S TA N W D N I U 0 1. 0 1. 2 0 0 9 R.

INSTYTUT ROZWOJU MIAST INSTITUTE OF URBAN DEVELOPMENT MACIEJ WIERZCHOWSKI Z A G O S P O D A R O WA N I E G R U N T Ó W W P O L S C E S TA N W D N I U 0 1. 0 1. 2 0 0 9 R. L A N D U S E I N P O L A N D S I T U AT I O N F O R T H E 0 1. 0 1. 2 0 0 9 KRAKÓW 2009 KRAKOW 2009

Praca została wykonana w Zakładzie Analiz Rynku Nieruchomości w ramach działalności statutowej Instytutu Rozwoju Miast. This work has been realised in the Department of Real Estate Markets in the frame of the statutory activity of the Institute of Urban Development. Tytuł projektu: Aktualizacja internetowej bazy danych o gospodarce gruntami dla budownictwa mieszkaniowego w Polsce wg stanu w dniu 01.01.2009 r. Title of the project: Actualisation of the internet data base on land management for housing development in Poland according to the situation at the 01.01.2009. Numer projektu: 9633 Number of the project: 9633 Kierownik projektu: Maciej W. Wierzchowski główny autor Project leader: Maciej W. Wierzchowski main author Współpraca: Jacek Dudek Co-author: Jacek Dudek Opracowanie graficzne: Graphic: Jacek Dudek Jacek Dudek Recenzent: Reviewer: Stanisław Belniak Stanislaw Belniak Tłumaczenie Aldo Vargas Tetmajer Translation: Aldo Vargas-Tetmajer Słowa kluczowe: Key words: gospodarka gruntami, struktura zagospodarowania gruntów, skala kraju, układ wojewódzki land use, structure of land use, national scale, voivodship (region) arrangement 2

SPIS TREŚCI: strona: WPROWADZENIE 5 SPIS TABEL: Tab. 1: Grunty ogółem w Polsce wg form własności. Stan w dniu 01.01.2009 r. 10 Tab. 2: Grunty ogółem w Polsce wg sposobów użytkowania. Stan w dniu 01.01.2009 r. 10 Tab. 3: Grunty w polskich miastach wg sposobów użytkowania. Stan w dniu 01.01.2009 r. 11 Tab. 4: Grunty na polskich terenach wiejskich wg sposobów użytkowania. Stan w dniu 01.01.2009 11 RYSUNKI: Rys. I: Rys. II: Rys. III: Rys. IV: Rys. V: Rys. VI: STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW ZABUDOWANYCH I ZURBANIZOWANYCH W POLSCE W LATACH 1970 2008 12 STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW W POLSCE WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA I FORM WŁASNOŚCI. Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna 15 STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW W POLSCE WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA. Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna 16 STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW MIEJSKICH I WIEJSKICH WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA.. Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna 17 STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW MIEJSKICH WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA. Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna 18 STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW WIEJSKICH WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA. Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna 19 ANEKS: STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW ZAGOSPODAROWANIA POLSKA OGÓŁEM ORAZ UKŁAD WOJEWÓDZKI (REGIONALNY) Stan w dniu 01.01.2009 r. 3

TABLE OF CONTENTS: page: INTRODUCTION 8 TABLES: Tab. 1: Land in general in Poland according to diverse types of property. Situation for the 01.01.2009. 10 Tab. 2: Land in general in Poland according to diverse types of use. Situation for the 01.01.2009. 10 Tab. 3: Land in polish cities according to diverse types of use. Situation for the 01.01.2009. 11 Tab. 4: Land in polish rural areas according to the types of use. Situation for the 01.01.2009 11 GRAPHICS: Graph I: Graph II: Graph III: Graph IV: Graph V: Graph VI: STRUCTURE OF USE OF BUILT AND URBANISED LAND IN POLAND IN THE YEARS 1970 2008 12 STRUCTURE OF LAND USE IN POLAND ACCORDING TO THE TYPES OF USE AND TYPES OF PROPERTY. Situation for the 01.01.2009 recorded area. 15 STRUCTURE OF LAND USE IN POLAND ACCORDING TO THE TYPES OF PROPERTY AND TYPES OF USE. Situation for the 01.01.2009 recorded area. 16 STRUCTURE OF URBAN AND RURAL LAND USE ACCORDING TO THE TYPE OF USE. Situation for the 01.01.2009 recorded area. 17 STRUCTURE OF URBAN LAND USE IN POLAND ACCORDING TO THE TYPES OF PROPERTY AND TYPES OF USE. Situation for the 01.01.2009 recorded area. 18 STRUCTURE OF RURAL LAND USE IN POLAND ACCORDING TO THE TYPES OF PROPERTY AND TYPES OF USE. Situation for the 01.01.2009 recorded area. 19 ANNEX: STRUCTURE OF LAND USE ACCORDING THE TYPE OF PROPERTY AND TYPES OF USE POLAND IN GENERAL AND VOIVODHIP (REGIONAL) ARRANGEMENT. Situation for the 01.01.2009. 4

