MODUŁOWY PROGRAM NAUCZANIA. GÓRNIK ODKRYWKOWEJ EKSPLOATACJI ZŁÓś 711[03]

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ 711[03]/ZSZ,SP/MEN/2009 MODUŁOWY PROGRAM NAUCZANIA GÓRNIK ODKRYWKOWEJ EKSPLOATACJI ZŁÓś 711[03] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2009

2 Autorzy: mgr Tadeusz Marekwia mgr Bernadeta Ignacy inŝ. Stanisław Staniek Recenzenci: dr inŝ. Marek Młyńczak dr inŝ. Józef Parchański Opracowanie redakcyjne: mgr Tadeusz Marekwia Opracowanie merytoryczne: mgr Janusz Górny mgr inŝ. Janina Dretkiewicz-Więch Korekta techniczna: mgr Magdalena Mrozkowiak 1

3 Spis treści Wprowadzenie 4 I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 6 1. Opis pracy w zawodzie 6 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno- -wychowawczego 7 II. Plany nauczania 16 III. Moduły kształcenia w zawodzie Techniczne podstawy zawodu 18 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 22 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 26 Stosowanie materiałów konstrukcyjnych 30 i eksploatacyjnych Rozpoznawanie elementów maszyn i mechanizmów 34 Analizowanie układów elektrycznych i automatyki 38 przemysłowej Stosowanie podstawowych technik wytwarzania części 44 maszyn 2. Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie odkrywkowym 49 Stosowanie maszyn i urządzeń do urabiania kopalin 52 Stosowanie maszyn i urządzeń do transportu i zwałowania kopalin 56 UŜytkowanie maszyn i urządzeń do obróbki i przeróbki skał 61 Wykonywanie konserwacji oraz naprawy maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie odkrywkowym Technika strzelnicza 70 Stosowanie materiałów wybuchowych i sprzętu 72 strzałowego Wiercenie otworów strzałowych 76 Wykonywanie czynności strzelniczych 79 Stosowanie techniki strzałowej poza górnictwem 83 2

4 6. Technologia eksploatacji złóŝ 86 Udostępnianie złóŝ surowców mineralnych 89 Wykonywanie robót przygotowawczych 93 i eksploatacyjnych Transportowanie urobku 97 Zwałowanie i rekultywacja terenów pogórniczych 101 Przetwarzanie kopalin Eksploatacja węgla brunatnego 107 Rozpoznawanie złóŝ węgla brunatnego 109 Wykonywanie robót eksploatacyjnych Praktyka zawodowa 116 Obsługiwanie wyrobisk eksploatacyjnych 118 Wykonywanie robót strzałowych 120 3

5 Wprowadzenie Celem kształcenia w szkole zawodowej jest przygotowanie aktywnego, mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga przygotowania ogólnego, opanowania podstawowych umiejętności zawodowych oraz kształcenia ustawicznego. Absolwent współczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia i doskonalenia oraz umiejętnością oceny własnych moŝliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego programów modułowych ułatwi osiągnięcie tych celów. Kształcenie modułowe, w którym cele i materiał nauczania są powiązane z realizacją zadań zawodowych, umoŝliwia: przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu, głównie poprzez realizację zadań zbliŝonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, korelację i integrację treści kształcenia z róŝnych dyscyplin wiedzy, opanowanie umiejętności z określonego obszaru zawodowego. Kształcenie modułowe charakteryzuje się tym, Ŝe: cele kształcenia i materiał nauczania wynikają z przyszłych zadań zawodowych, przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu odbywa się głównie poprzez realizację zadań zbliŝonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, nie ma w nim podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne, występuje w nim prymat umiejętności praktycznych nad wiedzą teoretyczną, jednostki modułowe integrują treści kształcenia z róŝnych dyscyplin wiedzy, w szerokim zakresie wykorzystuje się zasadę transferu wiedzy i umiejętności, proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania, programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki moŝna wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy, umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają moŝliwość wykonywania określonego zakresu pracy. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego. Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umoŝliwiających zdobywanie wiadomości oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. 4

6 Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie obejmujący logiczny i moŝliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania wyróŝnia się: załoŝenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych oraz literaturę. Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu, zamieszczona w załoŝeniach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić dyrekcji szkół i nauczycielom organizowanie procesu kształcenia. W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostek modułowych zawierający następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy oznaczający kategorię modułów: O - dla modułów ogólnozawodowych, Z - dla modułów zawodowych, S - dla modułów specjalizacyjnych. cyfrę arabską oznaczającą kolejny moduł lub jednostkę modułową. Przykładowy zapis kodowania modułu: 711[03].O1 711[03] - symbol cyfrowy zawodu: górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ, O1 - pierwszy moduł ogólnozawodowy: Techniczne podstawy zawodu. Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej: 711[03].O [03] - symbol cyfrowy zawodu: górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ, O1 - pierwszy moduł ogólnozawodowy: Techniczne podstawy zawodu 01 - pierwsza jednostka modułowa w module O1: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. 5

