Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Opracwanie wyknane na zlecenie: Pwiatu Szczycieńskieg, Gminy Miejskiej Szczytn, Gminy Pasym, Gminy Dźwierzuty, Gminy Jedwabn, Gminy Rzgi, Gminy Szczytn, Gminy Świętajn, Gminy Wielbark. dr hab. Wjciech Dziemianwicz, prf. UW Jan Charkiewicz Warszawa, wrzesień 2013 r.
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Spis treści Wprwadzenie... 4 1. Uwarunkwania zewnętrzne rzwju Ziemi Szczycieńskiej... 5 1.1. Strategia Eurpa 2020 i perspektywa finanswa 2014-2020... 5 1.2. Strategia Rzwju Kraju 2020... 6 1.3. Krajwa Strategia Rzwju Reginalneg 2010-2020. Reginy, miasta, bszary wiejskie... 6 1.4. Reginalna Strategia Innwacyjnści Wjewództwa Warmińsk-Mazurskieg... 7 1.5. Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Wjewództwa Warmińsk-Mazurskieg d rku 2025 8 2. Knkurencyjnść Ziemi Szczycieńskiej... 10 2.1. Knkurencja mieszkańców... 10 2.2. Knkurencja studentów... 14 2.3. Knkurencja turystów... 16 2.4. Knkurencja inwestrów... 18 2.5. Knkurencja fundusze publiczne... 20 3. Ziemia Szczycieńska a inteligentne specjalizacje wjewództwa... 21 3.1. Eknmia wdy... 21 3.2. Drewn i meblarstw... 22 3.3. Żywnść wyskiej jakści... 23 3.4. Bezpieczeństw raz ICT... 24 4. Ziemia Szczycieńska a bszary strategicznej interwencji w wjewództwie... 26 4.1. OSI Tygrys warmińsk-mazurski... 26 4.2. OSI Nwczesna wieś... 26 4.3. OSI Obszary peryferyzacji spłeczn-gspdarczej... 27 4.4. OSI Obszary słabym dstępie d usług publicznych... 28 4.5. OSI Obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji... 29 5. Analiza SWOT... 30 6. Wizja rzwju... 32 7. Cele główny i cele Strategii... 34 8. Kierunki działań w ramach celów strategicznych... 35 8.1. Cel 1. Wzrst pzimu kapitału spłeczneg i kapitału ludzkieg... 36 8.2. Cel 2. Wzrst knkurencyjnści... 37 8.3. Cel 3. Wzrst innwacyjnści... 39 8.4. Cel 4. Wzrst integracji... 40 9. Materiały i źródła... 43 Strna 2
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Załącznik I Główne przedsięwzięcia... 45 Załącznik II Karta przedsięwzięcia... 58 Używane skróty Skrót B+R DK EFRR GOK GUS ICT IOB JBR JST Rzwinięcie Badania i rzwój Drga krajwa Eurpejski Fundusz Rzwju Reginalneg Gminny śrdek kultury Główny Urząd Statystyczny Technlgie infrmacyjn-kmunikacyjne (ang. Infrmatin and Cmmunicatin Technlgies) Instytucje tczenia biznesu Jednstka badawcz-rzwjwa Jednstka samrządu terytrialneg KPZK Kncepcja Przestrzenneg Zagspdarwania Kraju 2030 KSRR LHDI MRR MŚP NCBiR NGO OSI OZE PKB PUP RSI SRK SSE UE UNDP WJM W-M W-MBPP WSPl Krajwa Strategia Rzwju Reginalneg 2010-2020. Reginy, miasta, bszary wiejskie Lkalny wskaźnik rzwju spłeczneg (ang. Lcal Human Develpment Index) Ministerstw Rzwju Reginalneg Małe i średnie przedsiębirstwa Nardweg Centrum Badań i Rzwju Organizacje pzarządwe (ang. Nn-Gvernmental Organisatins) Obszar strategicznej interwencji Odnawialne źródła energii Prdukt Krajwy Brutt Pwiatwy Urząd Pracy Reginalna Strategia Innwacji Strategia Rzwju Kraju 2020 (nazywana średnikreswą Strategią Rzwju Kraju) Specjalna Strefa Eknmiczna Unia Eurpejska Prgram Nardów Zjedncznych ds. Rzwju, będący agendą Organizacji Nardów Zjedncznych Wielkie Jezira Mazurskie Warmińsk-mazurskie Warmińsk-Mazurskie Biur Planwania Przestrzenneg w Olsztynie Wyższa Szkła Plicji w Szczytnie Strna 3
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Wprwadzenie Prezentwany dkument pwstał w wyniku współpracy samrządów lkalnych Ziemi Szczycieńskiej 1, tj.: Pwiatu Szczycieńskieg; Gminy Miejskiej Szczytn; Gminy Pasym; Gminy Dźwierzuty; Gminy Jedwabn; Gminy Rzgi; Gminy Szczytn; Gminy Świętajn raz Gminy Wielbark. Strategia Ziemi Szczycieńskiej (dalej: Strategia) jest wyrazem trski samrządów jak najlepsze wykrzystanie szans, które wynikają z nwej perspektywy finanswej UE, ale również z realizacji plityk rzwju: krajwej i reginalnej. Zapisy Strategii kreślające stan becny i przyszłść Ziemi Szczycieńskiej zstały wypracwane w tku warsztatów. W pracach tych uczestniczyli przedstawiciele wszystkich samrządów miast i gmin z bszaru pwiatu Szczycieńskieg, przedstawiciele Starstwa Pwiatweg w Szczytnie raz Wyższej Szkły Plicji w Szczytnie. Strategia bejmuje następujące części: diagnzę bejmującą analizę uwarunkwań zewnętrznych (wskazanie najważniejszych wnisków wynikających z trendów światwych raz plityk krajwych i unijnej) raz analizę pzimu knkurencyjnści całeg pwiatu i pszczególnych gmin, w rzbiciu na knkurencję mieszkańców, studentów, turystów, inwestrów i fundusze publiczne; dniesienia d Strategii rzwju spłeczn-gspdarczeg wjewództwa warmińskmazurskieg d 2025 rku ze względu na wagę teg dkumentu dla samrządów lkalnych w szczególny spsób mówin dwa tematy, jakimi są inteligentne specjalizacje raz bszary strategicznej interwencji; analizę SWOT, którą przeprwadzn w ujęciu mdelwym, wskazując mcne i słabe strny jak czynniki wewnętrzne raz szanse i zagrżenia w tczeniu Ziemi Szczycieńskiej; wizję rzwju brazującą czekiwany w 2020 rku stan Ziemi Szczycieńskiej; cele i działania prezentujące najważniejsze spsby realizacji wizji rzwju; główne przedsięwzięcia czyli rzbudwane prjekty (grupy prjektów), które pwinny być realizwane w ramach Strategii w pierwszej klejnści (Załącznik). Strategia pwstała, by wesprzeć starania samrządów Ziemi Szczycieńskiej w realizacji zadań rzwiązujących prblemy bądź budujących przewagi więcej niż jednej gminy, które wymagają współpracy i łączenia wysiłków rzwjwych. 1 Termin ten dnsi się d wszystkich gmin twrzących pwiat szczycieński. Obk samrządów miast i gmin w prace zaangażwani byli również przedstawiciele Starstwa Pwiatweg w Szczytnie. Strna 4
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 W załżeniach, Strategia będzie finanswana ze śrdków samrządów Ziemi Szczycieńskiej, ale przede wszystkim będzie adreswana d przyszłej perspektywy finanswej Unii Eurpejskiej, której narzędziami realizacji będą prgramy peracyjne krajwe i wjewódzkie. 1. Uwarunkwania zewnętrzne rzwju Ziemi Szczycieńskiej W skali światwej głównym czynnikiem łączącym nurty publicznej debaty strategicznej, był i wciąż pzstaje kryzys finansw-gspdarczy datwany na 2008 r. Kryzys ten wiąże się z prblemami strefy eur i becną sytuacją w Plsce. Wart przytczyć słwa Jsé Manuela Barrs napisane w 2010 r. we wstępie d Strategii Eurpa 2020 (s. 2): Rk 2010 musi być rkiem nweg pczątku. Mim pragnieniem jest, aby Eurpa wyszła z kryzysu gspdarczeg i finansweg silniejsza. Na przykładzie światwych skutków kryzysu finansweg wyraźnie widać, że warunki gspdarcze zmieniają się szybciej niż sytuacja plityczna. Musimy zaakceptwać fakt, że zwiększna współzależnść gspdarcza wymaga bardziej zdecydwanych i spójnych działań również na pzimie plitycznym. Tym słwm pdprządkwane są liczne zapisy we wszystkich dkumentach strategicznych, jakie przygtwane zstały d wejścia w życie Strategii Eurpa 2020. 