Spis treści Wprowadzenie... 11 MIEJSCE PSYCHOLOGII W BADANIACH NAD PROKREACJA Rozdział 1 Biologiczne, kulturowe i społeczne aspekty prokreacji... 21 Prokreacja, zdrowie reprodukcyjne, zdrowie prokreacyjne... 21 Biologiczne uwarunkowania zdolności prokreacyjnych kobiet i mężczyzn... 24 Czynniki obniżające płodność kobiet... 24 Czynniki obniżające płodność mężczyzn:... 26 Prokreacja perspektywa psychologii ewolucyjnej... 27 Strategie doboru stałego partnera... 29 Ewolucyjne uwarunkowania zachowań rodzicielskich... 35 Inne aspekty zachowań prokreacyjnych... 38 Sytuacja demograficzna Polski... 39 Przyrost naturalny i jego zmiany... 39 Dzietność kobiet i jej zmiany... 40 Miejsce rodzicielstwa w społecznej roli kobiety i mężczyzny... 42 Dostępność metod zapobiegania ciąży... 50 Bio psycho społeczny model prokreacji... 59 Rozdział 2 Psychologia prokreacji jako specjalność naukowa... 65 Czym zajmuje się psychologia prokreacji? Definicja specjalności naukowej... 65 Zakres psychologii prokreacji... 70 Kryteria klasyfikowania zagadnień w obrębie psychologii prokreacji... 70 Nabywanie, realizowanie i tracenie zdolności prokreacyjnych wydarzenia związane z prokreacja w różnych etapach życia... 73 Nabywanie zdolności prokreacyjnych... 73 Realizowanie zdolności prokreacyjnych... 79 Tracenie zdolności prokreacyjnych... 83 Psychologia prokreacji a inne specjalności w obrębie psychologii... 84 1
Związki psychologii prokreacji z innymi dyscyplinami psychologii... 86 Psychologia osobowości a psychologia prokreacji... 86 Psychologia kliniczna a psychologia prokreacji... 86 Psychologia zdrowia a psychologia prokreacji... 87 Psychologia społeczna a psychologia prokreacji... 88 Psychologia rozwoju a psychologia prokreacji... 89 Psychologia prokreacji a psychologia prenatalna... 91 Metody badawcze wykorzystywane w psychologii prokreacji i zasady ich stosowania.... 92 Model eksperymentalny i inne modele badań empirycznych... 93 Rozmowa i wywiad... 98 Standaryzowane narzędzia badawcze... 102 Metody projekcyjne... 104 Interakcja badacz osoba badana... 106 WYBRANE WYDARZENIA ZWIĄZANE Z PROKREACJĄ W ŚWIETLE BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH Psychologiczne aspekty ciąży prawidłowej... 111 Ciąża i związane z nią zmiany z perspektywy kobiety... 112 Etapy okresu ciąży koncepcja Joan Raphael Leff... 112 Pierwszy etap ciąży... 112 Drugi etap ciąży... 114 Trzeci etap ciąży,... Postawy wobec macierzyństwa a zachowania kobiet w kolejnych etapach ciąży... 115 Reakcje emocjonalne w okresie ciąży... 117 Ciąża a procesy poznawcze.;.,... 121 Okres ciąży perspektywa mężczyzny... 123 Nawiązywanie więzi emocjonalnej z dzieckiem główne zadanie okresu ciąży... 129 Pojęcie więzi emocjonalnej z dzieckiem w okresie ciąży... 129 Wybrane koncepcje więzi emocjonalnej z dzieckiem w okresie prenatalnym... 132 Rozwój więzi z dzieckiem w okresie ciąży u matek i ojców... 135 Czynniki modyfikujące nawiązywanie więzi emocjonalnej z dzieckiem... 138 2 H5
Zmienne demograficzne... 138 Ciąża nieplanowana... 139 Osobowość, emocje i relacje społeczne... 141 Dotychczasowe doświadczenia prokreacyjne i powikłania przebiegu ciąży... 146 Więź emocjonalna w okresie ciąży a relacje z dzieckiem po porodzie.... 151 Ciąża wysokiego ryzyka... 153 Dwa rodzaje czynników zagrażających prawidłowemu przebiegowi ciąży... 153 Ryzyko związane ze stanem zdrowia kobiety... 155 Ryzyko społeczne... 158 Ciąża nieplanowana... 158 Ciąża u osób niepełnoletnich... 160 Przemoc doznawana przez kobietę.... 162 Nadużywanie substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu i tytoniu...... 163 Psychologiczne następstwa powikłań przebiegu ciąży... 165 Reakcje emocjonalne... 165 Koncentracja na stanie zdrowia i modyfikacja zachowania... 168 Izolacja szpitalna i jej konsekwencje... 169 Wsparcie społeczne i jego znaczenie w ciąży wysokiego ryzyka... 172 Koncepcja wsparcia społecznego główne rodzaje i mechanizmy działania wsparcia... 172 Wsparcie społeczne jako sposób radzenia sobie w ciąży wysokiego ryzyka.... 175 Skutki wsparcia społecznego dla ciężarnej i jej dziecka... 178 Rozdział 5 Wsparcie społeczne a przebieg ciąży i porodu... 178 Wsparcie społeczne a stan emocjonalny ciężarnej... 179 Wsparcie społeczne a zachowania zdrowotne... 180 Wsparcie społeczne a depresja poporodowa... 181 Poród lęk i stres związany z porodem... 183 Poród jako źródło lęku... 183 Aspekty porodu wzbudzające lęk i częstość występowania lęku przed porodem... 183 Lęk przed porodem jako stan i jako cecha... 188 3