7 I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ moŝe podejmować pracę w: 1. kopalniach odkrywkowych: a) węgla brunatnego, b) surowców skalnych, prowadzących eksploatację i produkcję dla potrzeb budownictwa i drogownictwa, c) kruszyw naturalnych, d) piasków; 2. przedsiębiorstwach: a) spoiw budowlanych, b) przemysłu hutniczego, c) materiałów ceramicznych, d) przemysłu chemicznego; 3. przedsiębiorstwach prowadzących roboty wyburzeniowe i inŝynierskie z zastosowaniem materiałów wybuchowych, 4. przedsiębiorstwach obróbki kamienia, 5. przedsiębiorstwach przeróbki surowców skalnych. Zadania zawodowe Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: uŝytkowanie maszyn i urządzeń stosowanych w procesie wydobycia, obróbki i przeróbki złoŝa, dokonywanie przeglądów, konserwacji, drobnych napraw oraz regulacji podstawowych maszyn i urządzeń górniczych, wykonywanie robót strzałowych, zabezpieczanie terenu górniczego na okres prowadzonych robót strzałowych, kwalifikowanie jakościowe wydobytych i wykonanych asortymentów produkcji, prowadzenie dokumentacji rozliczeniowej, sporządzanie raportów produkcyjnych. 6

8 Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent powinien umieć: czytać proste rysunki konstrukcyjne i schematy podstawowych układów technologicznych oraz mapy geologiczne i górnicze, rozróŝniać skały, określać ich właściwości i jakość, rozróŝniać podstawowe zjawiska geologiczne, hydrogeologiczne i geotechniczne zachodzące w górotworze pod wpływem działalności górniczej, oceniać stan techniczny maszyn i urządzeń, wykonywać konserwację oraz drobne naprawy podstawowych maszyn i urządzeń górniczych, uŝytkować maszyny i urządzenia górnicze, przeróbcze i obróbcze stosowane w kopalniach odkrywkowych, zakładach przeróbczych i obróbczych, wykonywać roboty strzałowe, prowadzić roboty eksploatacyjne i przeróbcze, prowadzić podstawową dokumentację robót górniczych, stosować obowiązujące procedury postępowania w przypadku wystąpienia zagroŝeń górniczych, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, komunikować się z uczestnikami procesu pracy, stosować przepisy kodeksu pracy dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, stosować przepisy prawa w zakresie wykonywanych zadań zawodowych, korzystać z róŝnych źródeł informacji, udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno- -wychowawczego Podstawowym celem kształcenia w zawodzie górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ jest przygotowanie absolwenta szkoły zawodowej do wykonywania prac związanych z wydobyciem złoŝa w kopalniach odkrywkowych. Proces kształcenia według modułowego programu nauczania dla zawodu górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ moŝe być realizowany w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŝy i dorosłych, w formie stacjonarnej i zaocznej oraz w szkole policealnej dla młodzieŝy i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej. 7

9 Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe, zawodowe i specjalizacyjne. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia preorientację w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy i stanowi podbudowę do uzyskania specjalizacji zawodowej. Kształcenie specjalizacyjne ma na celu dostosowanie kwalifikacji absolwenta do potrzeb rynku pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Treści programowe zawarte są w modułach ogólnozawodowch, zawodowych i specjalizacyjnych. Moduły w swojej strukturze zawierają jednostki modułowe, obejmujące moŝliwy do wykonania wycinek pracy, którego rezultatem moŝe być produkt, usługa lub istotna decyzja. Realizacja szczegółowych celów kształcenia jednostek modułowych powinna zapewnić opanowanie umiejętności, pozwalających na wykonywanie określonego zakresu pracy. Czynnikiem sprzyjającym kształtowaniu umiejętności zawodowych powinno być wykonywanie ćwiczeń zaproponowanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Treści programowe zawarte są w pięciu modułach: jednym ogólnozawodowym, trzech zawodowych i jednym specjalizacyjnym. Program modułu 711[03].O1 - Techniczne podstawy zawodu składa się z sześciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej, ochrony środowiska, prawa geologicznego i górniczego, rysunku technicznego, materiałoznawstwa, części maszyn, technik wytwarzania oraz układów elektrycznych i automatyki przemysłowej. Program modułu 711[03].Z1 - Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie odkrywkowym, składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące uŝytkowania i obsługi technicznej maszyn i urządzeń do urabiania, transportu, zwałowania i przeróbki skał. Program modułu 711[03].Z2 - Technika strzelnicza, składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia z zakresu stosowania materiałów i sprzętu strzałowego, wiercenia otworów strzałowych, wykonywania czynności strzelniczych oraz stosowania techniki strzałowej poza górnictwem. Programu modułu 711[03].Z3 - Technologia eksploatacji złóŝ składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści dotyczące rozpoznawania i udostępniania złoŝa, wykonywania robót przygotowawczych i eksploatacyjnych, transportu urobku oraz wykonywania zwałowań i rekultywacji. 8

10 Program modułu 711[02].S1 - Eksploatacja węgla brunatnego składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje specjalizacyjne treści kształcenia z zakresu rozpoznawania złóŝ węgla brunatnego oraz technologii jego wydobycia. Kształcenie specjalizacyjne powinno być dostosowane do potrzeb rynku pracy. Szkoła moŝe realizować zamieszczony w programie nauczania moduł specjalizacyjny lub w zaleŝności od potrzeb rynku pracy oraz własnych moŝliwości moŝe opracować program innej specjalizacji. Wykaz modułów i występujących w nich jednostek modułowych przedstawiono w tabeli. 9

