Pojawia siê wiêc dylemat, jak potraktowaæ opiniê wydan¹ przez bieg³ego po up³ywie 5 dni przewidzianych na podejmowanie czynnoœci niecierpi¹cych zw³oki, ale w trakcie której badano œlady ujawnione i zabezpieczone jeszcze przed up³ywem tego terminu. Istota czynnoœci podejmowanych na podstawie art. 308 tkwi w tym, aby ujawniæ, zabezpieczyæ i utrwaliæ œlady i dowody przestêpstwa, które najczêœciej s¹ nara one na utratê, zniekszta³cenie lub zniszczenie, jeœli nie zostan¹ niezw³ocznie zabezpieczone. Przepis art. 308 1 k.p.k. rozró nia wyraÿnie œlady oraz dowody. Sam œlad okreœlany jest jako zmiana w obiektywnej rzeczywistoœci, jaka nast¹pi³a po zdarzeniu przestêpnym. Œlad ujawniony i zabezpieczony na miejscu zdarzenia nie musi stanowiæ od razu dowodu w rozumieniu k.p.k. potwierdzaj¹cego dan¹ relewantn¹ dla meritum sprawy karnej okolicznoœæ 11, jeœli nie bêdzie mo liwe na jego podstawie natychmiast po ujawnieniu ustalenie tej okolicznoœci maj¹cej znaczenie dla rozstrzygniêcia, a potrzeba bêdzie w tym celu przeprowadzenia przez bieg³ego badañ laboratoryjnych. Na podstawie ujawnionych na miejscu zdarzenia œladów biologicznych mo na oczywiœcie ustaliæ wiele ró nych istotnych dla meritum sprawy okolicznoœci, np. z po³o enia i kszta³tu plam krwi mo - na wyprowadzaæ wnioski o warunkach, w jakich œlady te powsta³y, czyli chocia by wysokoœci, z której spada³y na pod³o e, czy mechanizmu powstania obra eñ, faktu bronienia siê ofiary, drogi ucieczki sprawcy b¹dÿ miejsca przechowywania zw³ok. Bez przeprowadzenia ekspertyzy nie da siê jednak ustaliæ profilu DNA osoby, od której ujawnione œlady krwi pochodz¹. Zatem œlady biologiczne po ich ujawnieniu nie s¹ jeszcze dowodem genetycznym, choæ mog¹ s³u yæ jako dowód prowadz¹cy do potwierdzenia innych okolicznoœci. Czynnoœci podejmowane w trybie art. 308 1 k.p.k. pozwalaj¹ jednak na to, aby zabezpieczyæ œlady, a nie wymagaj¹ ju, by koniecznie przed up³ywem 5 dni ukoñczyæ ich badanie w warunkach laboratoryjnych, prowadz¹ce do uzyskania dowodu œcis³ego. Wydaje siê wiêc, e wydanie opinii genetycznej po up³ywie 5 dni, ale maj¹cej za przedmiot badanie œladów biologicznych zabezpieczonych przed up³ywem tego terminu nie pozbawia opinii rangi dowodu œcis³ego nawet wtedy, gdy postêpowanie zosta³o potem umorzone. Gdyby przed umorzeniem postêpowania przygotowawczego podjêtego wczeœniej w trybie art. 308 k.p.k. nie zdo³ano przeprowadziæ ekspertyzy, to w póÿniejszym podjêtym na nowo b¹dÿ wznowionym w trybie art. 327 k.p.k. postêpowaniu te zabezpieczone œlady biologiczne mo na poddaæ badaniom w ramach opinii bieg³ego, jeœli oczywiœcie uda siê przechowaæ ten materia³ biologiczny w stanie nadaj¹cym siê do badañ. Problem natomiast mo e pojawiæ siê w razie ujawnienia i zabezpieczenia tych œladów biologicznych, na których podstawie mo na prowadziæ badania genetyczne po up³ywie piêciodniowego terminu, pozwalaj¹cego na podejmowanie czynnoœci niecierpi¹cych zw³oki. Na tle art. 308 k.p.k. niejasne jest, jaki charakter ma ów termin. Z pewnoœci¹ nie jest to termin zawity, gdy nie jest on terminem do z³o enia œrodka zaskar enia, a ustawa wyraÿnie nie nadaje mu takiego charakteru. W doktrynie spotykamy siê ze stwierdzeniem, e termin ten ma charakter instrukcyjny 12. Jednak z drugiej strony zauwa a siê, e jego up³yw czyni bezskutecznym z mocy prawa wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów 13. Za tym, e jest to termin prekluzyjny, przemawia³by kontekst uregulowania, wskazuj¹cy na jego stanowczoœæ i ostatecznoœæ (w art. 308 3 u ywa siê zwrotu najpóÿniej w ci¹gu 5 dni, a art. 308 5 mówi o podejmowaniu czynnoœci w niezbêdnym zakresie tylko w ci¹gu 5 dni ), a na to, e termin ten mo - na zaliczyæ do grupy terminów instrukcyjnych, wskazywa³by fakt, i jest on krótki, kilkudniowy. Uznanie tego terminu za prekluzyjny bardziej 18