1.1. Strategia Eurpa 2020 i perspektywa finanswa 2014-2020 Prblemy i wyzwania przed jakimi sti Unia Eurpejska są prawdpdbnie najlepiej kreślne w pstaci trzech prirytetów: 1. Rzwój inteligentny pierający się na innwacjach, edukacji i spłeczeństwie cyfrwym; 2. Rzwój zrównważny w celu efektywneg wykrzystania wszystkich ptencjałów, z uwzględnieniem kwestii śrdwiskwych; 3. Rzwój sprzyjający włączeniu spłecznemu prirytet dnsi się d zatrudnienia, ale pdejmuje isttne dla Ziemi Szczycieńskiej kwestie spójnści gspdarczej, spłecznej i terytrialnej. Realizacji prirytetów służy siedem tzw. flagwych inicjatyw, którymi są: 1. Unia innwacji; 2. Młdzież w drdze; 3. Eurpejska agenda cyfrwa; 4. Eurpa efektywnie krzystająca z zasbów; 5. Plityka przemysłwa w erze glbalizacji; 6. Prgram na rzecz nwych umiejętnści i zatrudnienia; 7. Eurpejski prgram walki z ubóstwem. Szerki zakres tych inicjatyw raz prirytetów nie w pełni ddaje realne rzłżenie akcentów plityki rzwjwej. Rzeczywiste czekiwania dtyczące intensywnści stswania różnych instrumentów uwidcznine są w pułapach finanswych (tzw. ring fencing) dla różnych bszarów tematycznych. Strna 5
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Wynika z nich, że część plityki rzwjwej będzie graniczna kniecznścią pniesienia wydatków w ściśle kreślnych celach: 50-80% śrdków Eurpejskieg Funduszu Rzwju Reginalneg (EFRR) ma być przeznaczne na innwacyjnść, przedsiębirczść i gspdarkę niskemisyjną, z czeg d 6 d 20% na gspdarkę niskemisyjną; 25-50% śrdków plityki spójnści trafi d Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg z czeg 20% na walkę z ubóstwem; 5% EFRR będzie wydatkwana na terytrialny wymiar interwencji miasta. Isttne są również planwane zmiany w alkacjach w stsunku d perspektywy 2007-2013. Jednznacznie wynika z nich wzrst znaczenia śrdków na innwacje i gspdarkę niskemisyjną, ksztem przede wszystkim prmwania zrównważneg transprtu i usuwania niedbrów przepustwści w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciwych (chć cel ten pzstanie wciąż najhjniej finanswany). 1.2. Strategia Rzwju Kraju 2020 Strategia Rzwju Kraju 2020 (SRK) wskazuje trzy bszary strategiczne, które dzwierciedlają w zasadzie wszystkie ważne prblemy i zagadnienia związane z rzwjem Plski: 1. Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne państw, któreg isttą jest przejście d administrwania d zarządzania rzwjem; 2. Obszar strategiczny II. Knkurencyjna gspdarka (również wskazuje ptrzebę wzrstu innwacyjnści raz znaczenie kapitału ludzkieg); 3. Obszar strategiczny III. Spójnść spłeczna i terytrialna, w którym kładzie się nacisk na integrację spłeczną; zapewnienie dstępu i kreślnych standardów usług publicznych; wzmcnienie mechanizmów terytrialneg równważenia rzwju raz integrację przestrzenną dla rzwijania i pełneg wykrzystania ptencjałów reginalnych. Należy pdkreślić, że SRK jest w dużej mierze dkumentem pmijającym kwestie reginalne i kncentruje się na zagadnieniach hryzntalnych. Jedynie część pświęcna spójnści terytrialnej wykrzystuje dtychczaswe prace Ministerstwa Rzwju Reginalneg. Pmim teg, wskazane są ważne dla Ziemi Szczycieńskiej kierunki działań: kniecznść wzmacniania zdlnści absrpcyjnych w miastach subreginalnych, pwiatwych i bszarach wiejskich; interwencję na bszarach, gdzie prcesy marginalizacji zachdzą najwyraźniej w tym przypadku pwiat szczycieński zaliczany jest d grna jednstek najsłabszym dstępie d usług publicznych. 1.3. Krajwa Strategia Rzwju Reginalneg 2010-2020. Reginy, miasta, bszary wiejskie Strategia wymienia trzy cele: Strna 6
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 1. Wspmaganie wzrstu knkurencyjnści reginów bejmujący wykrzystywanie ptencjałów (również bszarów wiejskich), specjalizację terytrialną, rzwój kapitału intelektualneg, wsparcie inwestycji zewnętrznych, wspieranie instytucji tczenia biznesu, a także wykrzystywanie walrów śrdwiska przyrdniczeg); 2. Budwanie spójnści terytrialnej i przeciwdziałanie marginalizacji bszarów prblemwych w celu tym mieszczą się np. wspieranie bszarów wiejskich najniższym dstępie d usług publicznych; restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych bszarów tracących swje funkcje spłeczn-gspdarcze; zwiększanie dstępnści transprtwej d śrdków wjewódzkich; 3. Twrzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rzwjwych ukierunkwanych terytrialnie jest t cel służący pprawie charakteru plityk rzwjwych. Pwiat szczycieński wskazywany jest w części diagnstycznej, w następującym kntekście: dść słabeg dstępu d usług publicznych, szczególnie w gminach wiejskich; relatywnie dbrej dstępnści drgwej d miasta wjewódzkieg. Ważne jest, że KSRR przewiduje zarówn działania dtyczące miast, takich jak Szczytn, czy Pasym (np. restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych bszarów tracących dtychczaswe funkcje spłeczngspdarcze), jak i bszarów wiejskich (rzwijanie ptencjału rzwjweg i absrpcyjneg bszarów wiejskich; wspieranie bszarów wiejskich najniższym pzimie dstępu mieszkańców d dóbr i usług warunkujących mżliwści rzwjwe). 1.4. Reginalna Strategia Innwacyjnści Wjewództwa Warmińsk-Mazurskieg Reginalna Strategia Innwacyjnści (RSI) zstała przyjęta we wrześniu 2010 rku i jest dpwiedzią na akcentwaną przez UE ptrzebę zwiększania knkurencyjnści gspdarki pprzez wzmcnienie jej innwacyjnści. Pd pjęciem innwacji rzumie się wprwadzanie nwych lub znacząc ulepsznych rzwiązań. Wart zauważyć, że przy takim definiwaniu isttna jest również skala innwacji mżna wyróżnić innwację w skali przedsiębirstwa czy instytucji, innwację w skali lkalnej (gminy lub pwiatu) ale też szerzej w skali reginu, kraju itd. Innwacja mże też dtyczyć różnych aspektów działalnści: prduktu twaru lub usługi, prcesów, np. technlgii prdukcji, rganizacji, np. rganizacji sprzedaży, marketingu, np. prezentacji prduktu. C isttne RSI dnsi kwestię innwacyjnści nie tylk d reginalnych przedsiębirstw, instytucji tczenia biznesu i przedstawicieli nauki, ale też samrządów. Umżliwia t, a nawet prmuje, włączanie się lkalnych władz w prcesy budwy innwacyjnej gspdarki i twrzenie sieci współpracy z biznesem i nauką. Oznacza t, że nastawina na rzwój pwiatu współpraca przumienia Strna 7
