ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INFORMATOR DLA PRACODAWCÓW POZNAŃ 2007 informator pracod 2007 1 27-09-07 12:30:16

informator pracod 2007 2 27-09-07 12:30:16

SPIS TREŚCI 3 Spis treści 1. Definicje niepełnosprawności orzecznictwo 2. Korzyści finansowe dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne 2.1. Ogólne warunki udzielania pomocy publicznej dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne 2.2. Dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych 2.3. Refundacja kosztów wyposażenia i przystosowania stanowisk pracy 2.4. Refundacja kosztów szkoleń niepełnosprawnych pracowników 2.5. Szczególne uprawnienia pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej 3. Obowiązki pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne 4. Ważniejsze akty prawne 5. Przydatne adresy i strony internetowe informator pracod 2007 3 27-09-07 12:30:17

informator pracod 2007 4 27-09-07 12:30:17

DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI ORZECZNICTWO 1. DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI ORZECZNICTWO 5 Kto jest osobą niepełnosprawną Niepełnosprawność prawną posiadają osoby, które otrzymały stosowne orzeczenie wydane przez właściwy organ orzeczniczy. Najczęściej orzeczenia te wydawane są przez powiatowe (miejskie) zespoły orzekania o niepełnosprawności. Natomiast orzeczenie o niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji wydawane jest przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub też Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Stopnie niepełnosprawności W stosunku do osób w wieku powyżej 16 roku życia ustalona niepełnosprawność podlega gradacji według stopni: znacznego, umiarkowanego, lekkiego. Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu odgrywania ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu odgrywania ról społecznych. Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub mającą ograniczenia w odgrywaniu ról społecznych dające się kompensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. Orzeczenia równoważne ZUS: orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, informator pracod 2007 5 27-09-07 12:30:17

6 DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI ORZECZNICTWO orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy oraz celowości przekwalifikowania zawodowego traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. Przekładanie orzeczeń Orzeczenie zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności o stopniu niepełnosprawności: Orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o: Orzeczenie o grupie inwalidzkiej przyznające grupę: Orzeczenie o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym: znacznym całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji I jeśli przysługuje zasiłek pielęgnacyjny umiarkowanym całkowitej niezdolności do pracy II lekkim częściowej niezdolności do pracy i celowości przekwalifikowania III jeśli zasiłek pielęgnacyjny NIE przysługuje informator pracod 2007 6 27-09-07 12:30:18

KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 7 2. KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 2.1. Ogólne warunki udzielania pomocy publicznej dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne Pomoc publiczna dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne może być udzielana łącznie z każdą pomocą przeznaczoną na zatrudnienie tych osób i nie może przekroczyć podwyższonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych, pod warunkiem, że są to koszty dodatkowe w stosunku do tych, które przedsiębiorca poniósłby w przypadku zatrudnienia osób niebędących osobami niepełnosprawnymi. Warunkiem uzyskania pomocy publicznej przez przedsiębiorcę zatrudniającego osoby niepełnosprawne jest ponoszenie przez niego podwyższonych kosztów zatrudniania takich osób. Podwyższone koszty to te dodatkowe względem kosztów, które przedsiębiorca poniósłby, jeżeli by zatrudniał pracowników niebędących osobami niepełnosprawnymi przez każdy okres, przez który pracownik niepełnosprawny jest w rzeczywistości zatrudniany. Do tych kosztów zalicza się: zwiększony czas wykonywania czynności pracy, dodatkowy urlop wypoczynkowy i skrócony czas pracy, zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, 15-minutowa przerwa w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek, zwolnienia od pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy, zwiększona absencja chorobowa, zwiększone zużycie materiałów i surowców, koszty zatrudniania pracowników dotyczące czasu przeznaczonego wyłącznie na pomoc w pracy pracownikowi lub pracownikom niepełnosprawnym, koszty adaptacji pomieszczeń, koszty adaptacji lub nabycia urządzeń przeznaczonych do użytku osób niepełnosprawnych. informator pracod 2007 7 27-09-07 12:30:18

