Autorzy: mgr inŝ. Marek Olsza mgr Tadeusz Marekwia mgr inŝ. Aleksander Wyra. Koordynator metodyczny: mgr inŝ. Gabriela Poloczek

Autorzy: mgr inŝ. Marek Olsza mgr Tadeusz Marekwia mgr inŝ. Aleksander Wyra Koordynator metodyczny: mgr inŝ. Gabriela Poloczek Recenzenci: dr inŝ. Józef Parchański mgr inŝ. Marian Straś Opracowanie merytoryczne: mgr inŝ. Arkadiusz Pawlikowski mgr inŝ. Janina Dretkiewicz-Więch Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. Teresa Sagan mgr inŝ. Teresa Kazimierska Opracowanie techniczne: mgr Magdalena Mrozkowiak 1

Spis treści Wprowadzenie 4 I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 7 1. Opis pracy w zawodzie 7 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno- -wychowawczego 9 II. Plany nauczania 17 III. Moduły kształcenia w zawodzie 19 1. Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska 19 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 21 Przeciwdziałanie zagroŝeniom technologicznym 25 2. Konstrukcje mechaniczne 28 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 30 Rozpoznawanie części maszyn i mechanizmów 34 3. Technologia wytwarzania i naprawy części maszyn 38 Stosowanie mechanicznych technik wytwarzania 41 Wykonywanie prac stolarskich i ciesielskich 45 Wykonywanie naprawy części maszyn i mechanizmów 49 4. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie podziemnym 54 Analizowanie układów elektrycznych i automatyki przemysłowej 56 UŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych w górnictwie podziemnym 61 5. Eksploatacja złóŝ kopalin uŝytecznych 65 Rozpoznawanie i udostępnianie złóŝ 68 Rozpoznanie i likwidacja zagroŝeń w górnictwie 72 Dobieranie środków strzałowych 77 DrąŜenie wyrobisk podziemnych 81 Wykonywanie obudowy wyrobisk górniczych 86 Montowanie urządzeń wentylacyjnych i zabezpieczających 90 Charakteryzowanie systemów eksploatacji złóŝ kopalin uŝytecznych 94 6. Maszyny i urządzenia górnicze 98 UŜytkowanie urządzeń znajdujących się na powierzchni kopalni 101 UŜytkowanie urządzeń transportowych 105 2

UŜytkowanie maszyn i urządzeń energetycznych 110 UŜytkowanie maszyn do urabiania i ładowania urobku 115 7. Eksploatacja węgla kamiennego 119 Wykonywanie robót przygotowawczych 121 Wykonywanie robót eksploatacyjnych 125 Prowadzenie procesu likwidacji wyrobisk górniczych 129 Przygotowanie transportu oddziałowego 133 8. Praktyka zawodowa 138 Obsługa wyrobisk eksploatacyjnych 141 Wykonywanie robót strzałowych 143 3

Wprowadzenie Celem kształcenia w szkole zawodowej jest przygotowanie aktywnego, mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga przygotowania ogólnego, opanowania podstawowych umiejętności zawodowych oraz kształcenia ustawicznego. Absolwent współczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia i doskonalenia oraz umiejętnością oceny własnych moŝliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego programów modułowych ułatwi osiągnięcie tych celów. Kształcenie modułowe, w którym cele i materiał nauczania są powiązane z realizacją zadań zawodowych, umoŝliwia: przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu, głównie poprzez realizację zadań zbliŝonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, korelację i integrację treści kształcenia z róŝnych dyscyplin wiedzy, opanowanie umiejętności z określonego obszaru zawodowego. Kształcenie modułowe charakteryzuje się tym, Ŝe: proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania, uczeń moŝe podejmować decyzje dotyczące kształcenia zawodowego w zaleŝności od własnych potrzeb i moŝliwości, rozwiązania programowo-organizacyjne dają moŝliwość kształtowania umiejętności zawodowych róŝnymi drogami, umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają moŝliwość wykonywania określonego zakresu pracy, wykorzystuje się w nim w szerokim zakresie zasadę transferu wiedzy i umiejętności, programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki moŝna wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego. Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umoŝliwiających zdobywanie wiadomości oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie obejmujący logiczny i moŝliwy do wykonania wycinek pracy, 4

o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania wyróŝnia się: załoŝenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych oraz literaturę. Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w załoŝeniach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić dyrekcji szkół i nauczycielom organizowanie procesu kształcenia. W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostek modułowych zawierający następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy oznaczający kategorię modułów: O dla modułów ogólnozawodowych, Z dla modułów zawodowych, S dla modułów specjalizacyjnych. cyfrę arabską oznaczającą kolejny moduł lub jednostkę modułową. Przykładowy zapis kodowania modułu: 711[02].O1 711[02] symbol cyfrowy zawodu: górnik eksploatacji podziemnej, O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy: Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska. Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej: 711[02].O1.01 711[02] symbol cyfrowy zawodu: górnik eksploatacji podziemnej, O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska. 5

01 pierwsza jednostka modułowa w module O1 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. 6