WPROWADZENIE Gospodarka gruntami stanowi integralny składnik planowego gospodarowania przestrzenią, rozpatrywanego w skali jednego gospodarstwa czy regionu przez jeden i wiele podmiotów wzajemnie niezależnych, jak w skali całego kraju oraz wielu krajów. 1 Dnia 1 stycznia 1995 r. wprowadzono w Polsce nowe regulacje prawne dotyczące zagospodarowania przestrzennego 2, określające zakres oraz sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele. W generalnym zarysie, znalazły one kontynuację w obowiązującej od lipca 2003 roku ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 3. Ważnych instrumentów prawnych, pomocnych w realizacji wyznaczonych w planach przestrzennych celów, dostarczyła gminom ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami 4. Reguluje ona zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność gminy, określając między innymi uprawnienia decyzyjne organów gminy (odnoszące się do majątku komunalnego) oraz odpowiedzialność administracji samorządowej za skutki finansowe podjętych decyzji. Obie regulacje wyznaczają w praktyce kształt gospodarki gruntami poszczególnych gmin miejskich. Świadome i racjonalne wykorzystanie możliwości tkwiących w regulacjach prawnych związanych z planowaniem przestrzennym i gospodarką nieruchomościami, pozwala gminie stać się nowoczesnym - działającym w skali lokalnej - animatorem działań promujących rozwój mieszkalnictwa. Jest to ułatwione w sytuacji, gdy gmina posiada - spełniający rolę swoistego języczka u wagi - nadający się do wykorzystania w budownictwie mieszkaniowym komunalny zasób nieruchomości 5, traktowany jako przedmiot potencjalnego obrotu na rynku nieruchomości. Rola gospodarki gruntami w realizacji polityki państwa - rozpatrywanej w skali kraju oraz w układach regionalnych, poszczególnych gmin i jednostek osiedleńczych - stanowi stały element prac prowadzonych przez Instytut Rozwoju Miast w Krakowie. Sprawy geodezji reguluje w Polsce ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne 6. Swoim zakresem obejmuje ona między innymi zagadnienia: krajowego systemu informacji o terenie, ewidencji gruntów i budynków, państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, a także inwentaryzacji i ewidencji sieci uzbrojenia terenu. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach geodezji i kartografii jest Główny Geodeta Kraju, nad którym nadzór sprawuje minister właściwy do spraw architektury i budownictwa. Główny Geodeta Kraju wykonuje swoje zadania przy pomocy Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. 1 Pietraszewski W., Podstawy informacyjne...; op. cit., str. 15. Już w 1983 r. autor ten zwracał uwagę na problemy występujące w strefach granicznych. 2 Patrz: ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.). 3 Dz. U. Nr 80, poz. 717. 4 Jednolity tekst Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543. 5 Patrz: Belniak S., Rozwój rynku nieruchomości w Polsce na tle krajów wysoko rozwiniętych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001; Rys. 10. 6 Obwieszczenie ministra rozwoju regionalnego i budownictwa z dnia 24 października 2000 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. Nr 100, poz. 1086). 5