11 Symbol jednostki modułowej Wykaz modułów i jednostek modułowych Wykaz modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 711[03].O1 Techniczne podstawy zawodu 396 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny 711[03].O1.01 pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony 40 środowiska 711[03].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 44 Stosowanie materiałów konstrukcyjnych 711[03].O1.03 i eksploatacyjnych [03].O1.04 Rozpoznawanie elementów maszyn i mechanizmów 54 Analizowanie układów elektrycznych 711[03].O1.05 i automatyki przemysłowej 78 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 711[03].O1.06 części maszyn 144 Moduł 711[03].Z1 Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych 468 w górnictwie odkrywkowym 711[03].Z1.01 Stosowanie maszyn i urządzeń do urabiania kopalin 108 Stosowanie maszyn i urządzeń do transportu 711[03].Z1.02 i zwałowania kopalin 108 UŜytkowanie maszyn i urządzeń do obróbki 711[03].Z1.03 i przeróbki skał 108 Wykonywanie konserwacji oraz naprawy maszyn 711[03].Z1.04 i urządzeń stosowanych w górnictwie odkrywkowym 144 Moduł 711[03].Z2 Technika strzelnicza 252 Stosowanie materiałów wybuchowych 711[03].Z2.01 i sprzętu strzałowego [03].Z2.02 Wiercenie otworów strzałowych [03].Z2.03 Wykonywanie czynności strzelniczych [03].Z2.04 Stosowanie techniki strzałowej poza górnictwem 36 Moduł 711[03].Z3 Technologia eksploatacji złóŝ [03].Z3.01 Udostępnianie złóŝ surowców mineralnych 95 Wykonywanie robót przygotowawczych 711[03].Z3.02 i eksploatacyjnych [03].Z3.03 Transportowanie urobku [03].Z3.04 Zwałowanie i rekultywacja terenów pogórniczych [03].Z3.05 Przetwarzanie kopalin 144 Moduł 711[03].S1 Eksploatacja węgla brunatnego 711[03].S1.01 Rozpoznawanie złóŝ węgla brunatnego [03].S1.02 Wykonywanie robót eksploatacyjnych 144 Razem

12 Moduł 711[03].Z5 Praktyka zawodowa 711[03].Z5.01 Obsługiwanie wyrobisk eksploatacyjnych [03].Z5.02 Wykonywanie robót strzałowych 35 Tylko dla szkoły policealnej Proponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczania zasadniczej szkoły zawodowej dla młodzieŝy. Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu

13 Dydaktyczna mapa programu 711[03].O1 711[03].O [03].O [03].O [03].O [03].O [03].O [03].Z1 711[03].Z [03].Z [03].Z [03].Z [03].Z2 711[03].Z [03].Z [03].Z [03].Z [03].Z3 711[03].Z [03].Z [03].Z [03].Z [03].Z [03].S1 711[03].S [03].S [03].Z5 711[03].Z [03].Z

14 Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać podczas planowania zajęć dydaktycznych. Ewentualna zmiana kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych powinna być poprzedzona szczegółową analizą dydaktycznej mapy programu nauczania oraz treści jednostek modułowych, przy zachowaniu korelacji treści kształcenia. Podana w tabeli wykazu modułów i jednostek modułowych orientacyjna liczba godzin na realizację, moŝe ulegać zmianie w zaleŝności od stosowanych przez nauczyciela metod nauczania i środków dydaktycznych. Nauczyciel realizujący modułowy program nauczania powinien posiadać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych. W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Programy nauczania jednostek modułowych w poszczególnych modułach powinny być realizowane w róŝnych formach organizacyjnych, dostosowanych do treści i metod kształcenia. Stosowane metody i formy organizacyjne pracy uczniów powinny zapewnić osiągnięcie załoŝonych w programie nauczania celów kształcenia. Wymaga to takiej organizacji kształcenia, w której proces uczenia się będzie dominować nad procesem nauczania, dlatego teŝ szczególną uwagę naleŝy zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów. Zaleca się, aby kształcenie modułowe było realizowane metodami aktywizującymi, a w szczególności: metodą dyskusji dydaktycznej, przewodniego tekstu, metodami praktycznymi, takimi jak: ćwiczenia praktyczne, czy metoda projektów, a takŝe metodami eksponującymi - pokazu z objaśnieniem. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia praktyczne. Podczas realizacji programu nauczania naleŝy połoŝyć nacisk na samokształcenie uczniów oraz na wykorzystywanie innych niŝ podręcznikowe źródeł informacji, takie jak: normy, instrukcje, poradniki, katalogi, czasopisma techniczne, Internet. W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, naleŝy uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt. Prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi i praktycznymi wymaga przygotowania materiałów, takich jak: teksty przewodnie, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, instrukcje stanowiskowe oraz instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. 13

15 Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputerowych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek dydaktycznych w celu zapoznania się z organizacją stanowisk pracy, warunkami magazynowania materiałów, sprzętu oraz zabezpieczenia pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań oraz sterować tempem pracy. Powinien równieŝ rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać moŝliwości dalszego kształcenia oraz kształtować poŝądane postawy uczniów, jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy i racjonalne wykorzystanie maszyn, urządzeń i materiałów. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest system sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych ucznia. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumujących. Badania diagnostyczne mają na celu dokonanie oceny zakresu oraz poziomu wiadomości i umiejętności uczniów w początkowej fazie kształcenia. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają dostarczać bieŝących informacji o efektywności nauczania-uczenia się. Uzyskane informacje pozwalają na dokonanie niezbędnych korekt w procesie nauczania. Badania sumujące naleŝy prowadzić po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdraŝać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być realizowane za pomocą sprawdzianów ustnych, pisemnych i praktycznych, obserwacji czynności ucznia oraz pomiaru dydaktycznego. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceny, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowego programu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposaŝenie techniczne i dydaktyczne. Środki dydaktyczne, niezbędne do organizacji i prowadzenia procesu kształcenia według programu modułowego, to: pomoce dydaktyczne, materiały dydaktyczne, techniczne środki kształcenia, dydaktyczne środki pracy. 14