8 KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 2.2. Dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych Jaki pracodawca może otrzymać dofinansowanie: pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej, pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%, pracodawca zatrudniający w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy mniej niż 25 pracowników. Na jakich pracowników przysługuje dofinansowanie? Dofinansowanie przysługuje na osoby niepełnospraw ne z tytułu zatrudnienia ujęte w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych, którą prowadzi Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Ewidencja zatrudnionych osób niepełnosprawnych utworzona została przez Fundusz na podstawie informacji składanych co miesiąc przez pracodawców, zawierających PESEL i NIP zatrudnionej osoby niepełnosprawnej. Dofinansowanie przysługuje tylko na te osoby niepełnosprawne, które nie osiągnęły wieku eme rytalnego. Od 2008 roku dofinansowanie nie będzie przysługiwać na osoby, które mają ustalone prawo do emerytury. Wysokość dofinansowania Kwota miesięcznego dofinansowania uzależniona jest od wymiaru czasu pracy pracownika niepełnosprawnego oraz od: stopnia niepełnosprawności zatrudnionego, szczególnych schorzeń zatrudnionego, typu pracodawcy, który zatrudnia niepełnosprawnego. Pracodawcy prowadzący zakłady pracy chronionej otrzymają dofinansowanie w wysokości: 130% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, 110% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, 50% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności. Natomiast pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągającemu wskaźnik zatrudnienia osób informator pracod 2007 8 27-09-07 12:30:19

KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 9 niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6% oraz pracodawcy zatrudniającemu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy do 25 pracowników przysługiwać będzie dofinansowanie w wysokości: 91% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem, 77% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych z umiarkowanym stopniem, 35% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych z lekkim stopniem. Na zatrudnianych pracowników niewidomych lub chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo i chorych na epilepsję dofinansowania wynoszą: 117% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem, 99% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych z umiarkowanym stopniem, 45% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych z lekkim stopniem. Procedura dofinansowania Pracodawcy, którzy ubiegają się o dofinansowanie przed złożeniem pierwszych dokumentów muszą zarejestrować się w Funduszu, aby otrzymać identyfikator oraz hasło dostępu do systemu informatycznego. Następnie pracodawca składa do PFRON: miesięczne informacje o wynagrodzeniach, zatrudnieniu i stopniach niepełnosprawności pracowników niepełnosprawnych, z uwzględnieniem pracowników, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję oraz pracowników niewidomych w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego informacja dotyczy, wniosek o wypłatę miesięcznego dofinansowania za dwa miesiące w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącach, których wniosek dotyczy, przez transmisję danych w formie dokumentu elektronicznego; pracodawca pobiera drogą elektroniczną potwierdzenie wysłanej informacji lub wniosku. Obsługą rejestracji i certyfikacji zajmują się oddziały PFRON. Tylko pracodawcy zatrudniający do 5 osób mogą przekazywać informacje drogą pisemną. Dofinansowanie musi być co roku rozliczone. Rozliczenie polega na udokumentowaniu poniesionych podwyższonych kosztów związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Istnieją dwa sposoby (metody) rozliczania dofinansowania: 1. Rozliczanie rzeczywistych i podwyższonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ta metoda może być korzystniejsza dla tych, którzy mają stałe i wysokie podwyższone koszty i sprawny system normowania pracy. Rozliczenie nie może być dowolne, musi opierać się na określonych i udokumentowanych kosztach. informator pracod 2007 9 27-09-07 12:30:19

