KGP 4114-004-01/2014 I/14/006 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

KGP 4114-004-01/2014 I/14/006 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontrolerzy I/14/006 Wykorzystanie dotacji celowych na wsparcie finansowe inwestycji Najwyższa Izba Kontroli Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji 1. Izabela Osemek, specjalista kp., upoważnienie do kontroli nr 92486 z dnia 24 listopada 2014 r. 2. Małgorzata Kornaga, specjalista kp., upoważnienie do kontroli nr 92487 z dnia 24 listopada 2014 r. (dowód: akta kontroli str. 1-4) Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej BASF Polska Sp. z o.o. 1 02-326 Warszawa, Al. Jerozolimskie 154 Dirk Elvermann, Prezes Zarządu BASF Polska Sp. z o.o. (dowód: akta kontroli str. 5-15) Ocena ogólna II. Ocena kontrolowanej działalności W ocenie NIK 2, BASF Polska Sp. z o.o. w 2014 r. wypełniła zasadnicze zobowiązania wynikające z umowy wsparcia finansowego inwestycji 3 polegającej na budowie w gminie Środa Śląska zakładu produkcyjnego katalizatorów samochodowych 4, otrzymanego z budżetu państwa w ramach Programu wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej na lata 2011-2020. Spółka utworzyła ustaloną liczbę nowych miejsc pracy oraz poniosła nakłady inwestycyjne w przewidzianej wysokości. Kontrola wykazała jednak, że Spółka w ewidencji księgowej wydatków inwestycyjnych związanych z realizacją inwestycji obok wydatków z nią związanych ujmowała także wydatki dotyczące bieżącej działalności BASF. Prowadzona w Spółce ewidencja księgowa, wbrew umowie, nie umożliwiała więc bieżącego monitorowania i weryfikacji, w tym kontroli, wielkości nakładów inwestycyjnych poniesionych na inwestycję. NIK zwróciła także uwagę na niewłaściwy sposób wykazania kwoty nakładów inwestycyjnych w przedłożonym Ministrowi Gospodarki sprawozdaniu rzeczowo-finansowym za okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 30 września 2014 r. W sprawozdaniu tym Spółka wykazała sumę wartości uznaniowo wybranych faktur, zamiast kwoty rzeczywistego, całkowitego wykonania nakładów inwestycyjnych. Powyższe nieprawidłowości i błędy nie miały jednak wpływu na stopień realizacji tych zobowiązań umownych, od których uzależnione było wypłacenie wsparcia. 1 Dalej: BASF lub Spółka. 2 NIK stosuje ocenę opisową lub trójstopniową skalę ocen pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 3 Nr IV/948/P/15014/6230/12/DIW z dnia 29 listopada 2012 r. Dalej: umowa. 4 Dalej: inwestycja. 2

Opis stanu faktycznego III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Realizacja zobowiązań w zakresie zatrudnienia i nakładów inwestycyjnych 1.1. Wykonanie harmonogramu zatrudniania pracowników W umowie Spółka zobowiązała się do utworzenia do 2016 r. łącznie 350 nowych miejsc pracy, w tym w 2013 r. 35 (w tym 20 dla osób z wyższym wykształceniem) oraz w 2014 r. 106 (w tym 15 dla osób z wyższym wykształceniem). Faktycznie w 2013 r. w Spółce utworzono 64 nowe miejsca pracy w związku z realizowanym projektem inwestycyjnym, w tym 51 miejsc dla osób z wyższym wykształceniem, natomiast w 2014 r. do dnia 8 grudnia 137, w tym 58 dla osób z wyższym wykształceniem. Badaniu poddano dobraną losowo próbę akt osobowych 27 nowo zatrudnionych pracowników w 2014 r. W grupie tej było 20 osób z wyższym wykształceniem. Wszystkie spośród nich spełniały warunek zaliczenia do pracujących w rozumieniu postanowień umowy (nawiązanie stosunku pracy na podstawie umowy o pracę na czas określony, w pełnym wymiarze czasu pracy lub umowy o pracę na okres próbny, również w pełnym wymiarze czasu pracy). Żadna z osób, których akta zbadano w ramach kontroli nie była poprzednio pracownikiem innych zakładów produkcyjnych BASF znajdujących się w Polsce 5. Od dnia rozpoczęcia realizacji inwestycji 6 Spółka nie zlikwidowała żadnego z nowo utworzonych miejsc pracy. W związku z powyższym NIK stwierdza, że Spółka wywiązała się ze zobowiązań