GENERALNA DYREKCJA DRÓG KRAJOWYCH I AUTOSTRAD OGÓLNE SPECYFIKACJE TECHNICZNE D-. OCENA OZNAKOWANIA PIONOWEGO Warszawa 2012
SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 2. MATERIAŁY... 4 3. SPRZĘT... 4 4. TRANSPORT... 6 5. WYKONANIE ROBÓT... 6 6. KONTROLA JAKOŚCI ROBÓT... 11 7. OBMIAR ROBÓT... 11 8. ODBIÓR ROBÓT... 12 9. PODSTAWA PŁATNOŚCI... 12 10. PRZEPISY ZWIĄZANE... 12
D-... Ocena oznakowania pionowego 3 1.Wstęp 1.1 Przedmiot Specyfikacji Niniejsza Specyfikacja określa wymagania dotyczące wykonania badań - oceny stałych i tymczasowych drogowych znaków pionowych. 1.2. Zakres stosowania OST Ogólna specyfikacja techniczna (OST) stanowi obowiązującą podstawę opracowania szczegółowej specyfikacji technicznej (SST) stosowanej jako dokument przetargowy i kontraktowy przy zlecaniu i realizacji robót na drogach krajowych. Zaleca się wykorzystanie OST przy zlecaniu robót na drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych. 1.3 Zakres robót objętych OST Ustalenia zawarte w niniejszej specyfikacji dotyczą zasad prowadzenia i wykonywania badań związanych z oceną i odbiorem wykonanego oraz będącego w okresie gwarantowanej trwałości oznakowania pionowego. Specyfikacja obejmuje ocenę - diagnostykę właściwości techniczno eksploatacyjnych w zakresie wymagań dotyczących powierzchni odblaskowej drogowych znaków pionowych. Ocena oznakowania ma zapewnić właściwą widoczność znaków pionowych z odległości pozwalającej kierującemu pojazdem jego spostrzeżenie, odczytanie i prawidłową reakcję. Znaki drogowe pionowe są jednym z elementów wyposażenia drogi, bardzo istotnym dla zapewnienia bezpieczeństwa użytkowników ruchu drogowego. Podstawowym zadaniem oznakowania pionowego jest instruowanie i zarządzanie ruchem drogowym. Znaki drogowe powinny charakteryzować się następującymi cechami: - dobrą widocznością w dzień a zwłaszcza w nocy, w różnych warunkach atmosferycznych, - dobrą i jednoznaczną czytelnością przekazywanej treści, - odpowiednią trwałością. 1.4 Określenia podstawowe Ocena oznakowania pionowego określona metodologia badań diagnostycznych mająca na celu zbadanie właściwości techniczno eksploatacyjnych lic odblaskowych znaków i tablic drogowych tj. widoczności znaków, odblaskowości w dzień i w nocy oraz barw wykonanego lub będącego w trakcie gwarantowanej trwałości (gwarancji) oznakowania pionowego. Widoczność znaków właściwości zależne od typu i parametrów zastosowanej folii odblaskowej zapewniające widoczność znaku z odległości pozwalającej kierującemu pojazdem jego spostrzeżenie, odczytanie i prawidłową reakcję.