10 KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 2. Rozliczanie według ryczałtu. Wysokość ryczałtu zależy od stopnia niepełnosprawności pracownika, jego ewentualnych specjalnych schorzeń oraz statusu zakładu pracy. UWAGA! Miesięczne dofinansowanie nie obejmuje wynagrodzenia pracownika w części sfinansowanej ze środków publicznych, a więc nie mogą z niego korzystać jednostki sektora finansów publicznych. Dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych w 2007 roku Podstawą wyliczeń jest wynagrodzenie minimalne za pracę obowiązujące w grudniu roku poprzedniego. Dla 2007 roku jest to kwota 899,10 PLN. Maksymalna wysokość podwyższonych kosztów Zakład pracy chronionej i otwarty rynek pracy Stopień niepełnosprawności zatrudnianego pracownika Znaczny Umiarkowany Lekki 1.168,83 zł (899,10 zł x 130%) 1.843,16 zł (899,10 zł x 130%) + (899,10 zł x 75%) Wszystkie kwoty brutto 989,01 zł (899,10 zł x 110%) Osoba ze schorzeniami szczególnymi 1.663,34 zł (899,10 zł x 110%) + (899,10 zł x 75%) 449,55 zł (899,10 zł x 50%) 1.123,88 zł (899,10 zł x 50%) + (899,10 zł x 75%) Maksymalna wysokość ryczałtu Zakład pracy chronionej Stopień niepełnosprawności zatrudnianego pracownika Znaczny Umiarkowany Lekki 809,19 zł (899,10 zł x 90%) 1.303,69 zł [(899,10 zł x 90%) + (899,10 zł x 55%)] 629,37 zł (899,10 zł x 70%) Osoba ze schorzeniami szczególnymi 1.123,87 zł [(899,10 zł x 70%) + (899,10 zł x 55%)] 359,64 zł (899,10 zł x 40%) 854,14 zł [(899,10 zł x 40%) + (899,10 zł x 55%)] informator pracod 2007 10 27-09-07 12:30:19

KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 11 Zakład otwartego rynku pracy Stopień niepełnosprawności zatrudnianego pracownika Znaczny Umiarkowany Lekki 566,43 zł [(899,10 zł x 90%) x 70%] 1.173,32 zł [{(899,10 zł x 90%) + (899,10 zł x 55%)} x 90%] Wszystkie kwoty brutto 440,56 zł [(899,10 zł x 70%) x 70%] Osoba ze schorzeniami szczególnymi 1.011,48 zł [{(899,10 zł x 70%) + (899,10 zł x 55%)} x 90%] 251,75 zł [(899,10 zł x 40%) x 70%] 768,73 zł [{(899,10 zł x 40%) + (899,10 zł x 55%)} x 90%] Refundacja kosztów wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych Istnieje jeszcze inna możliwość obniżenia kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ta forma nie jest zależna od stanu zatrudnienia u pracodawcy oraz wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Skorzystać z niej mogą również jednostki zaliczone do sektora finansów publicznych. Pracodawca, który zatrudni przez okres co najmniej 12 miesięcy osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotną albo poszukującą pracy niepozostającą w zatrudnieniu, może otrzymać na swój wniosek ze środków Funduszu zwrot 60%: jej wynagrodzenia przed opodatkowaniem podatkiem dochodowym oraz obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne od tego wynagrodzenia. Refundacja obejmuje 1 rok od dnia zatrudnienia pracownika niepełnosprawnego. Zwrotu, o którym mowa dokonuje starosta (prezydent miasta) na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z zastrzeżeniem, że zwrotowi nie podlegają kwoty wypłacone przez pracodawcę za okres sprzed dnia podpisania umowy. Jeśli pracodawca zwolni pracownika, do którego wynagrodzenia dostawał dopłatę, będzie musiał zwrócić wszystkie pieniądze, jakie otrzymał, chyba że: zwolnienie miało charakter dyscyplinarny, pracownik wypowiedział umowę o pracę, umowa wygasła (pracownik zmarł). informator pracod 2007 11 27-09-07 12:30:20