umownych w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, co uprawniało Spółkę do otrzymania przewidzianego w umowie wsparcia w łącznej kwocie 789,6 tys. zł (za lata 2013-2014). (dowód: akta kontroli str. 16-40, 173-191, 254-270, 282-284) Ustalone nieprawidłowości 1.2. Wykonanie zobowiązań w zakresie zadeklarowanych nakładów inwestycyjnych Zgodnie z umową Spółka, w okresie od dnia rozpoczęcia realizacji inwestycji do dnia 31 grudnia 2014 r., zobowiązana była ponieść nakłady inwestycyjne w wysokości co najmniej 324 384,9 tys. zł, w tym w 2014 r. 150 104,2 tys. zł. Wielkość nakładów inwestycyjnych planowana do poniesienia w latach 2015-2016 wynosi 64 961,0 tys. zł. W sprawozdaniu finansowo-rzeczowym przekazanym Ministrowi Gospodarki w dniu 3 października 2014 r. Spółka wykazała, że w okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 30 września 2014 r. poniosła nakłady w wysokości 164 724,4 tys. zł (narastająco od początku realizacji inwestycji 378 919,7 tys. zł). Sprawozdanie to zostało zaakceptowane. Do szczegółowego badania wybrano pięć opłaconych w 2014 r. (do 15 grudnia) faktur o największej wartości na łączną kwotę 37 940,2 tys. zł. Wydatki udokumentowane tymi fakturami faktycznie dotyczyły inwestycji polegającej na budowie zakładu produkcyjnego katalizatorów samochodowych w Środzie Śląskiej. W ocenie NIK wykonane więc zostały zobowiązania dotyczące nakładów inwestycyjnych, co upoważniało Spółkę do otrzymania wsparcia za 2014 r. 7 w wysokości 3 992,7 tys. zł (wsparcie za 2013 r. wyniosło 3 841,8 tys. zł). (dowód: akta kontroli str. 173-177, 192-253, 363-648) Zgodnie 4 ust. 4 umowy Spółka miała obowiązek ewidencjonowania danych (prowadzenia zapisów księgowych) w sposób umożliwiający jednoznaczne ustalenie, bieżące monitorowanie i weryfikację, w tym kontrolę, m.in. nakładów inwestycyjnych z tytułu inwestycji. W ocenie NIK nie był wykonywany obowiązek prowadzenia ewidencji w sposób umożliwiający bieżące monitorowanie i weryfikację poniesionych nakładów inwestycyjnych. 5 Centrala firmy BASF mieści się w Al. Jerozolimskich w Warszawie. W Polsce działają trzy zakłady produkcyjne firmy BASF: dwa w Śremie w pobliżu Poznania (systemy poliuretanowe, produkty chemii budowlanej) i jeden w Myślenicach w pobliżu Krakowa (domieszki do betonu). Kolejny zakład (fabryka katalizatorów samochodowych) został uruchomiony w drugim kwartale 2014 roku w Środzie Śląskiej pod Wrocławiem. 6 Tj. od dnia 19 lipca 2012 r. 7 Przekazanego przez Ministerstwo w dniu 27 listopada 2014 r. 3

Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego W ewidencji księgowej nakładów, prowadzonej w okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 15 grudnia 2014 r., oprócz wydatków inwestycyjnych księgowano także koszty bieżącej działalności BASF, tj. m.in. zakupu artykułów spożywczych, środków higienicznych, materiałów biurowych, biletów lotniczych, usług hotelowych, mycia i tankowania samochodów, zakupu mebli wypoczynkowych oraz zakupu garnków, sztućców, talerzy etc. Następnie dokonywano okresowo przeksięgowań wydatków pozainwestycyjnych na właściwe konta. Taki sposób prowadzenia ewidencji nakładów praktykowany był w Spółce także w 2013 r. (w 2012 r. w ewidencji nakładów nie księgowano wydatków bieżących). Według wyjaśnień Prezesa Zarządu Spółki 8, wtórne przeksięgowania dokonywane są na koniec każdego miesiąca, z tym że w przypadku pojawienia się nowych okoliczności przeksięgowania mogą być ewidencjonowane również w kolejnych miesiącach. (dowód: akta kontroli str. 16-40, 277-281, 288-648) Prezes Zarządu 9 argumentował m.in., że trudno jednoznacznie określić podstawę ujęcia kosztów na kontach nakładów inwestycyjnych. Zasadność ich ujęcia jako nakładów inwestycyjnych zwiększających wartość środków trwałych należałoby bowiem analizować odrębnie dla każdej kategorii i dla każdego poszczególnego wydatku. Niektóre z nich, np. zakup mebli, stanowią