SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI

MINISTER ZDROWIA SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH W ROKU 2009. WARSZAWA, 2010

Realizacja Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych na podstawie ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1200 z późn. zm.) rozpoczęła się z dniem 1 stycznia 2006 r. Główne cele Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych, to przede wszystkim: zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory; osiągnięcie średnich europejskich wskaźników w zakresie wczesnego wykrywania nowotworów; Zgodnie z ustawą z dnia 1 lipca 2005r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, w ramach programu podejmuje się działania dotyczące w szczególności: rozwoju profilaktyki pierwotnej nowotworów złośliwych, w tym zwłaszcza zależnych od palenia tytoniu i niewłaściwego żywienia; wdrożenia populacyjnych programów wczesnego wykrywania, a w szczególności raka szyjki macicy, piersi, jelita grubego oraz wybranych nowotworów u dzieci; zwiększenia dostępności do metod wczesnego rozpoznawania oraz wdrożenia procedur zapewnienia jakości diagnostyki i terapii nowotworów; standaryzacji procedur leczenia napromienianiem; uzupełnienia oraz wymiany wyeksploatowanych urządzeń do radioterapii i diagnostyki nowotworów; upowszechnienia metod leczenia skojarzonego; rozwoju i upowszechniania współczesnych metod rehabilitacji chorych, ograniczania odległych następstw leczenia oraz opieki paliatywnej w onkologii; rozwoju i upowszechnienia nauczania onkologii w kształceniu przed i podyplomowym lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych i przedstawicieli innych zawodów medycznych; poprawy działania systemu zbierania danych o stopniu zaawansowania nowotworów; upowszechniania wiedzy w społeczeństwie na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznawania i leczenia nowotworów. Zgodnie z przepisami cytowanej ustawy, podstawowym trybem wyboru realizatorów jest konkurs ofert, przeprowadzany przez ministra właściwego do spraw zdrowia. W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2009 realizowanych było 17 zadań. Realizatorzy zostali wybrani w drodze postępowania konkursowego (w większości na 2009 r.). Na realizację programu zostało zawartych 365 umów. Plan wydatków przeznaczonych na realizację Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2009 wynosił 250 000 000 zł (w tym: 183 446 386 zł środki majątkowe i 66 553 614 zł środki bieżące). W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych realizatorzy ww. programu wykorzystali środki w wysokości 244 637 602,62 zł, w tym: - 207 465 807,67 zł wydatkowane do końca grudnia 2009 r., - 37 154 424,95 zł wypłacone realizatorom w roku 2009 w ramach zobowiązań z realizacji umów za rok 2008, 2

- 17 370,00 zł - wypłacone realizatorom w roku 2010 w ramach zobowiązań z realizacji umów za rok 2009. Kwota w wysokości 5 379 767,38 zł nie została wykorzystana w 2009 r., gdyż: w trybie postępowań konkursowych nie zostały wyłonieni realizatorzy ze względu na brak korzystnych ofert, jednostki dokonując zakupu sprzętu w trybie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655, z późn. zm.) uzyskały korzystne warunki finansowe ofert. Zgodnie z obowiązującym w roku 2009 art. 7 ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, planowane nakłady na realizację działań profilaktycznych z zakresu wczesnego wykrywania chorób nowotworowych musiały stanowić 10% ogólnej wartości środków przeznaczonych na program. W roku 2009 na profilaktykę zostało przeznaczonych 31 701 638,40 zł z budżetu ministra właściwego do spraw zdrowia, nie licząc środków, które przeznaczył Narodowy Fundusz Zdrowia na realizację programów profilaktycznych w dziedzinie onkologii. Realizowane w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych zadania można przyporządkować do 5 grup: I. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów (poz. 1-5). II. Programy inwestycyjne (poz. 6-8). III. Programy edukacyjne (poz. 9-11). IV. Programy poprawy jakości diagnostyki i leczenia nowotworów (poz. 12-15). V. Pozostałe programy (poz. 16-17). Zadania przyjęte do realizacji w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2009 były pozytywnie zaopiniowane przez Radę do Spraw Zwalczania chorób Nowotworowych organ opiniodawczo doradczy Ministra Zdrowia w sprawach programu. Powołany na podstawie ww. ustawy. Zgodnie z Uchwałą Nr 19/2009 Rady Ministrów z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie harmonogramu zadań wykonywanych w ramach programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych w roku 2009 oraz kierunków realizacji zadań tego programu na lata 2010 i 2011 realizowane były następujące zadania. Lp. Tytuł zadania Str. I. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów 1. Prewencja pierwotna nowotworów. 5 2. Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. 3. Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi. 10 4. 5. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Program opieki nad rodzinami wysokiego, genetycznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe, w tym: 7 12 14 3

5.1. 5.2. II. Moduł 1 Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika. Moduł 2 Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy. Programy inwestycyjne 6. Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów. 17 7. Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii. 8. Tomografia Pozytonowa (PET) budowa sieci ośrodków (PET). 19 III. 9. 10. 11. IV 12. Programy edukacyjne Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej jednodniowe minimum onkologiczne. Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym. Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich uczelniach prowadzących kierunek lekarski. Programy poprawy jakości diagnostyki i leczenia nowotworów Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii. 13 Programy poprawy jakości diagnostyki leczenia nowotworów u dzieci 25 Ograniczenie niepełnosprawności u dzieci leczonych z powodu 13.1. nowotworów złośliwych kości. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u 13.2. dzieci. 13.3. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci. 27 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych 13.4. chłoniaków złośliwych u dzieci. Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i 13.5. kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci. Wdrożenie programu oceny jakości życia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży 13.6. po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym. 14. Program doskonalenia diagnostyki i leczenia białaczek u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z European Leukemia Net. 15. Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych. 34 V. Pozostałe programy 16. Program rozwoju opieki paliatywnej. 35 17. Poprawa działania systemu zbierania danych o stopniu zaawansowania nowotworów. 14 16 17 20 21 22 23 25 26 28 29 30 32 36 4

I. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów (poz. 1-5) Ad. 1. Prewencja pierwotna nowotworów. Nowotwory stanowią jeden z najpoważniejszych, co do skali i złożoności, problemów z punktu widzenia zdrowia publicznego w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (UE). Skuteczne zapobieganie zgonom z powodu nowotworów złośliwych wymaga, poza poszukiwaniem bardziej skutecznych metod leczenia różnych postaci tej choroby, opracowania programów profilaktyki pierwotnej zmierzających do ograniczenia zachorowań. Jest to szczególnie ważne w obliczu trudności i kosztów procesu leczenia tych chorób oraz istniejących barier w dostępie do wysokospecjalistycznych metod terapii. Wokół problemu raka funkcjonuje w społeczeństwie wiele stereotypów i sprzecznych obiegowych przekonań, często panuje dezorientacja odnośnie do rzeczywistych przyczyn możliwości zapobiegania chorobom. Świadomość polskiego społeczeństwa, w tym zakresie musi zostać przebudowana poprzez dostarczenie rzetelnej, uporządkowanej wiedzy na temat rzeczywistych czynników przyczynowych powstawania nowotworów oraz wpływu czynników stylu życia na ryzyko zachorowania. Jednym z podstawowych wyzwań na najbliższe lata dla Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych jest radykalna poprawa stanu edukacji społeczeństwa polskiego, w tym także środowisk medycznych, w zakresie profilaktyki i zdrowego stylu życia oraz programów wczesnego rozpoznawania nowotworów, przede wszystkim w lokalizacjach nowotworowych uznawanych za priorytetowe dla strategii zwalczania raka w Polsce (tj. raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego). I. Cele zadania Edukacja społeczeństwa w kierunku popularyzacji postaw prozdrowotnych poprzez upowszechnienie Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, organizację kampanii medialnych, edukacyjnych i interwencyjnych. II. Opis programu działań Realizatorem programu wybranym w roku 2009 było Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie. Program przewidywał działania o zasięgu ogólnopolskim i regionalnym, obejmujące możliwie szerokie spektrum odbiorców (w tym organizacje społeczno-zawodowe, szkolnictwo) i wykorzystanie dla upowszechnienia wiedzy o przyczynach i możliwościach zapobiegania zachorowaniom na nowotwory wszystkich dostępnych mediów, w szczególności prasę, telewizję, internet, obejmujące: Działalność wydawniczą Wydanie wersji dla dzieci i młodzieży Kodeksu walki z rakiem, Opracowanie, druk i kolportaż: ulotek, plakatów, kalendarzy, Produkcja i kolportaż innych narzędzi promujących zachowania prozdrowotne, zdrowy styl życia. Współpracę z mediami kampanie medialne Organizacja konferencji prasowych, Organizacja warsztatów dla dziennikarzy, Opracowanie materiałów dla dziennikarzy, Programy telewizyjne i radiowe, 5

Prowadzenie strony internetowej, aktualizacja informacji o Programie Organizację populacyjnych kampanii zdrowotnych, w tym działań edukacyjnych i interwencyjnych mających na celu przybliżenie idei i wdrożenie Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, z włączeniem do realizacji Programu organizacji pozarządowych, samorządowych. Działania na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej na działanie rakotwórczych substancji zawartych w dymie tytoniowym. Przeprowadzenie badania w dorosłej populacji Polski nt. wybranych, związanych ze stylem życia czynników ryzyka i czynników ochronnych nowotworów złośliwych oraz innych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie tytoniu. Przygotowanie materiałów i szkolenie lekarzy w zakresie wdrażania zapisów Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, w szczególności leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu. Działania na rzecz optymalizacji diety, szczególnie wzrostu częstości spożywania warzyw i owoców w polskiej populacji. Prowadzenie ogólnopolskich telefonicznych medycznych konsultacji mających na celu zachęcić i pomóc palaczom tytoniu porzucenie nałogu. III. Nakłady finansowe na realizację programu: W roku 2009 na realizację programu wykorzystano kwotę w wysokości 1 500 000 zł (100% planu). IV. Efekty realizacji programu. Wydrukowanie i rozpowszechnienie 100 tys. egz. wersji rozszerzonej Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Kodeks rozesłano m.in. do wszystkich Stacji Sanitarno- Epidemiologicznych w Polsce, rektorów uczelni medycznych w Polsce, posłów i senatorów RP, bibliotek, izb lekarskich na terenie kraju. Ministra Zdrowia i dyrektorów departamentów Ministerstwa, dyrektorów regionalnych centrów onkologii w Polsce, dyrektorów klinik Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Opracowanie, wydrukowanie i kolportaż komiksów dla dzieci 135 tys. egz. i dorosłych 63 tys. egz. Kodeks zdrowego życia. Przygotowanie i emisja spotu Kodeks walki z rakiem. Aktualizowanie na bieżąco informacji o programie na stronie internetowej www.kodekswalkizrakiem.pl Przygotowanie informacji i materiałów oraz narzędzi mających na celu pomoc w rzuceniu palenia. Kontynuowanie działań na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej na działanie rakotwórczych substancji zawartych w dymie tytoniowym poprzez: Zorganizowanie obchodów Światowego dnia bez tytoniu 31 maja 2009r. Zorganizowanie w dniu 6 września 2009 r. Parady zdrowego życia - akcja z okazji lokalnych dożynek w Nadarzynie koło Warszawy. Organizacja Światowego Dnia Rzucania Palenia - 19 listopada na Pl. Konstytucji w Warszawie, działania adresowane były do wszystkich osób palących, które poszukiwały specjalistycznej pomocy w rzucaniu palenia oraz porad związanych ze zdrowym trybem życia. Obchodom towarzyszyło hasło Tytoniowe ostrzeżenia zdrowotne", które zostało wybrane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) na temat przewodni akcji. Obchody Światowego Dnia Rzucania Palenia wsparły media: 6

