Rozdział 3. Analiza sytuacji obecnej gminy Olesno 3.1. Dane podstawowe Poprawna analiza sytuacji gminy Olesno jest podstawą do prawidłowego wyznaczenia wizji i misji gminy oraz wynikających z nich celów strategicznych i operacyjnych. 3.1.1. Uwarunkowania ogólne, położenie Gmina Olesno to gmina wiejska, położona na północno-wschodnim krańcu województwa małopolskiego, około trzydziestu kilometrów od Tarnowa, sąsiadująca bezpośrednio z Dąbrową Tarnowską. W obecnym podziale administracyjnym wchodzi w skład powiatu dąbrowskiego, a wraz z nim w skład województwa małopolskiego i jest jego najdalej wysuniętym na północny wschód krańcem. Gmina Olesno graniczy z gminami Mędrzechów, Bolesław, Gręboszów oraz Żabno. 17
Olesno jest gminą średniej wielkości, zajmuje obszar 77,6 km² i liczy 7 913 ludności. Olesno jako siedziba gminy i większości instytucji, stanowi naturalny ośrodek usługowy dla swoich trzynastu sołectw: Adamierz, Breń, Ćwików, Dąbrówka Gorzycka, Dąbrówki Breńskie, Niwki, Oleśnica, Pilcza Żelichowska, Podborze, Swarzów, Wielopole, Zalipie, Olesno. Lp. Sołectwo Powierzchnia w ha Ludność (stan na 31.12.2013 r.) 1. Adamierz 338 275 2. Breń - 139 3. Ćwików 1082 856 4. Dąbrówka Gorzycka 140 238 5. Dąbrówki Breńskie 865 699 6. Niwki 193 230 7. Oleśnica 524 750 8. Pilcza Żelichowska 246 331 9. Podborze 1001 444 10 Swarzów 609 761 11 Wielopole 1049 684 12 Zalipie 805 729 13 Olesno 905 1777 3.1.2. Walory historyczno kulturowe Pierwsze wzmianki o Oleśnie pochodzą z końca XIV wieku, w latach 1375-1411 powstała również parafia pod wezwaniem Św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy w Oleśnie. Około roku 1580 wioskę zamieszkiwało 631 osób. W 1746 roku Stanisław Czartoryski, łowczy koronny uzyskał od króla Augusta III prawo założenia miasta na terenie Olesna. Do realizacji tego projektu jednak nigdy nie doszło, gdyż w późniejszych źródłach Olesno było stale nazywane wsią. Próba założenia miasta nie miała tu realnych podstaw ekonomiczno-społecznych. Duże zaburzenia, nieraz katastrofalne dla życia gospodarczego sprowadzały różnorodne klęski i kataklizmy, takie jak: epidemie, częste wylewy Wisły i Dunajca, a co za tym idzie głód. Ogromne straty i spustoszenia przyniosły również walki wojenne zarówno I jak i II wojny światowej. 5 grudnia 1945 roku zostały przeprowadzone pierwsze po wyzwoleniu wybory do rad narodowych, zaś siedzibą nowej jednostki stała się miejscowość Olesno. W 1955 roku, po reorganizacji podziału administracyjnego kraju i powołaniu gromadzkich rad narodowych, utworzona została Gromadzka Rada Narodowa w Oleśnie, w skład której weszło dziewięć okolicznych wsi. Lata 1961-1965 przyniosły zasadnicze zmiany w Oleśnie, odkryte zostały znaczne złoża gazu ziemnego, wybudowany został Ośrodek Zdrowia, podjęto organizację Szkoły Podstawowej oraz placówki wychowania przedszkolnego. W wyniku przeprowadzonej reformy powstało Państwowe Gimnazjum Rolnicze. Olesno w okresie powojennym stało się wsią rozwijającą się gospodarczo, dzięki ożywionej działalności dużych podmiotów gospodarczych: Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska, Kółku Rolniczemu, Rejonowym Zakładom Zbożowym, Wojewódzkiemu Zakładowi Wikliniarsko - Trzciniarskiemu i innym. W wyniku reorganizacji władz terenowych oraz wprowadzania reform w działalności Gromadzkich Rad Narodowych, Uchwałą Wojewódzkiej Rady 18
Narodowej w Krakowie, Nr XVIII/92/72 z dnia szóstego grudnia 1972 roku utworzona została gmina Olesno. W roku 1975 dokonana została dalsza reorganizacja administracji państwowej, zaś ustawą z dnia 28 maja 1975 roku wprowadzono nowy, dwustopniowy podział administracyjny kraju, na jednostki stopnia wojewódzkiego i podstawowego. W nowym podziale gmina Olesno znalazła się w zasięgu województwa tarnowskiego, następnie małopolskiego, swoim zasięgiem obejmując trzynaście sołectw: Olesno nazwa miejscowości związana jest z faktem, że tereny te w przeszłości porastały gęste lasy olszowe, Adamierz wcześniejsza nazwa to Mikołów, Breń prawdopodobnie od nazwiska założyciela tej osady, czyli Piotra Breńskiego, lub od określenia brnije błoto, gdyż to bardzo podmokły teren gminy, Ćwików powstał ok. 1618 roku, nazwa pochodzi od nazwiska założyciela, którym był Podkomorzy Krakowski Stanisław Cikowski, Dąbrówka Gorzycka po raz pierwszy nazwa ta wystąpiła w 1577 roku, nazywana też Gorzyczki, Dąbrówki Breńskie nazwa od słowa dąbrowa las dębowy, porastający cały obszar tej wsi, drugi człon nazwy od sąsiedniej miejscowości Breń, Niwki założone ok. 1674 roku, nazwa wywodzi się od określenia niwa pole uprawne, łan, Oleśnica nazwę zawdzięcza nazwie drzew olch, które gęsto porastały te tereny, Pilcza Żelichowska powstała ok. 1577 roku, Podborze nazwa świadczy o istniejących na tych terenach borach, Swarzów nazwa pochodzi od czasownika swarzyć, czyli kłócić się, spierać, Wielopole pierwsza wzmianka pochodzi z 1359 roku, Zalipie powstało ok. 1674 roku, nazwę zawdzięcza drzewom- lipom 1. 