wprost z definicji nakłady na środki trwałe. Inne natomiast, jak np. bilety lotnicze, usługi hotelowe czy wynajem, mycie i tankowanie samochodów stanowią wydatki związane z przyjazdem inżynierów, których praca polegała na nadzorowaniu, montażu i uruchomieniu do użytkowania środków trwałych. Pozostałe rodzaje wydatków, takie jak zakup artykułów spożywczych, środków higienicznych, materiałów biurowych stanowiły zakupy na niezbędne wyposażenie w narzędzia pracy oraz stworzenie podstawowych warunków do pracy osób, których zadania związane były z budową, instalacją i przygotowaniem środków trwałych do użytkowania. Z kolei zakup garnków, sztućców, talerzy dotyczył nakładów na niezbędne wyposażenie pomieszczeń socjalnych w fabryce. Ponadto, Prezes Zarządu wyjaśnił, że wszystkie wymienione powyżej nakłady stanowią dla Spółki, z ekonomicznego punktu widzenia, wydatki objęte budżetem projektu inwestycyjnego, z uwagi na konieczność monitorowania stopnia wykorzystania tego budżetu. Dopiero po szczegółowym przeanalizowaniu zostają one zakwalifikowane jako wydatki wliczane do wartości początkowej środka trwałego lub jako wydatki obciążające bezpośrednio koszty i jako takie podlegają następnie wtórnemu wyksięgowaniu z konta nakładów inwestycyjnych. (dowód: akta kontroli str. 274-276) Prowadzenie ewidencji księgowej zgodnie z umową, zdaniem NIK, polegać powinno na wyodrębnieniu wszystkich operacji związanych z projektem poprzez wprowadzenie do stosowanego zakładowego planu kont dodatkowych (odrębnych) stosownych kont syntetycznych, a także rejestrów dokumentów księgowych, w układzie umożliwiającym uzyskanie w dowolnym momencie jednoznacznych informacji wymaganych w zakresie sprawozdawczości finansowej projektu. Pozytywna mimo stwierdzonej nieprawidłowości. 2. Prawidłowość i terminowość sprawozdań W myśl 2 ust. 1 pkt 1 umowy Spółka w latach 2013-2016 powinna przedkładać Ministrowi Gospodarki (w terminie do dnia 30 września każdego roku) sprawozdanie finansoworzeczowe, obejmujące okres począwszy od dnia rozpoczęcia inwestycji do dnia sporządzenia danego sprawozdania. Obejmować ono powinno informacje o poniesionych nakładach inwestycyjnych oraz liczbie utworzonych miejsc pracy. W sprawozdaniu Spółka miała również złożyć oświadczenie o przewidywanej liczbie miejsc pracy, które planuje utworzyć oraz o nakładach inwestycyjnych, które planuje ponieść w okresie od dnia sporządzenia sprawozdania do końca roku kalendarzowego, w którym jest ono składane. 8 Pismo z dnia 10 grudnia 2014 r. 9 Pismo z dnia 8 grudnia 2014 r. 4

Stwierdzone nieprawidłowości Uwagi dotyczące badanej działalności Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego W 2014 r. BASF przekazał sprawozdanie finansowo-rzeczowe [ ] 10. W dniu 9 października 2014 r. Ministerstwo wezwało Spółkę do uzupełnienia sprawozdania, ze względu na stwierdzone błędy formalne dotyczące sposobu ujęcia danych. BASF złożył do sprawozdania trzy korekty 11. Ostatecznie, po korektach, Spółka wykazała poniesienie w okresie od 1 stycznia do 30 września 2014 r. nakładów inwestycyjnych w wysokości 164 724,4 tys. zł oraz utworzenie 100 miejsc pracy, w tym 44 dla osób z wyższym wykształceniem. Jednocześnie, Spółka prognozowała, że do dnia 31 grudnia 2014 r. poniesie dalsze nakłady inwestycyjne w wysokości 50 000 tys. zł oraz utworzy 30 miejsc pracy, w tym pięć dla osób z wyższym wykształceniem. Wykazane w sprawozdaniu rzeczowo-finansowym dane dotyczące liczby utworzonych miejsc pracy były w ówczesnej dacie zgodne z ewidencją kadrową. Kwota nakładów inwestycyjnych, według wyjaśnień Prezesa Zarządu Spółki 12, stanowiła natomiast sumę wydatków wybranych według uznania Spółki z całego zbioru faktur zaksięgowanych na koncie nakładów inwestycyjnych. Zdaniem Prezesa Zarządu, Spółka nie jest zobowiązana umową do wykazywania wszystkich nakładów inwestycyjnych, lecz jedynie wymaganych postanowieniami umowy. (dowód: akta