Dla racjonalnego gospodarowania przestrzenią istotny jest sposób opisywania rzeczy, który pozwala na ich identyfikację, określanie relacji podobieństwa z innymi rzeczami, określenie relacji przynależności do danego zbioru, czyli klasyfikacji. 7 Wymogi dobrego podmiotowego i przedmiotowego podziału gruntów spełnia klasyfikacja wprowadzona rozporządzeniem ministra rozwoju regionalnego i budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454; Załącznik Nr 2: Zaliczanie gruntów, budynków i lokali do grup i podgrup rejestrowych oraz Załącznik Nr 6: Zaliczanie gruntów do poszczególnych użytków gruntowych ). Prowadzenie przez administrację państwową racjonalnych i skutecznych działań w zakresie gospodarki gruntami wymaga dostępu do odpowiednio przygotowanej, łatwej w dostępie informacji. Naszym zdaniem takie wymagania może spełniać przedstawiona poniżej informacja Internetowa. Została ona przygotowana w oparciu o materiały źródłowe pochodzące z Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego udostępnione przez Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. W prezentacji skupiono się na gruntach istotnych dla realizacji strategii mieszkaniowych gmin miejskich. Taka delimitacja przestrzeni jednoznacznie wiąże określoną jej część z podmiotem odpowiedzialnym za gospodarkę gruntami (w skali lokalnej jest to gmina). Powierzchnia geodezyjna Polski wynosi: 31.267.938 ha (100,00%) w tym grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią razem: 1.529.364 ha (4,89%), z czego przypada na: tereny miast: 568.409 ha (1,82%), tereny wsi: 960.955 ha (3,07%). Według klasyfikacji Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii grunty zabudowane i zurbanizowane obejmują: Tereny mieszkaniowe 268 510 ha (0,86%), Tereny przemysłowe 110 041 ha (0,35%), Inne tereny zabudowane 116 820 ha (0,37%), Zurbanizowane tereny nie zabudowane 51 240 ha (0,16%), Tereny rekreacyjne i wypoczynkowe 65 209 ha (0,21%), Użytki kopalne 29 974 ha (0,10%), Tereny komunikacyjne razem: 887 571 ha (2,84%), w tym: Drogi 773 204 ha (2,47%), Tereny kolejowe 102 678 ha (0,33%), Inne tereny komunikacyjne 11 689 ha (0,04%). Interesujących informacji dostarcza analiza dynamiki zmian gruntów zabudowanych i zurbanizowanych, rozpatrywana w przedziale czasowym od 01.01.2004 r. do 01.01.2009 r. Przyjmując powierzchnię ewidencyjną Polski za 100,00%, grunty zabudowane i zurbanizowane stanowiły według stanu w dniu: 01.01.2004 r. 1.452,8 tys. ha (4,65%), 01.01.2006 r. 1.489,7 tys. ha (4,77%), 7 Pietraszewski W., Podstawy informacyjne planowania przestrzennego, Polska Akademia Nauk, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1983, s. 25. 6

01.01.2007 r. 1.493,7 tys. ha (4,78%), 01.01.2008 r. 1.511,4 tys. ha (4,84%), 01.01.2009 r. 1.530,4 tys. ha (4,90%). Oznacza to, że w klasie gruntów zabudowanych i zurbanizowanych odnotowano na przestrzeni pięciu lat: przyrost łączny (pięcioletni) na poziomie: 77,63 tys. ha, przyrost średnioroczny na poziomie: 15,53 tys. ha (1,01%), przyrost średniomiesięczny na poziomie: 1.293,87 ha, przyrost średniodniowy na poziomie: 42,49 ha. 7