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 samrządów Ziemi Szczycieńskiej z Wyższą Szkłą Plicji (a w perspektywie również z innymi śrdkami naukwymi) znajduje wyraźne pparcie w zapisach samrządu wjewódzkieg. Reginalna Strategia Innwacyjnści Wjewództwa Warmińsk-Mazurskieg stawia przed reginem cztery cele strategiczne: 1. Transfrmacja gspdarki w kierunku specjalistycznych prduktów i usług partych na wiedzy. Głównym zamierzeniem jest wypracwanie specjalizacji reginalnej w branżach turystycznej, ICT, meblarskiej i spżywczej. Ziemia Szczycieńska zdecydwanie wpisuje się swym prfilem w wymienine specjalizacje, c bardziej szczegółw pisane zstał w części diagnstycznej niniejszej Strategii. Odnśnie meblarstwa RSI wskakuje na wzmacnianie wzrnictwa, zaś dnśnie branży spżywczej wzmacnianie reginalnych marek. W tym miejscu wart również zauważyć, że zgdnie z zapisami RSI w zakresie turystyki, regin pwinien stawiać na rzwój usług specjalistycznych m.in. sprtwych. Pd tym względem Ziemia Szczycieńska dyspnuje specyficznymi atutami warunki d nurkwania i narciarstwa wdneg, które mże rzwijać; 2. Usprawnienie instytucjnalneg systemu innwacji. Cel ten daje mżliwść budwy infrastruktury prinnwacyjnej tczenia instytucjnalneg, któreg becnie w pwiecie nie ma. Wspieranie inkubacji firm, którym mwa w RSI mżna, w dniesieniu d Ziemi Szczycieńskiej, uzasadnić pełnieniem przez stlicę pwiatu rli śrdka akademickieg i krytycznej ceny studentów (przyszłych abslwentów i uczestników rynku pracy) dnśnie warunków d twrzenia własneg biznesu; 3. Rzwój kreatywneg kapitału ludzkieg. Zapisy RSI dają samrządm Ziemi Szczycieńskiej, jak i instytucjm kształcenia na jej bszarze, mżliwść pdejmwania działań z zakresu pdnszenia i dstswywania kwalifikacji przyszłych i becnych pracwników d ptrzeb przedsiębirstw. Ptencjałem mżliwym d wykrzystania w tym zakresie jest dświadczenie WSPl w zakresie ICT technlgii, które w nwczesnej gspdarce przenikać będą wszystkie wytyczne w ramach RSI specjalizacje reginalne; 4. Budwanie silneg kapitału spłeczneg i kultury innwacji. Cel ten zwraca uwagę na kniecznść szerkiej instytucjnalnej współpracy na rzecz rzwju. 1.5. Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Wjewództwa Warmińsk-Mazurskieg d rku 2025 Strategia zstała przyjęta przez Sejmik Wjewództwa Warmińsk-Mazurskieg w czerwcu 2013 r. i jest najważniejszym dkumentem teg typu na pzimie reginalnym, który ma znaczenie również dla samrządów lkalnych. Wskazuje na cztery cele strategiczne, na których będzie kncentrwała się plityka samrządu reginalneg: 1. Wzrst knkurencyjnści gspdarki; 2. Wzrst aktywnści spłecznej; 3. Wzrst liczby i jakści pwiązań sieciwych; 4. Nwczesna infrastruktura rzwju. Strna 8
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Te cztery cele bejmują swim zakresem bardz szerkie spektrum działań, w którym każdy pwiat i gmina mże dnaleźć szanse realizacji. Obk zagadnień strategicznych, dających mżliwści szerkieg krzystania z różnych instrumentów, wskazane są również zagadnienia precyzujące kierunki interwencji. Strategia przewiduje kncentrację tematyczną na tzw. inteligentnych specjalizacjach (smart specializatins). Takie wyzwanie pstawiła przed reginami Kmisja Eurpejska, a temat specjalizacji stał się jednym z pdstawwych zagadnień w planwaniu rzwju reginalneg we wszystkich krajach człnkwskich. Inteligentne specjalizacje mają rzwijać się na bazie wewnętrzneg ptencjału reginów, instytucji i branż już w nich becnych. Pprzez pdnszenie knkurencyjnści i innwacyjnści tych dziedzin raz wzmacnianie pwiązanej z nimi nauki, reginy będą dsknalić się w specyficznych dziedzinach i skuteczniej knkurwać w skali międzynardwej. W Strategii wskazan trzy takie inteligentne specjalizacje: 1. Eknmia wdy; 2. Żywnść wyskiej jakści; 3. Drewn i meblarstw. Wyróżnin pnadt bszar hryzntalny, ważny dla każdej ze specjalizacji, składający się z technlgii infrmacyjn-kmunikacyjnych, bezpieczeństwa, finanswania, lgistyki raz targów i prmcji. Strategia wjewództwa wskazuje również bszary strategicznej interwencji (OSI), których zadaniem jest kncentracja przestrzenna dpwiednich instrumentów rzwju. Według dkumentu (s. 58) bszary te: dzwierciedlają ptencjały i prblemy rzwjwe w układzie terytrialnym, które będą przedmitem zaintereswania Strategii. OSI dtyczą zarówn bszarów szczególnym ptencjale rzwjwym, jak i tych, które wymagają trski ze względu na występujące zapóźnienia. ( ) Fakt włączenia kreślnych jednstek d OSI fawryzuje je w zakresie realizacji działań przypisanych danemu OSI (np. w RPO), lecz nie wyklucza udziału np. gmin sąsiednich. Udział ten będzie mżliwy w przypadku uzasadninej współpracy dla rzwiązywania prblemów, które występują w gminach przypisanych d OSI. Gminy pwiatu szczycieńskieg należą d pięciu takich bszarów (szerzej w części dtyczącej OSI). Niezależnie d wskazywaneg pdejścia, Strategia wjewódzka, pdbnie jak wcześniej mawiane strategie krajwe i Eurpa 2020 w dużym stpniu kładzie nacisk na innwacyjnść i knkurencyjnść. Strna 9
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 2. Knkurencyjnść Ziemi Szczycieńskiej Analizę sytuacji w gminach pwiatu szczycieńskieg przeprwadzn w pdziale na pięć wymiarów knkurencji 2. Jednstki terytrialne knkurują mieszkańców, studentów, turystów, inwestrów (szerzej: biznes) i fundusze publiczne. Wymiar knkurencji studentów, chć są ni również mieszkańcami, wyróżnin ze względu na specyficzny charakter śrdka akademickieg (szerzej na ten temat w klejnych rzdziałach). Granice teg pdziału nie są sztywne, pnieważ liczne cechy są isttne dla więcej niż jednej grupy spłecznej (np. infrastruktura, zasby przyrdy). 2.1. Knkurencja mieszkańców Pd względem liczby ludnści pwiat szczycieński jest na tle wjewództwa jednstką niec większą niż przeciętna. Pwiat liczy bwiem 71 tysięcy mieszkańców (2012 r.), przy średniej wynszącej 69 tysięcy (61 tysięcy, jeżeli z zestawienia wyłączymy miasta na prawach pwiatu: Olsztyn i Elbląg). 72 000 71 000 70 000 69 000 68 000 67 000 Ziemia szczycieńska charakteryzwała się również niec większą, krzystną dynamiką liczby ludnści (w zestawieniu 2004 2012). Przyrst ten nie jest jednak tendencją stałą. W rku 2012 względem rku pprzednieg nastąpił, pdbnie jak w większści pwiatów wjewództwa, niewielki spadek (Wykres 1). Wykres 1. Liczba ludnści w latach 2004-2012 66 000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 pw. szczycieński średnia pw. W-M Źródł: pracwanie własne na pdstawie danych GUS. Wjewództw warmińsk-mazurskie dntwuje niskie, na tle kraju, ujemne sald migracji (-2,1 na 1000 mieszkańców w 2011 rku). Sald migracji w pwiecie szczycieńskim w 2011 rku kształtwał się na tym samym pzimie (-2,0). Oznacza t, że liczba sób puszczających Ziemię Szczycieńską przekracza liczbę tych, którzy przybywają tu na pbyt stały. W statnich latach najsilniej przyciągającą gminą pwiatu jest gmina wiejska Szczytn (sald +12 na 1000) natmiast najbardziej stratną: miast Szczytn (sald -8). Obydwa te wyniki wyróżniają gminy na tle innych jednstek wjewództwa. Jedncześnie taka zależnść, p części wyjaśniana prcesami suburbanizacji, widczna jest też w innych układach miast-wieś na Warmii i Mazurach (w przypadku największych śrdków Olsztyna raz Elbląga, jak i tych prównywalnych d Szczytna: Mrągwa, Giżycka, czy Kętrzyna). Czynnikiem wyjaśniającym jest też niewielka pwierzchnia miasta i, już becnie, znaczna gęstść zaludnienia. 2 Diagnza bazuje przede wszystkim na: analizie dkumentów strategicznych (wspmnianych wyżej) raz pracwań, które były przygtwywane w ramach prac nas aktualizacją zapisów Strategii rzwju spłeczn-gspdarczeg wjewództwa warmińsk-mazurskieg d rku 2025; danych statystycznych, pchdzących z zasbów Główneg Urzędu Statystyczneg; wniskach z wywiadów pgłębinych, przeprwadznych w 2013 rku z działającymi na terenie pwiatu przedstawicielami trzech dziedzin działalnści: drewn i meblarstw, rlnictw i prdukcja żywnści, eknmia wdy (turystyka) wybór tych dziedzin bazwał na zapisach strategii reginalnej (20 rzmów); wniskach ze sptkań z przedstawicielami samrządów Ziemi Szczycieńskiej raz przeglądzie dtychczaswych dkumentów strategicznych gmin i pwiatu. Strna 10