D-.. Ocena oznakowania pionowego 4 Barwa znaków - podstawowa właściwość techniczno eksploatacyjna znaków drogowych wyrażona przez współrzędne chromatyczności x,y oraz współczynnik luminacji β. Odblaskowość znaków podstawowa właściwość techniczno eksploatacyjna znaków drogowych wyrażona przez gęstość powierzchniową współczynnika odblasku R dla określonego kąta obserwacji i kąta oświetlenia dla standardowego źródła światła CIE typu A. Odblaskowość materiały odblaskowe znaków odbijające światło pochodzące z reflektorów pojazdu (lub z dowolnego źródła) z powrotem w kierunku świateł. Współczynnik odblasku R - stosunek współczynnika natężenia światła (RI) płaszczyzny odblaskowej do jej powierzchni), wyrażony w kandelach na luks na metr kwadratowy (cd/lx/m 2 ). Kąt obserwacji - kąt pomiędzy osią oświetlenia a osią obserwacji. Kąt oświetlenia - kąt pomiędzy osią oświetlenia a osią odbłyśnika. Luminancja wielkość fotometryczna będąca miarą natężenia oświetlenia padającego w danym kierunku. Opisuje ona ilość światła, które przechodzi lub jest emitowane przez określoną powierzchnię i mieści się w zadanym kącie bryłowym. Jest to miara wrażenia wzrokowego, które odbiera oko ze świecącej powierzchni (lampy samochodowe x odblaskowość x lokalizacja = luminancja) Współczynnik luminancji β parametr zapewniający czytelność znaków w sytuacji oświetlenia światłem słonecznym oraz eliminujący wszelkie refleksy światła od powierzchni znaku Współrzędne chromatyczności x,y wartości x,y punktów narożnych pól tolerancji barw Punktowy przyrząd pomiarowy (pomiar ręczny ) - urządzenie umożliwiające badania oznakowania pionowego znaków drogowych, takie jak:, retroreflektometr np. RetroSign (iluminat A, geometria +5 st/+0,33 st), reflektometr, spektometr, itp. do badania współczynnika odblasku R dla kąta oświetlenia 5 st, kata obserwacji 0,33 st zgodnie z wymaganiami określonymi w tabeli nr..; miniscan np. Miniscan (iluminat D65, geometria 45 / 0 ), spektrokolorymetr, spektrofotometr, kolorymetr itp. do badania barw mierzące wartości współrzędnych chromatyczności (x,y) oraz wartości współczynnika luminacji β w przypadku oświetlenia standardowym iluminatem D 65 i pomiaru w geometrii 45/0 zgodnie z wymaganiami określonymi w tabeli nr... Mobilne urządzenie pomiarowe (pomiar automatyczny ciągły) odpowiednie urządzenie do badań w sposób ciągły pionowych znaków drogowych składające się zasadniczo z trzech elementów: (1) Systemu mobilnego dla danych i akwizycji obrazu (samochód, kamery itp.)
D-... Ocena oznakowania pionowego 5 (2) Oprogramowania do badań oraz pozycjonowania (w tym GNSS) (3) Oprogramowania do zarządzania i analizy Metodyka badania oznakowania pionowego urządzeniem mobilnym powinna jak najbardziej odpowiadać rzeczywistej percepcji kierujących pojazdami w warunkach drogowych w nocy, przy oświetleniu oznakowania reflektorami pojazdu. Urządzenia pomiarowe w tej metodzie powinny rejestrować znaki drogowe z pozycji kierującego pojazdem. 2. Materiały nie dotyczy 3. Sprzęt 3.1 Sprzęt używany do oceny oznakowania pionowego powinien być zgodny z wymaganiami producenta i wytycznymi. 3.2 Należy używać sprzętu do pomiaru odblaskowości, który jest skalibrowany, i w pełni sprawny. 3.3 Używany sprzęt musi posiadać homologację. Zasady i sposób homologowania zostały określone w załączniku nr 1 do niniejszej specyfikacji. 3.4 Od producenta wymagany jest certyfikat dokładności pomiaru nie starszy niż jeden rok od rozpoczęcia badań dla każdego ręcznego miernika odblaskowości i/lub barw oraz dla każdego urządzenia mobilnego. 3.5 Każde urządzenie mobilne musi spełniać następujące uwarunkowania: - powinno być zdolne do wykonywania badań przy prędkościach dopuszczalnych na drodze, w tym na autostradach i drogach ekspresowych, z tolerancją prędkości pomiarów ± 10 km/h, - nie może oślepiać innych uczestników ruchu na drodze, - powinno posiadać kalibrację chromatyczną, geometryczną i fotometryczną, - w przypadku gdy posiada ono sterowany i zautomatyzowany system oświetlenia powinno ono stosować źródła światła A, - czułość spektralna kamery powinna być zgodna ze standardem CIE, - pomiary temperatury i wilgotności powinny być zsynchronizowane ze zrobionymi zdjęciami, - pomiar nie może wymagać zamknięcia pasa (ów) ruchu. 3.6 Urządzenia do pomiarów mobilnych odblaskowości i barw muszą posiadać GNSS lub możliwość zsynchronizowanego podłączenia GNSS do niego. Muszą one rejestrować każdą lokalizację znaku i odczyty odblaskowości i/lub barwy przy pomocy GNSS. Dla pomiarów wykonywanych na drodze rządzeniami punktowymi muszą być również określane lokalizacje GPS lub GNS.
