Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XV/155/2008 Rady Gminy w Budzowie z dnia 07.11.2008 r. Plan Odnowy Miejscowości JACHÓWKA GMINA BUDZÓW POWIAT SUSKI WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE Budzów, listopad 2008
Autorzy opracowania dziękują za pomoc w przygotowaniu niniejszego dokumentu. SPIS TREŚCI: 2
1. WSTĘP...4 2. CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA JACHÓWKA. 7 2.1. POŁOŻENIE SOŁECTWA JACHÓWKA. 7 2.2. PRZYNALEŻNOSĆ ADMINISTRACYJNA. 8 2.3. POWIERZCHNIA JACHÓWKI. 9 2.4. LICZBA LUDNOŚCI..10 2.5. HISTORIA JACHÓWKI....16 2.6. OKREŚLENIE PRZESTRZENNEJ STRUKTURY JACHÓWKI. 19 3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI...20 3.1. ZASOBY PRZYRODNICZE..20 3.2. DZIEDZICTWO KULTUROWE..21 3.3. OBIEKTY I TERENY...23 3.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 25 3.4.1. Oświata...25 3.4.2. Pomoc społeczna i bezpieczeństwo publiczne.25 3.4.3. Zdrowie..26 3.4.4. Kultura...26 3.5. INFRASRUKTURA TECHNICZNA 29 3.6. GOSPODARKA I ROLNICTWO.31 3.7. KAPITAŁ SPOŁECZNY I LUDZKI 36 4. ANALIZA SWOT....37 5. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ.39 6. OPIS ZADANIA PRIORYTETOWEGO..43 7. POWIĄZANIE PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Z INNYMI DOKUMENTAM..46 8. WYKAZ TABEL, WYKRESÓW I ZDJĘĆ...47 9. BIBLIOGRAFIA... 49 10. ZAKOŃCZENIE...50 1. WSTĘP 3
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 1 określa obszary wiejskie jako miejscowości znajdujące się w granicach administracyjnych: gmin wiejskich, gmin miejsko wiejskich z wyłączeniem miast powyżej 5 tysięcy mieszkańców, gmin miejskich z wyłączeniem miast powyżej 5 tysięcy mieszkańców, Rzeczpospolita Polska określiła zadania w zakresie wspierania obszarów wiejskich z udziałem środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich określonym w Rozporządzeniu Rady / WE / Nr 16698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich / EFRROW / /Dz. Urz. UE L 277 z 21 października 2005 r. / oraz w przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie tego Rozporządzenia ustawą z 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich / Dz. U Nr 64 poz.427 /. W ramach priorytetowych kierunków wsparcia obszarów wiejskich 2007 2013 zdefiniowano cztery osie : Oś 1 - poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Oś 2 - poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Oś 3 - jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie Oś 4 - Leader gospodarki wiejskiej 1 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju, lipiec 2007. 4
W ramach Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej bardzo dobitnie określana jest jakość życia społeczności wiejskiej rozumianej głównie jako zbiór wszystkich funkcji życiowych takich jak praca, wypoczynek, rekreacja, kultura, sport, ale też i tożsamość, integralność przestrzenna i wspólnota. W ramach tejże Osi 3 akcentuje się oddolne inicjatywy społeczności wiejskich nakierowane na integrację wsi, rozbudzenie bądź reaktywowanie przekazów i zwyczajów kulturowych, odbudowanie i zachowanie tożsamości społeczności wiejskich. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Odnowa i rozwój wsi objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 /Dz. U. Nr 38 poz. 220 / znowelizowane Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 lipca 2008 r. / Dz. U. Nr 156 poz.974/ określiło jako wymóg przy aplikowaniu o środki posiadanie Planu Odnowy Miejscowości. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia pomoc finansową mogą uzyskać projekty dotyczące: 1) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społeczno kulturalne, w tym świetlice i domy kultury, z wyłączeniem szkół, przedszkoli i żłobków; 2.) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażenia obiektów małej architektury; 3) budowy, przebudowy lub remontu obiektów sportowych, ścieżek rowerowych, szlaków pieszych, placów zabaw, miejsc rekreacji przeznaczonych do użytku publicznego; 4) zakupu towarów służących przedsięwzięciom związanym z kultywowaniem tradycji społeczności lokalnych oraz tradycyjnych zawodów; 5) związanych z kształtowaniem obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno przestrzenne, w szczególności poprzez odnawianie lub budowę placów parkingowych, chodników lub oświetlenia ulicznego; 6.) urządzania i porządkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku; 5
7) budowy, przebudowy lub remontu małej infrastruktury turystycznej; 8.) zagospodarowania zbiorników i cieków wodnych w celu wykorzystania ich do rekreacji lub w celu poprawy estetyki miejscowości; 9.) rewitalizacji budynków wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków, użytkowanych na cele publiczne, oraz obiektów małej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci; 10.) zakupu i odnawiania obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne; 11) budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i usług, w tym pawilonów, punktów wystawowych, sal ekspozycyjnych lub witryn; 12) odnawiania elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub wojewódzkiej ewidencji zabytków i odnawiania cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków ; 13.) wyburzenia i rozbiórki zdewastowanych obiektów budowlanych w celu uporządkowania terenu w miejscowości, jeżeli niemożliwe jest ich odnowienie i dalsze użytkowanie w zakresie koniecznym do realizacji operacji wymienionych w punktach 1 12 ; 14.) zakupu materiału siewnego lub nasadzeniowego roślin wieloletnich koniecznego do realizacji operacji ; 15.) zakupu sprzętu, materiałów i usług, służących realizacji operacji; 16.) ogólnych, które są bezpośrednio związane z przygotowaniem i realizacją operacji. Budowa i realizacja Planu Odnowy Miejscowości oprócz możliwości uzyskania środków finansowych poprawia jakość życia mieszkańcom sołectwa poprzez uatrakcyjnienie życia społeczno kulturalnego, aktywizację społeczności lokalnej utożsamianie się z miejscem zamieszkania i odpowiedzialność za własną przyszłość oraz dumę z możliwości samo spełnienia się. Przygotowanie niniejszego dokumentu poprzedzone było licznymi spotkaniami, rozmowami z pracownikami Urzędu oraz liderami społeczności lokalnej, zebraniami wiejskimi jak też i analizą przedstawionej dokumentacji. 6
2. CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA JACHÓWKA 2.1 Położenie sołectwa Jachówka Sołectwo Jachówka wchodzące w skład Gminy Budzów leży w środkowej części Beskidu Makowskiego zwanego również Średnim, który wchodzi w skład Beskidów Zachodnich / Zewnętrzne Karpaty Zachodnie /. Budzów jest siedzibą władz Gminy Budzów. Budzów położony jest w obrębie płaszczowiny magurskiej.cała gmina Budzów leży w północno wschodniej części Podbabiogórza. Gmina graniczy : od południa gmina miejsko-wiejska Maków Podhalański powiat suski, od zachodu gmina Zembrzyce powiat suski, od wschodu gminy Tokarnia,Sułkowice i Pcim powiat myślenicki, od północy gmina Lanckorona i Stryszów powiat wadowicki. Zdjęcie nr 1: Widok ogólny Jachówki Źródło: materiał własny autora 7
Każde z sołectw wchodzących w skład gminy posiada liczne przysiółki, które z uwagi na terytorialne położenie poza zwartą zabudową mogłyby być samodzielnymi sołectwami bądź wioskami. Wszystkie wsie gminy Budzów leżą w dolinach rzek : Paleczka, Jachówka i Zachełmnianka - dopływów Skawy. Zabudowa gminy rozciąga się wzdłuż tych rzek. Cały obszar gminy stanowi kotlinę z najniższym punktem na zachodniej granicy na wysokości 330 m. n.p.m. 2.2 Przynależność administracyjna Jachówki Gmina leży w południowo zachodniej części powiatu suskiego / Sucha Beskidzka / i w północno wschodniej części województwa małopolskiego. Źródło: www.powiatsuski.pl W skład gminy Budzów wchodzi sześć sołectw: Baczyn, Bieńkówka, Budzów, Jachówka, Palcza i Zachełmna. 8
Cała gmina zajmuje obszar 7358 ha.poszczególne sołectwa zajmują następujący obszar : Budzów 2060,24 ha, Bieńkówka 1986,66 ha Jachówka - 1177,28 ha, Palcza 882,96 ha Baczyn -735,8 ha Zachełmna 515,06 ha. Źródło : materiał własny Procentowo poszczególne sołectwa zajmują Budzów 28% Bieńkówka 27% Jachówka - 16% Palcza 12% Baczyn 10% Zachełmna 7% 100% Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów 2008 2020 Powierzchnia gminy w stosunku do całej powierzchni powiatu suskiego wynosi 10,7 %. 1 lipca 1949 r. odłączono od Budzowa Zembrzyce, które stały się samodzielną gminą. Gmina Budzów w latach 1975 1998 administracyjnie należała do województwa bielskiego. 2.3 Powierzchnia sołectwa Jachówka Powierzchnia sołectwa Jachówka wynosi 2060,24 ha, co stanowi 28 % powierzchni całej Gminy. 9
2.4 Liczba ludności Gmina Budzów której jednym z sołectw jest Jachówka jako sołectwo liczy 8476 mieszkańców. Ilość mieszkańców i przyrost naturalny ilustruje poniższa tabela Tabela nr 1: Liczba mieszkańców sołectw Gminy Budzów w 2006r. i 2007 r. wg stanu na 31 grudnia 2007r. Rok 2006 Rok 2007 W Kobiety Kobiety W Mężczyźni Mężczyźni Sołectwa Przyrost wieku w w Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem wieku w wieku w wieku naturalny 19- wieku wieku 0-18 0-18 19-100 100 0-18 19-100 Baczyn 895 452 443 11 893 248 645 136 112 365 280 Bieńkówka 2126 1093 1033 33 2127 536 1591 349 187 907 684 Budzów 2637 1309 1328 45 2678 730 1948 350 380 1068 880 Jachówka 1040 535 505 13 1024 242 782 120 122 380 402 Palcza 1206 623 583 19 1214 332 882 183 149 480 402 Zachełmna 533 279 254 7 540 128 412 65 63 207 205 Gmina Budzów - razem 8437 4291 4146 8476 2216 6260 1203 1013 3407 2853 Źródło: materiały własne Urzędu. Dane z powyższej tabeli wskazują że gminie Budzów nie zagraża ujemny przyrost naturalny. Ludność powiatu Sucha Beskidzka wynosi 92,9 tys. mieszkańców, co stanowi 2,56 % ludności województwa małopolskiego. Na koniec 2006 roku w rejestrach Powiatowego Urzędu Pracy w Suchej Beskidzkiej były 2682 osoby bezrobotne, a wskaźnik bezrobocia wynosił 8,7% przy średniej wojewódzkiej 11,4% i krajowej 14,9%. Poziom bezrobocia należał do najniższych w województwie. W ciągu całego 2007 roku zarejestrowało się w Powiatowym Urzędzie Pracy 3580 bezrobotnych, w tym 1111 po raz pierwszy, co stanowi 31,0%. W 2007 roku ilość bezrobotnych zmniejszyła się o 236 osób tj. o 8,8% w stosunku do grudnia 2006 roku. Spośród zarejestrowanych bezrobotnych, będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, dla których można stosować wszystkie aktywne formy zalicza się osoby: 10
- do 25 roku życia - 619 osób (25,3%), - długotrwale bezrobotni - 1214 osób (49,6%), - powyżej 50 roku życia - 453 osób (18,5%), - bez kwalifikacji zawodowych - 705 osób (28,8%), - samotnie wychowujące co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia - 60 osób (2,5%), - niepełnosprawni - 51 osób (2,1%). Stopa bezrobocia liczona jako iloraz bezrobotnych do czynnych zawodowo na koniec 2007 roku wyniosła 7,9% i była niższa o 0,9% od średniej wojewódzkiej (8,8%) i o 3,5% od średniej krajowej (11,4%).. Tabela nr 2. Ilość bezrobotnych i stopa bezrobocia w poszczególnych miesiącach Miesiące Ilość bezrobotnych Stopa bezrobocia 31.12.2006 2682 8,7 31.01.2007 2875 9,3 28.02.2007 2852 9,2 31.03.2007 2732 8,8 30.04.2007 2624 8,5 31.05.2007 2469 8,0 30.06.2007 2437 7,9 31.07.2007 2324 7,6 31.08.2007 2333 7,6 30.09.2007 2431 7,9 31.10.2007 2375 7,7 30.11.2007 2404 7,8 31.12.2007 2446 7,9 Źródło: PUP Sucha Beskidzka 11
Wykres nr 1: Stopa bezrobocia w powiecie suskim w 2007 (z uwzględnieniem miesiąca XII 2006) Stopa bezrobocia w pow iecie suskim w 2007 (z uwzględnieniem XII 2006) % 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 9,3 9,2 8,7 8,8 8,5 8 7,9 7,9 7,6 7,6 7,7 7,8 7,9 XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Źródło: PUP Sucha Beskidzka Tabela nr 3: Ilość bezrobotnych w 2007 roku, z podziałem na gminy i ich procentowy udział w całej populacji bezrobotnych w powiecie oraz szacunkowa stopa bezrobocia. Gmina Ilość bezrobotnych W tym kobiet Udział kobiet % Udział bezrobotnych w całej populacji % Budzów 238 161 67,6 9,7 Bystra - Sidzina 135 100 74,0 5,5 Jordanów gmina miejska 131 88 67,2 5,4 Jordanów gmina wiejska 229 158 69,0 9,4 Maków Podhalański 494 340 68,8 20,2 Stryszawa 377 249 66,0 15,4 Sucha Beskidzka 383 206 53,8 15,6 Zawoja 274 180 65,7 11,2 Zembrzyce 185 112 60,5 7,6 RAZEM 2446 1594 65,2 100 Źródło: PUP Sucha Beskidzka 12