Czynniki sprzyjające występowaniu lęku związanego z porodem... 189 Zmiany natężenia lęku przed porodem... 194 Przebieg porodu i związane z nim wspomnienia... 198 Zachowanie kobiet w czasie porodu... 198 Wspomnienia związane z porodem... 203 Poród jako zdarzenie traumatyczne... 210 Koncepcja porodu jako traumatycznego zdarzenia... 210 Zakres występowania po porodzie objawów zaburzenia po stresie traumatycznym... 213 Rola obecności partnera przy porodzie... 215 Skutki traumatycznego porodu... 218 Zaburzenia emocjonalne po porodzie... 221 Rodzaje zaburzeń depresyjnych u kobiet po porodzie... 222 Smutek poporodowy...... 223 Depresja poporodowa... 224 Psychoza poporodowa... 226 Patologia czy adaptacja dwie perspektywy ujmowania zaburzeń depresyjnych po porodzie... 226 Czynniki sprzyjające występowaniu zaburzeń depresyjnych po porodzie... 228 Zaburzenia depresyjne u mężczyzn... 234 Depresja po porodzie a rozwój dziecka... 238 Depresja u matki... 238 Depresja u ojca... 243 Inne zaburzenia psychiczne a ciąża i karmienie... 245 Wykrywanie depresji poporodowej i zapobieganie jej... 248 Rozdział 7 Niepłodność i jej leczenie... 253 Niepłodność i jej przyczyny... 253 Pojęcie niepłodności... 253 Zakres występowania niepłodności... 254 Przyczyny niepłodności. Rola procesów psychicznych... 255 4
Następstwa diagnozy niepłodności... 260 Wzorzec reakcji na diagnozę niepłodności... 260 Reakcje kobiet i mężczyzn na diagnozę niepłodności podobieństwa i różnice... 262 Następstwa niepłodności dla relacji partnerskich... 266 Techniki wspomaganego rozrodu w leczeniu niepłodności... 270 Pojęcie wspomaganego rozrodu i rodzaje technik wspomaganego rozrodu..... 270 Psychologiczne i społeczne aspekty wspomaganego rozrodu... 272 Akceptacja technik wspomaganego rozrodu... 272 Reakcja na leczenie... 277 Ciąża po naturalnym poczęciu i wspomaganym rozrodzie... 277 Psychologiczne następstwa niepowodzenia po zastosowaniu wspomaganego rozrodu... 279 Dostępność technik wspomaganego rozrodu... 280 Jawność czy anonimowość... 281 Prawne aspekty wspomaganego rozrodu... 284 Rodziny powstałe w wyniku zastosowania technik wspomaganego rozrodu... 287 Rozwój dzieci... 287 Rozwój fizyczny i występowanie wad wrodzonych... 287 Rozwój psychiczny i występowanie zaburzeń rozwoju psychicznego... 289 Relacje w rodzinie... 292 Rozdział 8 Menopauza... 299 Menopauza, przekwitanie czy klimakterium wyjaśnienia terminologiczne... 299 Wiek wystąpienia menopauzy i jego uwarunkowania... 301 Objawy związane z menopauza... 304 Główne kategorie objawów... 304 Częstość występowania objawów... 306 Czynniki warunkujące występowanie objawów menopauzy... 309 Koncepcje menopauzy... 311 Menopauza ujęcie demograficzne... 317 Menopauza ujęcie ewolucyjne... 322 5
Menopauza ujęcie psychopatologiczne... 329 Menopauza a zmiany procesów poznawczych... 330 Menopauza a depresja... 335 Menopauza ujęcie rozwojowe... 343 Menopauza ujęcie kulturowe... 348 Andropauza... 355 ZACHOWANIA PROKREACYJNE JAKO OBSZAR INTERWENCJI PRZEDSTAWICIELI PROFESJI SPOŁECZNYCH Rozdział 9 Pomoc psychologiczna w psychologii prokreacji... 361 Pojęcie pomocy psychologicznej... 362 Rodzaje pomocy psychologicznej... 364 Psychoterapia... 365 Interwencja kryzysowa... 366 Rehabilitacja psychologiczna... 367 Poradnictwo psychologiczne... 367 Psychoprofilaktyka (psychologiczna prewencja) i promocja zdrowia... 369 Sytuacje związane z prokreacją, które mogą wymagać pomocy psychologicznej.... 370 Podejmowanie decyzji... 371 Leczenie i jego przebieg... 372 Niepowodzenia... 377 Zastosowanie wybranych rodzajów pomocy psychologicznej w psychologii prokreacji... 378 Współpraca psychologa z przedstawicielami innych profesji... 382 Etyczne problemy pomocy psychologicznej w psychologii prokreacji... 385 Rozdział 10 Przedstawiciele profesji społecznych wobec problematyki zachowań prokreacyjnych... 391 Miejsce problematyki prokreacji w pracy socjalnej... 391 Założenia i etapy pracy z przypadkiem... 398 Zadania profesji społecznych w obszarze prokreacji... 400 Pięć ról przedstawicieli profesji społecznych... 404 6
Rola przekazującego wiedzę... 405 Rola pośrednika/agenta... 406 Rola klinicysty... 408 Rola mediatora... 408 Rola rzecznika... 409 Jedna czy wiele ról próba integracji... 410 Zakończenie... 413 Bibliografia... 415 Indeks nazwisk... 461 Indeks rzeczowy... 473 7