16 Kształtowanie umiejętności praktycznych powinno odbywać się na odpowiednio wyposaŝonych stanowiskach dydaktycznych w pracowniach, warsztatach oraz na rzeczywistych stanowiskach pracy. Na stanowiskach dydaktycznych naleŝy stworzyć odpowiednie warunki umoŝliwiające przyswajanie wiedzy związanej z wykonywaniem ćwiczeń. Szkoła, realizująca kształcenie w zawodzie górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ, powinna posiadać następujące pomieszczenia dydaktyczne: pracownię maszyn i urządzeń do eksploatacji, obróbki i przeróbki skał, pracownię podstaw techniki strzelniczej, pracownię elektrotechniki i automatyki górniczej, pracownię komputerową, warsztaty. Pracownie powinny składać się z sali dydaktycznej i zaplecza magazynowo - socjalnego. W sali dydaktycznej naleŝy zapewnić stanowisko pracy dla nauczyciela i odpowiednią liczbę stanowisk dla uczniów. Pracownie, w których będą prowadzone ćwiczenia praktyczne, powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony przeciwporaŝeniowej. JeŜeli szkoła nie moŝe zapewnić realizacji programu niektórych jednostek modułowych w oparciu o własną bazę, powinna powierzyć kształcenie placówkom dysponującym dobrą bazą techniczną i dydaktyczną, jak: Centra Kształcenia Praktycznego, przedsiębiorstwa górnictwa odkrywkowego. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne odbywały się w grupie liczącej do 15 osób, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe wykonujące ćwiczenia na wydzielonych stanowiskach. W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działania szkoły polegające na: organizowaniu zaplecza technicznego, w celu zapewnienia odpowiednich warunków do realizacji procesu dydaktycznego, współpracy z przedsiębiorstwami górnictwa odkrywkowego w celu aktualizacji treści kształcenia zawodowego, odpowiadających wymaganiom technologii, techniki oraz rynku pracy, doskonaleniu nauczycieli w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz opracowywania pakietów edukacyjnych, doskonaleniu nauczycieli w zakresie nowych technologii stosowanych w górnictwie. 15

17 II. Plany nauczania PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ 711[03] Podbudowa programowa: gimnazjum Dla młodzieŝy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo Liczba godzin tygodniowo Lp. w trzyletnim w trzyletnim Moduły kształcenia okresie okresie w zawodzie nauczania nauczania Semestry I-VI Klasy I-III Forma stacjonarna 1. Techniczne podstawy zawodu Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie odkrywkowym Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Forma zaoczna Technika strzelnicza Technologia eksploatacji złóŝ Eksploatacja węgla brunatnego Razem

18 PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: górnik odkrywkowej eksploatacji złóŝ 711[03] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Dla młodzieŝy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w Liczba godzin tygodniowo w Liczba godzin w jednorocznym Lp. Moduły kształcenia w zawodzie jednorocznym jednorocznym okresie okresie okresie nauczania nauczania nauczania Semestry I-II Semestry I-II Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Techniczne podstawy zawodu Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych w górnictwie odkrywkowym Technika strzelnicza Technologia eksploatacji złóŝ Eksploatacja węgla brunatnego Razem Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 17

19 III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 711[03].O1 Techniczne podstawy zawodu 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, dobierać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, przestrzegać przepisów Kodeksu pracy dotyczących praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy, posługiwać się dokumentacją konstrukcyjną i technologiczną oraz normami technicznymi, wykonywać szkice części maszyn i mechanizmów, określać na podstawie dokumentacji technicznej elementy składowe maszyn i urządzeń, rozróŝniać materiały niemetalowe wykorzystywane w procesach technologicznych, rozróŝniać gatunki, właściwości oraz określać zastosowanie stopów Fe-C, rozróŝniać gatunki, właściwości oraz określać zastosowanie metali nieŝelaznych i ich stopów, określać warunki równowagi ciała sztywnego, wyjaśniać pojęcia: prędkość obwodowa, prędkość obrotowa, praca mechaniczna, moc, energia i sprawność, rozróŝniać typowe rodzaje obciąŝeń i napręŝeń występujące w elementach maszyn, rozróŝniać rodzaje połączeń, osie, wały, łoŝyska, sprzęgła, hamulce i mechanizmy oraz określać ich zastosowanie w budowie maszyn, dokonywać pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych, rozpoznawać podstawowe elementy układów elektrycznych i elektronicznych, rozróŝniać instalacje mieszkaniowe i przemysłowe, rozróŝniać elementy układów automatyki przemysłowej, czytać schematy układów elektrycznych, elektronicznych i automatyki przemysłowej, 18

20 wykonywać pomiary warsztatowe, wykonywać podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej i mechanicznej skrawaniem, lutować, kleić i wykonywać pod nadzorem podstawowe operacje spawania elektrycznego i gazowego, dobierać narzędzia, przyrządy i materiały w zaleŝności od wykonywanej pracy, organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, określać uprawnienia organów nadzoru geologiczno-górniczego dotyczące kopalin podstawowych i pospolitych, wskazywać przepisy prawa określające moŝliwości prowadzenia eksploatacji złóŝ, stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. 2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej 711[03].O1.01 Nazwa jednostek modułowych Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska Orientacyjna liczba godzin na realizację 711[03].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 44 Stosowanie materiałów konstrukcyjnych 711[03].O1.03 i eksploatacyjnych [03].O1.04 Rozpoznawanie elementów maszyn i mechanizmów 54 Analizowanie układów elektrycznych i automatyki 711[03].O1.05 przemysłowej 78 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 711[03].O1.06 części maszyn 144 Razem