INTRODUCCION Land management is an integral part of planned spatial management, considered...in the scale of one propriety or a whole region by one and many independent subjects, as in the scale of a whole country or many countries.... 8 On the 1 of January 1995 were introduced in Poland new legal regulations concerning land management 9, defining the range as well as ways of proceeding in matters of assignment of plots to specific purposes. In general lines they have been followed in the acts dated July 2003 on spatial planning and management 10. Important legal instruments, contributory in realising the goals set in the spatial plans, were provided to the communities by the act on real estate management dated July the 21 st 1997 11. It regulates the rules for municipal real estate management, defining among others the decision powers of the community local government (concerning the communal property) as well as the responsibility of the local government administration for the financial implications of the taken decisions. Both regulations set the shape of land management of the respective urban communities. A conscious and rational use of the possibilities existing in the legal regulations related to spatial planning and real estate management, enables the community to become - on a local scale - a more progressive animator of activities that promote housing development. This is eased when the community posses a stock of housing estate 12 that can be used in housing development - acting as a trigger which would be treated in the real estate market as an object of potential trade. The role of land management in realising the national policy seen from the perspective of the whole country as well as in regional arrangements, respective communities and settlement units is a continuous element of the works lead by the Institute of Urban Development. The issues related to geodesy are regulated in Poland by the Law on Geodesy and cartography dated the 17 th of May 1989 13. Its range covers among others the following subjects: national information system on the land, record of land and buildings, national geodesy and cartography stock, as well as stock-taking and record of the infrastructure networks The Central institution of the governmental administration, responsible for the issues related to geodesy and cartography is the Main National Geodesist, who is supervised by the minister responsible for architecture and building. The Main National Geodesist realises its duties through the Main Office for Geodesy and Cartography. An effective spatial management needs a...type of description of things, which enables its identification, the definition of its relations of similarity with other things, the definition of its adherence to a specific group, in other words classification. 8 Pietraszewski W., Podstawy informacyjne...; op. cit., page 15. Alredy in 1983 r. the author pointed towards problems appearing in the border areas. 9 See: law of the July 7 th 1994 on spatial management (o zagospodarowaniu przestrzennym. (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.). 10 Law nr: Dz. U. Nr 80, poz. 717. 11 Law nr: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543. 12 See: Belniak S., Rozwój rynku nieruchomości w Polsce na tle krajów wysoko rozwiniętych, (Development of the Real Estate market in Poland in perspective of other developped countries), Publishing House of the Academy of Economy in Krakow, Kraków 2001; Graph 10. 13 Declaration of the ministry of regional development and building dated the 24 th October 2000 concerning the declaration of the law Geodesical and Cartographical Law (Dz. U. Nr 100, poz. 1086). 8

The requirements of a good partition of lands both subjective and objective is fulfilled by the classification introduced by the regulation introduced by the ministry of regional development and building dated the 29 th of March 2001 concerning the recording of land and buildings (Dz. U. Nr 38, poz. 454; Załącznik Nr 2: Zaliczanie gruntów, budynków i lokali do grup i podgrup rejestrowych and Załącznik Nr 6: Zaliczanie gruntów do poszczególnych użytków gruntowych). Conducting rational and effective activities in the field of land management by the national administration requires accessible, specifically prepared information. In our opinion such requirements can be met by the Internet information presented below. It has been prepared based on source documents and informations from the National Geodesical and Cartography Resources made available by the Central Office for Geodesical and Cartographical Documentation. The presentation focuses on the land which is important to the realisation of the housing strategy of city communes. Such a delimitation of the land unambiguously binds a part of it with a specific entity responsible for the management of land (in the local scale this is the role of the Community). The geodesical area of Poland is of 31.267.938 ha (100,00%) in which built-up and urbanised areas represent alltogether 1.529.364 ha (4,89%) in which urban areas: 568.409 ha (1,82%), rural areas: 960.955 ha (3,07%). According to the classification of the Main Office for Geodesy and Cartography the built and urbanised areas comprise: Housing areas 268 510 ha (0,86%), Industrial areas 110 041 ha (0,35%), Other built-up areas 116 820 ha (0,37%), Urbanised non built areas, 51 240 ha (0,16%), Recreation and leisure areas 65 209 ha (0,21%), Used mining areas 29 974 ha (0,10%), Communication surfaces alltogether 887 571 ha (2,84%), Including roads 773 204 ha (2,47%), railway areas 102 678 ha (0,33%), other communication areas 11 689 ha (0,04%). The analysis of the dynamics of changes of built-up and urbanised areas, viewed in a perspective of a time interval between 01.01.2004 till 01.01.2009 provides interesting information. Taking the area of formal surface of Poland as a 100%, built-up and urbanised land represented: in 01.01.2004 1.452,8 tys. ha (4,65%), in 01.01.2006 1.489,7 tys. ha (4,77%), in 01.01.2007 1.493,7 tys. ha (4,78%), in 01.01.2008 1.511,4 tys. ha (4,84%), in 01.01.2009 1.530,4 tys. ha (4,90%). This means that in the cathegory of built-up and urbanised areas in the time span of 5 years have been noticed: a total growth of: 77,63 tys. ha, an average yearly increase of: 15,53 tys. ha (1,01%), an average monthly increase of: 1.293,87 ha, an average dayly increase of: 42,49 ha. 9

