Wszelkie prawa zastrze one. adna cz ć tej ksi ki nie mo e być powielana ani rozpowszechniana za pomoc urz dze elektronicznych, kopiuj cych, nagrywaj cych i innych bez pisemnej zgody wydawcy. Wydawca: Wszechnica Podatkowa ul. Bałuckiego 31, 30-318 Kraków tel. 12 410-54-00, faks 12 417-16-88 e-mail: wydawnictwo@tax.pl www.wszechnicapodatkowa.pl ISBN 978-83-61807-50-6 Projekt okładki: Joanna Kołacz- mieja Skład i łamanie: Paweł Pi tka, wydawnictwo FALL Druk: Drukarnia Skleniarz Kraków 2011
SPIS TRE CI Od Autora................................... 6 Rozdział I. Podstawowe obowi zki pracodawcy.... 7 1. Ochrona zdrowia i ycia pracowników.......... 7 2. Znajomo ć przepisów i zasad bhp.............. 9 3. Zawiadomienie inspektora pracy o działalno ci gospodarczej............................... 9 4. Pierwsza pomoc oraz ochrona przeciwpo arowa w zakładzie pracy.......................... 9 5. Konsultacje z pracownikami.................11 6. Systematyczne kontrole stanu bhp.............12 7. Wyznaczenie koordynatora...................12 8. Instrukcje bhp.............................13 9. Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych........13 10. Wykaz prac, które wymagaj asekuracji.........14 11. Prace w szczególnych warunkach..............14 12. Obowi zki wobec pracowników tymczasowych..15 13. Obowi zki wobec telepracowników............16 14. Inne obowi zki.............................17 15. Prawa pracownika..........................18 Rozdział II. Organizowanie stanowisk pracy......19 1. Obowi zki dotycz ce pomieszcze pracy.......19 2. Stanowiska pracy...........................21 3. Praca przy komputerze......................21 3.1. Minimalne wymagania bhp oraz ergonomii.. 21 3.2. Ocena warunków pracy.................24 3.3. Okulary i profi laktyczna opieka medyczna..25 4. Warunki pracy dla niepełnosprawnych.........25 5. Odpoczynek w pracy........................26 5.1. Odpoczynek w pozycji siedz cej..........26 5.2. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku..26 5.3. Przerwy w pracy.......................27 6. O wietlenie................................27 7. Ogrzewanie...............................28 8. Wentylacja................................29 9. Nara enie na hałas.........................30 10. Działanie substancji szkodliwych dla zdrowia...30 11. Pomieszczenia i urz dzenia higieniczno-sanitarne 30 11.1. Szatnie...............................31 11.2. Umywalnie i pomieszczenia z natryskami...32 11.3. Ust py...............................33 11.4. Pomieszczenia higieny osobistej kobiet.....34 11.5. Pomieszczenia do ogrzewania si praco wników..........................34 11.6. Jadalnie..............................34 12. Palarnie...................................35 13. Punkty pierwszej pomocy....................37 3
14. Maszyny i urz dzenia.......................37 14.1. Tymczasowe prace na wysoko ci.........40 14.2. Korzystanie z drabin....................41 14.3. Rusztowania..........................42 14.4. Liny i sprz t do ustalania pozycji.........42 15. Transport wewn trzny i magazynowanie........43 Rozdział III. Słu ba bhp.......................49 1. Zadania słu by bhp.........................50 2. Kwalifi kacje pracowników słu by bhp..........52 Rozdział IV. Ocena ryzyka zawodowego..........53 1. Obowi zek badania ryzyka zawodowego........54 2. Obowi zek dokumentowania oceny ryzyka zawodowego...............................55 3. Obowi zek informowania pracowników o ryzyku zawodowym.......................56 4. Odpowiedzialno ć pracodawcy...............58 Rozdział V. Co jeszcze zapewnia pracodawca.....59 1. rodki ochrony indywidualnej i zbiorowej.......59 2. Odzie i obuwie robocze.....................60 3. rodki higieny osobistej.....................61 4. Posiłki i napoje profi laktyczne................62 Rozdział VI. Szkolenia dla pracowników.........64 1. Szkolenie wst pne.........................65 2. Szkolenie i doskonalenie okresowe.............68 Rozdział VII. Profilaktyczna ochrona zdrowia*....70 1. Badania wst pne, okresowe, kontrolne.........70 2. Skierowanie na badania.....................72 Rozdział VIII. Choroby zawodowe...............74 1. Obowi zek zapobiegania oraz inne powinno ci pracodawcy...............................74 2. Zawodowy charakter choroby...............74 3. Okres zachorowania........................75 4. Procedura post powania w razie podejrzenia choroby zawodowej u pracownika.............75 4.1. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej..75 4.2. Orzeczenie lekarskie....................77 4.3. Stwierdzenie choroby zawodowej.........78 4.4. Ocena nara enia zawodowego..........78 4.5. Zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej...........................79 5. Rejestr zachorowa.........................79 6. wiadczenia dla pracownika.................81 7. Odpowiedzialno ć odszkodowawcza pracodawcy..81 Rozdział IX. Wypadki przy pracy...............83 1. Procedura powypadkowa.....................84 1.1. Zgłoszenie wypadku....................84 1.2. Ustalanie okoliczno ci i przyczyn wypadku..87 1.3 Protokół powypadkowy.................89 1.4. Zatwierdzenie protokołu powypadkowego..90 1.5. Sporz dzenie karty statystycznej wypadku..90 4
2. Rejestr wypadków.........................91 3. wiadczenia powypadkowe..................91 4. Odpowiedzialno ć odszkodowawcza pracodawcy..92 5. Wypadek w drodze do/z pracy................92 Rozdział X. Ochrona przeciwpo arowa...........99 1. Obowi zki zwi zane z ochron przeciwpo arow.99 1.1. Przestrzeganie przeciwpo arowych wymaga budowlanych, instalacyjnych i te chnologicznych....................100 1.2. Wyposa enie budynku, obiektu lub terenu w sprz t po arniczy i ratowniczy, rodki ga nicze oraz w przeciwpo arowe wył czniki pr du......................101 1.3. Zapewnienie utrzymania urz dze sprz tu przeciwpo arowego w stanie pełnej sprawno ci technicznej i funkcjonalnej....104 1.4. Przestrzeganie zasad eksploatacji instalacji technicznych (elektrycznej, piorunochronnej, gazowej, kominowej i wentylacyjnej), maszyn i urz dze poprzez zapewnienie ich okresowych przegl dów i konserwacji..105 1.5. Przestrzeganie wymaga bezpiecze stwa po arowego zwi zanych z prowadzeniem procesów technologicznych mog cych powodować zagro enie po arem lub wybuchem........................105 1.6. Usuwanie lub zabezpieczenie w obr bie budynków urz dze lub materiałów stwarzaj cych niebezpiecze stwo powstania po aru.....................105 1.7. Zapewnienie osobom przebywaj cym w obiekcie bezpiecze stwa i mo liwo ci ewakuacji...........................106 1.8. Przygotowanie obiektu, budynku lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej...107 1.9. Zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpo arowymi i porz dkowymi (z uwzgl dnieniem obsługi sprz tu przeciwpo arowego i prowadzenia ewakuacji).107 1.10. Ustalenie sposobów post powania na wypadek powstania po aru, kl ski ywiołowej lub innego miejscowego zagro enia...........................108 1.11. Oznakowanie obiektu..................110 1.12. Powierzanie czynno ci z zakresu ochrony przeciwpo arowej tylko osobom posiadaj cym odpowiednie kwalifi kacje...110 2. Zasady post powania w przypadku po aru......111 2.1. Alarmowanie o niebezpiecze stwie.......111 2.2. Zasady post powania w ramach akcji ratowniczo-ga niczej..................112 2.3. Ewakuacja ludzi i mienia...............114 3. Posługiwanie si sprz tem ga niczym.........116 3.1. Ga nice.............................116 3.2. Koc ga niczy........................118 3.3. Hydrant wewn trzny..................118 Wykaz najwa niejszych aktów prawnych........120 5
OD AUTORA Niniejsza ksi ka powstała, aby ułatwić pracodawcom poprzez wprowadzenie ich w wiat przepisów stoj cych na stra y utrzymania nale ytego stanu bezpiecze stwa i higieny pracy w fi rmie samodzielne wypełnienie obowi zków z zakresu bhp. Z uwagi na ró norodno ć podejmowanych działalno ci gospodarczych nie sposób jednak w tego typu opracowaniu uwzgl dnić wszystkich przepisów, cz sto wr cz o charakterze specjalistycznym, st d podj cie pewnych szczególnych przedsi wzi ć rodzić b dzie konieczno ć si gni cia ponadto do bran owych rozporz dze. W niniejszym opracowaniu skupiono si bowiem w pierwszej kolejno ci na ogólnych przepisach, dotycz cych wszystkich pracodawców, tak by zasygnalizować wielo ć