I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie górnik eksploatacji podziemnej moŝe podejmować pracę w przedsiębiorstwach: prowadzących roboty udostępniające i przygotowawcze, eksploatujących węgiel kamienny, eksploatujących sole, eksploatujących rudy. Zadania zawodowe Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie górnik eksploatacji podziemnej powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: drąŝenie wyrobisk podziemnych, wykonywanie obudowy wyrobisk podziemnych, wykonywanie robót strzałowych, pobieranie próbek skalnych wyrobisk, uŝytkowanie maszyn i urządzeń eksploatacji podziemnej, dokonywanie przeglądów, konserwacji i drobnych napraw maszyn i urządzeń stosowanych w eksploatacji podziemnej, prowadzenie procesu ładowania i transportu urobku, prowadzenie procesu likwidacji wyrobisk podziemnych, sporządzanie raportów produkcyjnych. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie górnik absolwent powinien umieć: rozpoznawać minerały i skały oraz określać ich właściwości, pobierać próbki skał do badań, sporządzać szkice i czytać rysunki części maszyn, czytać i interpretować mapy górnicze oraz proste schematy mechaniczne i elektryczne, prowadzić podstawową dokumentacje robót górniczych, posługiwać się narzędziami, urządzeniami górniczymi, aparaturą kontrolno-pomiarową, urządzeniami sygnalizacji i łączności, kontrolować stan techniczny, konserwować maszyny i urządzenia górnicze, 7

prowadzić roboty górnicze, drąŝyć wyrobiska zgodnie z dokumentacją, organizować i wykonywać czynności cyklu pracy w przodku chodnikowym, wiercić otwory i wykonywać roboty strzałowe, stawiać obudowę górniczą zgodnie z dokumentacją, układać tory kopalniane oraz zabudowywać urządzenia transportu dołowego, zabudowywać i konserwować rurociągi wodne i solankowe, wykonywać prace podsadzkowe oraz prace związane z likwidacją wybranej przestrzeni, stosować obowiązujące zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagroŝeń górniczych, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, komunikować się z uczestnikami procesu pracy, stosować przepisy kodeksu pracy, dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, stosować przepisy prawa w zakresie wykonywanych zadań zawodowych, korzystać z róŝnych źródeł informacji, udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. 8

2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno- -wychowawczego Podstawowym celem kształcenia w zawodzie górnik eksploatacji podziemnej jest przygotowanie absolwenta szkoły zawodowej do wykonywania prac związanych z eksploatacją złóŝ kopalin uŝytecznych. Proces kształcenia według modułowego programu nauczania dla zawodu górnik eksploatacji podziemnej moŝe być realizowany w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŝy i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej) oraz w jednorocznej szkole policealnej dla młodzieŝy i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej). Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe, zawodowe i specjalizacyjne. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia preorientację w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy i stanowi podbudowę do uzyskania specjalizacji zawodowej. Wybór kierunku specjalizacji uwarunkowany jest zapotrzebowaniem lokalnego rynku pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Treści programowe zawarte są w modułach ogólnozawodowch, zawodowych i specjalizacyjnych. Moduły w swojej strukturze zawierają jednostki modułowe, obejmujące moŝliwy do wykonania wycinek pracy, którego rezultatem moŝe być produkt, usługa lub istotna decyzja. Realizacja szczegółowych celów kształcenia jednostek modułowych powinna zapewnić opanowanie umiejętności, pozwalających na wykonywanie określonego zakresu pracy. Czynnikiem sprzyjającym kształtowaniu umiejętności zawodowych powinno być wykonywanie ćwiczeń zaproponowanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Treści programowe są zawarte w siedmiu modułach: dwóch ogólnozawodowych, czterech zawodowych i jednym specjalizacyjnym. Program modułu 711[02].O1 Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska składa się z dwóch jednostek modułowych obejmujących ogólnozawodowe treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej, ochrony środowiska oraz zagroŝeń technologicznych. Program modułu 711[02].O2 Konstrukcje mechaniczne składa się z dwóch jednostek modułowych obejmujących ogólnozawodowe treści kształcenia dotyczące dokumentacji technicznej oraz elementów maszyn i mechanizmów. Program modułu 711[02].Z1 Technologia wytwarzania i naprawy części maszyn składa się z trzech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące wytwarzania części maszyn, 9

wykonywania prac stolarskich i ciesielskich oraz naprawy części maszyn i mechanizmów. Program modułu 711[02].Z2 Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie podziemnym składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące układów elektrycznych i automatyki przemysłowej oraz uŝytkowania maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w górnictwie podziemnym. Programu modułu 711[02].Z3 Eksploatacja złóŝ kopalin uŝytecznych składa się z siedmiu jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści dotyczące rozpoznawania i udostępniania złóŝ, likwidacji zagroŝeń w górnictwie, środków strzałowych, drąŝenia wyrobisk, wykonywania obudów, montaŝu urządzeń wentylacyjnych i zabezpieczających oraz systemów eksploatacji złóŝ. Programu modułu 711[02].Z4 Maszyny i urządzenia górnicze składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści dotyczące uŝytkowania urządzeń na powierzchni kopalni, urządzeń transportowych, maszyn i urządzeń energetycznych oraz maszyn do urabiania i ładowania urobku. Program modułu 711[02].S1 Eksploatacja węgla kamiennego składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje specjalizacyjne treści kształcenia z zakresu górniczych robót przygotowawczych i eksploatacyjnych, likwidacji wyrobisk oraz transportu oddziałowego. Kształcenie specjalizacyjne powinno być dostosowane do potrzeb rynku pracy. Szkoła moŝe realizować zamieszczony w programie nauczania moduł specjalizacyjny lub w zaleŝności od potrzeb rynku pracy oraz własnych moŝliwości moŝe opracować program innej specjalizacji. Wykaz modułów i występujących w nich jednostek modułowych przedstawiono w tabeli. 10