TVP 1: Kawa czy herbata. TVP 2: Pytanie na śniadanie, TVP INFO oraz TVP Polonia. Informacje na temat akcji pojawiły się także w: TVP Warszawa: Telewizyjnym Kurierze Warszawskim, TVP 1: Wiadomości, Polsacie: Wydarzenia, Polskim Radiu - IAR, Radiu Eska, Radiu Puls i Radiu Zet, Trójce Polskiego Radia, Radiu Warszawa 106, 2 FM oraz Telewizji Trwam: Informacje dnia, PAP. Działania na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej, a zwłaszcza dzieci i młodzieży, na działanie rakotwórczych substancji i zawartych w dymie tytoniowym. Opracowanie i upowszechnianie katechez na temat palenia tytoniu. Działania na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej. IV edycja konkursu Rzuć palenie razem z nami" w stołecznym garnizonie Policji. Prowadzenie ogólnopolskich telefonicznych medycznych konsultacji mających na celu wdrażanie zapisów Kodeksu, w tym pomóc palaczom tytoniu w porzuceniu nałogu. Organizacja XII Konferencji Naukowej im. Prof. Franciszka Venuleta Tytoń albo Zdrowie. Zorganizowanie szkolenia dla lekarzy w zakresie leczenia zespołu uzależnień od tytoniu w Krakowie dnia 14 listopada 2009 r., które miało na celu przygotowanie lekarzy do podjęcia leczenia swoich pacjentów uzależnionych od tytoniu. Organizacja regionalnych kampanii zdrowotnych, akcje edukacyjno-interwencyjne we wszystkich województwach naszego kraju. Ad. 2. Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Rak szyjki macicy jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym, wykrywanym u kobiet na świecie. W statystyce umieralności kobiet z powodu nowotworów złośliwych rak szyjki macicy zajmuje trzecie miejsce. W Polsce rak szyjki macicy jest szóstym pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym rozpoznawanym u kobiet. Tylko skuteczna realizacja aktywnego programu profilaktyki może radykalnie zmienić złą sytuację epidemiologiczną dotyczącą zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. I. Cele zadania Celem głównym jest obniżenie wskaźnika umieralności i zachorowalności oraz zwiększenia wskaźnika 5-letnich wyleczeń z powodu raka szyjki macicy do poziomu osiąganego w krajach Unii Europejskiej. Ciągła poprawa zgłaszalności kobiet na badania profilaktyczne. Cele szczegółowe: W oparciu o powstałe Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące (WOK) oraz Centralny Ośrodek Koordynujący (COK) prowadzone są działania w zakresie : osiągnięcia poprawy zgłaszalności kobiet na badania, zapewnienia kontroli jakości diagnostyki na każdym etapie, stałego monitorowania i corocznej oceny wyników skryningu, realizowanie specjalistycznych szkoleń dla pracowników zaangażowanych w prowadzenie skryningu raka szyjki macicy. 7

II. Opis programu W 2009 roku realizacja programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy przebiegała w oparciu o wzajemną współpracę pomiędzy uczestnikami programu: 1. Narodowy Fundusz Zdrowia zapewnia dostępność do badań cytologicznych i finansuje badania cytologiczne. Wybiera w procedurze konkursowej i zawiera kontrakty ze Świadczeniodawcami na realizację programu profilaktyki raka szyjki macicy. 2. Ministerstwo Zdrowia finansuje część administracyjno-logistyczną - refunduje koszty osobowe i zadaniowe stworzonej dla potrzeb programu sieci Wojewódzkich i Centralnego Ośrodków Koordynujących, monitorujących, nadzorujących realizację Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące realizują następujące zadania: działania na rzecz poprawy zgłaszalności, wysyłka imiennych zaproszeń do kobiet na badania cytologiczne, kontrola jakości badań cytologicznych, na poziomie podstawowym i diagnostycznym, szkolenia specjalistyczne dla cytodiagnostów, pielęgniarek, położnych, ginekologów, Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące, jako realizatorzy części logistyczno organizacyjnej programu wybrani zostali w roku 2005 na lata 2005-2010 (16 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących i Centralny Ośrodek Koordynujący). W ramach Populacyjnego programu prowadzona była;: 1. Realizacja aktywnego skryningu raka szyjki macicy dla indywidualnie zapraszanych kobiet z przedziału wiekowego 25-59 lat w interwale 1/3 lata. 2. Koordynacja i monitorowanie prawidłowej realizacji badań skryningowych oraz monitorowanie losów kobiet zaproszonych do programu, u których wykonano badania cytologiczne, przez COK i WOKi. 3. Prowadzenie regularnych specjalistycznych kontroli jakości u świadczeniodawców etapu podstawowego i diagnostycznego przez Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące. 4. Realizacja szkoleń specjalistycznych dla kadry obsługującej realizację programu, za którą odpowiedzialny jest COK. 5. Działania na rzecz zwiększenia poziomu zgłaszalności pacjentek do udziału w programie poprzez: a. realizację akcji medialnych i edukacyjnych dla kobiet, w tym druk i wysyłka materiałów informacyjnych i propagandowych, b. wysyłkę zaproszeń - przeniesiona na poziom lokalny realizowana przez WOK, c. dowożenie pacjentek na badania połączone z akcją informacyjną (współpraca z samorządami), d. organizację na terenie całego kraju cykli wykładów na temat profilaktyki - realizowanego Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy, diagnostyki i leczenia tego nowotworu, e. organizowanie szkoleń dla pracowników WOK-ów w zakresie prawidłowej realizacji programu oraz spotkań z przedstawicielami WOK w celu omówienia bieżącej realizacji programu oraz konferencji sprawozdawczej podsumowującej realizację programu w danym roku kalendarzowym. 8

6. Organizacja Centralnych kursów dokształcających dla położnych i położnych rodzinnych w zakresie pobierania rozmazów cytologicznych w skryningu raka szyjki macicy wraz z egzaminem centralnym i certyfikatem. 7. Doposażono Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące w urządzenia kopertujące niezbędne do realizacji wysyłki zaproszeń zakupiono 11 kopertownic. III. Nakłady finansowe na realizację programu: Na realizację Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy przeznaczono środki finansowe w wysokości 8 750 950,50 zł, w tym na: Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 8 504 949,90 zł. Zakup urządzeń kopertujących środki majątkowe 246 000,00 zł Celem zapewnienia ciągłości realizacji wysyłki początkiem roku 2010, w roku 2009 z wszystkimi realizatorami programu zostały podpisane aneksy do umów gwarantujące środki finansowe na realizację ww. zadania i wydłużające okres obowiązywania przedmiotowych umów do dnia 30 czerwca 2010 roku. Na realizację programu wykorzystano środki finansowe w wysokości 8 396 263,09 zł Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 8 205 915,64 zł na druk i wysyłkę imiennych zaproszeń do uczestnictwa w programie 1 462 315,16 zł zakup kopertownic - 190 347,45 zł. Realizacja świadczeń opieki zdrowotnej, w tym zakresie w całości finansowana była ze środków własnych Narodowego Funduszu Zdrowia. IV. Efekty realizacji programu Według danych przekazanych przez Centralny Ośrodek Koordynujący w roku 2009 (stan na 11.01.2010 roku) w ramach Programu profilaktyki raka szyjki macicy badaniami cytologicznymi objęto 876 893 kobiet, u 35 kobiet stwierdzono raka szyjki macicy, nieprawidłowy wynik badania cytologicznego stwierdzono u 23 890 kobiet, po weryfikacji wyników nieprawidłowych rozpoznano śródnadbłonkową neoplazję szyjki macicy (CIN I, CIN II, CIN III) u 1274 kobiet. 16 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących w ciągu całego 2009 roku prowadziło działania mające na celu upowszechnienie wiedzy na temat czynników ryzyka raka szyjki macicy oraz poprawę zgłaszalności kobiet w wieku 25-59 lat na badania cytologiczne poprzez: realizację akcji medialnych i propagandowych oraz konferencji edukacyjnoinformacyjnych dla kobiet, współpracę z mediami, samorządami, środowiskami lokalnymi (fundacje, stowarzyszenia, organizacje społeczne) towarzystwami naukowymi, konsultantami wysyłkę imiennych zaproszeń do kobiet na badania profilaktyczne. 9