12 KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Dofinansowanie do składek na ubezpieczenie społeczne Dofinansowanie składek na ubezpieczenie społeczne pozwala pracodawcy obniżyć koszty zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Odbywa się to na następujących zasadach: w zakładach pracy zatrudniających mniej niż 25 osób dla osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności część wynagrodzenia odpowiadającą składce należnej od zatrudnionego na ubezpieczenie emerytalne finansuje PFRON, natomiast część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenie emerytalne od pracodawcy finansuje budżet państwa, w zakładach pracy chronionej i zakładach aktywizacji zawodowej za pracowników niepełnosprawnych składkę pracownika na ubezpieczenie emerytalne i chorobowe płaci PFRON, natomiast składkę na ubezpieczenie emerytalne i rentowe pracodawcy finansuje budżet państwa; składkę wypadkową płaci PFRON. Pracodawcom zatrudniającym co najmniej 25 pracowników, w tym co najmniej 6% osób niepełnosprawnych, PFRON finansuje dla: osób zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności część wynagrodzenia odpowiadającą należnej od pracownika składce na ubezpieczenie emerytalne oraz część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadającą należnej od pracodawcy składce na ubezpieczenie emerytalne, osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenie wypadkowe. UWAGA! Od 1 stycznia 2008 roku pracodawca będzie odprowadzał składki do ZUS, a dopiero potem dostanie ich zwrot na podstawie złożonego wniosku. 2.3. Refundacja kosztów wyposażenia i przystosowania stanowisk pracy Refundacja kosztów wyposażenia stanowiska pracy Pracodawca może otrzymać na swój wniosek ze środków Funduszu zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej zarejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Zwrotu kosztów dokonuje starosta (prezydent miasta) na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przed dniem zawarcia umowy. informator pracod 2007 12 27-09-07 12:30:20

KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 13 Jeżeli okres zatrudnienia osoby niepełnosprawnej będzie krótszy niż 36 miesięcy, pracodawca jest zobowiązany zwrócić środki w wysokości równej 1/36 otrzymanej kwoty za każdy miesiąc brakujący do upływu 36 miesięcy, jednak w wysokości nie mniejszej niż 1/6 tej kwoty. Pracodawca dokonuje zwrotu w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną. Pracodawca nie zwraca środków, jeżeli zatrudni w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną inną osobę nie pełno sprawną, zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszu kująca pracy i niepozostającą w zatrudnieniu. Refundacja kosztów przystosowania stanowiska pracy Pracodawca, który przez co najmniej 36 miesięcy zatrudnia osoby niepełnosprawne bezrobotne lub poszukujące pracy, skierowane przez powiatowy urząd pracy lub pozostające w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, jeżeli stały się niepełnosprawne podczas zatrudnienia u tego pracodawcy (bez winy własnej lub winy pracodawcy), może otrzymać zwrot następujących rodzajów kosztów: poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności, adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie w zakładzie pracy, kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy. Zwrot kosztów przystosowania to maksymalnie dwudziestokrotność przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy. Zwrotu dokonuje starosta (prezydent miasta) zgodnie z umową zawartą z pracodawcą. Refundacja dotyczy wyłącznie dodatkowych kosztów pracodawcy wynikających z zatrudnienia osób niepełnosprawnych, nie obejmuje kosztów utworzenia stanowiska pracy (np. zakupu komputera). Przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej to takie, które jest oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Koszty przystosowania (adaptacji) mogą obejmować zakup lub wytworzenie środków trwałych (maszyn, urządzeń), które stanowią wyposażenie związane z przystosowaniem stanowiska. Oznacza to, że pracodawca, tworząc nowe stanowisko pracy dla osoby niepełnosprawnej, może domagać się zwrotu jedynie kwot wynikających z różnicy w kosztach utworzenia zwykłego stanowiska pracy i stanowiska pracy przystosowanego dla danego pracownika niepełnosprawnego. Gdyby pracodawca zatrudniał niepełnosprawnego krócej niż 36 miesięcy, wówczas jest zobowiązany do zwrotu środków w wysokości 1/36 otrzymanej kwoty za każdy miesiąc brakujący do 36 miesięcy. informator pracod 2007 13 27-09-07 12:30:21