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Przyrst liczby ludnści w gminie wiejskiej Szczytn 18%, prównując lata 2004 i 2012, stawia tę gminę nie tylk w człówce Warmii i Mazur, lecz także w pierwszej setce gmin kraju. 3 W wjewództwie wyski wzrst siągnęły gminy sąsiadujące z trzema największymi miastami: Olsztynem Stawiguda, Jnkw, Dywity, Gietrzwałd i Purda ( 16-30%); Elblągiem gmina wiejska Elbląg raz Milejew (10% i 11%); Ełkiem gmina wiejska Ełk (10%). Zestawiając te dane ze znaczącym ubytkiem mieszkańców miasta Szczytn (6. pzycja d kńca wśród 116 gmin Warmii i Mazur) wyjaśnienie leży w dwóch prcesach: suburbanizacji czyli pwiększania się gmin wkół miast na skutek przenszenia się mieszkańców z miasta d gminy pdmiejskiej; emigracji d innych części kraju. Tabela 1. Dynamika liczby ludnści (2012 względem 2004) Liczba ludnści (2012) Dynamika (2004=100) Dynamika - pzycja w rankingu gmin W-M (116 gmin) Pwiat szczycieński 71 309 102,8 - Pwiaty W-M (średnia) 69 081 101,5 - Szczytn (gm. wiejska) 12 076 118,2 4. Wielbark 6 584 105,1 18. Pasym 5 410 104,9 19. Jedwabn 3 716 104,8 20. Świętajn 6 101 103,4 26. Rzgi 5 760 102,6 36. Dźwierzuty 6 857 102,2 42. Szczytn (gm. miejska) 24 805 95,5 112. Źródł: pracwanie własne na pdstawie danych GUS. W latach 2004-2012 dstrzegalny jest prces starzenia się spłecznści zamieszkującej Ziemię Szczycieńską. Intensywnść teg prcesu na tle wjewództwa jest umiarkwana. Odsetek sób w wieku przedprdukcyjnym zmalał ( 4 p.p.), wzrósł natmiast udział sób starszych ( 2 p.p.). Na tle wjewództwa nadal jest t spłecznść niec młdsza, chć różnice nie są znaczne (Wykres 2). Przy czym wart zauważyć, że całe wjewództw jest na tle kraju reginem młdym. Lgicznym jest zatem, że struktura wieku w pwiecie szczycieńskim jeszcze krzystniej wypada na tle krajwym. W 2012 rku udział ludnści w wieku pprdukcyjnym w Plsce wyniósł 17,8%, natmiast na Ziemi Szczycieńskiej tylk 14,8%. 3 76 pzycja na 2479 gmin w Plsce. Strna 11
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Wykres 2. Ludnść wg. eknmicznych grup wieku jak % ludnści gółem (2004 i 2012) pw. szczycieński 2012 20,3 64,9 14,8 pw. szczycieński 2004 24,8 62,4 12,8 wj. W-M 2012 19,3 65,0 15,7 wj. W-M 2004 23,2 63,5 13,3 0 20 40 60 80 100 w wieku przedprdukcyjnym w wieku prdukcyjnym w wieku pprdukcyjnym Źródł: pracwanie własne na pdstawie danych GUS. Najmłdszymi w pwiecie są gminy wiejskie Szczytn i Rzgi, które pd tym względem należą d człówki wjewództwa (pdbnie jak np. gminy sąsiadujące z Olsztynem). Chć i w ich przypadkach ntwany jest prces starzenia się. Natmiast statystyczna pzycja miasta Szczytna w grnie starszych gmin reginu, nie uwzględnia w pełni becnści studentów Wyższej Szkły Plicji. Pwiat szczycieński jest pd względem pwierzchni jedną z największych jednstek administracyjnych teg szczebla w Plsce (9. pzycja w kraju; 1,9 tys. km 2 ) i drugim, p lsztyńskim, największym pwiatem wjewództwa. Jedncześnie jest t bszar bardz niskiej średniej gęstści zaludnienia (37 s/km 2 ; 294. pzycja na 314 pwiatów w kraju) W twrzeniu przyjaznych warunków dla mieszkańców isttne miejsce zajmuje infrastruktura techniczna. Pd względem wypsażenia w sieci wdciągw-kanalizacyjne becnie pwiat Szczycieński nie różni się znacząc d innych pwiatów ziemskich wjewództwa. Wdciągiem bjętych jest 83% mieszkańców (średnia w wjewództwie, bez miast na prawach pwiatu, wynsi 86%). Z sieci kanalizacyjnej krzysta 54% mieszkańców (średnia 59%). Pd tymi względami pzycję niec pniżej średniej Ziemia Szczycieńska dzieli z innymi pwiatami niskiej gęstści zaludnienia (np. lsztyńskim, piskim, nidzickim i węgrzewskim). Gęstść ta jest silnie skrelwana z dstępem d sieci przekłada się na kszty jej rzbudwy. Pwiat szczycieński należy d grna pwiatów wjewództwa, które w latach 2004-2011 dntwały największy wzrst dsetka mieszkańców krzystających z sieci kanalizacyjnej ( 5%, natmiast wdciągwej 3%). 4 Na uwagę zasługuje fakt, że długść wybudwanej w tym kresie sieci wdciągwej stawia pwiat w ścisłej człówce kraju (k. 400 km, 8. pzycja), natmiast sieci kanalizacyjnej w człówce wjewództwa (158 km, c znacza, że sieć ta rzrsła się dwukrtnie). Nie znacza t, że wszystkie prblemy infrastruktury ściekwej są już rzwiązane pzstaje m.in. kwestia kanalizacji deszczwej i dużeg zróżnicwania w dstępnie d sieci wdciągwej względem kanalizacyjnej. Pza stlicą pwiatu dstępnść sieci kanalizacyjnej jest zdecydwanie mniejsza np. w gminach Wielbark, Dźwierzuty i Rzgi nie przekracza 27%. 4 Liderami wzrstu są pwiaty działdwski, iławski i sąsiedni lsztyński. Strna 12
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Próbą syntetycznej ceny jakści życia jest pracwany przez UNDP 5 Lkalny Wskaźnik Rzwju Spłeczneg (LHDI). Pzim teg wskaźnika jest dla wielu pwiatów wjewództwa warmińskmazurskieg krzystniejszy niż wskaźniki stricte finanswe. LHDI zbudwany jest z trzech kmpnentów: wskaźnik zamżnści średni pzim zamżnści mieszkańców 6 ; wskaźnika zdrwia współczynnik zgnów z pwdu nwtwrów i chrób układu krążenia, czekiwane trwanie życia; wskaźnika edukacji dsetek dzieci bjętych edukacją przedszklną, średnia z wyników części matematyczn-przyrdniczej egzaminu gimnazjalneg. Wedle LHDI pwiat szczycieński uzyskuje pzycję średnią (3/5) (Mapa 1). Jest t wynik wyższy d teg, jaki na tle innych pwiatów zajmuje Ziemia Szczycieńska, gdy przykładamy miary ściśle finanswe (szczegółw w klejnych rzdziałach). Jest t również wynik lepszy niż płudniwi sąsiedzi Ziemi Szczycieńskiej z wjewództwa Mazwieckieg. Mapa 1. Lkalny Wskaźnik Rzwju Spłeczneg (LHDI) w pwiatach (2010) Źródł: Krajwy Raprt Rzwju Spłecznym, Plska 2012, UNDP, Warszawa 2012. Szczegółwa analiza LHDI pzwala zauważyć, że wyróżnikiem pwiatu szczycieńskieg w reginie są wyskie wyniki części matematyczn-przyrdniczej egzaminu gimnazjalneg (pwyżej średniej 5 Prgram Nardów Zjedncznych ds. Rzwju, będący agendą ONZ. 6 Suma dchdu pdatników gółem przed pdatkwaniem (zeznania pdatkwe: PIT-36, PIT-36L, PIT-37) plus dchód z rlnictwa (na bazie hektarów przeliczeniwych). Strna 13