W celu podniesienia jakości wykonywanych badań profilaktycznych przeprowadzono szereg szkoleń dla kadry realizującej program profilaktyczny - łączna kwota przeznaczona na szkolenia wynosiła 631 156,95 zł. W ramach programu szkolono kadrę specjalistyczną biorąca udział w programie, przede wszystkim położne i pielęgniarki środowiskowe w zakresie prawidłowej realizacji skryningu populacyjnego, a także cytotechników, patomorfologów i ginekologów. Przeprowadzono również kontrole jakości realizowanych w ramach programu badań cytologicznych, u 270 świadczeniodawców etapu podstawowego oraz 76 etapu diagnostycznego. Ad. 3. Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi. Rak piersi jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych u kobiet w Polsce. Z obecnie żyjących co 14 Polka zachoruje na raka piersi w ciągu swojego życia. Rak piersi jest drugą przyczyną zgonów u kobiet. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka piersi na świecie. Spadek umieralności na nowotwory piersi w Polsce jest bardzo powolny i tylko dzięki niskiemu zagrożeniu tym nowotworem populacji polskiej współczynniki umieralności są stosunkowo niskie na tle innych krajów europejskich 1 (w Polsce wynosi nieco poniżej 15/100 000, Wielkiej Brytanii 18/100 000, zaś Danii 21/100 000). I. Cele programu Celem Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi jest obniżenie wskaźnika umieralności i zachorowalności oraz zwiększenia wskaźnika 5-letnich wyleczeń z powodu raka piersi do poziomu osiąganego w krajach Unii Europejskiej. II. Opis programu W 2009 roku realizacja Programu wczesnego wykrywania raka piersi przebiegała w oparciu o wzajemną współpracę pomiędzy następującymi uczestnikami Programu: 1. Narodowy Fundusz Zdrowia - zapewnia dostępność do świadczeń mammograficznych i finansuje badania mammograficzne. Wybiera w procedurze konkursowej i zawiera kontrakty ze Świadczeniodawcami na realizację Programu profilaktyki raka piersi. 2. Ministerstwo Zdrowia - finansuje część administracyjno-logistyczną - refundacja kosztów osobowych i zadaniowych stworzonej dla potrzeb programu sieci Wojewódzkich i Centralnego Ośrodków Koordynujących, monitorujących, nadzorujących realizację Populacyjnego programu. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące prowadziły : a. działania na rzecz poprawy zgłaszalności, b. realizowały wysyłkę imiennych zaproszeń na badania profilaktyczne, c. kontrolę jakości badań mammograficznych, d. szkolenia specjalistyczne dla radiologów, techników elektroradiologii. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące jako realizatorzy części logistycznoorganizacyjnej programu wybrani zostali w roku 2005 w ramach procedury konkursowej na 1 J. Didkowska, U. Wojciechowska, W. Zatoński, Nowotwory złośliwe w Polsce w 2007 roku, Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2009, s. 35. 10

lata 2005-2010 (16 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących i Centralny Ośrodek Koordynujący). W ramach programu populacyjnego prowadzona jest: 1. Realizacja aktywnego skryningu raka piersi dla indywidualnie zapraszanych kobiet z przedziału wiekowego 50-69 lat w interwale 1/2 lata. 2. Koordynacja i monitorowanie prawidłowej realizacji badań skryningowych oraz monitorowanie losów kobiet zaproszonych do programu u których wykonano badania mammograficzne, przez COK i WOKi. 3. Prowadzenie regularnych specjalistycznych kontroli jakości u świadczeniodawców etapu podstawowego (wykonawców badań mammograficznych) przez Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące. 4. Realizacja szkoleń specjalistycznych dla kadry obsługującej realizację programu, za którą odpowiedzialne są COK i WOKi. 5. Działania na rzecz zwiększenia poziomu zgłaszalności pacjentek do udziału w Programie. 6. Doposażono Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące w urządzenia kopertujące niezbędne do realizacji wysyłki zaproszeń zakupiono 14 kopertownic. III. Nakłady finansowe na realizację programu Na realizację Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi przeznaczono środki finansowe w wysokości 9 232 369,90 zł. Celem zapewnienia ciągłości realizacji wysyłki początkiem roku 2010, w roku 2009 z wszystkimi realizatorami programu zostały podpisane aneksy do umów gwarantujące środki finansowe na realizację ww. zadania i wydłużające okres obowiązywania przedmiotowych umów do dnia 30 czerwca 2010 roku. Na realizację programu wykorzystano środki finansowe w wysokości 7 333 225,71 zł, w tym: Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 7 061 911,80 zł, w tym: na druk i wysyłkę imiennych zaproszeń do uczestnictwa w programie 1 462 315,16 zł zakup kopertownic 271 313,91 zł Realizacja świadczeń opieki zdrowotnej, w tym zakresie w całości finansowana była ze środków własnych Narodowego Funduszu Zdrowia. IV. Efekty realizacji programu 16 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących w ciągu całego 2009 roku prowadziło działania mające na celu poprawę zgłaszalności kobiet na badania mammograficzne poprzez: realizację akcji medialnych i propagandowych oraz konferencji edukacyjnoinformacyjnych dla kobiet, 11