Wykaz modułów i jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Wykaz modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 711[02].O1 Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska 72 711[02].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony 42 środowiska 711[02].O1.02 Przeciwdziałanie zagroŝeniom technologicznym 30 Moduł 711[02].O2 Konstrukcje mechaniczne 144 711[02].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 80 711[02].O2.02 Rozpoznawanie części maszyn i mechanizmów 64 Moduł 711[02].Z1 Technologia wytwarzania i naprawy części maszyn 711[02].Z1.01 Stosowanie mechanicznych technik wytwarzania 88 711[02].Z1.02 Wykonywanie prac stolarskich i ciesielskich 60 711[02].Z1.03 Wykonywanie naprawy części maszyn i mechanizmów 68 Moduł 711[02].Z2 Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie podziemnym 180 711[02].Z2.01 Analizowanie układów elektrycznych i automatyki przemysłowej 90 711[02].Z2.02 UŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych w górnictwie podziemnym 90 Moduł 711[02].Z3 Eksploatacja złóŝ kopalin uŝytecznych 396 711[02].Z3.01 Rozpoznawanie i udostępnianie złóŝ 46 Rozpoznawanie i likwidacja zagroŝeń 711[02].Z3.02 w górnictwie 48 711[02].Z3.03 Dobieranie środków strzałowych 26 711[02].Z3.04 DrąŜenie wyrobisk podziemnych 51 711[02].Z3.05 Wykonywanie obudowy wyrobisk górniczych 112 711[02].Z3.06 Montowanie urządzeń wentylacyjnych i zabezpieczających 68 Charakteryzowanie systemów eksploatacji złóŝ 711[02].Z3.07 kopalin uŝytecznych 45 Moduł 711[02].Z4 Maszyny i urządzenia górnicze 432 711[02].Z4.01 UŜytkowanie urządzeń znajdujących się na powierzchni kopalni 91 711[02].Z4.02 UŜytkowanie urządzeń transportowych 89 711[02].Z4.03 UŜytkowanie maszyn i urządzeń energetycznych 95 216 11

711[02].Z4.04 UŜytkowanie maszyn do urabiania i ładowania urobku 157 Moduł 711[02].S1 Eksploatacja węgla kamiennego 396 711[02].S1.01 Wykonywanie robót przygotowawczych 126 711[02].S1.02 Wykonywanie robót eksploatacyjnych 125 711[02].S1.03 Prowadzenie procesu likwidacji wyrobisk górniczych 60 711[02].S1.04 Przygotowanie transportu oddziałowego 85 Razem 1836 Moduł 711[02].Z5 Praktyka zawodowa 711[02].Z5.01 Obsługa wyrobisk eksploatacyjnych 105 711[02].Z5.02 Wykonywanie robót strzałowych 35 Tylko dla szkoły policealnej Proponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej dla młodzieŝy. Na podstawie wykazu oraz układu jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu. 12

Dydaktyczna mapa programu 711[02].O1 711[02].O1.01 711[02].O1.02 711[02].O2 711[02].Z1 711[02].O2.01 711[02].O2.02 711[02].Z1.02 711[02].Z1.01 711[02].Z1.03 711[02].Z2 711[02].Z3 711[02].Z2.01 711[02].Z3.01 711[02].Z2.02 711[02].Z3.02 711[02].Z3.03 711[02].Z3.04 711[02].Z3.05 711[02].Z3.06 711[02].Z3.07 711[02].Z4 711[02].Z4.01 711[02].Z4.02 711[02].Z4.03 711[02].Z4.04 711[02].S1 711[02].S1.01 711[02].S1.03 711[02].S1.02 711[02].S1.04 13

Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać podczas planowania zajęć dydaktycznych. Ewentualna zmiana kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych powinna być poprzedzona szczegółową analizą dydaktycznej mapy programu nauczania oraz treści jednostek modułowych, przy zachowaniu korelacji treści kształcenia. Podana w tabeli wykazu modułów i jednostek modułowych orientacyjna liczba godzin na realizację, moŝe ulegać zmianie w zaleŝności od stosowanych przez nauczyciela metod nauczania i środków dydaktycznych. Nauczyciel realizujący modułowy program nauczania powinien posiadać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych. W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Programy nauczania jednostek modułowych w poszczególnych modułach powinny być realizowane w róŝnych formach organizacyjnych, dostosowanych do treści i metod kształcenia. Stosowane metody i formy organizacyjne pracy uczniów powinny zapewnić osiągnięcie załoŝonych w programie nauczania celów kształcenia. Wymaga to takiej organizacji kształcenia, w której proces uczenia się będzie dominować nad procesem nauczania, dlatego teŝ szczególną uwagę naleŝy zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów. Zaleca się, aby kształcenie modułowe było realizowane metodami aktywizującymi, a w szczególności: metodą dyskusji dydaktycznej, przewodniego tekstu, metodami praktycznymi, takimi jak: ćwiczenia praktyczne, czy metoda projektów, a takŝe metodami eksponującymi pokazu z objaśnieniem. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia praktyczne. Podczas realizacji programu nauczania naleŝy połoŝyć nacisk na samokształcenie uczniów oraz na wykorzystywanie innych niŝ podręcznikowe źródeł informacji, takie jak: normy, instrukcje, poradniki, katalogi, czasopisma techniczne, Internet. W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, naleŝy uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt. Prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi i praktycznymi wymaga przygotowania materiałów, takich jak: teksty przewodnie, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, instrukcje stanowiskowe oraz instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. 14

Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputerowych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek dydaktycznych w celu zapoznania się z organizacją stanowisk pracy, warunkami magazynowania materiałów, sprzętu oraz zabezpieczenia ich pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań oraz sterować tempem pracy. Powinien równieŝ rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać moŝliwości dalszego kształcenia oraz kształtować poŝądane postawy uczniów, jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy i racjonalne wykorzystanie maszyn, urządzeń i materiałów. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest system sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych ucznia. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumujących. Badania diagnostyczne mają na celu dokonanie oceny zakresu oraz poziomu wiadomości i umiejętności uczniów w początkowej fazie kształcenia. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają dostarczać bieŝących informacji o efektywności nauczania-uczenia się. Uzyskane informacje pozwalają na dokonanie niezbędnych korekt w procesie nauczania. Badania sumujące naleŝy prowadzić po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdraŝać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być realizowane za pomocą sprawdzianów ustnych, pisemnych i praktycznych, obserwacji czynności ucznia oraz pomiaru dydaktycznego. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceny, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowego programu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposaŝenie techniczne i dydaktyczne. Środki dydaktyczne, niezbędne do organizacji i prowadzenia procesu kształcenia według programu modułowego, to: pomoce dydaktyczne, materiały dydaktyczne, techniczne środki kształcenia, dydaktyczne środki pracy. 15

Kształtowanie umiejętności praktycznych powinno odbywać się na odpowiednio wyposaŝonych stanowiskach dydaktycznych w pracowniach, warsztatach oraz na rzeczywistych stanowiskach pracy. Szkoła, realizująca kształcenie w zawodzie górnik eksploatacji podziemnej, powinna posiadać następujące pomieszczenia dydaktyczne: pracownię podstaw technologii i konstrukcji mechanicznych, pracownię elektrotechniki, elektroniki i automatyki, pracownię maszyn i urządzeń górniczych, pracownię techniki eksploatacji złóŝ, pracownię komputerową, warsztaty. Pracownie powinny składać się z sali dydaktycznej i zaplecza magazynowo - socjalnego. W sali dydaktycznej naleŝy zapewnić stanowisko pracy dla nauczyciela i odpowiednią liczbę stanowisk dla uczniów. Pracownie, w których będą prowadzone ćwiczenia praktyczne, powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony przeciwporaŝeniowej. JeŜeli szkoła nie moŝe zapewnić realizacji programu niektórych jednostek modułowych w oparciu o własną bazę, powinna realizować kształcenie we współpracy z placówkami dysponującymi dobrą bazą techniczną i dydaktyczną, jak: Centra Kształcenia Praktycznego, przedsiębiorstwa górnicze. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne odbywały się w grupie liczącej do 15 osób. W zespołach 2-3 osobowych ćwiczenia uczniowie powinni wykonywać w wydzielonych stanowiskach pracy. W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działania szkoły polegające na: organizowaniu zaplecza technicznego, współpracy z przedsiębiorstwami eksploatującymi kopaliny uŝyteczne w celu aktualizacji treści kształcenia zawodowego, odpowiadających wymaganiom technologii, techniki oraz rynku pracy, doskonalenie nauczycieli w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz opracowywania pakietów edukacyjnych, merytoryczne doskonalenie nauczycieli w zakresie nowych technologii stosowanych w górnictwie. 16

II. Plany nauczania PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: górnik eksploatacji podziemnej 711[02] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieŝy Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Klasy I III Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Semestry I VI Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska 2 2 28 2. Konstrukcje mechaniczne 4 3 55 3. Technologia wytwarzania i naprawy części maszyn 6 5 83 4. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie podziemnym 5 4 69 5. Eksploatacja złóŝ kopalin uŝytecznych 6. Maszyny i urządzenia górnicze 7. Eksploatacja węgla kamiennego 11 8 151 12 9 165 11 8 151 Razem 51 39 702 17

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: górnik eksploatacji podziemnej 711[02] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Dla młodzieŝy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo Liczba godzin tygodniowo Liczba godzin w w w jednorocznym Moduły kształcenia jednorocznym jednorocznym okresie Lp. w zawodzie okresie okresie nauczania nauczania nauczania Semestry I-II Semestry I-II Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska 1 1 14 2. Konstrukcje mechaniczne 2 2 28 3. Technologia wytwarzania i naprawy części maszyn 3 2 42 4. Maszyny elektryczne stosowane w górnictwie 3 2 42 podziemnym 5. Eksploatacja złóŝ kopalin uŝytecznych 5 3 60 6. Maszyny i urządzenia górnicze 6 5 84 7. Eksploatacja węgla kamiennego 5 3 62 Razem 25 18 332 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 18

III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 711[02].O1 Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: charakteryzować wymagania bhp dotyczące procesów pracy, dobierać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska w procesie pracy, przestrzegać przepisów Kodeksu Pracy dotyczących praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii oraz przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, określać wpływ zanieczyszczeń powstających w kopalniach podziemnych na człowieka i środowisko, stosować zalecenia Urzędu Dozoru Technicznego oraz organów nadzoru górniczego dotyczące bezpiecznego stosowania maszyn i urządzeń, przestrzegać przepisów prawa geologicznego i górniczego, oceniać ryzyko zagroŝenia zdrowia i Ŝycia podczas wykonywania pracy, postępować zgodnie z obowiązującymi zasadami w przypadku wystąpienia zagroŝeń, udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. 2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej 711[02].O1.01 Nazwa jednostki modułowej Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska Orientacyjna liczba godzin na realizację 711[02].O1.02 Przeciwdziałanie zagroŝeniom technologicznym 30 Razem 72 42 19

3. Schemat układu jednostek modułowych 711[02].O1 Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska 711[02].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 711[02].O1.02 Przeciwdziałanie zagroŝeniom technologicznym 4. Literatura CzyŜ E.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1996 Golisz T.: Ratownik górniczy. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1993 Grodowicz E., Korytkowski J.: Ochrona przed odpadami. WSiP, Warszawa 1996 Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998 Kowalewski S., Dąbrowski A., Dąbrowski M.: ZagroŜenia mechaniczne. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997 Kraule M.: Ergonomia. ŚOT, Katowice 1992 Mac S., Leonowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych WSiP, Warszawa 2004 Rączkowski B.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002 Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSiP, Warszawa 2001 Kodeks pracy i przepisy wykonawcze Prawo geologiczne i górnicze Przepisy wykonawcze do prawa geologicznego i górniczego Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 20