14 KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 2.4. Refundacja kosztów szkoleń niepełnosprawnych pracowników Pracodawcy mogą uzyskać pomoc w finansowaniu szkolenia pracowników do 90% poniesionych kosztów szkolenia zatrudnianych osób niepełnosprawnych, ale nie więcej niż dwukrotność przeciętnego wynagrodzenia na osobę. Zwrotu dokonuje starosta (prezydent miasta) zgodnie z umową zawartą z pracodawcą. Pomoc może być przeznaczona na finansowanie następujących kosztów szkolenia: wynagrodzenia osób prowadzących szkolenie, wynagrodzenia tłumacza języka migowego albo lektora dla niewidomych lub opiekuna zatrudnionej osoby niepełnosprawnej ruchowo zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, kosztów podróży osób prowadzących szkolenie i uczestników szkolenia, kosztów podróży przewodnika lub opiekuna zatrudnionej osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, kosztów zakwaterowania i wyżywienia osób prowadzących szkolenie i uczestników szkolenia oraz tłumacza języka migowego albo lektora dla osób niewidomych, kosztów usług doradczych związanych z danym szkoleniem, kosztów obsługi administracyjno-biurowej stanowiących wydatki bieżące związane z realizacją szkolenia, kosztów wynajmu pomieszczeń związanych bezpośrednio z realizacją szkolenia, kosztów amortyzacji narzędzi i wyposażenia w zakresie, w jakim są one wykorzystywane na potrzeby szkolenia, z wyłączeniem narzędzi i wyposażenia zakupionych w ramach wsparcia ze środków publicznych w okresie siedmiu lat przed realizacją szkolenia, kosztów materiałów szkoleniowych. Wielkość pomocy na szkolenia w przypadku małych i średnich przedsiębiorców nie może przekraczać: 55% kosztów szkolenia kwalifikujących się do objęcia pomocą w przypadku szkoleń specjalistycznych, 90% kosztów szkolenia kwalifikujących się do objęcia pomocą w przypadku szkoleń ogólnych. Wielkość pomocy na szkolenia w przypadku przedsiębiorców innych niż mały lub średni nie może przekraczać: 45% kosztów szkolenia kwalifikujących się do objęcia pomocą w przypadku szkoleń specjalistycznych, 70% kosztów szkolenia kwalifikujących się do objęcia pomocą w przypadku szkoleń ogólnych. informator pracod 2007 14 27-09-07 12:30:21

KORZYŚCI FINANSOWE DLA ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 15 2.5. Szczególne uprawnienia pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej Pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy może zyskać status zakładu pracy chronionej, jeżeli: zatrudnia co najmniej 40% osób niepełnosprawnych, w tym 10% osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności lub co najmniej 30% niewidomych lub chorych psychicznie czy upośledzonych umysłowo, mających znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności, obiekty i pomieszczenia odpowiadają przepisom bhp i uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych, jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Wskaźniki dotyczące struktury zatrudnienia pracodawca musi osiągać przez co najmniej 6 miesięcy. Status zakładu pracy chronionej przyznaje wojewoda. Zakłady pracy chronionej poza wszystkimi wymienionymi wcześniej instrumentami wsparcia dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne posiadają dodatkowe przywileje: zwolnienia podatkowe (zwolnienie z podatków nie dotyczy: podatku od gier, towarów oraz podatku akcyzowego, cła, podatków dochodowych i od środków transportu), dofinansowanie w wysokości 50% oprocentowania kredytów bankowych zaciągniętych na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych, zwrot kosztów za szkolenie zatrudnionych osób niepełnosprawnych w związku z koniecznością zmiany profilu produkcji, jednorazowa pożyczka w celu ochrony istniejących w zakładzie miejsc pracy osób niepełnosprawnych, zwiększona wysokość dofinansowania do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych. informator pracod 2007 15 27-09-07 12:30:22