Wykres nr 2: Udział bezrobotnych z poszczególnych gmin w całej populacji bezrobotnych w powiecie Udział bezrobotnych z poszczególnych gmin w całej populacji bezrobotnych w powiecie Zawoja, 11,2 Zembrzyce, 7,6 Budzów, 9,7 Bystra Sidzina, 5,5 Jordanów gmina miejska, 5,4 Sucha Beskidzka, 15,6 Jordanów gmina wiejska, 9,4 Stryszawa, 15,4 Maków Podhalański, 20,2 Źródło: PUP Sucha Beskidzka Wykazane niżej dane dotyczące poziomu bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007 należy traktować jako szacunkowe, ponieważ Urząd Statystyczny danych takich nie podaje. Tabela nr 4: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007 Gmina Rok 2006 Rok 2007 Różnica Szacunkowa stopa Szacunkowa stopa +/- bezrobocia % bezrobocia % w % Budzów 9,1 7,9-1,2 Bystra - Sidzina 5,0 5,4 +0,4 Jordanów gmina 7,5 6,1-1,4 miejska Jordanów gmina wiejska 5,8 5,9 +0,1 Maków Podhalański 9,8 8,2-1,6 Stryszawa 10,2 8,9-1,3 Sucha Beskidzka 10,1 9,6-0,5 Zawoja 10,2 8,9-1,3 Zembrzyce 9,4 9,0-0,4 Powiat 8,7 7,9-0,8 Źródło: PUP Sucha Beskidzka 13
Wykres nr 3: Szacunkowa stopa bezrobocia dla poszczególnych gmin w 2006 i 2007r. 12 10 8 Stopa % 6 4 2 0 Budzów Bystra-Sidzina Jordanów gm. Miejska Jordanów gm. Wiejska Maków Podhalański Stryszawa Sucha Beskidzka Zawoja Zembrzyce Powiat Rok 2006 Rok 2007 Źródło: PUP Sucha Beskidzka Powiatowy Urząd Pracy w Suchej Beskidzkiej ocenia, że : 1. W ciągu całego 2007 roku 7 gmin odnotowało spadek bezrobocia, jedynie w gminie Bystra Sidzina i Jordanów gmina wiejska nastąpił wzrost. Najwięcej procentowo ubyło bezrobotnych w gminach: Maków Podhalański, Jordanów gmina miejska, Zawoja i Stryszawa, a najmniej w gminach: Zembrzyce, Sucha Beskidzka i Budzów. 2. W 2007 roku wszystkie gminy odnotowały poziom bezrobocia niższy niż średnia Przedziały wiekowe krajowa (11,4%), 5 gmin poniżej średniej wojewódzkiej (8,8%) oraz 3 gminy poniżej średniej powiatowej (7,9%). Ilość osób bezrobotnych w 2006 Tabela nr 5: Bezrobotni według wieku Udział % 2006 Ilość osób bezrobotnych w 2007 Udział % 2007 Różnica +/- w % Do 24 lat 656 24,5 619 25,3 +0,8 25 34 671 25,0 601 24,6-0,4 35 44 588 21,9 495 20,2-1,7 45 54 616 23,0 555 22,7-0,3 55 59 125 4,6 153 6,3 +1,7 60-64 26 1,0 23 0,9-0,1 RAZEM 2682 100 2446 100 0,0 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 14
Wykres nr 4 : Struktura bezrobotnych w powiecie suskim według wieku w latach 2006/2007 30 25 Struktura bezrobotnychw powiecie suskim w/g wieku w 2006 i 2007 r. % 20 15 10 5 0 Do 24 lat 25-34 35-44 45-54 55-59 60-64 Wiek Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Najliczniejsza grupę bezrobotnych stanowią osoby w przedziale wiekowym do 24 lat. Udział tej grupy procentowo zwiększył się w porównaniu do 2006 roku o 0,8%. Druga najliczniejsza grupa to osoby w wieku od 25 34 lat, która stanowi 24,6%. Wyżej wymienione grupy ogółem stanowią aż 49,9%. Wykres nr 5: Struktura bezrobotnych według poziomu wykształcenia 35 30 25 % 20 15 10 5 0 Gimnazjalne Zawodowe Średnie ogólne Policealne Wyższe Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 15
Tabela nr 6: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007 roku. Wykształcenie Ilość osób bezrobotnych w 2006 Udział % 2006 Ilość osób bezrobotnych w 2007 Udział % 2007 Różnica +/- w % Wyższe 134 5,0 138 5,6 +0,6 Policealne i średnie 666 24,8 577 23,6 +1,2 zawodowe Średnie 273 10,2 238 9,7-0,5 ogólnokształcące Zasadnicze 869 32,4 795 32,6 +0,2 zawodowe Gimnazjalne i 740 27,6 698 28,5 +0,9 poniżej RAZEM 2682 100,00 2446 100,00 0,0 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Analiza bezrobotnych według wykształcenia pozwala określić następujące wnioski: 1. Ilość bezrobotnych zmniejszyła się w każdej grupie poziomu wykształcenia oprócz osób z wykształceniem wyższym, gdzie ilość ta jest większa o 4 osoby w stosunku do 2006 roku. 2. Zmniejszenie ilości bezrobotnych w największym stopniu nastąpiło w grupie bezrobotnych: - z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym - z wykształceniem średnim ogólnokształcącym Największą grupę bezrobotnych stanowią nadal osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i gimnazjalnym 61,0 % wszystkich bezrobotnych. Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 2.5 Historia Jachówki Najwcześniejsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z wczesnego neolitu. Jachowka 1564, Jackówka 1581. Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od imienia Jacek. Po śmierci Bolesława Krzywoustego tereny obecnej Budzowszczyzny znalazły się w dzielnicy krakowskiej ale nie na długo albowiem już w 1178 r. zostały oddzielone i znalazły się w dzielnicy śląskiej. W wyniku kolejnych rodowych podziałów tereny Budzowa i okolicy 16
weszły w skład księstwa oświęcimskiego księcia Władysława, którego syn Jan I Scholastyk zorganizował pierwszą akcję osadniczą na terenie Budzowszczyzny. Wzmianka o tym fakcie znajduje posadowienie w dokumencie z 1333 r. wystawionym przez księcia Jana I Scholastyka, który swojemu dworzaninowi Żegocie z Bieńkowic nadaje duży obszar ziemi nad rzeką Skawą i jej dopływami. Zezwala mu na karczunek lasów oraz na sprowadzenie nowych osadników. W pierwszej połowie XIV wieku część wiosek położona na prawym brzegu Skawy znalazła się w Ziemi Krakowskiej. Od tego czasu Budzów i okoliczne wioski związane są ze starostwem lanckorońskim. Lanckorona posiada świadectwo swego istnienia z pierwszej połowy XIV w. w postaci uposażenia miejscowego kościoła wydane przez króla Kazimierza Wielkiego w 1366 r. W kronice parafialnej Lanckorony można przeczytać że król Kazimierz Wielki nadał prawa miejskie Lanckoronie i lokował ją na prawie magdeburskim. Całe starostwo lanckorońskie było jako własność królewska oddawane w dzierżawę różnym możnowładcom, którzy traktowali je jako własność. Z dokumentów wydanych dla kościoła w Lanckoronie wynika, że wieś była w starostwie lanckorońskim aż do l 1774 r Starostwem władali Lanckorońscy, Lascy, Komorowscy a na przełomie XVI i XVII w. właścicielami stali się Zebrzydowscy. Wszystkie wsie z obszaru gminy Budzów zostały założone w II połowie XIV w. Jachówka od początku swego istnienia była wsią rolniczą.ludność zajmowała się głównie hodowlą i pasterstwem owiec. W XV w. wioski w rejonie Budzowa w trakcie różnych walk, rabunków, pomorów, kompletnie upadły i wyludniły się. Uprawne kiedyś pola i pastwiska ponownie zajęła puszcza. Warunki klimatyczne i dziewicze puszcze karpackie spowodowały napływ na te tereny ludności wołoskiej. Wołosi lud starobałkański trudniący się pasterstwem przybył w Beskidy Zachodnie przez Orawę pod koniec XV lub na przełomie XV i XVI wieku osiedlając się wzdłuż górnego biegu rzek Soły i Skawy oraz ich dopływów. W tzw. Tekach Schneidera znajdujących się w archiwum na Wawelu można przeczytać między innymi, że aż do dóbr lanckorońskich... zachodziły wędrowne osady Wołochów, aby się tu osiedlić. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 17