Jednostka modułowa 711[02].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, dokonać analizy obowiązujących przepisów prawa geologicznego i górniczego, przewidzieć konsekwencje prawne, materialne i inne z tytułu naruszenia przepisów prawa geologicznego i górniczego, w trakcie pełnienia obowiązków zawodowych, przewidzieć konsekwencje prawne, materialne i inne z tytułu naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trakcie pełnienia obowiązków zawodowych, dobrać i zastosować odzieŝ ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do określonych prac, zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy w górnictwie podziemnym, podjąć działania w wypadku zagroŝenia poŝarowego, zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpoŝarowej, zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony przeciwpoŝarowej, wskazać prace zabronione młodocianym, wykazać wpływ zmęczenia psychicznego i fizycznego na zdrowie pracownika i efekty pracy, wykazać wpływ wypoczynku na zdrowie i efekty pracy, określić podstawowe źródła zanieczyszczenia środowiska pochodzące z działalności podziemnych zakładów górniczych, zastosować zasady ochrony środowiska, określić sposoby wykorzystania, neutralizacji i ograniczenia odpadów poeksploatacyjnych. 2. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Przepisy prawa geologicznego i górniczego. Konsekwencje naruszania prawa geologicznego i górniczego. 21

Konsekwencje naruszania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. ZagroŜenia zdrowia człowieka w środowisku pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony przeciwporaŝeniowej i ochrony indywidualnej. Prace zabronione młodocianym. ZagroŜenia poŝarowe oraz zasady ochrony przeciwpoŝarowej. Elementy psychologii i socjologii pracy. Zasady udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Zanieczyszczenie środowiska pochodzące z działalności podziemnych zakładów górniczych. Ochrona środowiska na stanowisku pracy. Postępowanie z odpadami. 3. Ćwiczenia Interpretowanie regulaminu pracy i wybranych przepisów Kodeksu pracy. Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz przepisów wykonawczych. Dobieranie odzieŝy roboczej, ochronnej oraz środków ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy. Określanie normy dźwigania i prac zabronionych młodocianym. Dobieranie sprzętu gaśniczego w zaleŝności od rodzaju poŝaru. Opracowywanie procedury postępowania w razie wypadku przy pracy. Określanie wpływu czynników szkodliwych na zdrowie i bezpieczeństwo pracy pracownika z uwzględnieniem klimatycznych warunków pracy kopalni podziemnej. Opracowywanie instrukcji postępowania z odpadami. 4. Środki dydaktyczne Kodeks pracy. Prawo geologiczne i górnicze oraz przepisy wykonawcze. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. Zestawy do udzielania pierwszej pomocy. Sprzęt gaśniczy. OdzieŜ ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej. Polskie Normy i akty prawne dotyczące ergonomii. Regulaminy i instrukcje z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. 22

Foliogramy, tablice poglądowe, ilustracje i fotografie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Filmy dydaktyczne z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Filmy dydaktyczne dotyczące zagroŝeń poŝarowych, zachowania pracowników w przypadku wystąpienia poŝaru, ochrony środowiska. Teksty przewodnie do ćwiczeń. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Realizacja programu jednostki ma na celu przygotowanie ucznia do przestrzegania obowiązujących w górnictwie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych oraz udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy. Treść jednostki modułowej obejmuje takŝe zagadnienia dotyczące ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska w górnictwie podziemnym. W procesie nauczania - uczenia się naleŝy zwrócić uwagę na obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków na stanowisku pracy. NaleŜy równieŝ zwrócić uwagę na znaczenie w pracy zawodowej ochrony zdrowia, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska oraz nieprawidłowości i zagroŝenia, które mogą wystąpić w procesie pracy. Bardzo waŝne jest kształtowanie prawidłowych postaw i nawyków oraz uświadomienie uczniom, Ŝe ochrona Ŝycia i zdrowia człowieka w środowisku pracy jest celem nadrzędnym. Niezbędne jest, aby uczeń opanował umiejętność udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku na stanowisku pracy. Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodą przypadków, przewodniego tekstu, dyskusji dydaktycznej, ćwiczeń praktycznych i gier symulacyjnych. Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń moŝe być rozszerzony w zaleŝności od potrzeb edukacyjnych i moŝliwości szkoły. Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej umoŝliwiającej uczniom zapoznanie się z organizacją i dokumentacją działu w przedsiębiorstwie górniczym zajmującego się bezpieczeństwem i higieną pracy oraz ochroną środowiska. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni techniki eksploatacji złóŝ w grupie do 15 uczniów. Wskazane jest, aby ćwiczenia były wykonywane w zespołach 2 3 osobowych lub indywidualnie. 23

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów uczniów powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych proponuje się zastosować: sprawdzian ustny i pisemny, testy osiągnięć szkolnych, obserwację czynności ucznia podczas realizacji zadań. Wiadomości teoretyczne mogą być sprawdzane za pomocą testów pisemnych. Zadania w teście powinny dotyczyć: obowiązków pracownika i pracodawcy w zakresie bhp, zagroŝenia zdrowia w środowisku pracy, prawa geologicznego i górniczego, ergonomii i ochrony środowiska. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń. Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy, naleŝy zwrócić uwagę na: dobieranie odzieŝy ochronnej oraz sprzętu ochrony indywidualnej, udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, stosowanie sprzętu przeciwpoŝarowego. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŝy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić wyniki swojej pracy według przygotowanego przez nauczyciela arkusza oceny postępów. Następnie, według tego samego arkusza, nauczyciel dokonuje kontroli, oceniając poprawność, jakość i staranność wykonania zadania. W ocenie końcowej naleŝy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. 24