21 3. Schemat układu jednostek modułowych 711[03].O1 Techniczne podstawy zawodu 711[03].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 711[03].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 711[03].O1.03 Stosowanie materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych 711[03].O1.04 Rozpoznawanie elementów maszyn i mechanizmów 711[03].O1.05 Analizowanie układów elektrycznych i automatyki przemysłowej 711[03].O1.06 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania części maszyn 4. Literatura Bernaciak A.: Ochrona środowiska w praktyce. Wydawnictwo SORUS, Warszawa 2004 Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 2004 BoŜenko L.: Maszynoznawstwo dla szkoły zasadniczej. WSiP, Warszawa 2004 Chochowski A.: Elektrotechnika z automatyką. Ćwiczenia. WSiP, Warszawa 2004 Chwaleba A., Moeschkeb B., Płoszański G.: Elektronika. WSiP, Warszawa 2004 Dobrzański L.: Metaloznawstwo i obróbka cieplna. WSiP, Warszawa 2004 Dretkiewicz-Więch J.: Materiałoznawstwo. OBRPNiSSz, Warszawa 1993 Dretkiewicz-Więch J.: Techniki wytwarzania. Technologia mechaniczna. WSiP, Warszawa 2000 Górecki A.: Technologia ogólna - podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 2004 Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998 Hillar J., Jarmoszuk S.: Ślusarstwo i spawalnictwo. WSiP, Warszawa

22 Janicki J.: Mechanika Techniczna. WSiP, Warszawa 1990 Kijewski J., Miller A., Pawlicki K., Szolc T.: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 2004 Kostro J.: Elementy, urządzenia i układy automatyki. WSiP, Warszawa 2004 Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. WSiP, Warszawa 2004 Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004 Lewandowski T.: Zbiór zadań z rysunku technicznego dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004 Mac S., Leonowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 2004 Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 2004 Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 2004 Nowicki J.: Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla zasadniczych szkół nieelektrycznych. WSiP, Warszawa 2004 Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002 Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSiP, Warszawa 2001 Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999 Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2001 Przepisy prawa geologicznego i górniczego. Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 21

23 Jednostka modułowa 711[03].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, określić obowiązujące przepisy prawa geologicznego i górniczego, przewidzieć konsekwencje prawne, materialne i inne z tytułu naruszenia prawa geologicznego i górniczego podczas wykonywania zadań zawodowych, przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych, określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, zapobiec zagroŝeniom zdrowia i Ŝycia, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii, określić prace zabronione młodocianym w zakładach odkrywkowej eksploatacji złóŝ, zastosować zasady ochrony przeciwpoŝarowej i prowadzenia akcji gaśniczej, powiadomić właściwe słuŝby o zaistniałym poŝarze i wypadku przy pracy, określić główne źródła zanieczyszczeń emitowanych przez kopalnie odkrywkowe oraz ich wpływ na człowieka i środowisko, ocenić stan zagroŝenia środowiska spowodowany emisją pyłów i innych odpadów kopalnianych na podstawie obowiązujących norm dopuszczalnych zanieczyszczeń, określić cele, zadania i organizację słuŝb ratownictwa górniczego, udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. 2. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Przepisy prawa geologicznego i górniczego. Konsekwencje naruszenia prawa geologicznego i górniczego. Konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 22

24 Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŝliwe i niebezpieczne występujące w procesie pracy. Wymagania bezpieczeństwa i higieny dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Środki ochrony przed poraŝeniem prądem elektrycznym i ochrony indywidualnej. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów odkrywkowej eksploatacji złóŝ. ZagroŜenia poŝarowe oraz zasady ochrony przeciwpoŝarowej. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Zanieczyszczenie środowiska pochodzące z działalności kopalni odkrywkowej. Ochrona środowiska na stanowisku pracy. Postępowanie z odpadami. Gospodarka wodno-ściekowa. Organizacja ochrony pracy w górnictwie odkrywkowym. Ratownictwo górnicze. Zasady udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. 3. Ćwiczenia Określanie podstawowych obowiązków pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Określanie podstawowych obowiązków pracownika w zakresie stosowania regulaminu pracy i wybranych przepisów Kodeksu pracy. Analizowanie przepisów prawa geologicznego i górniczego oraz przepisów wykonawczych. Organizowanie stanowiska pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii. Ocenianie organizacji stanowiska pracy pod względem bezpieczeństwa i wymagań ergonomii. Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy. Określanie norm dźwigania i prac zabronionych młodocianym. Stosowanie procedury postępowania w razie wypadku. Udzielanie pierwszej pomocy przy typowych urazach mechanicznych i przy poraŝeniu prądem elektrycznym. Rozpoznawanie głównych źródeł zanieczyszczeń emitowanych przez kopalnie odkrywkowe oraz określanie ich wpływu na ludzi i środowisko. 23