D-.. Ocena oznakowania pionowego 6 Do fotografowania każdego znaku muszą być używane kolorowe aparaty cyfrowe o rozdzielczości co najmniej 640 na 480 pikseli. 4. Transport, przenoszenie i składowanie 4.1 Transport urządzeń i osprzętu, jak i całego zestawu pomiarowego do badań diagnostycznych znaków drogowych powinien odbywać się zgodnie z zaleceniami producenta i środkami transportowymi w sposób uniemożliwiający ich przesuwanie się w czasie transportu oraz uszkodzenie. 5. Wykonanie robót nie dotyczy 6. Kontrola jakości - ocena oznakowania pionowego 6.1 Wymagania wobec oznakowania pionowego 6.1.1 Wymagania ogólne Lica znaków drogowych przednia część znaku - powinny spełniać wymagania fotometryczne i kolorymetryczne w zakresie odblaskowości i barw. Wartości współrzędnych chromatyczności x, y wyznaczających punkty narożne pól tolerancji barwnych dla poszczególnych typów folii odblaskowych typu 1, typu 2: folia z kulkami szklanymi lub pryzmatyczna lub typu 3: folia pryzmatyczna - oraz powłok kryjących wraz z wartościami współczynników luminancji β dla znaków nowych zostały podane w tabelach 5 i 6. Minimalne wartości gęstości powierzchniowej współczynnika odblasku dla folii odblaskowych typu 1 i 2 naniesionych na lica znaków nowych zostały określone w tabelach 2 i 3. Dla folii pryzmatycznych obowiązują wymagania jak dla folii typu 2. Folie odblaskowe wszystkich typów tj. użyte do wykonania lic znaków powinny spełniać odpowiednie wymagania. Trwałość znaku powinna być co najmniej równa trwałości zastosowanej folii. Minimalne okresy trwałości powinny wynosić dla znaków z folią typu 1-7 lat, z folią typu 2-10 lat, z folią pryzmatyczną - 10 lat W zależności od typu folii odblaskowej użytej do wykonania lica znaku wymagane współczynniki odblasku R' dla znaków używanych w całym okresie ich gwarantowanej trwałości zostały określone w tabeli 3. Widoczność znaków - dla zapewnienia widoczności znaku z odległości pozwalającej kierującemu pojazdem jego spostrzeżenie, odczytanie i prawidłową reakcję, do wykonania lic znaków należy stosować materiały odblaskowe.
D-... Ocena oznakowania pionowego 7 6.1.2. Wymagane wartości odblaskowości znaków Minimalna początkowa wartość współczynnika odblasku R (cd lx -1 m -2 ) znaków odblaskowych, zmierzona zgodnie z procedurą zawartą w CIE No. 54 [], używając standardowego iluminanta A, powinna spełniać odpowiednio wymagania podane w tablicy 1. Współczynnik odblasku R dla wszystkich kolorów drukowanych, z wyjątkiem białego, nie powinien być mniejszy niż 70 % wartości podanych w tablicy 2 dla znaków z folią typu 1 lub typu 2, zgodnie z publikacją CIE No 39.2 []. Folie odblaskowe pryzmatyczne (typ 3) powinny spełniać wymagania dla folii typu 2 lub zwiększone wymagania postawione w aprobacie technicznej dla danej folii. W przypadku oświetlenia standardowym iluminantem D 65 i pomiaru geometrii 45/0 współrzędne chromatyczności i współczynnik luminacji β powinny być zgodne z wymaganiami podanymi w tablicach 1 i 2
D-.. Ocena oznakowania pionowego 8 Tablica 1. Wymagania dla współczynnika luminancji β i współrzędnych chromatyczności x, y oraz współczynnika odblasku R Lp. Właściwości Jednostki Wymagania Współczynnik odblasku R (kąt cd/m 2 lx typ 1 typ 2 oświetlenia 5, kąt obserwacji 0,33 ) dla folii: - białej 50 180 - żółtej 35 120 - czerwonej 10 45 - zielonej 7 21 - niebieskiej 2 14 - brązowej 0,6 8 - pomarańczowej 20 65 - szarej 30 90 2 Współczynnik luminancji β i - typ 1 typ 2 współrzędne chromatyczności x, y *) dla folii: - białej β 0,35 β 0,27 - żółtej β 0,27 β 0,16 - czerwonej β 0,05 β 0,03 - zielonej β 0,04 β 0,03 - niebieskiej β 0,01 β 0,01 - brązowej 0,09 β 0,03 0,09 β 0,03 - pomarańczowej β 0,17 β 0,14 - szarej 0,18 β 0,12 0,18 β 0,12 *) współrzędne chromatyczności x, y w polu barw według tablicy 2 wee