obowi zków pracodawcy na tym polu. W tym miejscu nale y podkre lić, e ka dy pracodawca powinien si gn ć do tekstów ródłowych (wła ciwych ustaw, rozporz dze ), ma on bowiem obowi zek znać przepisy bhp w zakresie niezb dnym do wykonywania ci cych na nim obowi zków. Dlatego gor co zach cam wszystkich Pa stwa do lektury aktów prawnych mo na w tym celu skorzystać z ich wykazu umieszczonego na ko cu opracowania, choć nie wyczerpuje on całokształtu prawodawstwa w tym zakresie i mo e zaistnieć konieczno ć si gni cia po bardziej szczegółowe rozporz dzenia resortowe. Zmian w prawie nie da si unikn ć. Mog im przy- wiecać ró ne cele od tak prozaicznych jak ujednolicenie terminologii, po istotne zmiany słu ce wdra aniu prawa unijnego czy zwi kszeniu gwarancji dla obywatela (utrzymaniu bezpiecze stwa i higieny pracy). Dlatego bie ce monitorowanie stanu prawnego w tym zakresie przez pracodawc jest tak wa ne. W resorcie zdrowia ju ponad dwa lata temu przygotowano na przykład nowe rozporz dzenie w sprawie bada pracowników z istotniejszych zmian w nim uj tych warto wspomnieć o obowi zkowych wizytacjach stanowisk pracy przez lekarza medycyny pracy w celu oceny wyst powania szkodliwych i uci liwych warunków u pracodawcy czy o nowym wzorze skierowania na badania, które pracodawca miałby wydawać w dwóch egzemplarzach. Jak dot d nie doczekało si jednak publikacji. Dlatego, aby rzetelnie i z pełn wiadomo ci wykonać obowi zki gwaranta bezpiecznej pracy, pracodawca musi na bie co ledzić zmiany w prawie pracy, w tym tak e w przepisach dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy. 6
ROZDZIAŁ I PODSTAWOWE OBOWIĄZKI PRACODAWCY Przepisy prawne nakładaj na pracodawców ró norodne obowi zki; spo ród nich do ć szerok grup stanowi te, które maj być wyrazem troski pracodawcy o ycie i zdrowie swoich podopiecznych. To wła nie na nim, jako gwarancie tych warto ci, spoczywa odpowiedzialno ć za stan bezpiecze stwa i higieny w zakładzie pracy. Nieprzestrzeganie lub naruszenie tych obowi zków nara a pracodawc na odpowiedzialno ć cywiln, wykroczeniow, a nawet karn. Uchybienie obowi zkom w zakresie bhp stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagro one grzywn od 1.000 zł do 30.000 zł.! UWAGA!!! Z ODPOWIEDZIALNO CI TEJ NIE ZWALNIA PRACODAWCY POWIERZENIE OBOWIĄZKÓW ZWIĄZANYCH Z BHP INNEJ OSOBIE. NA ZAKRES TEJ ODPOWIEDZIALNO CI NIE MAJĄ TAK E WPŁYWU OBOWIĄZKI PRA- COWNIKÓW W ZAKRESIE BHP. ODPOWIEDZIALNO Ć PRACODAWCY JEST ZAWSZE PEŁNA I NIEOGRANICZONA. Co istotne, wszelkie koszty podejmowanych działa oraz zastosowanych rodków i rozwi za na rzecz bezpiecze stwa i higieny pracy ponosi pracodawca, bez mo liwo ci przerzucenia ich na osoby trzecie, zwłaszcza nie mog one w aden sposób obci ać pracowników. 1. Ochrona zdrowia i ycia pracowników Przede wszystkim pracodawca zobowi zany jest chronić zdrowie i ycie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wykorzystuj c do tego dost pne osi gni cia nauki i techniki. Powinien przy tym uwzgl dnić nie tylko ogólnie obowi zuj ce normy, ale tak e indywidualne predyspozycje pracownika, np. przeciwwskazania zwi zane ze stanem zdrowia. Obowi zek ten nie mo e być uchylony w drodze regulacji zakładowych czy te wol stron. Jako organizator pracy w swoim zakładzie pracy, pracodawca ma dbać o zapewnienie warunków nie zagra aj cych pracownikom, a zatem sam podejmować potrzebne działania, jak równie stworzyć atmosfer przestrzegania przepisów bhp przez wszystkich w zakładzie pracy (sprawować nale- yte kierownictwo w tym kierunku). Prawidłowe spełnienie tego obowi zku nast puje w szczególno ci poprzez: organizowanie pracy w sposób zapewniaj cy bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawanie polece usuni cia uchybie w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych polece, 7