25 4. Środki dydaktyczne Kodeks Pracy. Prawo geologiczne i górnicze oraz przepisy wykonawcze. Polskie Normy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii. Wydawnictwa z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz eksploatacji obiektów technicznych. Ustawy i rozporządzenia dotyczące bezpieczeństwa, higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. Stanowiskowe instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. Zestawy do udzielania pierwszej pomocy. Urządzenia i sprzęt ochrony przeciwpoŝarowej. Zestaw odzieŝy roboczej, ochronnej. Filmy dydaktyczne dotyczące: zagroŝeń poŝarowych, zachowania pracowników w przypadku wystąpienia poŝaru i w sytuacjach awarii technologicznych, bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych, ochrony środowiska. Ilustracje i fotografie obrazujące zagroŝenia na stanowisku pracy. Wydawnictwa z zakresu ochrony środowiska. Formularze dotyczące prowadzenia spraw związanych z ochroną środowiska. Instrukcje oraz teksty przewodnie do ćwiczeń. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program jednostki modułowej obejmuje treści dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska podczas eksploatacji złóŝ, a takŝe zasad udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy. Podczas procesu nauczania-uczenia się naleŝy zwrócić uwagę na obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, znaczenie ochrony zdrowia w pracy zawodowej oraz uświadomić uczniom skutki nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. Bardzo waŝne jest kształtowanie prawidłowych postaw i nawyków oraz uświadomienie uczniom, Ŝe ochrona Ŝycia i zdrowia człowieka w środowisku pracy jest celem nadrzędnym. Niezbędne jest, aby uczeń opanował umiejętność udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku na stanowisku pracy oraz określania wymagań dotyczących ochrony środowiska podczas odkrywkowej eksploatacji kopalin. Do osiągnięcia załoŝonych celów kształcenia polecane jest zastosowanie metody: inscenizacji, przypadków, przewodniego tekstu, dyskusji dydaktycznej i ćwiczeń praktycznych. Podczas ćwiczeń naleŝy 24

26 kształtować umiejętności eliminowania zagroŝeń występujących na typowym stanowisku operatorskim, rozpoznawania i stosowania sprzętu gaśniczego, a takŝe wykonywania czynności związanych z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym. Zaleca się wykorzystanie filmów dydaktycznych, związanych z tematyką bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska. Program jednostki modułowej naleŝy realizować w pracowni maszyn i urządzeń do eksploatacji, obróbki i przeróbki skał, w grupie do 15 uczniów, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe lub indywidualnie. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów uczniów powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Do sprawdzania umiejętności uczniów proponuje się zastosować: sprawdziany pisemne i ustne, testy osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności wykonywanych przez ucznia podczas realizacji ćwiczeń. Podczas obserwacji szczególną uwagę naleŝy zwrócić uwagę na: ocenianie jakości stanowiska pracy pod względem bhp, dobieranie odzieŝy ochronnej oraz sprzętu ochrony indywidualnej, udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, dobieranie oraz stosowanie sprzętu przeciwpoŝarowego i środków gaśniczych. Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej proponuje się zastosować test pisemny z zadaniami otwartymi i zamkniętymi. Podstawą uzyskania pozytywnej oceny końcowej powinno być poprawne wykonanie ćwiczeń oraz rozwiązanie testu z poziomu podstawowego. 25

27 Jednostka modułowa 711[03].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców, wykonać szkice figur płaskich w rzutach prostokątnych, wykonać szkice brył geometrycznych w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych, wykonać szkice typowych części maszyn, zwymiarować szkice części maszyn, odczytać rysunki maszyn i urządzeń z uwzględnieniem wymiarowania, odczytać uproszczenia rysunkowe, odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia chropowatości powierzchni, sposób obróbki, powłoki ochronne oraz tolerancję kształtu i połoŝenia, pasowanie, wykonać rysunki typowych części maszyn, rozróŝnić rysunki techniczne: wykonawcze, złoŝeniowe, zestawieniowe, montaŝowe, zabiegowe, operacyjne, odczytać schemat kinematyczny maszyny lub urządzenia, odczytać schematy układów hydraulicznych i pneumatycznych, odczytać Dokumentację Techniczno-Ruchową, dokumentację konstrukcyjną, technologiczną i warsztatową, określić na podstawie dokumentacji technicznej elementy składowe maszyny lub urządzenia, skorzystać z norm rysunku technicznego. 2. Materiał nauczania Normalizacja w rysunku technicznym maszynowym. Materiały i przybory do rysowania. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych i części maszyn Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne. Zasady wykonywania widoków i przekrojów. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach. Zasady oznaczania wymiarów tolerowanych, pasowań, chropowatości powierzchni, tolerancji kształtu i połoŝenia, sposobu obróbki, powłok ochronnych. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne mechaniczne i elektryczne. 26

28 Rysunki wykonawcze, montaŝowe i złoŝeniowe. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, dokumentacja konstrukcyjna, technologiczna i warsztatowa. 3. Ćwiczenia Szkicowanie płaskich figur geometrycznych z uwzględnieniem poprawności kształtów, proporcji i wymiarów. Szkicowanie części maszyn w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych. Odczytywanie rysunków części maszyn przedstawionych w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych. Wymiarowanie szkiców części maszyn z oznaczeniem tolerancji, pasowania, chropowatości powierzchni i sposobu obróbki. Odczytywanie uproszczeń rysunkowych. Szkicowanie typowych części maszyn z przekrojami prostymi. Oznaczanie i odczytywanie pasowań na rysunkach. Odczytywanie rysunków konstrukcyjnych. Odczytywanie rysunków technologicznych. Odczytywanie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej. 4. Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Wzory pisma znormalizowanego. Wzory uproszczeń rysunkowych. Rysunki: złoŝeniowe, wykonawcze, montaŝowe, schematyczne. Modele części maszyn z przekrojami. Model rzutni prostokątnej. Bryły geometryczne. Części maszyn. Foliogramy i fazogramy dotyczące dokumentacji technicznej. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, dokumentacja konstrukcyjna, technologiczna i warsztatowa. Schematy kinematyczne maszyn i urządzeń górniczych. Polskie Normy dotyczące rysunku technicznego. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Podstawowym celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie umiejętności wykonywania szkiców części maszyn oraz posługiwania się dokumentacją techniczną. 27