Jednostka modułowa 711[02].O1.02 Przeciwdziałanie zagroŝeniom technologicznym 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zidentyfikować zagroŝenia związane z wykonywaną pracą, przewidzieć i zapobiec zagroŝeniom Ŝycia i zdrowia podczas eksploatacji złóŝ kopalin uŝytecznych oraz obsługi maszyn i urządzeń, określić rodzaje zagroŝeń naturalnych, stopnie, kategorie, klasy i kryteria ich klasyfikacji, scharakteryzować zagroŝenia powstające w przypadku przekroczenia dopuszczalnego stęŝenia gazów, określić sposoby zapobiegania i zwalczania zagroŝeń dołowych związanych z wybieraniem złoŝa, określić zasady bezpiecznej pracy podczas uŝytkowania i obsługi technicznej maszyn i urządzeń, zinterpretować zalecenia Urzędu Dozoru Technicznego oraz nadzoru górniczego dotyczące bezpiecznego funkcjonowania maszyn i urządzeń, zastosować przepisy prawa geologicznego i górniczego oraz przepisy wykonawcze w celu przeciwdziałania zagroŝeniom, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej podczas obsługi urządzeń mechanicznych, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŝarowej. 2. Materiał nauczania ZagroŜenia technologiczne i ich zwalczanie. ZagroŜenia naturalne. Sposoby zwalczania zagroŝeń dołowych. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Wymagania Urzędu Dozoru Technicznego oraz nadzoru górniczego dotyczące bezpiecznego funkcjonowania maszyn i urządzeń. Prawo geologiczne i górnicze oraz przepisy wykonawcze dotyczące przeciwdziałania zagroŝeniom technologicznym i górniczym. Bezpieczeństwo pracy podczas obsługi urządzeń mechanicznych. 25

3. Ćwiczenia Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego, zaleceń Urzędu Dozoru Technicznego oraz nadzoru górniczego dotyczących zagroŝeń technologicznych. Określanie wymagań dotyczących dopuszczania maszyn i urządzeń do stosowania w warunkach eksploatacji podziemnej złóŝ. Rozpoznawanie zagroŝeń technologicznych na stanowisku pracy. Rozpoznawanie zagroŝeń dołowych związanych z wybieraniem złoŝa. Organizowanie bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy. 4. Środki dydaktyczne Przepisy Urzędu Dozoru Technicznego. Przepisy prawa geologicznego i górniczego oraz przepisy wykonawcze. Foliogramy, ilustracje i fotografie z zakresu zagroŝeń technologicznych i górniczych. Regulaminy i instrukcje dotyczące obsługi urządzeń. Filmy dydaktyczne z zakresu zagroŝeń technologicznych i górniczych. Przewodnie teksty do ćwiczeń. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program jednostki modułowej obejmuje zagadnienia dotyczące zagroŝeń technologicznych, które mogą wystąpić podczas eksploatacji złóŝ kopalin uŝytecznych. W wyniku jego realizacji uczniowie powinni dostrzegać zagroŝenia dla zdrowia i Ŝycia mogące wystąpić na stanowisku pracy, a takŝe podejmować działania w celu ich eliminacji lub ograniczania. W procesie nauczania-uczenia się naleŝy wykorzystać wiadomości i umiejętności uzyskane w jednostce modułowej 711[02].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. W osiągnięciu załoŝonych celów kształcenia istotne znaczenie ma dobór metod nauczania. Wskazane jest stosowanie takich metod, jak: dyskusja dydaktyczna, metoda tekstu przewodniego, pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne. Podczas ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętności zapobiegania zagroŝeniom Ŝycia i zdrowia związanych z wykonywaną pracą, organizowania bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy oraz przestrzegania przepisów dotyczących zagroŝeń technologicznych. Realizując proces kształcenia naleŝy korzystać z pomocy dydaktycznych, a w szczególności: filmów dydaktycznych, fotografii, foliogramów, przepisów prawa geologicznego i górniczego. Cennym 26

uzupełnieniem moŝe być zorganizowanie wycieczki dydaktycznej w celu poznania typowych stanowisk pracy. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu lub wycieczką ukierunkować obserwacje uczniów. Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń moŝe być rozszerzony w zaleŝności od potrzeb edukacyjnych i moŝliwości szkoły. Program jednostki modułowej naleŝy realizować w pracowni techniki eksploatacji złóŝ, wyposaŝonej w niezbędne środki dydaktyczne. Zajęcia powinny odbywać się w grupie uczniów do 15 osób, z podziałem na zespoły 2 3-osobowe. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Podstawą oceniania postępów uczniów powinny być kryteria podane przez nauczyciela realizującego program jednostki modułowej. Do sprawdzania wiedzy uczniów proponuje się zastosować: sprawdziany pisemne, sprawdziany ustne, testy pisemne z zadaniami wyboru wielokrotnego. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń. Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy, naleŝy zwrócić uwagę na umiejętności: rozpoznawania zagroŝeń związanych z wykonywaną pracą, organizowania bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy, przestrzegania przepisów prawa geologicznego i górniczego w zakresie zagroŝeń technologicznych. W ocenie końcowej naleŝy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. 27