ROZDZIAŁ I. PODSTAWOWE OBOWIĄZKI PRACODAWCY reagowanie na potrzeby w zakresie zapew nienia bezpiecze stwa i higieny pracy oraz dostosowywanie rodków podejmowanych w celu doskonalenia istniej cego poziomu ochrony zdrowia i ycia pracowników, bior c pod uwag zmieniaj ce si warunki wykonywania pracy, zapewnienie rozwoju spójnej polityki zapobie gaj cej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzgl dniaj cej zagadnienia techniczne, organizacj pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników rodowiska pracy, uwzgl dnienie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ci y lub karmi cych dziecko piersi oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działa profi laktycznych, zapewnienie wykonania nakazów, wyst pie, decyzji i zarz dze wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, zapewnienie wykonania zalece społecznego inspektora pracy. Pracodawca ma zapewnić wła ciwe warunki pracy nie tylko w bezpo rednim otoczeniu miejsca pracy danego pracownika, ale na terenie całego zakładu pracy. Obowi zek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dotyczy tak e: osób wykonuj cych prac na podstawie innej ni umowa o prac, np. na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło, osób prowadz cych w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawc działalno ć gospodarcz na własny rachunek, studentów lub uczniów odbywaj cych zaj cia w zakładzie pracy, nie b d cych pracownikami. Przy realizacji tego obowi zku pracodawca musi przestrzegać m.in. wymaga dotycz cych rodzajów prac wymagaj cych szczególnej sprawno ci psychofi zycznej (okre lonych w rozporz dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r., Dz. U. z 1996 r., nr 62, poz. 287), prac wykonywanych w ró nych gał ziach pracy, okre- lonych w bran owych rozporz dzeniach wła ciwych ministrów, prac na wysoko ci (ka da praca wykonywana powy ej 1 m od podło a, chyba e powierzchnia pracy osłoni ta jest ze wszystkich stron do wysoko ci co najmniej 1,5 m pełnymi cianami lub cianami z oknami oszklonymi albo wyposa ona jest w inne stałe konstrukcje lub urz dzenia chroni ce pracownika przed upadkiem z wysoko ci), zatrudnienia młodocianych (warunki zatrudnienia, szczególna ochrona zdrowia, urlopy), 8
ZASADY BHP W PRAKTYCE zatrudnienia kobiet (zakaz zatrudniania przy pracach szczególnie uci liwych lub szkodliwych dla zdrowia, ochrona kobiet w ci y i karmi cych piersi ). 2. Znajomo ć przepisów i zasad bhp Wypełnienie roli gwaranta bezpiecze stwa i higieny pracy wymaga od pracodawcy (jak i osób kieruj cych pracownikami) znajomo ci w stopniu niezb dnym do wykonywania obowi zków, przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpiecze stwa i higieny pracy. ródłem przepisów bhp jest przede wszystkim kodeks pracy oraz akty wykonawcze wydane na jego podstawie. Przepisem bhp mog być równie postanowienia z tego zakresu, zawarte w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy, obowi zuj cym w danym zakładzie pracy. Natomiast zasady bhp to nieunormowane w przepisach sposoby lub metody post powania, maj ce na celu ochron zdrowia lub ycia pracowników, np. zasada wchodzenia na drabin przodem, a nie tyłem. Mog one tak e wynikać z instrukcji czy wskaza technologicznych. 3. Zawiadomienie inspektora pracy o działalno ci gospodarczej Pracodawca rozpoczynaj cy działalno ć gospodarcz ma obowi zek, w terminie 30 dni od dnia rozpocz cia działalno ci, zawiadomić pisemnie wła ciwego okr gowego inspektora pracy i wła ciwego pa stwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalno ci. Obowi zek ten aktualizuje si te w razie zmiany miejsca, rodzaju lub zakresu prowadzonej działalno ci, zwłaszcza zmiany technologii lub profi lu produkcji, powoduj cej zwi kszenie zagro enia dla zdrowia pracowników. Ponadto wła ciwi inspektorzy mog zobowi zać pracodawc, prowadz cego działalno ć gospodarcz powoduj c szczególne zagro enie dla zdrowia lub ycia pracowników (np. prace na wysoko ciach), do okresowej aktualizacji takiej informacji.! UWAGA!!! OBOWIĄZEK ZAWIADOMIEŃ POWSTAJE WOBEC PRACODAWCY, A NIE OSOBY ROZPOCZYNAJĄCEJ DZIAŁALNO Ć GOSPODARCZĄ, A ZATEM DOPIERO Z CHWILĄ ZATRUDNIENIA PRZEZ TAKĄ OSOBĘ PIERWSZEGO PRACOWNIKA. 4. Pierwsza pomoc oraz ochrona przeciwpo arowa w zakładzie pracy Pracodawca ma obowi zek: zapewnić rodki niezb dne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypad kach, zwalczania po arów i ewakuacji pracowników, wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy oraz pracowników do wykonywania działa w zakresie zwalczania po arów i ewakuacji pracowników, 9