kontroli str. 43-151, 255-276) Zgodnie z 2 ust. 2 umowy, w latach 2013-2022 przedsiębiorca zobowiązany jest przedstawiać, w terminie do 30 kwietnia każdego roku, dane dotyczące łącznej wysokości podatków CIT, PIT, VAT oraz podatku od nieruchomości, jakie zostały przez przedsiębiorcę zapłacone za rok poprzedni oraz dane o wartości sprzedaży (brutto i netto) dokonanej przez przedsiębiorcę na rynek krajowy w związku i w ramach działalności przedsiębiorcy w jego zakładzie w gminie Środa Śląska. W dniu 20 maja 2014 r. BASF poinformował Ministerstwo Gospodarki o wysokości zapłaconego podatku PIT w kwocie 234,7 tys. zł oraz podatku od nieruchomości w kwocie 6,9 tys. zł. Dane te odpowiadały zapisom ewidencji księgowej BASF i dotyczyły wyłącznie działalności prowadzonej w zakładzie w Środzie Śląskiej. W związku z faktem, że w okresie od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia 30 listopada 2014 r. Spółka nie dokonywała sprzedaży na rynek krajowy w ramach działalności prowadzonej w zakładzie w Środzie Śląskiej nie powstał obowiązek zapłaty podatków CIT i VAT. (dowód: akta kontroli str. 16-42, 178, 282-284, 649-653) Zdaniem NIK, treść 2 ust. 1 pkt 1 umowy zobowiązuje Spółkę do przedstawiania w sprawozdaniu całości poniesionych nakładów związanych z realizacją inwestycji, a nie tylko wybranych faktur dokumentujących poniesienie wydatków w wysokości przewidzianej w umowie. Wykazanie więc w sprawozdaniach tylko części poniesionych nakładów stanowi w ocenie NIK naruszenie postanowień umowy. Powyższa nieprawidłowość nie miała jednak wpływu na stopień realizacji tych zobowiązań umownych, od których uzależnione było wypłacenie wsparcia. NIK zwraca uwagę, że Spółka nieterminowo przekazała Ministerstwu Gospodarki [ ] 13 informację o wysokości zapłaconych podatków w 2013 roku. (dowód: akta kontroli str. 128-151 i 41) Pozytywna mimo stwierdzonej nieprawidłowości. 3. Wykonywanie innych zobowiązań wynikających z postanowień umowy o udzielenie wsparcia W dniu 21 maja 2014 r. przedstawiciele Ministra Gospodarki przeprowadzili w Spółce kontrolę realizacji umowy. Kontrola przebiegała zgodnie z umową i nie wykazała nieprawidłowości. Minister Gospodarki nie zwracał się do Spółki o składanie dodatkowych informacji i wyjaśnień dotyczących inwestycji. 10 Na podstawie art. 5 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2014 r., poz. 782) NIK wyłączyła jawność informacji ze względu na uzasadniony interes przedsiębiorcy. 11 Tj. z dnia 23 października 2014 r., 31 października 2014 r. oraz 20 listopada 2014 r. 12 Pismo z dnia 8 grudnia 2014 r. 13 Na podstawie art. 5 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2014 r., poz. 782) NIK wyłączyła jawność informacji ze względu na uzasadniony interes przedsiębiorcy. 5

Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa Wnioski pokontrolne Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków Nie stwierdzono. Pozytywna. IV. Uwagi i wnioski (dowód: akta kontroli str. 16-40, 152-172, 271-273) Przedstawiając powyższe oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 14, wnosi o: 1) prowadzenie ewidencji księgowej nakładów inwestycyjnych z tytułu inwestycji realizowanej w Środzie Śląskiej w sposób umożliwiający bieżące monitorowanie i weryfikację poniesionych nakładów inwestycyjnych, 2) wykazywanie w sprawozdaniu rzeczowo-finansowym przedkładanym do Ministra Gospodarki wielkości nakładów inwestycyjnych odpowiadających kwocie rzeczywiście wydatkowanej, zgodnej z ewidencją księgową. V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji Najwyższej Izby Kontroli. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 14 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Warszawa, dnia 13 stycznia 2015 r. Najwyższa Izba Kontroli Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji Dyrektor /-/ Sławomir Grzelak Kontroler Izabela Osemek /-/ specjalista kp. 14 Dz. U. z 2012 r., poz.82 ze zm. 6