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 krajwej). Na tle kraju słabiej prezentuje się wskaźnik zamżnści, natmiast wskaźnik zdrwia nie dbiega znacząc d średnich pzimów. Wywiady przeprwadzne na ptrzeby diagnzy wskazują na ptrzebę zwiększenia działań na rzecz integracji mieszkańców i budwania tżsamści lkalnej. Klejną kwestią spłeczną jest również graniczny dstęp d usług wśród sób starszych, szczególnie sób samtnych, któreg pwdem są znaczne dległści, jakie muszą pknać w ramach pwiatu i prblemy z kmunikacją. 2.2. Knkurencja studentów Za sprawą Wyższej Szkły Plicji, Szczytn jest trzecim pd względem liczby studentów śrdkiem reginu. Na każdy tysiąc mieszkańców przypada kł setka studentów (Tabela 2), c dwdzi, że na miast należy patrzeć w kategriach śrdka akademickieg. C ważne, renma i charakter uczelni pzwalają sądzić, że nie pdzieli na trendu słabnąceg zaintereswania i graniczania działalnści, jaki dtyka becnie uczelnie prywatne, pwstałe na fali wyżu demgraficzneg i mdy na studia wyższe. Obk szklenia i dsknalenia zawdweg, uczelnia prwadzi dwa kierunki studiów w trybie stacjnarnym i niestacjnarnym (2013): administracja i bezpieczeństw wewnętrzne (I i II stpnia); planwane są klejne. Większść z 2,5 tysiąca studentów tych kierunków stanwią cywile. Tabela 2. Liczba studentów w głównych śrdkach akademickich reginu (2012) liczba studentów liczba studentów na 1000 mieszkańców Olsztyn 34 801 199,3 Szczytn 2 503 100,9 Elbląg 5 007 40,5 Ełk 1 035 17,4 Źródł: pracwanie własne na pdstawie danych GUS. Zdecydwana większść studentów t sby przyjezdne, które mieszkają w Szczytnie na czas studiów (83%). Zaledwie 7% studentów stanwią mieszkańcy Szczytna i gmin pwiatu szczycieńskieg. Klejne 10% mieszka pza pwiatem i djeżdża na uczelnię na czas zajęć. Studenci raczej pzytywnie ceniają nastawienie mieszkańców d ich becnści w mieście (Błąd! Nie mżna dnaleźć źródła dwłania.). Jednak gólna cena warunków studiwania jest bardziej zróżnicwana (Wykres 3). W ich cenie, d pzytywnych wyróżników studiwania na terenie Ziemi Szczycieńskiej należą przede wszystkim: Wykres 3. Czy Szczytn mżna kreślić mianem miasta przyjazneg studentm? [studenci] 27% 31% 2% 5% 35% Zdecydwanie tak Raczej tak Trudn pwiedzieć Raczej nie Zdecydwanie nie Źródł: pracwanie własne na pdstawie badania ankietweg; n=125 Strna 14
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 bliskść przyrdy; przyjazna atmsfera miejsca; renma WSPl raz kadra naukwa. Natmiast główne uciążliwści t: niedstatek ferty rekreacyjnej; słaba ferta na rynku pracy; słabe płączenia kmunikacyjne. Z pwyższych czynników warte pdkreślenia są dwa aspekty. P pierwsze, pzytywna cena samej szkły (a szczególnie jej kadr), dbrze rkuje na przyszłe zaintereswanie studentów tą placówką (utrzymanie renmy). Natmiast negatywna cena lkalneg rynku pracy dtyczy zarówn przyszłej pracy, jak i zatrudnienia w tku studiów. Respndenci częst pdnsili kwestię, że w większych śrdkach akademickich zdecydwanie łatwiej jest pracę drywczą dla studenta i zdbywanie pierwszeg dświadczenia zawdweg (które becnie niekniecznie musi być spójne z kierunkiem studiów). Surwą cenę lkalneg rynku pracy studenci uzasadniają niedstatkiem fert (gólnie, nie tylk w ich specjalnściach), granicznymi perspektywami rzwju zawdweg i względnie niskimi zarbkami. Wykres 4. Jakie jest nastawienie mieszkańców d becnści słuchaczy WSPl? [studenci] Wykres 5. Czy p zakńczeniu studiów wart szukać zatrudnienia lub rzpcząć własną działalnść w Szczytnie alb w pw. szczycieńskim? [studenci] 29% Zdecydwanie pzytywne Raczej pzytywne Nie wiem / trudn pwiedzieć Raczej negatywne Zdecydwanie negatywne 2% 1% Źródł: pracwanie własne na pdstawie badania ankietweg; n=125 Na pdstawie przytcznych cen (Wykres 5), mżna wniskwać, że zatrzymanie tych sób na terenie Ziemi Szczycieńskiej wymagać będzie ddatkwych starań d samrządu. Nie granicza się t zresztą tylk d abslwentów uczelni, ale dtyczy młdych ludzi w góle. Nie jest t też wyłącznie wyzwaniem Szczytna i Ziemi Szczycieńskiej. Przed pdbnym prblemem sti również największy śrdek kształcenia w reginie Olsztyn. Ocena pszczególnych elementów ferty lkalnej jest zróżnicwana (Wykres 6). Studenci generalnie lepiej ceniają fertę sprtwą niż kulturaln-rzrywkwą. W tej pierwszej częściej też uczestniczą. W drugiej młdzi ludzie dstrzegają isttne braki brak kina, teatru raz, pmim pprawy sytuacji, nadal zbyt słabe zagspdarwanie terenów przyrdniczych (miejsca na grilla i tym pdbna infrastruktura). Studenci raczej nie uczestniczą w fercie kulturaln-rzrywkwej pza miastem (w pwiecie). 38% 20% Źródł: pracwanie własne na pdstawie badania ankietweg; n=125 30% 18% 2% Zdecydwanie tak Raczej tak 8% Nie wiem / trudn pwiedzieć Raczej nie Zdecydwanie nie 51% Strna 15
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Wykres 6. Ocena pszczególnych elementów ferty lkalnej Oferta kulturaln-rzrywkwa Oferta handlwa Oferta mieszkaniwa Oferta sprtwa Oferta gastrnmiczna Oferta kulturaln-rzrywkwa [pza miastem] 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% bardz dbra raczej dbra trudn pwiedzieć raczej zła bardz zła Źródł: pracwanie własne na pdstawie badania ankietweg; n=125 W gólnym ujęciu liczba uczestników imprez kulturalnych, rganizwanych przez dmy i śrdki kultury, w pwiecie w statnich latach rśnie (z 89 tys. w 2011 d 97 tys. w 2012). Większść z tych uczestników skupiają wydarzenia w Szczytnie (79 tysięcy; w drugiej klejnści: w gminie Rzgi 6 tysięcy). W ujęciu bezwzględnym, liczba uczestników w sąsiednich pwiatach: piskim i nidzickim jest zdecydwanie mniejsza (38, 39 tys.), w lsztyńskim jest prównywalna (100 tys.), natmiast w mrągwskim wyraźnie większa (178 tys., jest t pwiat z grna liderów wjewództwa). 2.3. Knkurencja turystów Ziemia Szczycieńska charakteryzuje się jednym z najwyższych w Plsce (20. pzycja) wskaźników zalesienia (50% pwierzchni pwiatu stanwią lasy 7 ). Dziewięćdziesiąt sześć tysięcy hektarów prśniętych lasem znacza, że jedynie cztery pwiaty w kraju mgą się pchwalić większymi bszarami leśnymi (d teg grna należy sąsiad pwiat lsztyński). Wyski jest również dsetek bszarów prawnie chrninych, które stanwią k 40% pwiatu (w przypadku gminy Pasym 80%, Jedwabn 100%). Obecnść lasów rzpatrywać mżna pd różnymi kntami. Z gspdarczeg punktu widzenia stanwią kluczwy zasób dla przemysłu drzewneg (ten temat w dalszej części pracwania), chć nie bez znaczenia są też bariery rzwjwe dyktwane chrną przyrdy. Z punktu widzenia turystyki lasy t atut ale niewielkiej sile gdyż duże pwierzchnie lasów cechują również bliższych i dalszych sąsiadów. 7 W gminach Jedwabn, Wielbark i Świętajn udział lasów jest większy i przekracza 60%. Strna 16