D-... Ocena oznakowania pionowego 9 Tablica 2. Współrzędne punktów narożnych wyznaczających pola barw Barwa folii Współrzędne chromatyczności punktów narożnych wyznaczających pole barwy (źródło światła D 65, geometria pomiaru 45/0 ) 1 2 3 4 Biała x 0,355 0,305 0,285 0,335 y 0,355 0,305 0,325 0,375 Żółta typ 1 folii x 0,522 0,470 0,427 0,465 y 0,477 0,440 0,483 0,534 Żółta typ 2 folii x 0,545 0,487 0,427 0,465 y 0,454 0,423 0,483 0,534 Czerwona x 0,735 0,674 0,569 0,655 y 0,265 0,236 0,341 0,345 Niebieska x 0,078 0,150 0,210 0,137 y 0,171 0,220 0,160 0,038 Zielona x 0,007 0,248 0,177 0,026. y 0,703 0,409 0,362 0,399 Brązowa x 0,455 0,523 0,479 0,558 y 0,397 0,429 0,373 0,394 Pomarańczowa x 0,610 0,535 0,506 0,570 y 0,390 0,375 0,404 0,429 Szara x 0,350 0,300 0,285 0,335 y 0,360 0,310 0,325 0,375 6.1.3 Wymagania przy zamoczeniu folii i przy działaniach zawiesiny solnej Zmiany współczynnika odblasku R przy zamoczeniu folii: pozostaje 90% wartości współczynnika odblasku R (tablica 1, pkt 1, kolumna 4). Współczynnik odblasku R po 2 cyklach działania zawiesiny solnej: pozostaje 90% wartości współczynnika odblasku R (tablica 1, pkt 1, kolumna 4). Współczynnik luminancji β i współrzędne chromatyczności x, y po 2 cyklach działania zawiesiny solnej: pozostaje 90% wartości współczynnika luminancji β (tablica 1, pkt 2, kolumna 4).
D-.. Ocena oznakowania pionowego 10 6.1.4. Wymagane wartości odblaskowości znaków w okresie ich gwarantowanej trwałości W znakach nowych na każdym z fragmentów powierzchni znaku o wymiarach 4 x 4 cm nie może występować więcej niż 0,7 lokalnych usterek (załamania, pęcherzyki) o wymiarach nie większych niż 1 mm w każdym kierunku. Niedopuszczalne jest występowanie jakichkolwiek zarysowań powierzchni znaku. Na znakach w okresie gwarancji, na każdym z fragmentów powierzchni znaku o wymiarach 4 x 4 cm dopuszcza się do 2 usterek jak wyżej, o wymiarach nie większych niż 1 mm w każdym kierunku. Na powierzchni tej dopuszcza się do 3 zarysowań o szerokości nie większej niż 0,8 mm i całkowitej długości nie większej niż 10 cm. Na całkowitej długości znaku dopuszcza się nie więcej niż 5 rys szerokości nie większej niż 0,8 mm i długości przekraczającej 10 cm - pod warunkiem, że zarysowania te nie zniekształcają treści znaku. Na znakach w okresie gwarancji dopuszcza się również lokalne uszkodzenie folii o powierzchni nie przekraczającej 6 mm 2 każde - w liczbie nie większej niż pięć na powierzchni znaku małego lub średniego, oraz o powierzchni nie przekraczającej 8 mm 2 każde - w liczbie nie większej niż 8 na każdym z fragmentów powierzchni znaku dużego lub wielkiego (włączając znaki informacyjne) o wymiarach 1200 x 1200 mm. Uszkodzenia folii nie mogą zniekształcać treści znaku - w przypadku występowania takiego zniekształcenia znak musi być bezzwłocznie wymieniony. W znakach nowych niedopuszczalne jest występowanie jakichkolwiek rys, sięgających przez warstwę folii do powierzchni tarczy znaku. W znakach eksploatowanych istnienie takich rys jest dopuszczalne pod warunkiem, że występujące w ich otoczeniu ogniska korozyjne nie przekroczą wielkości określonych poniżej. W znakach eksploatowanych dopuszczalne jest występowanie co najwyżej dwóch lokalnych ognisk korozji o wymiarach nie przekraczających 2,0 mm w każdym kierunku na powierzchni każdego z fragmentów znaku o wymiarach 4x4 cm. W znakach nowych oraz w znakach znajdujących się w okresie wymaganej gwarancji żadna korozja tarczy znaku nie może występować. 6.2. Wykonywanie oceny - diagnostyki oznakowania pionowego 6.2.1. Badanie oznakowania pionowego metodą punktową (ręczną) Badania współczynnika odblasku przeprowadza się przy pomocy sprzętu przenośnego jak retroreflektometr, reflektrometr itp. i polega na Badania w zakresie barw i współczynnika luminancji przeprowadza się przy pomocy sprzętu przenośnego jak miniscan, spektrokolorymetr itp. i polega na.. Należy wykonywać, co najmniej cztery odczyty na jeden znak. Każdy z czterech odczytów ma zostać dokonany na każdej ćwiartce znaku. Wynikiem badań jest średnia arytmetyczna z 4 pomiarów. Pomiar należy wykonywać na czystej, suchej powierzchni znaku.