29 Podstawową metodą nauczania-uczenia się powinny być ćwiczenia praktyczne, uzupełnione pokazem oraz dyskusją dydaktyczną z wykorzystaniem modeli i eksponatów części maszyn. Przed rozpoczęciem ćwiczeń naleŝy zapoznać uczniów z organizacją miejsca pracy (właściwe oświetlenie, rozmieszczenie materiałów i przyborów rysunkowych) oraz zwrócić uwagę na postawę ucznia podczas pracy. W trakcie ćwiczeń nauczyciel powinien obserwować pracę uczniów i udzielać dodatkowych wyjaśnień i wskazówek. Do podsumowania ćwiczeń i prezentacji wyników pracy moŝna wykorzystać metodę dyskusji wielokrotnej. Uczniowie powinni samodzielnie wykonywać szkice i rysunki części maszyn, zgodnie z zasadami rysunku technicznego, wymiarować wykonane rysunki, oznaczać tolerancję wymiaru, kształtu i chropowatość powierzchni. Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował i przeprowadził z uczniami odpowiednio duŝą liczbę ćwiczeń z zakresu szkicowania i wymiarowania części maszyn oraz czytania rysunków. Proponuje się, aby ćwiczenia z zakresu szkicowania i wymiarowania części maszyn uczniowie wykonywali indywidualnie, zaś ćwiczenia z zakresu czytania rysunków i schematów w zespołach 2-3 osobowych. NaleŜy zapewnić uczniom moŝliwość korzystania z róŝnych źródeł informacji - normy, dokumentacje techniczne. Uzupełnieniem procesu nauczania powinny być zadania domowe, słuŝące przede wszystkim utrwaleniu nabytych umiejętności. Zajęcia naleŝy realizować w pracowni maszyn i urządzeń do eksploatacji, obróbki i przeróbki skał, w grupie do 15 uczniów. W przypadku ćwiczeń indywidualnych uczniowie powinni mieć zapewnione osobne stanowiska pracy. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów określonych na początku zajęć. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: sprawdzian ustny i pisemny, testy osiągnięć szkolnych, obserwację czynności ucznia podczas wykonywania zadań. Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej naleŝy sprawdzać umiejętności uczniów w zakresie operowania zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności uczniów wykonywanych w trakcie ćwiczeń. 28

30 Podczas obserwacji naleŝy zwrócić uwagę na: poprawność rozmieszczenia widoków i przekrojów, poprawność wymiarowania, zgodność zastosowanych oznaczeń i symboli z PN, interpretację oznaczeń zamieszczonych w dokumentacji technicznej. Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej proponuje się zastosowanie testu pisemnego z zadaniami zamkniętymi wielokrotnego wyboru. W końcowej ocenie osiągnięć ucznia naleŝy uwzględnić wyniki testu pisemnego oraz poziom wykonania ćwiczeń. 29

31 Jednostka modułowa 711[03].O1.03 Stosowanie materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować rodzaje i zastosowanie materiałów niemetalowych, określić właściwości materiałów niemetalowych, określić właściwości metali i ich stopów, wykonać badania właściwości mechanicznych i technologicznych metali i stopów, sklasyfikować stopy Ŝelaza z węglem, rozróŝnić składniki strukturalne stali, rozróŝnić gatunki oraz określić właściwości i zastosowanie stopów Ŝelaza z węglem, rozróŝnić gatunki oraz określić właściwości i zastosowanie metali nieŝelaznych i ich stopów, rozpoznać na podstawie oznaczenia: stal, staliwo, Ŝeliwo, metale nieŝelazne i ich stopy, wyjaśnić zasady wykonywania podstawowych operacji obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej, określić sposoby ochrony przed korozją, skorzystać z wykresu Ŝelazo - węgiel, PN, katalogów, poradników. 2. Materiał nauczania Tworzywa sztuczne. Materiały kompozytowe. Materiały ceramiczne Drewno. Materiały uszczelniające. Paliwa i smary. Właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne metali i stopów. Badanie właściwości mechanicznych i technologicznych metali i stopów. Stale niestopowe (węglowe): wpływ węgla na właściwości stali, klasyfikacja stali, znakowanie. Stale stopowe: wpływ pierwiastków stopowych na właściwości stali, klasyfikacja stali, znakowanie. Staliwo. 30

32 śeliwo: ogólna charakterystyka Ŝeliw, Ŝeliwo szare, Ŝeliwo białe, znakowanie Ŝeliw. Metale nieŝelazne i ich stopy. Obróbka cieplna. Obróbka cieplno-chemiczna. Korozja metali. 3. Ćwiczenia Rozpoznawanie materiałów niemetalowych oraz określanie ich zastosowania. Dobieranie materiałów uszczelniających do określonych warunków pracy urządzenia. Dobieranie rodzaju tworzywa sztucznego do wykonania określonego wyrobu. Określanie gatunku stali oraz stopów metali nieŝelaznych na podstawie oznaczenia. Przeprowadzanie statycznej próby rozciągania. Określanie na podstawie wyników próby rozciągania właściwości mechanicznych. Badanie twardości róŝnych materiałów. Określanie rodzaju i moŝliwości zastosowania wybranych materiałów metalowych w górnictwie odkrywkowym. Określanie rodzaju i moŝliwości zastosowania wybranych materiałów niemetalowych w górnictwie odkrywkowym. RozróŜnianie operacji obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej. Dobieranie rodzaju powłok ochronnych do określonych części maszyn. Rozpoznawanie rodzajów korozji i zniszczeń korozyjnych. 4. Środki dydaktyczne Próbki stopów Ŝelaza z węglem. Próbki stopów metali nieŝelaznych. Zestaw gatunków drewna, tworzyw sztucznych, szkła oraz materiałów uszczelniających. Próbki materiałów konstrukcyjnych. Twardościomierze. Uniwersalna maszyna wytrzymałościowa. Próbki do badań według PN. Foliogramy dotyczące znakowania stopów Ŝelaza i metali nieŝelaznych, obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej. Filmy dydaktyczne dotyczące obróbki cieplnej i korozji metali. Polskie Normy, katalogi. Wykres Ŝelazo - węgiel. 31