chroni interesy podejrzanego, poniewa utrzymywanie go przez bli ej nieokreœlony czas w niepewnoœci, czy rzeczywiœcie pozostanie w stanie podejrzenia, nie sprzyja realizacji zasady uczciwego procesu. Konsekwencje dyscyplinarne okazuj¹ siê niewystarczaj¹ce dla wymuszenia przestrzegania tego terminu przez organ procesowy. Z drugiej strony wyk³adnia celowoœciowa i logiczna nakazuje uznaæ ten piêciodniowy termin za instrukcyjny po to, eby z powodu jego przekroczenia niepotrzebnie nie traciæ cennego materia³u dowodowego i szansy na poci¹gniêcie sprawcy do odpowiedzialnoœci karnej, co zagra a³oby interesom pokrzywdzonego oraz ca³ego spo³eczeñstwa. Przecie jeœli jakieœ œlady zabezpieczono dopiero w szóstym dniu, licz¹c od chwili podjêcia pierwszej czynnoœci, to nie znaczy, e nie musia³a ju istnieæ wówczas groÿba ich utraty b¹dÿ zniszczenia. Taka groÿba jest realna w³aœnie chocia by w stosunku do œladów biologicznych. Mo e bowiem okazaæ siê, e jeœli z materia³u dowodowego wykluczone zostan¹ œlady biologiczne, poniewa zostanie przyjête, e zabezpieczono je po up³ywie piêciodniowego terminu prekluzyjnego, o którym mowa w art. 308 k.p.k., to nie bêdzie ju szansy ponownego zabezpieczenia w dalszym postêpowaniu takich œladów na miejscu zdarzenia, gdy uleg³y one bezpowrotnie zniszczeniu. Wobec braku jakichkolwiek œladów biologicznych na miejscu zdarzenia bêdzie brakowa³o materia³u, który by³by podstaw¹ badañ profilu DNA nadaj¹cego siê do porównania z profilem DNA, ustalonym na podstawie materia³u biologicznego pobranego od osoby podejrzanej. Rygorystyczne traktowanie tego piêciodniowego terminu jako prekluzyjnego mo e zatem przynieœæ wiêcej szkody ni po ytku. Uznawanie za bezskuteczne czynnoœci podjêtych po jego up³ywie uszczupla (zasadniczo na sta³e) materia³ dowodowy. Ochrona interesu podejrzanego nie mo e przecie prowadziæ do udaremniania procesu karnego, a do tego nieuchronnie prowadzi pozbawianie organu procesowego istotnych dowodów zabezpieczonych w trybie art. 308 k.p.k. z powodu up³ywu 5-dniowego terminu. Zreszt¹ bezwzglêdne traktowanie terminu wskazanego w art. 308 k.p.k. jako prekluzyjnego nie mo e te prowadziæ do takich kuriozalnych sytuacji, w których z powodu up³ywu 5 dni nie mo na wydaæ postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub umorzyæ postêpowania przygotowawczego. Lepszym rozwi¹zaniem bêdzie zatem nadanie temu terminowi charakteru instrukcyjnego, dyscyplinuj¹cego organ procesowy do szybkiego i sprawnego dzia³ania, a w konsekwencji korzystanie ze œladów uratowanych przed bezpowrotnym zniszczeniem. T. Grzegorczyk zauwa a, e niecierpi¹cy zw³oki charakter czynnoœci (mowa o nich w art. 308 k.p.k.) jako dzia³añ zabezpieczaj¹cych materia³ dowodowy przed gro ¹c¹ utrat¹ lub zniekszta³ceniem wyklucza siêganie po art. 192a k.p.k., który wolno stosowaæ dopiero w toku dalszego dochodzenia lub œledztwa 14. Wspomniano ju, e czynnoœci, które wolno podejmowaæ w trybie art. 308 1 k.p.k., wymienione s¹ przyk³adowo, a nie wyczerpuj¹co. Niektóre czynnoœci wyraÿnie wymieniono zarówno w art. 308 1, jak i w art. 192a k.p.k. Na przyk³ad w obydwu przepisach mówi siê o pobraniu w³osów. Ponadto w trybie art. 308 1 k.p.k. mo na