D-... Ocena oznakowania pionowego 11 6.2.2. Badanie oznakowania pionowego metodą mobilną (automatyczną) Badania wykonuje się urządzeniami mobilnymi samochodowymi przystosowanymi do pomiarów automatycznych oznakowania pionowego. Zastosowane urządzenie mobilne, musi być zdolne do dokonywania pomiarów odblaskowości i/lub barw znaków drogowych montowanych po prawej i lewej stronie drogi i na bramownicach, przy prędkościach obowiązujących dla danej klasy dróg, w tym również na autostradzie. Powinno ono wykonywać pomiary przy użyciu nie rażącego źródła światła w zakresie widzialnym, w zakresie długości fal od 380 do 780 nm, jednocześnie podczas zbierania danych musi mierzyć otaczające oświetlenie w pionie i poziomie. Krzywa reakcji z kamer powinna być odpowiednikiem ludzkiego oka. Należy dokonywać pomiarów tylko przy suchej powierzchni znaków. 6.2.3. Wymagania jakościowe znaków Powierzchnia licowa znaku powinna być równa, gładka, bez rozwarstwień, pęcherzy i odklejeń na krawędziach. Pomiędzy tarczą znaku a licem nie powinno być pęcherzy powietrza ani cząstek stałych: lico całą swą powierzchnią powinno przylegać do tarczy znaku. Na powierzchni mogą występować w obrębie jednego pola średnio nie więcej niż 0,7 błędów na powierzchni (kurz, pęcherze) o wielkości najwyżej 1 mm. Rysy nie mają prawa wystąpić. Sposób połączenia folii z powierzchnią tarczy znaku powinien uniemożliwiać jej odłączenie od tarczy bez jej zniszczenia. Lica znaków wykonane drukiem sitowym powinny być wolne od smug i cieni.powłoka lakiernicza w kolorze RAL 7037 na tylnej stronie znaku powinna być równa, gładka bez smug i zacieków. Sprawdzenie polega na ocenie wizualnej. 7. Kontrola jakości robót nie dotyczy 8. Obmiar robót nie dotyczy 9. Odbiór robót nie dotyczy 10. Podstawa płatności nie dotyczy 11. Przepisy i normy związane 1. PN-EN 12899-1:2010 Stałe, pionowe znaki drogowe Część 1: Znaki stałe 2. PN-EN 12899-4:2008 Stałe, pionowe znaki drogowe Część 4: Zakładowa kontrola produkcji (oryg.) 3. PN-EN 12899-5:2008 Stałe, pionowe znaki drogowe Część 5: Wstępne badania typu (oryg.) 4. EN 12665: 2002 Light and lighting Basic terms and criteria for specifying lighting requirements
D-.. Ocena oznakowania pionowego 12 5. EN 13032-1 Light and lighting Measurement and presentation of photometric data of lamps and luminaries Part 1: Measurement and file format 6. CIE No 54.2 Retroreflection definition and measurement (Powierzchniowy współczynnik odblasku definicja i pomiary) 7. CIE 15 Colorimetry 8. CIE Retroreflection Definition and measurement 9. CIE 74 Road signs 10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003r. w sprawie szczegółowych warunkach technicznych dla znaków i sygnałów drogowych pionowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach - Załącznik nr 1 Szczegółowe warunki techniczne dla znaków drogowych pionowych i warunki ich umieszczania na drogach (Dz. U. nr 220, poz. 2181 z późn. zmianami). 11. Stałe i odblaskowe znaki drogowe i urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego Zalecenia IBDiM do udzielania aprobat technicznych nr Z/2005-03-009, Zeszyt 67 IBDiM 2005