Tabela 1 GRUNTY OGÓŁEM W POLSCE WG FORM WŁASNOŚCI Lp. Grunty stanowiące własność Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna Powierzchnia ogółem [tys. ha] % Na 1 mieszkańca kraju [w m 2 ] 1. Skarbu państwa 11 206,4 35,9 2 939 2. Gmin i związków międzygminnych 965,5 3,1 253 3. Skarbu państwa i gmin przekazane w użytkowanie wieczyste 390,1 1,2 102 4. Osób fizycznych 17 482,8 56,0 4 584 5. Spółdzielni 214,3 0,7 56 6. Pozostałych podmiotów 984,5 3,2 258 5. OGÓŁEM 31 243,5 100,0 8 193 Opracowanie: własne na podstawie danych GUGiK GRUNTY OGÓŁEM W POLSCE WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Tabela 2 Lp. Formy użytkowania Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna Powierzchnia ogółem [tys. ha] % Na 1 mieszkańca kraju [w m 2 ] 1. Użytki rolne 18 964,0 60,7 4 973 2. Grunty leśne 9 489,7 30,4 2 488 3. Grunty zabudowane i zurbanizowane 1 530,4 4,9 401 w tym tereny komunikacyjne 917,3 2,9 241 4. Grunty pod wodami 638,8 2,0 168 5. Pozostałych formy użytkowania (w tym: użytki ekologiczne i nieużytki) 620,5 2,0 163 6. OGÓŁEM 31 243,5 100,0 8 193 Opracowanie: własne na podstawie danych GUGiK 101

GRUNTY W POLSKICH MIASTACH WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Tabela 3 Lp. Formy użytkowania Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna Powierzchnia ogółem [tys. ha] % Na 1 mieszkańca miast [w m 2 ] 1. Użytki rolne 937,0 43,8 402 2. Grunty leśne 482,2 22,5 207 3. Grunty zabudowane i zurbanizowane 569,5 26,6 245 w tym tereny komunikacyjne 167,5 7,8 72 4. Grunty pod wodami 87,9 4,1 38 5. Pozostałych formy użytkowania (w tym: użytki ekologiczne i nieużytki) 62,7 2,9 27 6. OGÓŁEM 2 139,2 100,0 919 Opracowanie: własne na podstawie danych GUGiK Tabela 4 GRUNTY NA POLSKICH TERENACH WIEJSKICH WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Lp. Formy użytkowania Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna Powierzchnia ogółem [tys. ha] % Na 1 mieszkańca wsi [w m 2 ] 1. Użytki rolne 18 027,0 61,9 12 141 2. Grunty leśne 9 007,6 30,9 6 067 3. Grunty zabudowane i zurbanizowane 961,0 3,3 647 w tym tereny komunikacyjne 749,8 2,6 505 4. Grunty pod wodami 550,9 1,9 371 5. Pozostałych formy użytkowania (w tym: użytki ekologiczne i nieużytki) 557,9 1,9 376 6. OGÓŁEM 29 104,3 100,0 19 602 Opracowanie: własne na podstawie danych GUGiK 11

STRUKTURA ZAGOSPODAROWAMOA GRUNTÓW ZABUDOWANYCH I ZURBANIZOWANYCH W POLSCE W LATACH 1970-2008 Rysunek I tysiące ha 2 000 1 500 1 000 2,22% pow. kraju 693 2,69% pow. kraju 840 2,88% pow. kraju 902 3,04% pow. kraju 952 3,21% pow. kraju 1 003 1 061 t e r e n y o s i e d l o w e 3,39% pow. kraju 1 523 tys. ha 4,87% pow. kraju 255 93 236 G r u n t y z a b u d o w a n e i z u r b a n i z o w a n i e - r a z e m 1 453 tys. ha 4,65% pow. kraju 1 458 tys. ha 4,66% pow. kraju 1 476 tys. ha 4,72% pow. kraju 1 491 tys. ha 4,77% pow. kraju pozostałe tereny tereny przemysłowe tereny mieszkaniowe 1 494 tys. ha 4,78% pow. kraju 1 511 tys. ha 4,83% pow. kraju 1 529 tys. ha 4,89% pow. kraju 242 234 245 250 254 259 262 94 97 100 104 106 108 110 187 212 234 245 249 257 269 2,84% pow. kraju 3,06% pow. kraju 3,13% pow. kraju 3,16% pow. kraju 3,17% pow. kraju 3,05% pow. kraju 3,00% pow. kraju 2,97% pow. kraju 2,93% pow. kraju 2,87% pow. kraju 2,85% pow. kraju 2,83% pow. kraju 2,84% pow. kraju 2,84% pow. kraju 500 887 958 978 989 992 954 939 930 915 897 892 886 887 888 t e r e n y 0 1970 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Opracowanie: własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS oraz danych GUGiK za lata 2003-2009. 1 12