Nazwa Jackówka ponownie pojawia się w źródłach pisanych w 1540 roku. Lustracja dóbr królewskich z roku 1564 podaje, że wieś miała 12 kmieci, którzy mieli nierówne role, a także 8 zarębników nie płacących tzw. robocizny, dziewiąty zarębnik nic jeszcze nie płacił. We wsi było jeszcze 4 komorników oraz folwark sołtysi na ½ łana, do którego należała karczma i młyn.ponadto w lasach było 9 gonciarzy. Rejestr poborowy z 1581 r. podaje,że Jachówka należała wtedy do Parafii pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Makowie / obecnie Podhalańskim/ i we wsi był sołtys na ½ łana, 13 zarębników z rolą, 4 komorników z bydłem, 1 komornik bez bydła, 1 duda i 1 rzemieślnik. Rejestr poborowy woj. krakowskiego z roku 1629 i 1680 podaje,że poboru dokonano z ½ łana sołtysiego i należących do tego folwarków : młyna z 1 kołem zakupnym, 2 zagrodników z rolą i 1 komornika bez bydła. Dodatkowo od 13 zagród z rolami zarębników i 4 komorników z bydłem. Natomiast rejestr poborowy woj. krakowskiego z 1765 roku podaje, że we wsi jest 12 ról, z których odrabiana jest pańszczyzna bydłem 1 i ½ dniówki, dalej 10 zagród zarębników, którzy odrabiają pieszo 1i ½ dniówki oraz 3 zagrodników, którzy odrabiają pańszczyznę pieszo po jednej dniówce. We wsi były wtedy 2 młyny. Źródło : materiał własny Urzędu Pod koniec istnienia dawnej Rzeczypospolitej Budzów i cała okolica były świadkami walk konfederatów barskich z wojskami carskimi. W roku 1771 konfederaci pod dowództwem Dumourieza przybyli do Lanckorony. Od strony Myślenic zbliżało się wojsko rosyjskie pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa. Na pograniczu Palczy i Harbutowic w miejscu zwanym dziś Groby stoczyła się bitwa. Załoga konfederatów musiała ustąpić a ok.300 poległych w tej bitwie pogrzebano w pobliżu miejsca walki. Na granicy Palczy i Harbutowic stoi poświęcony tej walce krzyż. Źródło : materiały własne Urzędu Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Budzów Oficjalny Portal Internetowy W roku 1774 ziemie te znalazły się pod panowaniem austriackim. W roku 1777 okoliczne wsie zakupiła księżna Franciszka z Krasińskich synowa króla Augusta III Sasa, by po 11 latach podarować je swojej córce Marii. W wyniku spadków i działów rodzinnych właścicielkami dalej była córka Marii Augusta, a w 1874 r. Cecylia Lubomirska 18
Budzowszczyzna ma również swój udział w zbójnickiej legendzie Beskidu Średniego. W latach trzydziestych XVIII w. znany był zbójnik Józef Baczyński ze Skawiny a jego towarzyszami byli Józef i Wojciech Serglowie z Budzowa. Budzów wraz z okolicznymi wioskami należał do powiatu żywieckiego. W roku 1924 utworzono nowy powiat z siedzibą w Makowie, w którego granicach znalazła się Sucha wraz z okolicznymi miejscowościami. Trwało to 10 lat do 1933 r. kiedy to powiat Maków zlikwidowano a Sucha ponownie trafiła do powiatu żywieckiego. Źródło : Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Podbabiogórza Podbabiogórze 2005 2006 Pierwsza wojna światowa na tym terenie to pobór mężczyzn do wojska austriackiego, duże zubożenie wsi i liczne choroby. Druga wojna światowa też poczyniła duże straty mieszkańców, których wielu zginęło.granica między Rzeszą Niemiecką a Generalną Gubernią przebiegała wzdłuż linii Skawy. Gmina Budzów w obecnym kształcie powstała jako gmina po likwidacji gromad w wyniku pierwszej reformy administracyjnej w 1972 r. 2.6 Określenie przestrzennej struktury Jachówki Jachówka podobnie jak i inne sołectwa Gminy Budzów ma charakter rozproszonej budowy z dużą ilością przysiółków rozsianych na różnych wzniesieniach. Wieś ukształtowana jest wzdłuż doliny rzecznej. Ma charakter łańcuchowy Budynki mieszkalne to budynki o charakterze budownictwa mieszkaniowego niezagrodowego. Przysiółki składają się w większości z kilku do kilkunastu zagród i połączone są ze sobą drogami lokalnymi. W budownictwie przeważają budynki wzniesione po 1950 r. Wokół kościoła parafialnego znajduje się otwarta przestrzeń podobnie jak i wokół Ośrodka Kultury. Przy kościele znajduje się parking. Duża otwarta przestrzeń znajduje się również przed szkołą. Źródło : Studium uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Budzów 19
3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI 3.1 Zasoby przyrodnicze Naturalnym bogactwem całej Gminy Budzów są lasy, które zajmują ok. 40 % jej powierzchni. Pisząc o zasobach przyrodniczych Jachówki niemożliwym jest ograniczenie się tylko do obszaru sołectwa. Cała Gmina Budzów będąca w powiecie suskim ma cenny walor przyrodniczy jakim jest Babiogórski Park Narodowy z najwyższym szczytem Beskidów Babią Górą 1725 m. n. p. m. Babiogórski Park Narodowy powołano do istnienia w 1954 r. W Parku zachowały się fragmenty prastarej puszczy karpackiej i pierwotny bór świerkowy. W Parku są następujące piętra roślinne : pogórze, regle dolny i górny oraz subalpejskie i alpejskie. UNESCO w 1977 r. nadało Babiogórskiemu Parkowi Narodowemu status rezerwatu biosfery i włączyło go do międzynarodowego programu Man and Biospfere a World Wildlife Fund /WWF / w 2001 r. uznał Babią Górę za jeden z trzydziestu obszarów priorytetowych w Karpatach. W masywie Babiej Góry jest ponad 600 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce, a także ponad 1100 gatunków grzybów. Wśród roślin są dwa gatunki, które poza masywem babiogórskim jako dziko rosnące nigdzie w Polsce nie występują. Jest to okrzyn jeleni / symbol parku / i rogownica alpejska. Można też spotkać bardzo rzadką roślinę tocję alpejską oraz ok.70 gatunków roślin chronionych. Ponadto w masywie występuje 57 gatunków roślin wysokogórskich. Królestwo zwierząt na Babiej Górze reprezentują 4481 gatunków i podgatunków, w tym 127 gatunków ptaków lęgowych. Z większych zwierząt oprócz pojawiającego się tutaj niedźwiedzia i wilka spotkać można jelenia, sarnę, rysia, lisa, wydrę i borsuka a z ptaków głuszca, cietrzewia, sóweczkę, włochatkę, płochacza halnego, siwernika i liczne gatunki dzięciołów. Faunę potoków reprezentuje pstrąg potokowy. Źródło : Maciej Matul w Kalendarzu 2008 Stowarzyszenie Podbabiogórze Zawoja 2008 20