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Na tle pzstałej części wjewództwa, pwiat szczycieński zajmuje becnie przeciętną pzycję w knkurencji turystów. Dwdzą teg dane liczbie sób krzystających z nclegów (354 s. na 1000 mieszkańców w 2012 rku, średni w wjewództwie 680 s.) raz liczbie udzielnych nclegów (1204 na 10.000 mieszkańców, średni 1858). Mapa 2. Obiekty, udzielne nclegi i stpień wykrzystania miejsc nclegwych w biektach turystycznych zbirweg zakwaterwania według pwiatów w 2011 r. Źródł: Turystyka w Wjewództwie Warmińsk Mazurskim w 2011 rku, Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2012. Niezależnie d analizwaneg kresu 8, Ziemia Szczycieńska przegrywa knkurencję turystów z pbliską Krainą Wielkich Jezir Mazurskich (Mapa 2). Lepszą pzycję d pwiatu szczycieńskieg zajmują pd tym względem jeg sąsiedzi pwiaty Piski i Mrągwski. Ten drugi pnadt stanwi wraz z pwiatem Giżyckim główne miejsce pbytu gści zagranicznych w wjewództwie (bk Olsztyna i Elbląga). Również pwiat lsztyński jest częściej wybierany jak miejsce pbytu turystów. Pmim mniejszej rzpznawalnści w prównaniu d Wielkich Jezir Mazurskich, w statnich latach (2010-12) Ziemię Szczycieńską na miejsce zakwaterwania wybierał k. 24 tysięcy turystów rcznie (z czeg płwa przypada na dwie gminy Pasym raz Jedwabn). Mżna przyjąć, że realnie liczba ta jest większa, niż przedstawia t statystyka publiczna, która nie wychwytuje wszystkich zjawisk (wynajem kwater, agrturystyka). Pnadt, fakt, że sąsiedni pwiat przyciąga znaczne liczby turystów mże być również wykrzystany dla rzwju Ziemi Szczycieńskiej, b znacza t bliskść ptencjalnych klientów różneg rdzaju usług. 8 W przypadku danych dt. turystyki kres prównania jest niec inny niż przyjęty w pzstałych częściach pracwania brak danych z 2004 rku. Strna 17
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 Na fertę nclegwą w pwiecie składają się przede wszystkim śrdki wypczynkwe, gspdarstwa agrturystyczne raz wynajem dmków. Niestety na bszarze pwiatu nie funkcjnuje żaden htel wyższej kategrii: 3-, 4-, lub 5- gwiazdkwy (na terenie wjewództwa jest ich dpwiedni: 40, 14, 2). Tak jak w przypadku całeg wjewództwa, przyjazdy turystów kncentrują się w stsunkw krótkim seznie, któreg szczyt przypada na lipiec i sierpień. Wspólnym prblemem samrządów Ziemi Szczycieńskiej jest też niedstatek atrakcji pd dachem, w których turyści mgliby spędzać czas złej pgdy. Brak atrakcji na niepgdę, jest pdbnie jak inne wymieniane czynniki, mankamentem pwszechnym w wjewództwie. Taki stan rzeczy mżna również ptraktwać, jak pewneg rdzaju szansę na wykrewanie na Ziemi Szczycieńskiej takieg śrdka pnadlkalnej skali ddziaływania. Również w turystyce, atutem, którym nie dyspnują sąsiednie pwiaty, jest Wyższa Szkła Plicji. W ramach swych kntaktów międzynardwych jest na miejscem dwiedzin zagranicznych specjalistów związanych z szerk pjętym bezpieczeństwem. Odwiedziny te należy zaklasyfikwać jak frmę turystyki bizneswej, czyli turystyki pwiązanej z wyknywanym zawdem, której celem jest uczestnictw w knferencjach, kngresach, wystawach, szkleniach, warsztatach i innych teg typu imprezach. Wart w tym miejscu zaznaczyć, że znaczenie udziału teg typu przyjazdów służbwych d Plski w statnich latach rśnie i stanwi w skali kraju blisk 1/4 wszystkich dwiedzin. 9 W 2012 rku w knferencjach naukwych, seminariach i warsztatach prwadznych w WSPl uczestniczył k. 220 zagranicznych gści. Wydarzenia te dtyczyły m.in. wykrzystania nwczesnych technlgii w bezpieczeństwie, przygtwania prjektów badawczych, wymiany dświadczeń z instytucjami partnerskimi czy bezpieczeństwa imprez maswych. 2.4. Knkurencja inwestrów Prdukcja sprzedana przemysłu 10 na jedneg mieszkańca wynsi 7,5 tys. zł. Stawia t pwiat pniżej średniej wjewódzkiej (13 tys. zł.), pdbnie jak sąsiednie pwiaty nidzicki, mrągwski czy piski. Chć pd względem wielkści sprzedaży, przemysł nie jest wyróżnikiem Ziemi Szczycieńskiej na tle Warmii i Mazur (15 pzycja), t wart dntwać wzrst mawianej wielkści w pwiecie 55% w zestawieniu lat 2005 d 2011 (11 pzycja), c jest bliskie średniej w reginie (65%). Pd względem bezrbcia Ziemia Szczycieńska pdziela prblemy wjewództwa. Stpa bezrbcia rejestrwaneg w pwiecie szczycieńskim w statnich czterech latach 14000 12000 10000 Wykres 7. Prdukcja sprzedana przemysłu per capita [PLN] (2005-2011) 8000 6000 4000 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 pwiat szczycieński wjewództw W-M Źródł: pracwanie własne na pdstawie danych GUS. 9 Turystyka bizneswa w Plsce, Raprt, Instytut Turystki MICE Pland, 2009. 10 Dane dtyczą pdmitów liczbie pracujących pwyżej 9 sób. Strna 18
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 scyluje kł 26%. Jest t niec więcej niż średnia wjewódzka (22%), chć stan nie jest tak dramatyczny jak w sąsiednim pwiecie piskim (31% drugi najgrszy wynik w kraju p pwiecie szydłwieckim). Zagadnienie niedstatecznej liczby miejsc pracy jest częścią wspólną i najisttniejszą wszystkich dtychczaswych pracwań strategicznych pszczególnych samrządów Ziemi Szczycieńskiej. Od rku 2004 wskaźnik zmalał 6 punktów prcentwych. Mieszkańcy Ziemi Szczycieńskiej wykazują pdbny d pzstałych mieszkańców wjewództwa pzim przedsiębirczści. Wskaźnik przedsiębirczści jest zbliżny d średniej pzstałych pwiatów. Wskaźnik ten t liczba sób fizycznych prwadzących działalnść gspdarczą w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców. Dla pwiatu wynsi n 54, natmiast średnia równa jest 56 (2012). Na terenie Ziemi Szczycieńskiej zarejestrwanych jest 39 spółek z udziałem kapitału zagraniczneg (2012). P przeliczeniu, daje t kł pięciu spółek na 10 000 mieszkańców. Oznacza t, że pwiat szczycieński w knkurencji zagranicznych inwestrów zajmuje miejsce w płwie stawki wjewódzkiej (średnia 6,1). W pwiecie funkcjnują cztery pdmity z list największych inwestrów zagranicznych w Plsce (PAIiIZ 2008-2012): CETCO Pland materiały hydrizlacyjne, knstrukcje budwlane geinżynieria, wiertnictw; siedziba główna, zakład prdukcyjny raz labratrium badawcz-rzwjwe znajdują się w SSE (pdstrefa Szczytn); Abcan Sp. z.. pakwania blaszane dla żywnści; siedziba i zakład prdukcyjny znajdują się w SSE (pdstrefa Szczytn); FS Favrit Furniture Szczytn Sp. z.. prdukcja mebli; w Szczytnie znajduje się siedziba, trzy hale prdukcyjne, suszarnie d drewna, biekty pmcnicze raz elektrciepłwnia; Swedwd Pland Sp. z.. Oddział w Wielbarku prdukcja mebli, dstawca firmy IKEA. Przeciętna wielkść dchdów własnych 11 per capita gmin, które pśredni pisują bazę eknmiczną, jest niec większa niż średnia w wjewództwie (1,4 względem 1,2 tys. zł.). Pd tym względem samrządy gminne pwiatu szczycieńskieg są jednak zróżnicwane. Na Ziemi Szczycieńskiej znajdują się samrządy z człówki zestawienia reginalneg (Świętajn 2,4 tys. zł raz Wielbark 1,7 tys. zł.) jak i gmina zajmująca zdecydwanie słabszą pzycję Rzgi (0,6 tys. zł.) (2011). Pd względem generwaneg eksprtu 12 Ziemia Szczycieńska ustępuje sąsiednim pwiatm wjewództwa (z wyjątkiem piskieg). W przeliczeniu na jedneg mieszkańca wartść eksprtu z pwiatu szczycieńskieg wynsi 2,3 tys. zł (średnia wjewódzka bez dwóch największych miast wynisła 2,8 tys. zł.). Wartść teg eksprtu t 163 mln zł, c stanwi 2% całeg eksprtu 11 Dchdy własne budżetu gminy, zgdnie z definicją GUS, łączą pdatki lkalne (rlny, d nieruchmści, d śrdków transprtwych, dchdy z najmu, płata targwa, etc.) z dchdami gminy z tytułu udziałów w pdatkach stanwiących dchód budżetu państwa tj. pdatku dchdwym d sób prywatnych (PIT) raz pdatku dchdwym d sób prawnych (CIT). Wskaźnik pisuje wielkść śrdków, jakimi rzprządza samrząd raz, pśredni, zamżnść mieszkańców i brty firm na terenie gminy ( bazę eknmiczną ). 12 Dane dt. eksprtu pchdzą z pracwania: Jażdżewska-Gutta M., Włek M. i in. (2012). Strna 19