Objaśnienia do rys. 1: 1) Rysunek przedstawia stan na koniec każdego roku. 2) W latach 1970-2000 podawano w statystyce tzw. powierzchnię ewidencyjną, w następnych latach tzw. powierzchnię geodezyjną (minimalnie większą - różnica obecnie wynosi znacznie poniżej 0,1%). 3) W skład pozostałych terenów wliczono: inne tereny zabudowane, zurbanizowane tereny niezabudowane, tereny rekreacyjne i wypoczynkowe oraz użytki kopalne. Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 2001 nr 38 poz. 454) inne tereny zabudowane obejmują grunty zajęte pod budynki i urządzenia związane z administracją, służbą zdrowia, handlem, kultem religijnym, rzemiosłem, usługami, nauką, oświatą, kulturą i sztuką, wypoczynkiem, łącznością itp., czynne cmentarze, grzebowiska zwierząt oraz inne grunty zabudowane, niezakwalifikowane jako mieszkaniowe czy przemysłowe - stanowią one obecnie ok. 40% grupy pozostałych gruntów. 4) Zgodnie z Zarządzeniem Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z dnia 20 lutego 1969 r. w sprawie ewidencji gruntów (M.P. nr 11 z dnia 25 marca 1969 r. poz. 98) do końca roku 2000 podawano w statystyce tzw. tereny osiedlowe, mimo wprowadzenia Rozporządzeniem Ministrów Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 158, poz. 813), kategorii gruntów zabudowanych i zurbanizowanych - kategoria ta obejmowała bowiem całość poprzednich terenów osiedlowych plus tereny komunikacyjne i użytki kopalne. Do terenów osiedlowych były zaliczane: tereny zabudowane, niezabudowane i tereny zieleni. Do terenów zabudowanych zaliczało się: tereny zabudowy mieszkaniowej, zwane terenami mieszkalnymi, tereny zabudowy przemysłowej, uzbrojenia inżynieryjnego oraz magazynowo-składowe, zwane terenami przemysłowymi, tereny zabudowy o innym przeznaczeniu. Tereny zabudowy mieszkaniowej obejmowały: tereny pod budynkami przeznaczonymi na cele mieszkalne wraz z terenami zajętymi pod urządzenia budowlane związane z tymi budynkami, tzn. podwórzami, dojazdami, przejazdami, przejściami, urządzeniami zieleni przydomowej itp. a na obszarach gromad również tereny pod zabudowaniami gospodarczymi (stajnie, obory, stodoły, szopy itp.). Tereny zabudowy o innym przeznaczeniu to: tereny z budynkami przeznaczonymi na cele: administracyjne (biurowe), nauczania (szkoły podstawowe, średnie, zawodowe i wyższe), służby zdrowia i opieki społecznej, handlu i gastronomii, rzemiosła, łączności, kultu religijnego, innych usług, nie wymienionych wcześniej. Do terenów zieleni zalicza się: tereny zieleni o charakterze wypoczynkowym, jak: parki, ośrodki wypoczynkowe, ogrody dziecięce, plaże urządzone i zieleńce; do zieleńców zalicza się tereny towarzyszące ulicom, placom, węzłom komunikacyjnym, w których funkcji dominuje wypoczynek (np. występują alejki z ławkami) i nie są niezbędne dla komunikacji, tereny zieleni o innym charakterze (ogrody zoologiczne, botaniczne itp.), tereny pod obiektami zabytkowymi (ruiny, grodziska, kurhany), sportowe, skocznie narciarskie, tory saneczkowe, strzelnice sportowe), cmentarze, grzebowiska zwierząt. tereny sportu (stadiony, boiska tereny zieleni ochronnej, 5) Nowa ewidencja gruntów (Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 III 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków - Dz. U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454) wprowadziła 131