pobraæ wydzieliny organizmu, a z kolei w art. 192a 1 k.p.k. zezwala siê na pobranie do badañ œliny, która nale y do wydzielin. W art. 308 1 k.p.k. mowa jest o podejmowaniu czynnoœci okreœlonych w art. 74 2 pkt 1 k.p.k., który to przepis zezwala m.in. na pobieranie odcisków, zaœ art. 192a 1 k.p.k. dopuszcza pobieranie odcisków daktyloskopijnych. Skoro art. 308 1 k.p.k. nie wyklucza podejmowania innych niewskazanych w nim czynnoœci wobec osoby podejrzanej, to mo na by³oby wykonaæ wobec takiej osoby tak e czynnoœci niewskazane w art. 308 1 k.p.k., a wymienione w art. 192a 1 k.p.k. Nale y jednak zwróciæ uwagê na to, e w takiej sytuacji musia³by zostaæ osi¹gniêty cel tych czynnoœci, o którym mowa w art. 308 1 k.p.k., czyli musia³yby one byæ podejmowane nie tylko w celach eliminacyjnych lub w celu ustalenia wartoœci dowodowej ujawnionych œladów, ale tak e w granicach koniecznych dla zabezpieczenia œladów i dowodów przed ich utrat¹, zniekszta³ceniem lub zniszczeniem. PRZYPISY 1 Z. Czeczot, T. Tomaszewski: Kryminalistyka ogólna, Wydawnictwo Comer, Toruñ 1999, s. 398; 2 D. Czaplicka, I. So³tyszewski: Zabezpieczanie œladów biologicznych na potrzeby badañ genetycznych i bazy DNA, [w:] Procesowo-kryminalistyczne czynnoœci dowodowe. Materia³y pokonferencyjne, red. M. Lisiecki i M. Zajder, Wydawnictwo Wy szej Szko³y Policji, Szczytno 2003, s. 23; 3 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tj. DzU z 2002, nr 7, poz. 58 ze zm. Nowela, która dotyczy art. 15 ust. 1, dokonana zosta³a przez ustawê z 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o Policji oraz ustawy Kodeks postêpowania karnego (DzU z 2005, nr 10, poz. 70); 4 W literaturze procesu karnego spotyka siê pogl¹d, zgodnie z którym w trybie art. 307 k.p.k. nie mo na podejmowaæ czynnoœci operacyjno- -rozpoznawczych, gdy podstaw¹ przeprowadzenia czynnoœci sprawdzaj¹cych jest kodeks postêpowania karnego, a ich celem jest spe³nienie zadania procesowego w postaci wykrycia faktów wskazuj¹cych na uzasadnione podejrzenie pope³nienia przestêpstwa lub te stwierdzenie okolicznoœci uzasadniaj¹cych odmowê wszczêcia œledztwa b¹dÿ dochodzenia. Jednoczeœnie wskazuje siê, e w ramach czynnoœci sprawdzaj¹cych mo na podj¹æ: rozpytanie osób, obserwacjê czy obejrzenie miejsca zdarzenia, oraz e czynnoœci sprawdzaj¹ce mog¹ przeplataæ siê z czynnoœciami operacyjnymi. (R.A. Stefañski: Kodeks postêpowania karnego. Komentarz, Tom II, pod red. Z. Gostyñskiego, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998, s. 52; T. Nowak, Sprawdze- 19

nie zawiadomienia o przestêpstwie, Nowe Prawo 1978, nr 4, s. 606). Jak siê wydaje, nale y przyj¹æ jednak, e sprawdzenie faktów w trybie art. 307 k.p.k. mo e bez przeszkód odbywaæ siê w drodze czynnoœci operacyjnych. Postêpowanie sprawdzaj¹ce, o którym mówi art. 307 k.p.k., podejmowane jest przed wszczêciem postêpowania karnego. W art. 307 2 k.p.k. wyraÿnie zastrzega siê, e nie wolno przeprowadzaæ takich czynnoœci jak zasiêganie opinii bieg³ego oraz innych czynnoœci wymagaj¹cych spisania protoko³u. Mo na zatem powiedzieæ, e zasadniczo zakazuje siê prowadzenia procesowych czynnoœci dowodowych. W trybie art. 307 k.p.k., zgodnie z 5 tego przepisu, Biblioteka Naukowa CLK KGP zaprasza czytelników do korzystania z bogatego księgozbioru, ostatnio uzupełnionego o cenne wydawnictwa. Dostępne są m.in.: J. Payne Encyclopedia of Forensic and Legal Medicine, t. I-IV R. Brunelle, R. Crawford Advances in the Forensic Analysis and Dating of Writing Ink T.C. Schelling