33 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Treść jednostki modułowej obejmuje podstawową wiedzę z zakresu materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych. Stanowi ona podbudowę do realizacji programów pozostałych jednostek modułowych oraz modułów zawodowych. Podczas procesu nauczania-uczenia się naleŝy odwoływać się do wiadomości i umiejętności opanowanych przez uczniów na zajęciach z chemii i fizyki z zakresu budowy krystalicznej i krystalizacji metali, właściwości metali i stopów oraz otrzymywania metali i stopów. W trakcie realizacji programu naleŝy łączyć teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywanie wiadomości i umiejętności z innych obszarów tematycznych oraz rozwijać umiejętność samokształcenia i korzystania z innych niŝ podręcznikowe źródeł informacji. Szczególnie waŝne jest opanowanie przez ucznia umiejętności określania właściwości materiałów konstrukcyjnych oraz rozróŝniania stopów Ŝelaza z węglem, metali nieŝelaznych i ich stopów na podstawie oznaczenia. W procesie kształcenia proponuje się stosować następujące metody: dyskusji dydaktycznej, tekstu przewodniego, pokazu z opisem materiałów oraz ćwiczenia. Przykładowe ćwiczenia zamieszczone w programie stanowią propozycję do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres ćwiczeń moŝe być rozszerzony w zaleŝności od potrzeb edukacyjnych i moŝliwości szkoły. Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania pokazów i ćwiczeń: przewodnie teksty, katalogi, normy, dokumentację techniczną oraz zgromadzić w pracowni niezbędne środki dydaktyczne. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić uwagę na rodzaje materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych, ich właściwości i zastosowanie. KaŜdy uczeń powinien mieć moŝliwość bezpośredniej identyfikacji materiałów. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni posługiwać się katalogami, normami oraz poradnikami. Wskazane jest korzystanie z Internetu w celu pozyskiwania informacji na temat materiałów, zamieszczonych przez producentów lub firmy zajmujące się ich dystrybucją. Proces dydaktyczny naleŝy wspomagać filmami i wycieczkami dydaktycznymi. Zajęcia powinny być realizowane w pracowni maszyn i urządzeń do eksploatacji, obróbki i przeróbki skał, w grupie do 15 uczniów, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe. Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń praktycznych, naleŝy zapoznać uczniów z zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi na danym stanowisku pracy. 32

34 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Osiągnięcia uczniów naleŝy oceniać na podstawie ustnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych oraz obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas kontroli dokonywanej w formie ustnej, naleŝy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, stosowanie pojęć, poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne naleŝy sprawdzać na podstawie obserwacji czynności uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń, zwracając szczególną uwagę na: merytoryczną poprawność wykonanych ćwiczeń, korzystanie z róŝnych źródeł informacji, prezentowanie wyników własnej pracy, pracę w zespole, jakość i staranność wykonywanych prac. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŝy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje się zastosować test pisemny z zadaniami wielokrotnego wyboru. W końcowej ocenie naleŝy uwzględnić wyniki testu pisemnego oraz poziom wykonania ćwiczeń. 33

35 Jednostka modułowa 711[03].O1.04 Rozpoznawanie elementów maszyn i mechanizmów 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić warunki równowagi ciała sztywnego, wyjaśnić pojęcia: prędkość obwodowa, prędkość obrotowa, praca mechaniczna, moc, energia i sprawność, rozróŝnić proste przypadki obciąŝeń elementów konstrukcyjnych, rozróŝnić rodzaje napręŝeń i odkształceń występujące podczas pracy maszyn i urządzeń, rozróŝnić rodzaje połączeń rozłącznych i nierozłącznych, scharakteryzować osie i wały maszynowe, scharakteryzować budowę i rodzaje łoŝysk tocznych i ślizgowych, dobrać z katalogu na podstawie oznaczenia łoŝyska toczne, scharakteryzować rodzaje sprzęgieł, sklasyfikować hamulce i określić ich przeznaczenie, sklasyfikować przekładnie mechaniczne, wyjaśnić budowę przekładni zębatych, obliczyć przełoŝenie przekładni, wyjaśnić budowę i określić zastosowanie mechanizmów, odczytać rysunki zestawieniowe zespołów i podzespołów maszyn, ustalić działanie i określić elementy składowe, dobrać części maszyn z katalogów, skorzystać z dokumentacji technicznej, PN, katalogów. 2. Materiał nauczania Elementy mechaniki technicznej (siła i jej właściwości, warunki równowagi sił, kinematyka ciała sztywnego, dynamika). Elementy wytrzymałości materiałów (obciąŝenia, napręŝenia, spręŝystość i plastyczność, napręŝenia dopuszczalne, zmęczenie materiału). Klasyfikacja i cechy uŝytkowe części maszyn. Normalizacja części maszyn. Połączenia rozłączne i nierozłączne. Osie i wały. ŁoŜyska ślizgowe i toczne. Sprzęgła i hamulce. Przekładnie cierne, pasowe, łańcuchowe. 34