3.2 Dziedzictwo kulturowe Na terenie gminy, w każdym sołectwie, znajdują się stanowiska archeologiczne z różnych okresów chronologicznych np.: neolitu, epoki kamiennej, wczesnego brązu, późnego okresu rzymskiego czy późnego i wczesnego średniowiecza. Do czasów współczesnych w gminie Budzów zachowało się niewiele zabytków, są to głównie kościoły i kaplice z dawnym wyposażeniem, kapliczki i figurki przydrożne oraz zabudowania dworskie i chłopskie. W ewidencji zabytków Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie figurują: Jachówka kościół parafialny pod wezwaniem Serca Pana Jezusa z plebanią z 1938r. Źródło: zaświadczenie Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie z 11 października 2005 roku. W ewidencji obiektów zabytkowych figuruje wiele domów niektóre już nieistniejące bądź rozebrane. Ewidencja nie jest kompletna, ponieważ nie uwzględniono w niej wielu przydrożnych krzyży oraz kapliczek i wymaga przeprowadzenia aktualizacji, tym nie mniej jest interesująca. Np. w Jachówce nie uwzględniono trzech kapliczek przydrożnych z końca XIX wieku. 21
Zdjęcie nr 2: Kapliczka w Jachówce Źródło: Materiał własny autorów Na terenie gminy, w każdym sołectwie, znajdują się stanowiska archeologiczne z różnych okresów chronologicznych np. neolitu, epoki kamiennej, wczesnego brązu, późnego okresu rzymskiego czy późnego i wczesnego średniowiecza. W Jachówce jest młyn zbożowy powstały po wojnie pierwotnie z napędem wodnym a od 1960r z napędem elektrycznym. Młyn ma konstrukcję drewniano kamienną. Obiektem godnym obejrzenia jest piła tartaczna niemiecka z początków XX wieku. W przeszłości przecierała drzewo o dużych średnicach powyżej 100cm. W pobliżu posesji Pani Marii Strączek znajduje się oryginalna piwnica kamienna w obejściu Państwa Leników. Bardzo ciekawą atrakcja jest kapliczka pod Kachnicówką w pobliżu zabudowań Pana Józefa Strączka. 22
3.3 Obiekty i tereny Cała Gmina Budzów ma ładne tereny widokowe oraz łatwe do wędrówek tereny. Połacie terenów w większości są odkryte choć w niektórych miejscach bardzo atrakcyjnych widokowo przysłonięte krzewami. Przez Gminę Budzów przebiegają cztery szlaki piesze : 1/ Chełm Wschodni Przełęcz Mysia Lasek Budzów Zmazówka Przełęcz pod Makowską Górą. Jest to szlak zielony o długości 8,5km. 2./ Groby Przełęcz Sanguszki Krowia Góra Hujówka Babica Zachodnia Bieńkówka U Koska Koskowa Góra. Jest to szlak niebieski o długości 10,8km. 3./ Ruskówka Dolina Harbutówki Chodnikówka Babica Zachodnia. Szlak czarny o długości 2,5km. 4./ Chełm Chełm Wschodni Palcza Moskałówka Hujówka Babica Zachodnia Babica. Jest to szlak czerwony o długości 12,8km. Łącznie szlaki piesze mają długość 34,6km. Z uwagi na udogodnienia drogowe jest rozważane przekwalifikowanie pieszego szlaku zielonego na rowerowy. Na cały teren Podbabiogórza, w tym i na Gminę Budzów, został w 2007 r. wrysowany plan ekomuzealnego szlaku rowerowego Szlakiem atrakcji i produktów lokalnych Podbabiogórza prowadzący m.in. po ciekawych miejscach związanych z dziedzictwem kulturowym regionu. W całej Gminie Budzów zaproponowano łącznie 49,5 km tras. Bardzo atrakcyjną byłaby trasa Szlak okrężny Gminy Budzów, która w całości pokrywałaby się z istniejącymi szlakami PTTK. Szlak ten miałby 31,5 km i wiódłby po ciekawych i atrakcyjnych miejscach. Po drodze można byłoby podziwiać : -Budzów Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia, neoromański, w ołtarzu z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Pocieszenia; XIX wieczne nagrobki na cmentarzu parafialnym; dawny dwór z XIX w. obecnie leśniczówka; w gimnazjum Regionalna Izba Pamięci; obelisk upamiętniający posadzenie przez dzieci szkolne drzewka wolności z okazji 10 lecia odrodzonej Polski/ 1918-1928 /; pomnik poległych za 23
Ojczyznę w latach 1914-1920 ustawiony w 10 lecie odrodzonej Polski; pomnik poległych za Ojczyznę postawiony w 2006 r. -Grzbiet Chełmu punkt widokowy; -Przełęcz w grzbiecie Chełmu, przy drodze z Zachełmnej do Stroń kamienna figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej / 1818 / -Palcza kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych / lata trzydzieste XX wieku /; kamienna figura Chrystusa Frasobliwego / 1 połowa XIX w./; murowana kapliczka domkowa / XIX?/, -Grzbiet Działu punkt widokowy -Bieńkówka przy szosie, w odległości kilometra od szlaku kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy barokowy z 1793 r. w ołtarzu głównym słynący łaskami obraz Matki Bożej Bieńkowskiej; obelisk 1000 lecia państwa polskiego z 1964 r.; tablica pamiątkowa poświęcona pamięci tutejszego działacza Józefa Rusina / zm. 1927 r. /; obelisk poległych na froncie w 1939 r./ 2001 / -Os.Łazy pod Koskową Górą murowana tabliczka domkowa III upadku Pana Jezusa z kamienną figurą Chrystusa Upadającego pod Krzyżem / XIX / ; kamienny krzyż / XIX?/; drewniany krzyż z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego/ współczesny -Koskowa Góra punkt widokowy -Przysłopski Wierch kamienna kapliczka wnękowa z rzeźbą Serca Jezusa / 1930 / - Os. Bryndzówka kapliczka upamiętniająca miejsce złożenia przysięgi przez żołnierzy oddziału AK Chełmek wchodzącego w skład zgrupowania Chełm / 2004 / -Os. Makowska Góra na starej lipie kapliczka szafkowa i tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu AK Surowiec / 2006/ ; kamienna figura Matki Bożej z Dzieciątkiem / 1880 / -Os.Zagórze / przy czarnym szlaku w odległości ok.800 m./ - Pomnik Ofiar Zagórza upamiętniający niemiecką pacyfikację z kwietnia 1944 r./. Źródło : Koncepcja systemu tematycznych tras turystycznych i edukacyjnych na Podbabiogórzu, Sucha Beskidzka 2008 24
3.4 Infrastruktura społeczna 3.4.1 Oświata W Jachówce jest Szkoła Podstawowa z 79 uczniami / dane na rok szkolny 2007/ 2008./. Gimnazjum natomiast znajduje się w Budzowie, gdzie młodzież kształci się dalej. Szkoły ponadgimnazjalne znajdują się w okolicznych większych miastach, w tym w Suchej Beskidzkiej. 3.4.2 Pomoc społeczna i bezpieczeństwo publiczne W Budzowie działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W 2007 roku liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej wyniosła 128, w tym 311 osób. Powody przyznania pomocy społecznej z podziałem na sołectwa zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela nr 7: Ilość rodzin otrzymujących pomoc społeczna oraz powody jej przyznania w Powody Sołectwo poszczególnych sołectwach Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Alkoholizm Trudności w przystosowani u do życia po opuszczeniu zakładu karnego Budzów 34 21 14 4 5 15 3 1 Baczyn 4 2 4 1 1 1 0 0 Bieńkówka 24 9 15 4 0 8 2 0 Jachówka 21 10 10 0 0 5 2 0 Palcza 7 4 3 1 2 5 0 0 Zachełmna 15 10 9 1 1 5 1 0 Źródło: dane własne Urzędu Na ternie Gminy Budzów jest posterunek Policji zlokalizowany w Centrum Budzowa. Swoim zasięgiem obejmuje gminę Budzów i gminę Zembrzyce. 25