Moduł 711[02].O2 Konstrukcje mechaniczne 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: wykonywać szkice części maszyn, z zachowaniem proporcji kształtów zewnętrznych i wewnętrznych, wykonywać rysunki techniczne części maszyn zgodnie z normami, czytać rysunki złoŝeniowe i zespołowe maszyn i urządzeń, posługiwać się dokumentacją techniczną maszyn i urządzeń, określać właściwości metali i ich stopów, rozróŝniać gatunki metali i ich stopów, wskazywać zastosowanie metali i ich stopów, rozróŝniać materiały niemetalowe, określać warunki równowagi ciała sztywnego, wyjaśniać pojęcia: prędkość obwodowa, prędkość obrotowa, praca mechaniczna, moc, energia i sprawność, rozróŝniać typowe rodzaje obciąŝeń i napręŝeń występujące w elementach maszyn, rozróŝniać rodzaje połączeń, osie, wały, łoŝyska, sprzęgła, hamulce i mechanizmy oraz określać ich zastosowanie w budowie maszyn, posługiwać się dokumentacją techniczną oraz Polskimi Normami. 2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Nazwa jednostki modułowej Orientacyjna liczba godzin na realizację 711[02].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 80 711[02].O2.02 Rozpoznawanie części maszyn 64 i mechanizmów Razem 144 28

3. Schemat układu jednostek modułowych 711[02].O2 Konstrukcje mechaniczne 711[02].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 711[02].O2.02 Rozpoznawanie części maszyn i mechanizmów 4. Literatura BoŜenko L.: Maszynoznawstwo dla Zasadniczych Szkół Zawodowych. WSiP, Warszawa 1998 Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 2000 Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 1999 Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004 Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999 Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1995 Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1999 Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1996 Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000 Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1996 Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo. Część 1 i 2. WSiP, Warszawa 1999 Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 29

Jednostka modułowa 711[02].O2.01 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: wyjaśnić cel normalizacji i znaczenie norm w sporządzaniu dokumentacji technicznej, przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe, wykonać rysunki w rzutach prostokątnych, wykonać rysunki w rzutach aksonometrycznych, wykonać rysunki widoków i przekrojów części maszyn, wykonać szkice typowych części maszyn, zwymiarować szkice części maszyn, odczytać uproszczenia rysunkowe, odczytać informacje zawarte na rysunkach technicznych dotyczące: tolerancji wymiarów, tolerancji kształtu i połoŝenia, pasowań, parametrów chropowatości powierzchni, sporządzić prosty rysunek lub schemat z wykorzystaniem programu CAD, odczytać rysunki techniczne: wykonawcze, złoŝeniowe, zestawieniowe, montaŝowe, odczytać schematy kinematyczne maszyn i urządzeń, odczytać schematy napędów hydraulicznych i pneumatycznych, posłuŝyć się Dokumentacją Techniczno-Ruchową, konstrukcyjną i technologiczną, skorzystać z norm poradników, katalogów maszyn i urządzeń, zastosować zasady powielania i przechowywania rysunków technicznych. 2. Materiał nauczania Normalizacja w rysunku technicznym maszynowym. Materiały i przybory do rysowania. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych i części maszyn Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne. Zasady wykonywania widoków i przekrojów. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach. Zasady oznaczania wymiarów tolerowanych, pasowań, chropowatości powierzchni, tolerancji kształtu i połoŝenia, sposóbu obróbki, powłok ochronnych. Uproszczenia rysunkowe. 30

Rysunki schematyczne. Rysunki wykonawcze, montaŝowe i złoŝeniowe. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna. Oprogramowanie typu CAD do komputerowego wspomagania projektowania. Powielanie i przechowywanie rysunków technicznych. 3. Ćwiczenia Szkicowanie figur i brył w rzutach aksonometrycznych i prostokątnych. Szkicowanie widoków i przekrojów z odwzorowaniem wewnętrznych kształtów części maszyn. Wymiarowanie szkiców części maszyn z oznaczeniem tolerancji, pasowania, chropowatości powierzchni i sposobu obróbki. Sporządzanie rysunku wykonawczego elementu z zastosowaniem techniki komputerowej. Odczytywanie rysunków wykonawczych elementów urządzeń górniczych. Odczytywanie rysunków złoŝeniowych. Odczytywanie schematów mechanicznych, hydraulicznych, pneumatycznych. Odczytywanie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej i technologicznej. Powielanie i archiwizowanie dokumentacji technicznej z wykorzystaniem techniki komputerowej. 4. Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Rysunki: wykonawcze, montaŝowe, złoŝeniowe, schematyczne. Materiały dydaktyczne ilustrujące: zasady szkicowania, zasady rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego, zasady wykonywania widoków i przekrojów, sposoby wymiarowania, uproszczenia rysunkowe, schematy mechaniczne i elektryczne. Modele: rzutni prostokątnej, brył geometrycznych, części maszyn z przekrojami. Rysunki zwymiarowanych brył geometrycznych. 31