16 OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 3. OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy powinien zatrudniać minimum 6% osób niepełnosprawnych. Jeśli ten wskaźnik jest niższy, pracodawca jest zobowiązany dokonywać miesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości kwoty stanowiącej iloczyn 40,65% przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6% a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Za każdy nieobsadzony przez osobę niepełnosprawną etat pracodawca płaci więc 40,65% przeciętnego wynagrodzenia. Dla państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych będących jednostkami budżetowymi, zakładami budżetowymi albo gospodarstwami pomocniczymi, instytucji kultury oraz jednostek organizacyjnych zajmujących się statutowo ochroną dóbr kultury uznanych za pomnik historii obligatoryjny wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi 5% w 2007 roku i 6% w 2008 roku oraz w latach następnych. Pracodawca jest zobowiązany wobec pracownika, który w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utracił zdolność do pracy wydzielić na dotychczasowym stanowisku odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w ciągu 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości do pracy. Jeżeli pracodawca nie wydzieli lub nie zorganizuje w przepisanym terminie stanowiska pracy, zobowiązany jest dokonać w dniu rozwiązania stosunku pracy z tą osobą wpłaty na Fundusz w wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za pracownika. Każdy pracodawca ma obowiązek zgłoszenia do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) faktu zatrudnienia osoby niepełnosprawnej w celu uzyskania pozytywnej opinii PIP o przystosowaniu stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej jest to instrukcja dla firm z otwartego rynku pracy. Zgłoszenie do PIP przez firmy z otwartego rynku pracy faktu zatrudnienia pracownika niepełnosprawnego dotyczy tylko tych pracowników, którzy posiadają orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności (zobacz wyżej: przekładanie orzeczeń). Niezbędne informacje na temat dostosowania stanowisk pracy do różnego rodzaju niepełnosprawności można znaleźć w: ustawie o prawie budowlanym (dostosowanie stanowisk pracy i budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo), przepisach BHP i przeciwpożarowych, informator pracod 2007 16 27-09-07 12:30:22

OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 17 w ustawie o prawie energetycznym, jeśli np. pracownik ma obsługiwać urządzenie energetyczne, w prawie o ruchu drogowym jeśli np. zatrudniany jest kierowca, w organizacjach pozarządowych zajmujących się problemami osób z określonym rodzajem niepełnosprawności, ewentualnie w przygotowanych przez nie tematycznych poradnikach, opracowaniach branżowych, broszurach informacyjnych. Najlepszym rozwiązaniem jest zwrócenie się z prośbą o poradę bezpośrednio do inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy. Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mają obowiązek przestrzegać szczególnych uprawnień tych osób dotyczących czasu pracy oraz zwolnień od obowiązku wykonywania pracy. Uprawnienia przysługujące wszystkim osobom niepełnosprawnym: 1. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Powyższej reguły nie stosuje się do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą niepełnosprawną wyrazi na to zgodę. 2. Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Dodatkowe uprawnienia przysługujące osobom zaliczonym do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności: 1. Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekroczyć 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Takich norm czasu pracy nie stosuje się do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą niepełnosprawną wyrazi na to zgodę. Powyższy wymiar czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Stosowanie obniżonych norm czasu pracy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłaconego w stałej miesięcznej wysokości, natomiast godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na powyższe normy czasu pracy podwyższają się w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm. 2. Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia: w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, informator pracod 2007 17 27-09-07 12:30:22

18 OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Wynagrodzenie za czas powyższych zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Do uczestnictwa w turnusie osoby niepełnosprawne są kierowane na wniosek lekarza, pod którego opieką znajduje się dana osoba. 3. Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Powyższy urlop dodatkowy nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Łączny wymiar urlopu dodatkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. informator pracod 2007 18 27-09-07 12:30:23