3.4.3 Zdrowie Na terenie Budzowa jest Samodzielny Publiczny zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Zdrowia z liczbą pacjentów 4990 osób. W Budzowie istnieje Niepubliczny Gabinet Stomatologiczny. W Budzowie jest też apteka. Nie ma szpitala ani pogotowia ratunkowego, a mieszkańcy odwożeni są w nagłych przypadkach do Suchej Beskidzkiej lub innych większych miast. 3.4.4 Kultura W gminie funkcjonuje Gminna Biblioteka i Ośrodek Animacji Kultury Gminy Budzów z siedzibą w Palczy. Gminna Biblioteka Publiczna w Palczy ma filie w: Baczynie Bieńkówce Budzowie Jachówce Zachełmnej Księgozbiór liczy 58 729 książek (beletrystyka dla dzieci, dorosłych, książki popularnonaukowe) i 55 broszur wg stanu na 31 grudnia 2007 r. W 2007 roku zarejestrowano łącznie w bibliotekach 2 049 czytelników Ogółem wypożyczono łącznie 48 069 książek, w tym 41 936 na zewnątrz i 6 133 na miejscu (w czytelniach). Biblioteka posiada 119 zbiorów specjalnych (materiały audiowizualne i zbiory elektroniczne). Ogółem wypożyczono 5 214 zbiorów specjalnych, w tym 74 zbiory audiowizualne, 366 zbiory elektroniczne CD, 4 774 zbiory elektroniczne Internet. Przy bibliotekach w Palczy, Baczynie, Budzowie, Jachówce i Bieńkówce działają sale komputerowe z stałym i darmowym dostępem do Internetu dla mieszkańców gminy. Sale komputerowe wyposażone są w 24 komputery, z których 20 podłączonych jest do sieci ze stałym dostępem do Internetu. Z Internetu skorzystały 4774 osoby. 26
W skład organizacyjny Ośrodka Animacji Kultury wchodzą: Warsztaty Plastyczne w Jachówce Klub 4H w Bieńkówce Klub 4H w Budzowie Klub 4H w Jachówce Koło Gospodyń Wiejskich w Baczynie Koło Gospodyń Wiejskich w Bieńkówce Koło Gospodyń Koło Wiejskich w Budzowie Koło Gospodyń Wiejskich w Jachówce Orkiestra Dęta SYGNAŁ w Budzowie Orkiestra Dęta w Bieńkówce Zamierzeniem Biblioteki i Ośrodka Animacji Kultury jest utworzenie zespołu regionalnego. Kluby 4H Przy bibliotekach w Budzowie, Bieńkówce i w Jachówce działają Młodzieżowe i Dziecięce Kluby 4H. Uczestnicy Klubów spotykają się co najmniej raz na miesiąc. Podczas spotkań uczestniczą w warsztatach plastycznych, kulinarnych i innych. Biorą udział w gminnych i powiatowych imprezach kulturalnych. Wyjeżdżają na warsztaty i wycieczki krajoznawcze. Liczba osób działających w Klubach w 2007 roku - 46 dzieci. Koła Gospodyń Wiejskich i Orkiestry Dęte zajmują się pielęgnowaniem, kultywowaniem i propagowaniem lokalnych zwyczajów i tradycji, kultywowaniem lokalnych obrzędów, propagowaniem potraw regionalnych. Koła Gospodyń organizują również kursy gotowania i pieczenia dla młodzieży gmin, zajęcia bibułkarstwa i hafciarstwa dla dzieci przedszkolnych. Podczas lekcji orkiestr dętych uczy się młodych adeptów gry na instrumentach dętych. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów, Budzów 2008 Historii tradycji i dorobku artystycznego Budzowa i całego Podbabiogórza nie sposób nie łączyć z Makowem Podhalańskim i powstałą tam w 1896 r. Krajową Szkołą Hafciarstwa która po 1945 r. stała się Spółdzielnią Rękodziełą Ludowego i Artystycznego Makowianka i drugim znanym z tradycji artystycznej wytwórczości ośrodkiem Stryszawą, która jest jednym z najważniejszych centrów zabawkarstwa ludowego w Polsce. 27
Zachowanie tradycyjnej sztuki ludowej oraz popularyzację twórczości artystycznej pielęgnują Ośrodki Kultury w tym i Ośrodek Animacji Kultury Budzów z siedzibą w Palczy, organizując czasowe wystawy twórców ludowych, prezentując prace i zachowując przez to starą tradycję. Również Stowarzyszenie Twórców Ludowych przyczynia się do podtrzymywania bogatych tradycji sztuki ludowej. W Suchej Beskidzkiej bardzo ważna rolę pełni Galeria Sztuki Zamek i Mała Galeria Regionalna mieszcząca się w siedzibie Babiogórskiego Parku Narodowego.Prace miejscowych twórców można podziwiać na stałej ekspozycji etnograficznej w Izbie Regionalnej w Suchej Beskidzkiej. Bardzo cenną inicjatywą związaną z całym Regionem Babiogórskim jest powołanie Ekomuzeum otwartego muzeum tematycznego z rozproszonymi w terenie eksponatami obiektami, które tworzą żywą kolekcję wartości przyrodniczych i kulturowych oraz prezentują dorobek jego mieszkańców. Jednym z wielu twórców ludowych jest mieszkająca w Jachówce Pani Maria Strączek, która trudni się hafciarstwem. Z lnianego płótna wyrabia obrusy, pościel, bieżniki, serwety a także ubiory. Pani Strączek umiejętności, które w Jej rodzinie przekazywane były od rodziców przekazuje dalej młodym ucząc trudnej sztuki haftu. Sama projektuje wzory, wśród których dominują motywy roślinne. Pani Maria Strączek dysponuje wzorami haftu ołtarzowego po rodzinie Celaków z której pochodzi m. in. Rozalia Celakówna. Pani Maria Strączek ma liczne osiągnięcia na wystawach lokalnych i zbiorowych zdobywając liczne nagrody za swoje prace. Jest członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych i autorką licznych poezji oraz członkiem Stowarzyszenia Twórców Podbabiogórza. Atrakcyjne pokazy u Pani Strączek, ciekawe prezentacje haftu i różnych eksponatów rękodzieła ludowego a także aktywne warsztaty haftu to godne polecenia atrakcje, które dają wiele ciekawych przeżyć dla odwiedzających. Ponadto Pani Strączek prowadzi kronikę osobistą, czyta swoje wiersze, gawędzi, opowiada o lokalnych zdarzeniach i legendach. Źródło : Kalendarz 2005 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja 2005 W Jachówce mieszka i tworzy Pan Stanisław Nitecki ludowy artysta rzeźbiarz samouk o bardzo dużym talencie wywodzący się z rodziny artystów ludowych. Ma warsztat rzeźby i malarstwa, opowiada o swoim rzemiośle, robi też liczne prelekcje z zakresu swojej twórczości. Ma częste wystawy swojej twórczości w Suchej Beskidzkiej i nie tylko. 28