Micromotives and Macrobehavior E.R. Menzel Fingerprints Detection with Lasers B. Fisher Techniques of Crime Scene Investigation J. Yinon Advances in Forensic Application of Mass Spectrometry A.M. Groyle Forensic Botany J. Almirall Analysis and interpretation of Fire Scene Evidence A. Beveridge Forensic Investigation of Explosions S. James Principles of Bloodstain Pattern Analysis W. Szeńczuk Toksykologia współczesna J. Wójcikiewicz Ekspertyza sądowa B. Hołyst (red.) Wielka encyklopedia prawa A. Mitas Biometria wybrane zagadnienia S. Zubański AFIS. Wybrane zagadnienia J. Bryk (red.) Skuteczność procesu wykrywczo-dowodowego obowiązki a uprawnienia organów ścigania D. Kaszubowski Organizacja poszukiwań osób zaginionych J. Koolman Biochemia ilustrowany przewodnik E. Pasage Genetyka przewodnik ilustrowany K. Łagoda Vademecum interwencji policyjnych T. Borzoł Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty przestępstwa kradzieży z włamaniem do mieszkań R. Włodarczyk Kryminalistyczne badania włosów ludzkich przy użyciu mikroskopu skaningowego dokonuje siê tak e sprawdzenia w³asnych informacji o przestêpstwie, a nie tylko uzyskanych w wyniku z³o enia zawiadomienia o pope³nieniu czynu zabronionego. W takim wypadku tym bardziej nale- y przyj¹æ, e organy œcigania podejmuj¹ w³aœnie czynnoœci operacyjno-rozpoznawcze, a nie procesowe. Dopóki formalnie nie zostanie wszczête postêpowanie karne, po prostu nie ma mo liwoœci, aby podj¹æ inne czynnoœci ni te, o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o Policji, czyli operacyjno-rozpoznawcze b¹dÿ administracyjno-porz¹dkowe, chyba e ustawa wyraÿnie dopuszcza wykonanie czynnoœci w trybie procesowym (chocia przed wszczêciem procesu), jakim jest przes³uchanie osoby zawiadamiaj¹cej o przestêpstwie w charakterze œwiadka art. 307 3 k.p.k. (Por. K. Marsza³, S. Stachowiak, K. Zgryzek: Proces karny, Wydawnictwo Volumen, Katowice 2003, s. 405; F. Prusak: Postêpowanie sprawdzaj¹ce w nowym k.p.k., Problemy Praworz¹dnoœci 1971, nr 2, s. 40 41; T. Grzegorczyk: Kodeks postêpowania karnego wraz z komentarzem do ustawy o œwiadku koronym, Zakamycze, Kraków 2004, s. 778); 5 DzU z 1993, nr 61, poz. 284, ze zm.; 6 DzU z 1997, nr 78, poz. 483; 7 Por. art. 23 ust. 1 pkt 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, tj. DzU z 2002, nr 101, poz. 926; 8 Por. W. Grzeszczyk: Problematyka wykorzystania analizy DNA w postêpowaniu karnym w œwietle przepisów ustawy z 17 grudnia 2004 r., Prokuratura i Prawo 2005, nr 4, s. 45 46; 9 Katalog czynnoœci wymienionych w art. 308 1 k.p.k. nie jest wyczerpuj¹cy. U yto tam bowiem zwrotu a zw³aszcza, co wskazuje, e wyliczenie czynnoœci ma charakter przyk³adowy. Mo liwe jest zatem przeprowadzanie dowodu z opinii bieg³ego genetyka; 10 W art. 308 1 k.p.k. wskazuje siê, e czynnoœci niecierpi¹ce zw³oki podejmuje siê jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczêciu œledztwa lub dochodzenia, co oznacza, e takie postanowienie po podjêciu tych czynnoœci musi zostaæ w koñcu wydane; 11 Sama nazwa dowód ma w postêpowaniu karnym charakter wieloznaczny, choæ za ka dym razem mieœci siê ona w podanym opisie. Por. T. Grzegorczyk, op.cit., s. 421; 12 R.A. Stefañski: Czynnoœci procesowe w niezbêdnym zakresie w nowym kodeksie postêpowania karnego, Wojskowy Przegl¹d Prawniczy 1998, nr 1 2, s. 54; 13 S. agodziñski: Odmowa wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów i jej prawnokarne skutki, Prokuratura i Prawo 1997, nr 4, s. 116; 14 T. Grzegorczyk: op.cit., s. 782. 20