WAŻNIEJSZE AKTY PRAWNE 4. WAŻNIEJSZE AKTY PRAWNE Stan prawny na dzień 1.08.2007 19 1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776, z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99, poz. 1001, z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593, z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807). 5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz.U. nr 94, poz. 651). 6. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. nr 169, poz. 1420). 7. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. nr 122, poz. 1143). 8. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 24 marca 2007 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz.U. nr 59, poz. 404). 9. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590, z późn. zm.). 10. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592, z późn. zm.). 11. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591, z późn. zm.). 12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. nr 139, poz. 1328). informator pracod 2007 19 27-09-07 12:30:23

20 WAŻNIEJSZE AKTY PRAWNE 13. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 15 września 2004 r. w sprawie zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy, zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu (Dz.U. nr 215, poz. 2186). 14. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu (Dz.U. nr 107, poz. 736). 15. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania przy udzielaniu zakładom pracy chronionej pomocy finansowej ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 125, poz. 1161). 16. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2003 r. w sprawie dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. nr 232, poz. 2330). 17. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz.U. nr 100, poz. 927). 18. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposób jego obniżania (Dz.U. nr 124, poz. 820). 19. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 31 grudnia 1998 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 1999 r. nr 3, poz. 22). 20. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania, oprocentowania, spłaty, rozkładania na raty i umarzania pożyczek dla osób niepełnosprawnych. (Dz.U. nr 67, poz. 439 z późn. zm.). 21. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 października 2004 r. w sprawie udzielania pomocy de minimis na szkolenia dla pracodawców zatrudniających lub zamierzających zatrudnić osoby niepełnosprawne, ich pracowników współpracujących z osobami niepełnosprawnymi oraz organizatorów pracy w przedsiębiorstwach (Dz.U. nr 238, poz. 2398). informator pracod 2007 20 27-09-07 12:30:24

WAŻNIEJSZE AKTY PRAWNE 21 22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy de minimis przedsiębiorcom prowadzącym zakłady pracy chronionej (DzURP nr 98, poz. 989). 23. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy de minimis w formie jednorazowej pożyczki przedsiębiorcom prowadzącym zakłady pracy chronionej (Dz.U. nr 98, poz. 990). 24. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy na prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby niepełnosprawne (Dz.U. nr 114, poz. 1192). 25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy na szkolenia pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. nr 114, poz. 1193). 26. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy na szkolenia pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. nr 76, poz. 497). 27. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne (Dz.U. nr 114, poz. 1194). 28. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy de minimis przedsiębiorcom prowadzącym zakłady pracy chronionej (Dz.U. nr 189, poz. 1591). 29. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 71, poz. 478). 30. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 96, poz. 861). 31. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 maja 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 100, poz. 930). informator pracod 2007 21 27-09-07 12:30:24

22 WAŻNIEJSZE AKTY PRAWNE 32. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 marca 2004 r. w sprawie trybu kontroli prowadzonej przez organy upoważnione do kontroli na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 46, poz. 437). 33. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 marca 2004 r. w sprawie zasad i trybu sprawowania kontroli przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 63, poz. 586). 34. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia zadań samorządu województwa, które mogą być dofinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. nr 187, poz. 1940). 35. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie określenia wzorów miesięcznych i rocznych informacji o zatrudnieniu, kształceniu lub o działalności na rzecz osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 104, poz. 969). informator pracod 2007 22 27-09-07 12:30:24