Zdjęcie nr 3: Płaskorzeźba przed Gminnym Ośrodkiem Kultury w Jachówce Źródło: Materiał własny autorów 3.5 Infrastruktura techniczna Trzonem układu drogowego w gminie Budzów są dwie drogi: wojewódzka Nr 956 Zembrzyce Budzów Biertowice, łącznica do drogi krajowej Nr 28 w Zembrzycach i powiatowe Nr 04234 łącząca Budzów, Stróże do Myślenic. Gmina położona jest na uboczu w stosunku do ważniejszych tras, jakimi są trasy Kraków Zakopane oraz Wadowice Sucha Beskidzka Maków Podhalański Zakopane i Nowy Sącz. 29
Droga wojewódzka jest uciążliwa dla gminy ze względu na duży ruch samochodowy i wynikające stąd skażenie środowiska oraz szczególne ograniczenia swobody ruchu lokalnego. W gminie nie ma komunikacji kolejowej. Drogi ponadlokalne mają wyasfaltowaną nawierzchnię, jednak wymagają modernizacji ze względu na konieczność poszerzenia pasa drogowego, łagodzenia łuków, budowy chodników. Drogi te pełnią równocześnie funkcje komunikacji regionalnej i lokalnej. Centralny węzeł komunikacyjny znajduje się w centrum Budzowa. Długość dróg gminnych wynosi obecnie 67km o utwardzonej nawierzchni. Jedynym środkiem komunikacji masowej na terenie gminy jest PKS, który łączy gminę z większymi miastami. Gmina w 20% ma zabezpieczony pobór wody z lokalnych studni. Na terenie gminy nie ma jednolitego systemu zaopatrzenia w wodę. Jeden zbiorczy wodociąg o długości 700mb. znajduje się w sołectwie Budzów-Centrum i zaopatruje w wodę znaczną jego część. W gminie brak jest zbiorczej kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków, co jest dużym problemem ekologicznym. Problem nieczystości płynnych rozwiązywany jest poprzez gromadzenie ścieków w zbiornikach bezodpływowych. Jedynie na terenie części Budzowa ścieki z obiektów użyteczności publicznej odprowadzane są do biologicznej oczyszczalni ścieków biobloku o przepustowości 16m 3 /dobę i po oczyszczeniu spuszczane do rzeki Paleczki. Na terenie gminy jest 0,5km kanalizacji sanitarnej. Projektowana budowa kanalizacji sanitarnej będzie miała 35 km długości kolektora głównego oraz 60 km sieci rozdzielczej bez przykanalików. Gmina nie jest obecnie zgazyfikowana centralnie. Na terenie Gminy Budzów 100% mieszkańców objętych jest systemowa zbiórką odpadów komunalnych. W gminie prowadzi się selektywna zbiórkę odpadów od 2000r. Surowce wtórne zbierane są po segregacji u źródła na trzy asortymenty odpadów. Poza tym w punktach centralnych sołectw znajdują się kontenery na komunalne odpady zmieszane. Na terenie gminy Budzów nie prowadzi się selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych, budowlanych i wielkogabarytowych. Szczególnym zagrożeniem są tzw. dzikie składowiska odpadów, zwłaszcza w lasach, w jarach, w pobliżu cieków wodnych, w strumykach i potokach. Zdecydowanie zanieczyszcza to wody i degraduje gleby ale też i negatywnie wpływa na wizerunek Gminy i jej estetykę. Przez teren gminy nie przebiegają linie wysokiego napięcia. Energia dostarczana jest do wszystkich zabudowań w gminie i zapewnia pełne zaopatrzenie. 30
Gmina Budzów włączona jest w sieć Telekomunikacji Polskiej. Telefonia bezprzewodowa jest też obecna na terenie prawie całej gminy. Bolączką jest, w zdecydowanej większości, brak dostępu do szerokopasmowego Internetu. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów 2008 2020 Budzów 2008 3.6 Gospodarka i rolnictwo Na terenie gminy Budzów brak jest przemysłu oraz uciążliwego dla środowiska rzemiosła lub usług. Również działalność gospodarcza na obszarze gmin sąsiednich nie powoduje pogorszenia stanu środowiska naturalnego na ternie gminy. W Gminie funkcjonuje Zakład Produkcyjny Nr 2 Wytwórnia Wyrobów z Lateksu Pol-Gum w Krakowie we wsi Palcza. Zakład produkuje rękawice chirurgiczne i inne wyroby z przeznaczeniem medycznym. Zakład zatrudnia 29 osób, w tym 19 kobiet. Do większych firm na terenie gminy można zaliczyć również: Wyrób Okleiny Pana Andrzeja Plichty z Palczy, P.P.U.H. SECO Pana Czesława Sikory, F.P.H.U. HAKE Pana Roberta Hake z Baczyna, Firma Produkcyjna oraz Ogólne Usługi Leśne Pani Doroty Szczepaniak z Bieńkówka, P.P.H.U. GREG Pani Moniki Matulskiej z Budzowa, Stolarstwo Pana Stanisława Burligi z Jachówki. Pracodawcą jest również samorząd terytorialny, instytucje kultury, oświata i osoby prowadzące działalność gospodarczą. W gminie jest zarejestrowanych 369 podmiotów gospodarczych. Ich strukturę branżową przedstawia poniższa tabela: 31
Tabela nr 8: Struktura branżowa podmiotów gospodarczych Gminy Budzów. Branża Ilość zarejestrowanych podmiotów Budownictwo 132 Działalność handlowa 58 Produkcja z łuby dartej, produkcja palet 127 Mechanika pojazdowa 12 Transport, usługi koparką 13 Produkcja mebli 14 Krawiectwo 5 Usługi leśne 6 Fryzjerstwo 2 RAZEM 369 Źródło: materiały własne Urzędu Gminy W poszczególnych sołectwach działalność gospodarcza wygląda następująco: Wykres nr 6: Podmioty gospodarcze w gminie Ilość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w poszczególnych sołectwach 30 20 38 26 126 Bieńkówka Budzów Baczyn Jachówka Palcza Zachełmna 129 Źródło : materiał własny Urzędu 32
W Gminie funkcjonują cztery gospodarstwa agroturystyczne: 1. Gospodarstwo Teresa Leśka Talaga, oferujące dla gości pokoje w drewnianym domku, z kuchnią i łazienką oraz zdrową żywność. Dostępne jest również miejsce na ognisko lub grilla. Turyści mają możliwość jazdy konnej oraz przejażdżek bryczką. 2. Gospodarstwo Józefa Jopek oferuje pokoje z oddzielna łazienką oraz obiady przygotowywane w oparciu o własne produkty. Istnieje możliwość rozbicia namiotu oraz zorganizowania ogniska. 3. Gospodarstwo Helena Ręćkowska z Budzowa 220 - oferujące 3 pokoje w drewnianym domku z kuchnią i łazienką. 4. Gospodarstwo Elżbieta Lenik zamieszkała w Bieńkówce 453 oferujące 4 pokoje. Taka sytuacja korzystnie wpływa na stan środowiska naturalnego, ale generuje też bezrobocie, ponieważ poza opisanymi powyżej pracodawcami i rolnictwem, rynek nie jest w stanie wchłonąć nadmiaru rąk do pracy. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów 2008 2020 Budzów 2008 Szczególne znaczenie dla lokalnego rynku pracy posiada rzemiosło i usługi. W strukturze ilościowych firm zdecydowanie przeważają małe i średnie przedsiębiorstwa. Wiele instytucji okołobiznesowych świadczy pomoc dla przedsiębiorców np. Samorządowe Centrum Przedsiębiorczości, które prowadzi Fundusz Pożyczkowy, Powiatowe Forum Przedsiębiorców i inne. Celem tego Stowarzyszenia jest poprawa konkurencyjności lokalnej gospodarki poprzez wspieranie rozwoju małych i średnich firm, tworzenie nowych miejsc pracy i rozwój zasobów ludzkich. Gmina Budzów pod względem dominującej dziedziny produkcji ma charakter rolniczy. Gospodarka rolna prowadzona jest przez indywidualne gospodarstwa rodzinne. Zdecydowanie przeważają grunty stanowiące własność prywatną, jest to ok. 84% ogólnej powierzchni gminy. Generalnie ziemia rolnicza gminy jest niskiej jakości i przydatności produkcyjnej, a większość użytków rolnych należy do klasy bonitacyjnej IV (46,85%) i V (33%). Tylko lokalnie występują małe obszary gleby III klasy bonitacyjnej. 33