współpracę z mediami, samorządami, środowiskami lokalnymi (fundacje, stowarzyszenia, organizacje społeczne) towarzystwami naukowymi, konsultantami, wysyłkę imiennych zaproszeń do kobiet na badania profilaktyczne. W celu podniesienia jakości wykonywanych badań profilaktycznych przeprowadzono szereg szkoleń dla kadry realizującej program profilaktyczny - łączna kwota przeznaczona na szkolenia wyniosła 785 982,76 zł. Według danych przekazanych przez Centralny Ośrodek Koordynujący (stan na dzień 12.01.2010 roku) roku 2009 w ramach Programu wczesnego wykrywania raka piersi badaniami mammograficznymi objęto 889 361 kobiet w wieku 50-69 lat, raka piersi stwierdzono u 2 658 kobiet, a u 230 419 kobiet stwierdzono zmiany łagodne. Ad. 4. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Rak jelita grubego (odbytnicy i okrężnicy) stanowi poważny problem epidemiologiczny. W Polsce jest drugim najczęściej występującym nowotworem i drugim najczęstszym zabójcą wśród nowotworów zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Rak jelita grubego cechuje się również największą dynamiką wzrostu zachorowań wśród wszystkich nowotworów złośliwych w Polsce. Do niedawna Polska miała najgorsze wyniki leczenia tego raka w Europie mierzone odsetkiem 5-letnich przeżyć. Według dużych, europejskich danych epidemiologicznych opublikowanych w 2003 roku (EUROCARE 3) odsetek 5-letnich przeżyć w Polsce wynosił około 26%, podczas gdy średnia europejska w tym czasie wynosiła około 49%. Za główną przyczynę tego stanu uważano fakt, że ponad połowa przypadków raka jelita grubego w Polsce była rozpoznawana, gdy rak był już zaawansowany i często niemożliwy do wyleczenia. Wprowadzenie w 2000 roku Programu Badań Przesiewowych u osób bez objawów chorobowych, po 50 roku życia stanowiło sposób, który miał poprawić tą sytuację. Najnowsze dane epidemiologiczne opublikowane w 2007 roku (EUROCARE 4) wskazują, że odsetek 5-letnich przeżyć w raku jelita grubego w Polsce wzrósł do 46%. Ponadto poprawa odsetka 5-letnich przeżyć w Polsce należy do najwyższych w Europie. Można to przypisać wielu czynnikom, w tym także niewątpliwie w pewnym stopniu Programowi Badań Przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. Wciąż jednak wyniki są niezadowalające i znacząco gorsze od tych uzyskiwanych w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. W USA 1/3 populacji powyżej 50 roku życia została w ciągu ostatnich 5 lat poddana kolonoskopii lub sigmoidoskopii, co uważa się z główną przyczynę najlepszych na świecie wyników przeżywalności osób z rakiem jelita grubego. Znane są dwie główne metody badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego: test na obecność krwi utajonej w stolcu powtarzany co roku, a następnie kolonoskopia u wszystkich osób z wynikiem dodatnim (problemem jest duży odsetek fałszywie dodatnich testów i niska czułość w wykrywaniu stanu przedrakowego jakim są gruczolaki). kolonoskopia (badanie endoskopowe całego jelita grubego) wykonywane raz na 10 lat. Optymalnym sposobem prowadzenia badań przesiewowych jest wykonywanie pełnej kolonoskopii raz na 10 lat. Taka strategia ma wiele zalet i w dodatku jest najbardziej kosztowo-efektywna. Głównymi argumentami na rzecz wykonywania kolonoskopii zamiast badań na krew utajoną w stolcu są: 12

badanie kału na krew utajoną trzeba powtarzać co roku, a kolonoskopię wykonuje się co 10 lat, badanie testem na krew utajoną wykryje tylko 16% raków, a kolonoskopia aż 75%, kolonoskopia pozwala od razu usuwać stany przedrakowe (polipy gruczolaki) spotykane u co czwartej badanej osoby. W całym czasie trwania programu prowadzone jest ustawiczne monitorowanie zadania. Wszystkie dane spływają w postaci baz danych do ośrodka koordynującego - Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie. Dane są weryfikowane, poddawane kontroli jakości i mogą służyć jako przykład wprowadzania nowej procedury profilaktycznej. Program trwa od października 2000 roku. I. Cele programu Zwiększenie odsetka raków wykrywanych we wczesnych stadiach zaawansowania (A i B wg Dukes a), Zwiększenia odsetka wyleczenia ( 5-letnich przeżyć), Zahamowanie wzrostu liczby nowych przypadków raka, Obniżenie umieralności na raka jelita grubego (poprzez porównanie danych z Krajowego Rejestru Nowotworów co rok od 1999 aż do 2015 roku), Obniżenie kosztów leczenia raka w skali kraju (dzięki leczeniu raków wczesnych, a nie zaawansowanych i dzięki usuwaniu stanów przedrakowych polipów). II. Opis programu Badania przesiewowe są jedyną szansą na wczesne wykrycie nowotworu jelita grubego u osób, które nie mają jeszcze dolegliwości. Programem badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego objęta została populacja osób bez objawów klinicznych sugerujących istnienie raka jelita grubego: osoby w wieku 50 65 lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego, osoby w wieku 40 65 lat, które mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego, osoby w wieku 25 65 lat z rodziny HNPCC (rodzinnego raka jelita grubego niezwiązanego z polipowatością). W tej grupie osób konieczne jest potwierdzenie rozpoznania przynależności do rodziny HNPCC z Poradni Genetycznej na podstawie spełnienia tzw. kryteriów amsterdamskich i ewentualnie badania genetycznego. Ponadto należy pamiętać, że członkowie takiej rodziny powinni mieć powtarzane kolonoskopie co 2-3 lata, chyba, że badanie genetyczne wskaże, że u danej osoby nie ma mutacji genetycznych i że dana osoba może być zwolniona z wykonywania kontrolnych (nadzorczych) kolonoskopii. Tę grupę osób poddawanych badaniom przesiewowym wprowadzono w roku 2001. Przedmiotem finansowania przez Ministerstwo Zdrowia jest organizacja i realizacja programu badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego w danym ośrodku, co obejmuje: organizację systemu zaproszeń osób na badania, wykonanie badań kolonoskopowych diagnostycznych wraz z usunięciem polipów o średnicy do 10 mm, wykonanie badań histologicznych wykrytych raków jelita grubego oraz usuniętych polipów o średnicy do 10 mm. 13