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 wjewództwa. Głównymi twarami eksprtwymi pwiatu są wydbyte kruszywa, a w dalszej klejnści meble (których wlumen wyniósł w 2011 rku 6 tys. tn). Najczęściej wymienianą przez przedsiębirców barierą w zwiększeniu knkurencyjnści jest niedstateczna jakść dróg. Opinie te dtyczyły zarówn dróg lkalnych, jak i tych znaczeniu reginalnym, przebiegającym przez pwiat szczycieński. Przedsiębircy uczestniczący w wywiadach zwracali również wagę na kniecznść pprawy pzimu bezpieczeństwa na tych drgach również bezpieczeństwa pieszych i rwerzystów. Główne szlaki drgwe przecinające w pwiat zbiegają się w Szczytnie (DK 57 łącząca półncną i płudniwą częścią wjewództwa; DK 58 łącząca zachód i wschód wjewództwa Warmińsk- Mazurskieg; DK 53 łącząca Olsztyn z Ostrłęką). Brak bwdnicy miasta skutkuje tym, że ulice miejskie (gminne), jak i pwiatwe są w znaczący spsób bciążne transprtem ciężarwym. W knsekwencji drgi te ulegają pstępującej degradacji. System drgwy na Ziemi Szczycieńskiej musi również przygtwać się d uruchmienia prtu ltniczeg w Szymanach. 2.5. Knkurencja fundusze publiczne Oprócz knkurencji inwestrów czy turystów, jednstki samrządu terytrialneg knkurują również fundusze publiczne. W kresie 2006-2011 samrządy Ziemi Szczycieńskiej (gminne razem z pwiatwym) zdłały pzyskiwać średni 36 zł rcznie na jedneg mieszkańca. Jest t wartść taka sama jak w sąsiednim pwiecie piskim, płwę większa d pwiatu nidzickieg (24 zł), lecz zdecydwanie mniejsza d mrągwskieg (124 zł) (Wykres 8). Ostatni z wymieninych należy d liderów wjewództwa w pzyskiwaniu śrdków z UE (bk Elbląga i pwiatu głdapskieg). Chć samrządy Ziemi Szczycieńskiej pzyskały w tym kresie znaczne śrdki na rzwój, t prównanie z reginalnymi liderami zachęca d pdwjenia tych starań w nwej perspektywie finanswej (2014-2020). Wykres 8. Śrdki inwestycyjne z UE pzyskane przez JST* per capita, średnia z lat 2006-2011 (zł) działdwski nidzicki braniewski bartszycki piski szczycieński m.olsztyn kętrzyński stródzki lidzbarski lsztyński lecki ełcki węgrzewski elbląski giżycki iławski nwmiejski mrągwski m.elbląg głdapski 0 50 100 150 200 *samrządy gminne razem z pwiatwymi. Źródł: pracwanie własne na pdstawie danych GUS. Strna 20
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 3. Ziemia Szczycieńska a inteligentne specjalizacje wjewództwa Isttnym czynnikiem rzwju wszystkich reginów eurpejskich będzie wspieranie tzw. inteligentnych specjalizacji. Specjalizacje wjewództwa warmińsk-mazurskieg zstały wyznaczne w Strategii rzwju spłeczn-gspdarczeg wjewództwa warmińsk-mazurskieg d rku 2025. Są t dziedziny, które liczyć mgą na szczególne wsparcie reginalne w perspektywie 2014-2020. Ziemia Szczycieńska swim ptencjałem wpisuje się w każdą z nich. 3.1. Eknmia wdy Eknmia wdy (ang. water ecnmy) bazuje na bgatych zasbach wód pwierzchniwych. Samrządy wszystkich gminy pwiatu szczycieńskieg stawiają rzwój turystyki pśród swych dtychczaswych celów strategicznych. Atutem uzasadniającym takie zamierzenie są walry przyrdnicz-krajbrazwe, chć należy pamiętać, że są ne również cechą sąsiadów. Na tle wjewództwa jezirnść Ziemi Szczycieńskiej jest niec niższa jezira stanwią tu kł 3% pwierzchni pwiatu (średni w wjewództwie jest t 5%). Pd tym względem zdecydwanie silniejsza jest pzycja knkurencyjna pbliskich Wielkich Jezir Mazurskich (aż 14%), gdzie lepiej jest też rzwinięta infrastruktura dla turystyki wdnej. 13 Kraina Wielkich Jezir Mazurskich t nie tylk bszar większej jezirnści. Jeg większa rzpznawalnść raz wykrzystywanie hasła Mazury cud natury, wymaga d Ziemi Szczycieńskiej wypracwania spójnej prmcji turystycznej, w tym wzmcnienia i dświeżenia wizerunku w Internecie. Wart również wzmacniać cechy szczególne: cennym wyróżnikiem Ziemi Szczycieńskiej jest płżne na zachód d Szczytna jezir Świętajn, które ze względu na bardz wyski stpień czystści, wyską przejrzystść wdy i istniejące zaplecze, wymieniane jest wśród najlepszych miejsc d nurkwania w Plsce. 14 Szkły nurkwania (nie tylk reginalne, ale i warszawskie) dwiedzają również, charakteryzujące się pdbnymi walrami, jezir Leleskie. Wart w tym miejscu zauważyć, że amatrzy tej dziedziny t turyści stsunkw zamżni. Nurkwanie mże być nie tylk główną atrakcją dla sób przyjeżdzających specjalnie w tym celu, ale też, dzięki dpwiedniej prmcji lkalnej, stanwić ddatkwą fertę dla pzstałych grup turystów; Jezir Dmwe Duże, jak pisuje t Plski Związek Mtrwdny i Narciarstwa Wdneg, uznawane jest przez specjalistów d slalmu za najlepsze miejsce w Plsce d rzgrywania tej knkurencji, c rkrcznie przekłada się na nwe rekrdy Plski. 15 W pwiecie rganizwane są mistrzstwa Plski w narciarstwie wdnym. Dtychczaswe zamierzenia strategiczne samrządów Ziemi Szczycieńskiej bejmwały rzbudwę infrastruktury turystycznej, wsparcie rzwju bazy nclegwej i przedsięwzięcia z zakresu chrny śrdwiska (czyli dbałść utrzymywanie naturalnych walrów). Wspólne kierunki rzwju turystyki 13 Szerzej na ten temat w rzdziale Knkurencja turystów. 14 Np.: http://turystyka.wp.pl/gid,15616998,title,najlepsze-miejsca-d-nurkwania-w-plsce,galeria.html 15 http://www.pzmwinw.pl/artykul/narciarstw_wdne/slalm_w_szczytnie.html Strna 21