W Budzowie dominują gleby brunatne, kwaśne, a w dolinach rzek występują mady górskie. Pod względem przydatności rolniczej zdecydowanie przeważa kompleks owsiano ziemniaczany górski (ok. 60% ogółu gruntów rolnych). 34
Tabela nr 9: Powierzchnia i użytkowanie gruntów. Powierzchnia gruntów w ha Grunty orne W tym w procentach Użytki rolne Sady Łąki i pastwiska Ogółem Lasy Pozostałe grunty i nieużytki POWIAT 67293 31,4 0,5 12,0 43,9 48,7 7,3 Budzów 7341 46,9 0,8 4,6 52,3 41,5 6,2 Bystra-Sidzina 8043 31,8 0,5 7,6 39,9 54,6 5,4 Jordanów - gmina Jordanów - miasto Maków Podhalański 9239 45,6 0,7 7,1 53,4 40,4 6,2 2092 50,8 1,1 4,8 56,7 34,4 8,8 10894 23,4 0,3 20,0 43,7 46,9 9,5 Stryszawa 11324 21,8 0,1 21,6 43,5 47,6 8,9 Sucha Beskidzka 1491 22,4 3,1 25,5 51,0 27,5 21,5 Zawoja 12880 22,0 0,0 8,8 30,8 65,8 3,3 Zembrzyce 3990 43,0 0,8 5,7 49,5 37,6 12,9 Źródło: www.powiatsuski.pl Część gruntów rolnych jest zmeliorowana, a w gminie zdrenowano ponad 300ha gruntów w okolicach Budzowa, Palczy i Zachełmnej. Struktura powierzchniowa indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie Budzów przedstawia się następująco: Tabela nr 10: Struktura powierzchniowa indywidualnych gospodarstw rolnych Sołectwo w gminie Budzów. Ilość gospodarstw Do 1 ha 1 2 ha 2 5 ha 5 7 ha 7 10 ha Powyżej 10 ha RAZEM Budzów 281 63 246 53 9 2 654 Baczyn 93 17 86 46 5-247 Bieńkówka 225 32 181 108 36 5 587 Jachówka 135 18 102 54 24 5 338 Palcza 125 37 118 22 4-306 Zachełmna 41 9 60 35 7-152 RAZEM 900 176 793 318 85 12 2 284 Udział procentowy 39,40 7,71 34,72 13,92 3,72 0,53 100,00 Źródło: www.powiatsuski.pl 35
3.7 Kapitał społeczny i ludzki Środowisko Jachówki tworzą mieszkańcy, którzy starają się polepszać stale warunki bytowe na tym szczególnym, ze względu na ukształtowanie terenie. Większość utrzymuje się głównie z rolnictwa i z prowadzonej działalności gospodarczej. Niestety największą grupę bezrobotnych stanowią ludzie młodzi w wieku produkcyjnym. Są też rodziny wielodzietne i inne z różnych powodów żyjące w warunkach trudnych i ubóstwie i zmuszone są losowo do korzystania z pomocy opieki społecznej. W Jachówce działa założona 2 lutego 1953 r. Ochotnicza Straż Pożarna. Strażacy maja dużą remizę trzykondygnacyjną oddaną społeczności lokalnej do użytkowania 6 maja 1984 r. Budowa tej remizy prowadzona była w czynie społecznym z wydatna pomocą Urzędu Gminy. Godnym podkreślenia bardzo dużej więzi społecznej mieszkańców sołectwa jest fakt, że Ochotnicza Straż Pożarna w Jachówce była jedyna organizacja społeczną, która organizowała czyny społeczne przy przebudowie drogi, elektryfikacji wsi, budowie boiska sportowego i hali sportowej. W Jachówce działa też Koło Gospodyń Wiejskich założone w 1932 r. a liczące 20 członkiń. Koło zajmuje się pielęgnowaniem, kultywowaniem i propagowaniem lokalnych zwyczajów i tradycji. Każda uroczystość sołecka czy gminna odbywa się z udziałem członkiń Koła Gospodyń. W Jachówce są też pszczelarze. 36
4. ANALIZA SWOT SWOT jest to metoda diagnozy sytuacji społeczności lokalnej. Nazwa techniki pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: S - strengths - Silne strony, atuty ZASOBY GMINY W - weakness - Wady, słabe strony ZASOBY GMINY O - opportunities - Okazje, możliwości, szanse OTOCZENIE GMINY T - threats - Trudności, zagrożenia OTOCZENIE GMINY W celu uzyskania jasnej analizy traktuje się atuty i słabe strony jako czynniki wewnętrzne, czyli innymi słowy punkty widzenia społeczności lokalnej na które ta społeczność ma wpływ. Czynniki zewnętrzne to szanse i zagrożenia, które znajdują się w otoczeniu sołectwa i to zarówno bliskim jak i dalszym. MOCNE STRONY SŁABE STRONY 37
kompetentne władze gminy atrakcyjne położenie zachęcające do rozwoju działalności turystycznej doświadczenie samorządu w pozyskiwaniu środków pomocowych dobrze rozwinięta sieć szlaków turystyki pieszej i rowerowej z atrakcjami Ekomuzeum walory krajobrazowo-turystyczne brak miejsc pracy, szczególnie oferty dla młodych ludzi ograniczone własne środki finansowe gminy niewielka liczba gospodarstw agroturystycznych brak dostępu do szerokopasmowego Internetu proces starzenia się społeczeństwa dobry klimat czyste powietrze wysoki stopień zalesienia gminy utrzymywanie tradycji starych zanikających zawodów (wikliniarstwo, wyroby z łuby, hafciarstwo). SZANSE możliwość pozyskiwania środków z funduszy Unii Europejskiej budowa zbiornika retencyjnego Świnna Poręba uatrakcyjnieniem całego terenu ożywienie gospodarcze bliskość centrów pielgrzymkowych: Wadowice, Kalwaria Zebrzydowska i historycznych Oświęcim dobre połączenia z większymi miastami współpraca międzyregionalna i międzynarodowa. ZAGROŻENIA dobre zarobki za granicą powodujące migrację wykształconej młodzieży, szczególnie ze znajomością języków obcych brak rozwiązań systemowych w zakresie zwalczania bezrobocia obarczanie samorządów lokalnych kolejnymi zadaniami w nieproporcjonalnej wielkości w stosunku do wysokości przekazywanych środków finansowych pogłębiające się ubożenie społeczeństwa oddalenie miejsca kształcenia młodzieży od domu rodzinnego 38
5. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ LP. NAZWA CEL ZADANIA PRZEZNACZENIE HARMONOGRAM KWOTA BENEFICJENT ZADANIA REALIZACJI -promocja -dla mieszkańców; 2009-2012 800.000 Środki własne, 1. Rozbudowa miejscowości ; -dla organizacji środki unijne Gminnego Ośrodka -unowocześnienie społecznych Kultury w i poprawa (strażaków, Kół Jachówce funkcjonalności Gospodyń, budynku; Klubów); -poszerzenie -dla dzieci, zakresu młodzieży, wykorzystania dorosłych budynku; -dla twórców -dostosowanie do regionalnych nowych potrzeb; (wystawy); 39