W roku 2009 Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego był realizowany w 85 ośrodkach. Oprócz badań kolonoskopowych, Ministerstwo Zdrowia sfinansowało w latach 2006-2009 utworzenie biura dla potrzeb programu badań przesiewowych oraz program szkolenia w kolonoskopii. III. Nakłady finansowe na realizację programu Na realizację Programu badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego zaplanowano środki w wysokości 8 907 739,00 zł wydatkowano w roku 2009 środki finansowe w wysokości 8 482 883,99 zł (w tym: kwotę 8 206 584,00 zł na badania kolonoskopowe, kwotę 225 499,99 zł na koordynację zadania i funkcjonowanie biura i kwotę 50 800,00 zł na prowadzenie szkoleń). IV. Efekty realizacji W ramach realizacji programu w roku 2009: wykonano 20 554 badań kolonoskopowych, wykonano 8 192 badań histopatologicznych, u 7 586 pacjentów stwierdzono obecność polipów, 6 835 pacjentom usunięto polipy, 496 pacjentom pobrano wycinek, u 204 pacjentów wykryto nowotwór jelita grubego. Ponadto w ramach programu przeszkolono 23 lekarzy kolonoskopistów i 3 histopatologów. Ad. 5. Program opieki nad rodzinami wysokiego, genetycznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe, w tym: 5.1 Moduł 1 - Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika. Rak piersi jest najczęstszą przyczyną zgonów kobiet pomiędzy 40 a 60 rokiem życia. Silne dziedziczne uwarunkowania są przyczyną około 15% zachorowań na raka piersi w Polsce. Pięć lub więcej krotnie zwiększone ryzyko zachorowania na te nowotwory występuje w grupie około 60 000-100 000 kobiet w wieku 25-70 lat. Silne dziedziczne predyspozycje do rozwoju tego nowotworu są jedną z głównych przyczyn umieralności kobiet do 60 r.ż. Komponenta dziedziczna występuje prawdopodobnie w większości zachorowań na raka piersi i raka jajnika, lecz poziomy względnego i bezwzględnego ryzyka zachorowań u nosicieli różnych typów mutacji i tzw. polimorfizmów genów predyspozycji do tych nowotworów (dotąd tylko w części zidentyfikowanych) są bardzo zróżnicowane. Ponieważ tylko część genów predyspozycji została dotąd poznana - podstawą do rozpoznawania dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raki piersi i/lub jajnika jest wywiad rodzinny. Podstawą do oszacowania poziomu ryzyka bezwzględnego i względnego jest liczba i wiek zachorowań na raki piersi i/lub raki jajnika wśród krewnych, drugich zachorowań na raka jajnika lub raka drugiej piersi u probantki lub krewnych, które wcześniej zachorowały na raka piersi. Molekularne badanie nosicielstwa genów silnych predyspozycji ma istotne znaczenie w identyfikowaniu kobiet o szczególnie wysokim ryzyku zachorowania. 14

I. Cele programu Celem programu jest zidentyfikowanie możliwie największej liczby rodzin wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika i objęcie ich opieką ukierunkowaną na możliwie najwcześniejsze rozpoznanie, a w szczególnych przypadkach także na aktywną prewencję zachorowań na te nowotwory. II. Opis programu Program Wczesnego wykrywania nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika obejmuje: 1. zidentyfikowanie - na podstawie dokładnych wywiadów rodzinnych (liczby i wieku wcześniejszych zachorowań i/lub zachorowań na drugie pierwotne nowotwory jajnika lub piersi) rodzin, w których występuje wysokie ryzyko zachorowania na raka piersi i/lub raka jajnika; 2. rozpoznanie wśród tych rodzin występowania nosicielstwa mutacji genu BRCA1, który jest najczęstszym genem silnych predyspozycji, występującym w około 10-15% rodzin wysokiego ryzyka zachorowania; 3. objęcie programami opieki kobiet z grup wysokiego ryzyka zachorowania - polegającymi na samobadaniu piersi i okresowych badaniach lekarskich oraz corocznych badaniach mamograficznych i/lub USG piersi oraz badaniach ginekologicznych z USG przezpochwową i badaniem CA125 - celem wczesnego rozpoznania nowotworów; 4. zidentyfikowanie kobiet szczególnie wysokiego ryzyka zachorowania (nosicielek mutacji genu BRCA1), którym należy w uzupełnieniu do standardowej opieki zapewnić - w miarę możliwości - coroczne badania piersi metodą rezonansu magnetycznego, w wieku 25-60 lat, dodatkowe interwałowe badanie ginekologiczne z USG przezpochwowym i oznaczenie CA125 w surowicy krwi oraz przedstawić opcję profilaktycznej adneksektomii lub zapobiegawczej farmakoterapii. W roku 2009 w programie uczestniczyło 20 genetycznych poradni onkologicznych z całego kraju. W ramach programu, finansowane są koszty: wprowadzenia do rejestru, opieki nad pacjentką, opieki nad nosicielkami mutacji genu BRCA1. III. Nakłady finansowe na realizację programu Na realizację Programu zaplanowano 2 533 777,00 zł z czego wydatkowano w roku 2009 środki finansowe w wysokości: 2 299 032,00 zł. IV. Efekty realizacji programu W roku 2009 zidentyfikowano w ramach tego programu 1 602 nowych rodzin wysokiego ryzyka, objęto opieką 4 029 kobiet z grup ryzyka (u 60 z nich wykrywając w tym czasie zachorowania na nowotwory piersi i 14 nowotwory jajnika) oraz objęto dodatkową opieką 858 nosicielek genu BRCA1. W przypadku 88 kobiet wykonano profilaktyczną adneksektomię. 15