Wzory uproszczeń rysunkowych. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, dokumentacja technologiczna. Polskie Normy dotyczące rysunku technicznego. Poradniki. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Podstawowym celem realizacji programu nauczania jednostki modułowej jest kształtowanie umiejętności sporządzania szkiców i rysunków elementów maszyn oraz odczytywania informacji zawartych w dokumentacji technicznej. Umiejętności te będą wykorzystywane przede wszystkim podczas realizacji treści jednostki modułowej 711[02].O2.02 Rozpoznawanie części maszyn i mechanizmów i modułu 711[02].Z1 Technologia wytwarzania i naprawy części maszyn, a takŝe modułów dotyczących eksploatacji maszyn i urządzeń górniczych. Program naleŝy realizować metodą ćwiczeń praktycznych uzupełnioną pokazem z wyjaśnieniem oraz dyskusją dydaktyczną. Do pokazów naleŝy wykorzystać modele i części maszyn. Proponuje się aby, ćwiczenia z zakresu szkicowania i wykonywania rysunków części maszyn uczniowie wykonywali indywidualnie, zaś ćwiczenia z zakresu czytania rysunków i schematów oraz wykonywania prostych rysunków z wykorzystaniem oprogramowania komputerowego w zespołach dwu i trzyosobowych. Uczniowie powinni samodzielnie wykonywać szkice i rysunki, a zadaniem nauczyciela jest obserwacja ich pracy oraz udzielanie dodatkowych wyjaśnień i wskazówek. Przed rozpoczęciem ćwiczeń naleŝy zapoznać uczniów z organizacją miejsca pracy i zwrócić uwagę na rozmieszczenie materiałów i przyborów rysunkowych, właściwe oświetlenie oraz postawę ucznia podczas pracy. Program nauczania naleŝy realizować grupie do 15 osób, w pracowni podstaw technologii i konstrukcji mechanicznych, wyposaŝonej w stanowiska do wykonywania szkiców i rysunków. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach oceniania naleŝy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania wiadomości i umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien dokonać hierarchizacji celów oraz opracować wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie. 32

Osiągnięcia uczniów naleŝy oceniać na podstawie: ustnych sprawdzianów, pisemnych sprawdzianów, ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, testów osiągnięć szkolnych. Podczas ćwiczeń naleŝy zwrócić uwagę na: organizację stanowiska pracy, staranność i dokładność wykonania szkiców i rysunków, interpretowanie informacji zawartych w dokumentacji technicznej. Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje się zastosowanie testu pisemnego i testu praktycznego. Zadania w teście pisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką), lub zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie lub typu prawda-fałsz), a w teście praktycznym zadania typu próba pracy. W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej naleŝy uwzględnić wyniki testów oraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. 33

Jednostka modułowa 711[02].O2.02 Rozpoznawanie części maszyn i mechanizmów 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić właściwości fizyczne, mechaniczne i technologiczne metali i ich stopów, rozróŝnić stopy Ŝelaza i określić ich zastosowanie, rozróŝnić metale nieŝelazne i ich stopy oraz określić ich zastosowanie, rozpoznać na podstawie oznaczenia: stal, staliwo, Ŝeliwo, metale nieŝelazne i ich stopy, scharakteryzować materiały niemetalowe, rozróŝnić rodzaje obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej, określić warunki równowagi ciała sztywnego, wyjaśnić pojęcia: prędkość obwodowa, prędkość obrotowa, praca mechaniczna, moc, energia i sprawność, rozróŝnić rodzaje obciąŝeń działających na elementy konstrukcyjne maszyn, rozróŝnić rodzaje napręŝeń i odkształceń występujących podczas pracy maszyn i urządzeń, scharakteryzować połączenia stosowane w maszynach i urządzeniach, scharakteryzować osie i wały maszynowe, rozróŝnić rodzaje łoŝysk tocznych i ślizgowych, wyjaśnić budowę łoŝysk tocznych i ślizgowych, rozróŝnić rodzaje sprzęgieł, sklasyfikować hamulce i określić ich przeznaczenie, sklasyfikować przekładnie mechaniczne, wyjaśnić budowę przekładni zębatych, rozróŝnić mechanizmy, odczytać rysunki zestawieniowe zespołów i podzespołów maszyn, dobrać części maszyn z katalogów, skorzystać z dokumentacji technicznej, PN, katalogów. 2. Materiał nauczania Właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów konstrukcyjnych metalowych i niemetalowych. Stopy Ŝelaza: klasyfikacja, znakowanie, właściwości i zastosowanie. 34

Metale nieŝelazne i ich stopy: klasyfikacja, znakowanie, właściwości i zastosowanie. Materiały niemetalowe; drewno, tworzywa sztuczne, guma, farby i lakiery, materiały uszczelniające i izolacyjne. Obróbka cieplna i cieplno-chemiczna. Zarys mechaniki technicznej i wytrzymałości materiałów. Normalizacja części maszyn. Połączenia konstrukcyjne rozłączne i nierozłączne. Osie i wały. ŁoŜyska. Przekładnie mechaniczne. Mechanizmy. Sprzęgła i hamulce. Dokumentacja techniczna. 3. Ćwiczenia Określanie podstawowych cech materiałów oraz ich zastosowania na podstawie informacji z róŝnych źródeł. Rozpoznawanie próbek materiałów i określanie ich zastosowania. Określanie gatunku stali oraz stopów metali nieŝelaznych na podstawie oznaczenia. Rozpoznawanie materiałów zastosowanych w wybranych konstrukcjach urządzeń górniczych. Dobieranie materiałów do wykonania określonych części maszyn z wykorzystaniem róŝnych źródeł informacji. Wyznaczanie warunków równowagi dowolnego płaskiego układu sił. RozróŜnianie rodzajów ruchu na podstawie jego parametrów. Obliczanie pracy, mocy, energii, sprawności. Wykonywanie obliczeń wytrzymałościowych elementów rozciąganych i ściskanych. Rozpoznawanie części maszyn na rysunkach. Rozpoznawanie połączeń rozłącznych i nierozłącznych elementów konstrukcyjnych na podstawie ich wyglądu. Rozpoznawanie części maszyn i podzespołów mechanicznych na podstawie ich wyglądu. Dobieranie z katalogu sprzęgła do określonych warunków pracy urządzenia. Dobieranie typu hamulca do określonych warunków pracy urządzenia. 35