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 t turystyka rwerwa, piesza, kajakwa i wędkarstw. Ptencjał turystyki rwerwej pdkreślają przedstawiciele branży wypczynkwej, zaznaczając jedncześnie, że ptrzebny jest dalszy rzwój dpwiedniej infrastruktury. D barier, z punktu widzenia przedstawicieli branży turystycznej, należy brak zrganizwaneg zaplecza turystyczneg przy jezirach (plaż miejskich, pmstów), zły stan dróg lkalnych raz prblem zaśmiecania lasów i bszarów przyjezirnych, c bniża atrakcyjnść turystyczną gmin. Kwestia słabści infrastruktury drgwej pruszana byłą również przez przedstawicieli pzstałych, mawianych w tym rzdziale dziedzin działalnści. 3.2. Drewn i meblarstw Reginalna specjalizacja drewn i meblarstw ma swich przedstawicieli na Ziemi Szczycieńskiej zarówn za sprawą dużych firm: Swedwd Pland ddział w Wielbarku raz FS Favrit w Szczytnie, ale też pprzez liczne mniejsze pdmity zajmujące się prdukcją mebli i wyrbów z drewna raz pwiązanymi usługami (np. renwacją). Jedncześnie, z punktu widzenia eksprtu, nie jest t specjalizacja tak silna jak ma t miejsce w sąsiednich pwiatach nidzickim czy piskim. Wsparcie działalnści z zakresu mebli i przetwórstwa drewna zapisane jest niemal we wszystkich strategiach i planach rzwju samrządów pwiatu. Strategia wjewództwa pdkreśla, że z punktu widzenia knkurencyjnści reginu ważne jest nie tylk pzyskiwanie surwców i prdukcja wyrbów finalnych, ale też rzwój usług prjektwych. Na Ziemi Szczycieńskiej nie funkcjnuje samrząd gspdarczy tej branży ani żadna instytucja tczenia biznesu dedykwana wsparciu tej gałęzi gspdarki. Pdmity z terenu pwiatu nie należą d zewnętrznych teg typu inicjatyw. D Plskiej Izby Gspdarczej Przemysłu Drzewneg należy tylk jeden pdmit z pwiatu szczycieńskieg. Rzważając knkurencyjnść tej specjalizacji na Ziemi Szczycieńskiej wart zwrócić uwagę, że w Elblągu raz pwiecie elbląskim, który należy d liderów pd względem eksprtu mebli w wjewództwie, funkcjnuje inicjwany przez samrząd lkalny klaster branży meblarskiej. Organizacja ta między innymi nawiązała współpracę z SGGW raz Wydziałem Technlgii Drewna Uniwersytetu Przyrdniczeg w Pznaniu, rganizuje praktyki dla studentów infrmatyki, szklenia i warsztaty dla człnków klastra, wspólną prmcję i zamówienia raz aplikuje śrdki UE. 16 Firmy z branży drewn i meblarstw na Ziemi Szczycieńskiej nie dyspnują takieg rdzaju wsparciem. Dla przyszłeg rzwju tej branży w pwiecie pdstawwe znaczenie mają zasby leśne. C isttne, perspektywicznie zasby grubizny będą rsły, c mżna wykrzystać jak atut w przyciąganiu klejnych inwestrów. Jednak z drugiej strny, w rzmwach z przedsiębircami pjawiła się kwestia braku dpwiedni przygtwanych gruntów inwestycyjnych. Przygtwanie takiej ferty jest niezbędne przed rzpczęciem ewentualnych działań prmcyjnych. Gminy Ziemi Szczycieńskiej 16 Szczegóły: http://www.pi.gv.pl/parp/chapter_86197.asp?sid=81473325e42d4d08bc7a765a22bedeb3, www.klastermebel.pl/ Strna 22
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 dyspnują znacznymi zasbami terenów pd inwestycje grunty te wymagają jednak dpwiednieg przygtwania. Zarówn dla rzwju istniejących działalnści, jak i przyciągania przyszłych inwestrów, ważne jest pprawienie zdlnści śrdków kształcenia ustawiczneg d szybkieg przekwalifikwania pracwników. Takich zdlnści becnie brakuje a mgą ne stanwić ważne wsparcie dla lkalnej spłecznści. 3.3. Żywnść wyskiej jakści Żywnść wyskiej jakści, t specjalizacja reginalna, która bazuje na tradycyjnej, silnej pzycji rlnictwa w reginie. Wyznaczenie takiej specjalizacji wynika też z rsnąceg zaintereswania knsumentów zdrwym stylem życia i idących za tym czekiwań żywieniwych. Na Ziemi Szczycieńskiej branża spżywcza nie ma jednliteg prfilu. Działają tu gspdarstwa rlne, pdmity zajmujące się płwem ryb i ich przetwórstwem, prdukcją midu, prdukcją wyrbów mleczarskich, przetwarzaniem grzybów raz fermy drbiu. W pwiecie nie funkcjnują duże zakłady przetwórcze żywnści. Obecne jest natmiast tczenie branżwe, również zaliczane d mawianej specjalizacji: prdukcja pakwań, utylizacja dpadów, czy prdukcja pdłża zastępczeg. Przedstawiciele małych pdmitów z branży zwracają uwagę, że w pwiecie nie ma wykształcneg rynku prduktów lkalnych, który kncentrwałby miejscwą fertę. Stwrzenie uzupełniającej się sieci lkalnych prducentów mgłby też być elementem ferty turystycznej. W parciu istniejące zasby i tradycje mżna wzmacniać i rzwijać rybny prfil Ziemi Szczycieńskiej. C isttne, ryby jak prdukt turystyczny mgłyby przyczynić się d wydłużenia seznu turystyczneg. Takiemu kierunkwi sprzyja fakt, że pwiat jest już w pewnym stpniu rzpznawalny w śrdwisku wędkarskim a ryby stanwią element ferty turystycznej. Jezir Świętajn (jezir Narty) w gminie Jedwabn raz jezira Leleskie i Kalwa w gminie Pasym należą d najatrakcyjniejszych dla wędkarzy jezir w wjewództwie. Natmiast zlkalizwania w Pasymiu, Kmpania Mazurska Sp. z.. należy d grna reginalnych gspdarstw dyspnujących największym areałem stawów. 17 Jak zauważa Warmińsk-Mazurskie Biur Planwania Przestrzenneg (WMBPP), znaczenie śródlądweg rybactwa w skali kraju rśnie, liczba wędkarzy w Plsce szacwana jest na 1,5 mln sób natmiast całkwita wartść finanswa wędkarstwa w Plsce przekracza miliard złtych. Wędkarstw rekreacyjne wpływa nie tylk na dchdy gspdarstw rybackich, ale przede wszystkim lkalnych pdmitów handlu, gastrnmii i agrturystyki. 18 Jakiklwiek rzwój kierunku rybneg musi iść w parze z dbałścią liczebnść ppulacji ryb. Ptrzebne jest wypracwanie dpwiedniej gspdarki wdnej, uwzględniającą kwestię zarybiania. Szansą w tej materii jest becnść w Olsztynie Instytutu Rybactwa Śródlądweg. Dyspnuje n 17 Plan zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa warmińsk-mazurskieg. Analiza uwarunkwań. Rybłówstw i rybactw. Warmińsk-Mazurskie Biur Planwania Przestrzenneg w Olsztynie, Filia w Elblągu. 18 tamże. Strna 23
Strategia Ziemi Szczycieńskiej d rku 2020 dpwiednią wiedzą i dświadczeniem, które ile zstanie nawiązana współpraca, mgłyby psłużyć na rzez pwiatu. Omawiany kierunek sti również przed innym wyzwaniem, jakim jest infrastruktura dstępu d wód pwierzchniwych. Kwestia ta wymaga uprządkwania w skali pwiatu wypracwania wspólneg planu samrządów i innych zaangażwanych pdmitów. Niekntrlwana zabudwa strefy brzegwej i zarazem niedrzwój infrastruktury wędkarskiej zdiagnzwane zstały, jak prblemy gólnwjewódzkie. 19 Silną strną dla specjalizacji Żywnść wyskiej jakści w pwiecie jest funkcjnwanie, rzpznawalneg w skali reginu, szklnictwa zawdweg w dziedzinie gastrnmii. 3.4. Bezpieczeństw raz ICT Ziemia Szczycieńska wpisuje się nie tylk w reginalne specjalizacje drewn i meblarstw, żywnść wyskiej jakści i eknmia wdy ale też w zagadnienia hryzntalne strategii wjewództwa: bezpieczeństw raz ICT. Należą ne d bszarów wspólnych dla wszystkich trzech specjalizacji (Wykres 9). Na technlgie infrmacyjn-kmunikacyjne (ICT) szczególny nacisk kładzie Kmisja Eurpejska, wskazując na ich rsnące znaczenie nie tylk w gspdarce, ale też w innych dziedzinach życia człwieka. Bezpieczeństw natmiast rzumiane jest szerk, zarówn jak bezpieczeństw publiczne, bezpieczeństw w wymiarze technicznym, a także spłecznym. Wykres 9. Zagadnienia hryzntalne w strategii rzwju wjewództwa Źródł: Strategia rzwju spłeczn-gspdarczeg wjewództwa warmińsk-mazurskieg d rku 2025. 19 tamże. Strna 24