5.2 Moduł 2 - Wczesnego wykrywania i prewencji nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy. Spośród około 10 000 zachorowań na raka jelita grubego i odbytnicy rozpoznawanych co roku w Polsce, 10-15% zachorowań jest uwarunkowanych zwiększonym ryzykiem rodzinnym. Podobne uwarunkowania występują w około 150 spośród 3 500 corocznych zachorowań na raka błony śluzowej trzonu macicy. Co najmniej kilkakrotnie zwiększone ryzyko zachorowań na te nowotwory występuje w populacji obejmującej 50 000 100 000 osób w wieku od 20 do 70 lat, w tym około 10 000-15 000 osób należy do grupy najwyższego ryzyka zachorowań nowotwory dziedziczne. Dziedziczne uwarunkowania występują szczególnie często w zachorowaniach na raki jelita grubego i okrężnicy. Skutkiem nosicielstwa genów silnych predyspozycji do rozwoju tych nowotworów jest także wysokie ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe w niektórych innych umiejscowieniach, w tym na nowotwory żołądka, jelita cienkiego, nerki i dróg moczowych, dróg żółciowych i jajnika. I. Cele programu Celem programu jest przede wszystkim zidentyfikowanie i zapewnienie opieki odpowiadającej obecnym standardom - rodzinom z zespołem FAP i zespołem Lynch. Opieka nad tymi rodzinami umożliwia w dłuższej perspektywie wydłużenia przeżyć nosicieli mutacji genu APC o 10-12 lat oraz zapewnienie długich przeżyć nosicielom mutacji genów MLH1, MSH2 i MSH6. W innych grupach wysokiego ryzyka rodzinnego (rodzinny rak jelita grubego i rodzinny rak błony śluzowej trzonu macicy) wdrożenie programu opieki powinno umożliwić znaczne zwiększenie odsetka wczesnych rozpoznań nowotworów i wyleczeń. II. Opis programu Program Wczesnego wykrywania i prewencji nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy obejmuje: zidentyfikowanie - na podstawie dokładnych wywiadów rodzinnych - rodzin w których występuje wysokie ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, błony śluzowej trzonu macicy i inne towarzyszące nowotwory; rozpoznanie wśród tych rodzin występowania nosicielstwa mutacji genów najsilniejszych predyspozycji - tj. genów APC, MLH1, MSH2 i MSH6; objęcie programami opieki, obejmującymi okresowe badania kolonoskopowe, gastroskopowe, USG jamy brzusznej oraz badania ginekologiczne i USG ginekologiczne i oznaczanie stężeń CA125 w surowicy krwi, członków rodzin, w których występuje wysokie ryzyko zachorowania; zidentyfikowanie nosicieli/nosicielek mutacji, u których istnieją wskazania do prewencyjnej kolektomii i/lub histerektomii. Pacjentów do programu kwalifikuje lekarz poradni genetycznej na podstawie dokładnego wywiadu rodzinnego (dane o wszystkich krewnych I 0 w tym tych, którzy nie zachorowali na nowotwory, wiek zachorowań i typ/umiejscowienie nowotworów wśród tych krewnych; wiek zachorowań i typ/umiejscowienie nowotworów u wszystkich krewnych II 0 i ewentualnie dalszych stopni). W roku 2009 w programie uczestniczyło 13 genetycznych poradni onkologicznych z całego kraju. W ramach programu, finansowane są koszty: identyfikacji nowych rodzin wysokiego ryzyka i wprowadzenia ich do rejestru, 16

immunohistochemicznych badań ekspresji MLH1, MSH2 i MSH6, molekularnych badań nosicielstwa mutacji genów APC i/lub MLH1, MSH2 i MSH6, objęcia opieką pacjentów z rodzin wysokiego ryzyka. III. Nakłady finansowe oraz efekty realizacji programu Na realizację Programu zaplanowano 776 802,00 zł, z czego wydatkowano w roku 2009 środki finansowe w wysokości: 713 780,00 zł. IV. Efekty realizacji programu W ramach realizacji Programu opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe - Moduł 2: wprowadzono do rejestru 346 rodzin wysokiego ryzyka, wykonano 222 badań molekularnych oraz objęto opieką 951 rodziny wysokiego ryzyka. Rozpoznano 10 zachorowań na raka jelita grubego i 1 na raka błony śluzowej trzonu macicy. Ad. 6. II. Programy inwestycyjne ( poz. 6-8) Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów. I. Cele programu Celem zadania pn. Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów jest doposażenie ośrodków leczenia onkologicznego w aparaturę diagnostyczną. Tworzenie ośrodków szybkiej diagnostyki onkologicznej. II. Opis programu W ramach realizacji zadania dokonano zakupu rezonansów magnetycznych dla potrzeb diagnostyki onkologicznej, w tym dla 2 jednostek, które posiadały urządzenia ponad 10 letnie oraz 4 jednostek nie posiadających urządzeń. III i IV. Nakłady finansowe na realizację programu i efekty realizacji programu W roku 2009 na realizacje w/w programu zostały przeznaczone środki finansowe w wysokości 20 000 000,00 zł, z czego wydatkowano kwotę w wysokości 19 855 083,08 zł w ramach której dokonano zakupu 6 rezonansów magnetycznych. Szczegółowy wykaz zakupionego sprzętu w ramach realizacji programu przedstawia załącznik nr I. Udział własny oferenta w zakupie sprzętu wynosił 15% wartości. Ad. 7. Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii. Radioterapia onkologiczna jako metoda leczenia samodzielnego lub integralna część leczenia skojarzonego stosowana jest u ok. 70% chorych na nowotwory złośliwe. Oznacza to, że w najbliższych latach w Polsce, radioterapii będzie wymagało rocznie co najmniej 80.000 chorych, a po roku 2010 ok. 100.000 chorych. Podstawowym problemem polskiej radioterapii jest zbyt mała dostępność oraz zbyt długi okres oczekiwania chorych na rozpoczęcie leczenia napromienianiem. Światowa Organizacja 17

Zdrowia (WHO) przyjmuje wskaźnik 1 aparatu megawoltowego na 250.000 mieszkańców. Zgodnie z tym w Polsce powinno działać co najmniej 150 aparatów tego typu. Na początku roku 2006 zainstalowanych było w naszym kraju 82 aparaty megawoltowe, natomiast na koniec roku 2009 w Polsce zainstalowanych było 104 aparaty megawoltowe. Nadal jest to 70% potrzeb. Ponadto 20% aparatów nadal wymaga wymiany. W czasie realizacji Programu powyższe wskaźniki uległy poprawie, jednak nadal jest to jedno z najważniejszych zadań. Trudna jest również sytuacja w zakresie brachyterapii, której w wielu ośrodkach po prostu nie ma lub działania terapeutyczne w tym zakresie są bardzo ograniczone. Niedostateczna liczba aparatów do napromieniania oraz częste awarie wyeksploatowanego sprzętu powodują, że w wielu ośrodkach czas oczekiwania na radioterapię wydłuża się do 2-2,5 miesiąca. W celu poprawy dostępności do świadczeń oraz zapewnienia bezpieczeństwa realizacji świadczeń radioterapeutycznych jak najbardziej uzasadniona jest kontynuacja realizacji programu. I. Cele programu Celem programu Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii jest : 1. Obniżenie poziomu umieralności z powodu schorzeń onkologicznych poprzez. Poprawę dostępności (skrócenie czasu oczekiwania na radioterapię) i jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych w zakresie nowoczesnej radioterapii. 2. Osiągnięcie wskaźników WHO i Unii Europejskiej w zakresie wyposażenia w aparaturę radioterapeutyczną. II. Opis programu W ramach programu kontynuowano inwestycje w zakresie aparatury do radioterapii: 1) zwiększenie liczby przyspieszaczy liniowych 2) zwiększenie liczby stacji do planowania leczenia 3) uzupełnienie aparatury do brachyterapii HDR 4) uzupełnienie wyposażenia aparaturowego fizyki medycznej (kalibracja, dozymetria). W ramach realizacji programu Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii zawarto umowy z 21 placówkami tworzącymi sieć ośrodków radioterapii w Polsce, w tym 18 jednostkami realizującymi zadanie w 2009 r. oraz 3 jednostkami, które zakupią aparaturę do radioterapii zgodnie z planem do 30 czerwca 2010r. III. Nakłady finansowe na realizację programu W roku 2009 na realizacje ww. programu zostały przeznaczone środki finansowe w wysokości 119 018 461,00 zł, z czego wydatkowano kwotę w wysokości 118 758 847,97 zł. Szczegółowy wykaz zakupionego sprzętu w ramach realizacji programu przedstawia załącznik nr II. IV. Efekty realizacji programu W ramach realizacji programu w roku 2009 zakupiono m.in.: 8 akceleratorów, 1 tomograf komputerowy, 2 symulatory, 18