różnice zakresowe w stosunku do lat poprzednich polegające głównie na włączeniu do użytków rolnych gruntów rolnych zabudowanych (wcześniej ujmowanych w pozycji tereny osiedlowe a od 1996 do 2001 roku jako część kategorii grunty zabudowane i zurbanizowane ). Niewielkie przesunięcia z terenów osiedlowych mogły też nastąpić do kategorii gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych z uwagi na zakwalifikowanie do niej budynków i budowli związanych z gospodarką leśną (z uwagi na zmiany opisane poniżej w pkt.6) oraz skupisk drzew i krzewów mających charakter parku, niewyposażonych w urządzenia i budowle dla rekreacji i wypoczynku. 6) Dane za rok 2001 (pierwszy rok zmian w klasyfikacji) dot. terenów mieszkaniowych są zawyżone - zapewne z uwagi na nie zakończony proces przenoszenia gruntów pod rolnymi zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarskimi do kategorii użytków rolnych (w roku 2001 gruntów rolnych zabudowanych zaewidencjonowano 509 tys. ha rok później już 569 tys. ha), czy analogicznymi zmianami dot. gruntów leśnych. 7) Systematyczny spadek od roku 2000 areału terenów komunikacyjnych (ponad 80% różnicy z lat 1995-2006 dot. powierzchni dróg, reszta terenów kolejowych i innych) jest prawdopodobnie głównie wynikiem zmian i porządkowania ewidencji gruntów. W 2001 roku wprowadzono do ewidencji gruntów pojęcie lasu zgodne z ustawą o lasach (Dz. U. z 2000 r. Nr 56 poz. 679) gdzie lasem w rozumieniu ustawy jest także grunt zajęty dla potrzeb gospodarki leśnej, jak: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki i miejsca składowania drewna a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne. Według obowiązującej wcześniej określonej Zarządzeniem Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej z dnia 20 lutego 1969 r. w sprawie ewidencji gruntów (M.P. nr 11 z dnia 25 marca 1969 r. poz. 98) - klasyfikacji do dróg zaliczano: drogi publiczne, ulice i place publiczne, drogi nie zaliczone do dróg publicznych oraz grunty zajęte pod wały ochronne z nawierzchnią dla ruchu kołowego i leśne linie podziału powierzchniowego. Także z powodu zmian w klasyfikacji pewne przesunięcia następowały w ramach kategorii grunty zabudowane i zurbanizowane bowiem obecnie do dróg nie zalicza się odcinków dróg dojazdowych, które nie są ogólnodostępne (np. dróg zakładowych czy prywatnych). 8) Przedstawione powyżej uwagi wraz z brakiem informacji dot. czasu trwania procesu zmian klasyfikacyjnych w ewidencji gruntów (nie wiadomo nawet czy proces ten w chwili obecnej można uznać za zakończony) ograniczają możliwości wnioskowania, szczególnie w dłuższych okresach czasowych, o postępowaniu procesu industrializacji i dynamikach zmian, notowanych w statystyce publicznej. Najlepszym przykładem są tereny komunikacyjne, w których w chwili obecnej 87% stanowią drogi, gdzie poziom lat 2006-2008 jest prawie identyczny z rokiem 1970 a w roku 1995 był o 12% wyższy - hipoteza o systematycznym ubytku dróg w ostatnim dziesięcioleciu jest mocno ryzykowna. 141

Rysunek II STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW W POLSCE WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA I FORM WŁASNOŚCI Stan w dniu 01.01.2009 r. powierzchnia ewidencyjna wg sposobów użytkowania wg form własności Użytki rolne 18 964 tys. ha 60,7% Osób fizycznych spółdzielni 17 697 tys. ha 56,7% i Grunty leśne 9 490 tys. ha 30,4% OGÓŁEM 31 244 tys. ha = 100% Skarbu Państwa 11 454 tys. ha 36,7% A B C A - zabudowane i zurbanizowane - 1 530 tys. ha - 4,9% B - pod wodami - 639 tys. ha - 2,0% C - pozostałe formy użytkowania - 621 tys. ha - 2,0% D - gmin i związków międzygminnych - 1 045 tys. ha - 3,3% E - innych właścicieli - 985 tys. ha - 3,3% D E Opracowanie: własne na podstawie danych GUGiK 151