PRZYDATNE ADRESY I STRONY INTERNETOWE 23 5. PRZYDATNE ADRESY I STRONY INTERNETOWE Adresy, telefony L.p. Nazwa Adres Telefon www, e-mail: 1. 2. 3. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Wielkopolski Urząd Wojewódzki Wojewódzki Urząd Pracy Powiatowy Urząd Pracy Państwowa Inspekcja Pracy Oddział Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych Urząd Miasta Poznania Wielkopolski Oddział PFRON Oddział Wielkopolski Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych Biuro Oddziału Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności Ochotnicze Hufce Pracy Poznański Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział VI Pracy Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży Wielkopolskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych al. Niepodległości 16/18 61-713 Poznań ul. Kościelna 37 Poznań 60-537 ul. Czarnieckiego 9 Poznań 61-538 ul. Libelta 16/20 Poznań 61-706 ul. Kasprzaka 16 60-237 Poznań ul. Lindego 4 60-573 Poznań Victoria Center, lokal nr 3 ul. Strzelecka 49 61-846 Poznań ul. Kasprzaka 16 60-237 Poznań ul. 28 Czerwca 1956 r. nr 211 Poznań 61-485 Stary Rynek 52b Poznań 61-772 Al. Marcinkowskiego 32 Poznań 60-967 ul. Działyńskich 4/5, Poznań 61-727 os. Wł. Jagiełły 3 60-688 Poznań 061 854 10 71, 061 854 13 00 061 846 38 19 061 8345640 061 852 18 40 061 866 73 44 061 866 82 14 061 843 55 16 do 18; 061 843 04 31 faks 061 847 64 39 061 875 09 56 061 865 39 63 061 831 24 05 061 853 21 86 www.poznan.uw.gov.pl wuw.bip-i.pl wuw@poznan.uw.gov.pl www.wup.poznan.pl powu@praca.gov.pl www.pup.poznan.pl popo@praca.gov.pl www.poznan.oip.pl kancelaria@poznan.oip.pl www.city.poznan.pl www.bip.city.poznan.pl azon@um.poznan.pl www.pfron.org.pl poznan@pfron.org.pl www.popon.pl biuro@poznan.popon.pl www.city.poznan.pl www.bip.city.poznan.pl www.wielkopolska.ohp.pl wielkopolska@ohp.pl www.powp.poznan.pl popopowp@praca.gov.pl 061 856 60 00 www.poznan.so.gov.pl 061 855 76 04 www.cdz.org.pl 061 823 47 91, faks 061 825 96 97 wifoon@wp.pl informator pracod 2007 23 27-09-07 12:30:25

24 STRONY INTERNETOWE Strony internetowe 1. PFRON: www.pfron.org.pl 2. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej: www.mps.gov.pl 3. Wojewódzki Urząd Pracy: www.wup.poznan.pl 4. Powiatowy Urząd Pracy: www.pup.poznan.pl 5. Urząd Miasta Poznania: www.poznan.pl 6. Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych: www.popon.pl 7. Krajowa Izba Gospodarczo-Rehabilitacyjna: www.kigr.pl 8. Informacje dla Zakładów Pracy Chronionej: www.zpchr.info 9. Portal Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji: www.niepelnosprawni.pl 10. Portal Informacyjny Osób Niepełnosprawnych: www.pion.pl 11. Strona projektu Asystent Pracy : www.asystentpracy.pl 12. Portal Publicznych Służb Zatrudnienia: www.psz.praca.gov.pl 13. Stowarzyszenie Organizatorów Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych: www.ozon.org.pl 14. Baza aktów prawnych: www.prawo.lex.pl Źródła informacji 1. Dziennik Ustaw 2. Monitor Polski 3. Strony internetowe: Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu Powiatowego Urzędu Pracy w Poznaniu Opracowanie Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Poznania pl. Kolegiacki 17, 61-841 Poznań Wydawca Wydawnictwo Miejskie ul. Ratajczaka 44 61-728 Poznań Projekt graficzny i skład Studio Poligraficzne Wydawnictwa Miejskiego Druk Zakład Poligraficzny Drukma Poznań 2007 ISBN 978-83-7503-015-0 informator pracod 2007 24 27-09-07 12:30:26