1 aparat do brachyterapii, 16 stacji planowania leczenia oraz systemy rozbudowujące i uzupełniające dla systemów planowania leczenia, akceleratorów, kolimatorów, systemów dozymetrii oraz systemy unieruchomień. Udział własny oferenta w zakupie sprzętu wynosił 15% wartości. Ad. 8. Tomografia Pozytonowa (PET) budowa sieci ośrodków PET. Tomografia Pozytonowa (PET - Positron Emission Tomography) jest nieinwazyjną metodą diagnostyczną, wykorzystującą techniki radioizotopowe w ocenie procesów metabolicznych w organizmie. Metoda pozwala na badanie i obrazowanie zmian chorobowych poprzez elektroniczną detekcję rozkładu radiofarmaceutyków, znakowanych krótkożyciowymi emiterami pozytonów. Jej stosowanie wymaga wprowadzenia do organizmu (do krwi) znakowanej radioizotopem substancji, (np. deoxyglukozy znakowanej fluorem 18F). W metodzie tej używa się izotopów fluoru, węgla, tlenu, i azotu, a więc podstawowych pierwiastków organizmu człowieka. Techniki funkcjonalnego obrazowania PET stosuje się zarówno w pracach badawczych, jak i diagnostyce medycznej. W diagnostyce medycznej techniki PET znalazły szerokie zastosowanie w: onkologii (ok. 80% badań), neurologii (ok. 15 % badań), kardiologii (ok. 5% badań). Techniki Tomografii Pozytonowej (PET) pozwalają na obrazowanie procesów fizjologicznych w żywych organizmach. Przy ich pomocy prowadzone są w wielu ośrodkach na świecie prace badawcze z zakresu medycyny, biologii, farmakologii, genetyki. Czułość metody jest na tyle duża, że wynik badania pozwala na dokładne określenie lokalizacji, a przede wszystkim stopnia zaawansowania schorzenia. Dzięki temu możliwe jest właściwe planowanie terapii. Dotychczasowe doświadczenia ośrodków zagranicznych wskazują, że liczba onkologicznych zabiegów operacyjnych po wprowadzeniu metody PET ulega redukcji nawet o ok. 20-30% (część zmian uważanych za nowotworowe, na podstawie badania PET zostaje określonych jako łagodne; u części chorych dopiero badanie PET wykazuje znacznie większe zaawansowanie choroby niż dotychczasowe metody diagnostyczne). W ramach programu Tomografia Pozytonowa (PET) budowa sieci ośrodków PET od 2006 roku wyłoniono sieć ośrodków PET oraz rozpoczęto prace mające na celu przystosowanie infrastruktury oraz zakup aparatury dla wybranej sieci ośrodków. Utworzono ośrodki pełnoprofilowe wyposażone w cyklotron i skaner PET w Bydgoszczy, Warszawie i Gliwicach oraz ośrodki satelitarne w Kielcach, Gdańsku i Poznaniu (wyposażone w skaner PET-CT). I. Cele programu Główny cel programu w roku 2009 to zwiększenie dostępności do badań PET w Polsce północnej. 19

II. Opis programu W roku 2009 utworzono w Polsce kolejny Ośrodek PET w Polsce Północnej. Utworzenie w Polsce sieci ośrodków PET umożliwi podniesienie jakości diagnostyki chorób onkologicznych, kardiologicznych i neurologicznych. Docelowo każdy aparat powinien wykonywać co najmniej 2000 badań rocznie. Dalszy rozwój i organizacja nowych ośrodków powinna nastąpić po przekroczeniu proponowanej liczby badań. III. Nakłady finansowe na realizację programu W roku 2009 na realizacje w/w programu zostały przeznaczone środki finansowe w wysokości 8 500 000 zł, z czego wydatkowano kwotę w wysokości 8 316 294,60 zł w ramach której dokonano zakupu 1 Skanera PET-CT. Udział własny oferenta w zakupie sprzętu wynosił 15% wartości. IV. Efekty realizacji programu W roku 2009 wyposażono następujący ośrodek: Gdański Uniwersytet Medyczny Gdańsk Skaner PET-CT. III. Programy edukacyjne (poz. 9-11) Ad. 9. Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne I. Cele programu Celem głównym Programu szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne była poprawa wykrywalności nowotworów we wczesnej fazie zaawansowania. Efektem realizacji programu miała być poprawa wyleczeń, spowodowana podnoszeniem kwalifikacji lekarzy POZ, lekarzy rodzinnych ewentualnie pielęgniarek i położnych na temat minimum onkologicznego. W rezultacie negatywnej oceny NIK w kontekście wyboru realizatora na lata 2006-2008 w roku 2009 Ministerstwo Zdrowia w drodze procedury konkursowej wybrało nowego realizatora szkoleń. W roku 2009 Ministerstwo Zdrowia ogłosiło nową procedurę konkursową o zaostrzonych kryteriach opracowanych wspólnie z Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. W celu zapobieżenia nieprawidłowościom w zakresie pozyskiwania przez niektórych wykładowców szkoleń wysokich uposażeń wprowadzono w roku 2009 maksymalną stawkę godzinową dla wykładowcy nie przekraczającą 300 zł. W rezultacie zmian wprowadzonych do wymagań i warunków konkursowych na konkurs zgłoszone zostały 2 oferty, z których wybrało nowego realizatora szkoleń. II. Opis programu Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne realizowany był przez Szpital Uniwersytecki w Krakowie. Program szkoleniowy obejmował tematy z zakresu: epidemiologia oraz czynników ryzyka chorób nowotworowych, objawy ostrzegawcze raka; wczesne rozpoznawanie nowotworów, organizacja diagnostyki onkologicznej oraz przegląd dostępnych metod diagnostycznych, zasady prowadzenia terapii przeciwnowotworowej i jej powikłania, stany naglące w onkologii, najczęstsze błędy w onkologii, przygotowanie chorego do leczenia 20