Rysunek III STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW W POLSCE WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna 100,0% 100,0% 2,9% 5,2% 4,4% UŻYTKI ROLNE 20,9% w tym grunty orne 14,8% GRUNTY LEŚNE 66,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUGiK UŻYTKI ROLNE 87,8% w tym grunty orne 65,4% GRUNTY LEŚNE 9,3% 9,7% 18,8% 32,7% 53,2% 100,0% 11,0% 51,7% 69,2% 16,2% 100,0% Skarb Państwa 36,7% 11 453,5 tys. ha Pozostałe grunty /w tym nieużytki/ Grunty pod wodami Osoby fizyczne 56,0% 17 482,8 tys. ha Gminy 3,3% 1 044,8 tys. ha Pozostałe 4,0% 1 262,4 tys. ha Grunty zabudowane i zurbanizowane 161

STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW MIEJSKICH I WIEJSKICH WG SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna Rysunek IV Grunty miejskie 6,85% 0 % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 3,00% 1,54% 0,30 0,52% 1,29% 0,20 LEGENDA 10 % Użytki rolne 20 % Grunty pod lasami 30 % Grunty pod wodami i użytki kopalne 40 % Grunty wiejskie 93,15% 50 % 60 % 57,70% 28,83% 1,84% 2,32% 1,79% Tereny komunikacyjne Tereny zabudowane i zurbanizowane 70 % Nieużytki i tereny różne 80 % 90 % 100 % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUGiK Powierzchnia ewidencyjna = 31 243 491 ha 17

STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW MIEJSKICH WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna Rysunek V 0 % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% LEGENDA Grunty państwowe 29,6% 10 % 20 % 4,52% 16,52% 0,98% 2,53% 3,72% 1,3% Użytki rolne Grunty pod lasami 30 % Tereny zabudowane zurbanizowane i Grunty gmin i związków międzygminnych 14,5% 40 % 5,02% 1,75% 3,75% 3,10% 0,68% Tereny komunikacyjne Grunty państwowe i gminne przekazane w użyt. wieczyste 9,2% 50 % 1,60% 0,33% 5,51% 1,19% 0,26% 0,35% Grunty pod wodami i użytki kopalne 60 % Nieużytki i tereny różne 70 % Grunty osób fizycznych i spółdzielni 30,81% 3,31% 6,78% 41,6% 80 % 90 % Grunty innych właścicieli 5,1% 100 % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUGiK 1,85% 0,63% 1,78% 0,59% 0,18 Powierzchnia ewidencyjna = 2 139 183 ha 18

STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW WIEJSKICH WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW UŻYTKOWANIA Stan w dniu 01.01.2009 r. - powierzchnia ewidencyjna 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0 % Rysunek VI LEGENDA Grunty państwowe 36,3% 10 % 20 % 7,72% 24,98% 0,95% 1,78% 0,99% Użytki rolne Grunty pod lasami Grunty gmin i związków międzygminnych 30 % 2,2% Grunty państwowe i gminne przekazane w użyt. wieczyste 0,7% 50 % 0,70% 0,21% 1,12% Tereny zabudowane zurbanizowane Tereny komunikacyjne Grunty pod wodami i użytki kopalne i 60 % Nieużytki i tereny różne Grunty osób fizycznych i spółdzielni 57,7% 70 % 51,13% 5,37% 80 % 90 % Grunty innych właścicieli 3,0% 100 % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUGiK 2,11% 3,21% 5,83% 2,83% 0,35% 0,35% Powierzchnia ewidencyjna = 29 104 308 ha 19

ANEKS STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA GRUNTÓW WG FORM WŁASNOŚCI I SPOSOBÓW ZAGOSPODAROWANIA POLSKA OGÓŁEM ORAZ UKŁAD WOJEWÓDZKI (REGIONALNY) Stan w dniu 01.01.2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUGiK ANNEX: STRUCTURE OF LAND USE ACCORDING THE TYPE OF PROPERTY AND TYPES OF USE POLAND IN GENERAL AND VOIVODHIP (REGIONAL) ARRANGEMENT. Situation for the 01.01.2009. Source: own elaboration based on data from the Central Office for Geodesy and Cartography