3.1.3. Warunki naturalne Gmina Olesno leży w kotlinie Sandomierskiej na pograniczu dwóch Mezoregionów tj. Równiny Nadwiślanskiej i Płaskowyżu Tarnowskiego. Równina Nadwiślańska obejmuje obszar gminy za wyjątkiem jej południowych obrzeży zaliczonych do Płaskowyżu Tarnowskiego (regionu Wysoczyzny Tarnowskiej). 1 http://www.gminaolesno.pl/historia.html 19
Morfologia gminy jest mało zróżnicowana. Wysokości n.p.m. wynoszą od 170-180 m na całym obszarze, jedynie na jej południowych obrzeżach w obrębie Płaskowyżu Tarnowskiego teren wznosi się gwałtownie do około 210 m, tworząc miejscami pasma wzgórz. W obszarze Równiny Nadwiślańskiej wyróżniono dwa systemy terasowe, a to: holoceńską terasę nadzalewową i zalewową zajmującą północną część obszaru o wysokościach od 170 180 m n.p.m. Terasa wypełnia szerokie, płaskie obniżenie pradoliny Wisły, która po ustąpieniu lodowca przesunęła swoje koryto na północ. Obniżenie to w holocenie zostało zakumulowane przez Breń, Olesieńkę i Żabnicę, tworząc holoceńskie terasy. Brak jest wyraźnej granicy pomiędzy terasą zalewową i nadzalewową. Stąd za terasę zalewową uznano rozległe łąki u ujścia Żabnicy do Brnia, z którymi korespondują wyraźne systemy starorzeczy tych rzek, średnią terasę - z okresu zlodowacenia bałtyckiego, pokrywającą południową część terenu o wysokości około 185 m n.p.m. opadającą łagodnie ku północy. Charakteryzuje się ona płaską powierzchnią, pociętą licznymi nieckowatymi i płaskodennymi dolinkami spływających ku północy cieków. Płaskowyż Tarnowski usytuowany na południowym skraju gminy stanowi terasa z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Powierzchnia jego łagodnie nachylona ku północy, pokryta wydmami o wysokości do około 210 m n.p.m. Zagłębienia deflacyjne między wydmami wykorzystały cieki spływające na północ, dzięki czemu mają tu kręty przebieg. 3.1.3.1. Budowa geologiczna Obszar gminy Olesno leży w centralnej części Zapadliska Przedkarpackiego, utworzonego na przedpolu Karpat w miocenie (trzeciorzędzie) w wyniku ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej. Zapadlisko ma charakter niecki na południu zapadającej pod fałdy karpackie, a na północy obciętej uskokami. Na dnie niecki wypełnionej iłami zaznaczają się wypiętrzenia będące odbiciem struktury podłoża stanowiącego paleozoiczną platformę, która została silnie przebudowana w alpejskiej orogenezie. Podłoże paleozoicznej platformy budują piętra: - młodoprekambryjskie silnie sfałdowane i zdyslokowane, - kaledońskie (staropaleozoiczne) - słabo zaburzone. Ruchy orogenezy kaledońskiej zaznaczyły się nierównomiernym podnoszeniem obszaru. W orogenezie waryjskiej nastąpiło blokowe przemodelowanie obszaru powstają zręby, rowy o kierunku północny zachód - południowy wschód. Alpejskie fazy tektoniczne, staro i młodokimeryjska powodują wyniesienie obszaru. Zasadnicza przebudowa zapadliska rozpoczyna się po górnej kredzie. W obszarze gminy obecne są osady reprezentujące praktycznie wszystkie okresy staratygraficzne od prekambru do czwartorzędu z wyjątkiem kambru i permu występującego miejscami w postaci płatów piasków i iłowców. Skały prekambru wykształcone są w postaci łupków fyllitowych z wkładkami piaskowców oraz łupków ilastych. Ordowik i sylur w postaci nieciągłych płatów leży niezgodnie na sfałdowanych i zeorodowanych skałach prekambru. Ordowik tworzą piaskowce wapienne i wapienie piaszczyste, podścielone miejscami zlepieńcem. Sylur wykształcony jest, jako iłowce, łupki ilaste z wkładkami piaskowców. Dewon - mułowce, piaskowce, iłowce - leży na zerodowanej powierzchni skał staropaleozoicznych lub prekambryjskich i przechodzi w wapienie przewarstwione iłowcami oraz piaskowcami karbonu. Ciągłą pokrywę budują skały triasu w postaci piaskowców, mułowców i zlepieńców oraz wapieni, dolomitu, margli. Miąższość triasu wynosi około 200 m. Na nim niezgodnie leży jura w postaci wapieni o miąższości około 1000 m. 20
Kreda na skutek wypiętrzenia obszaru w fazie młodokimeryjskiej, zaznacza się cienkim kilkucentymetrowym pakietem piaskowców, przechodząc w gruby (kilkuset metrowy) kompleks margli. Osady miocenu w postaci iłów krakowieckich tworzących dwie warstwy jarosławskie (przeworską i tarnobrzeską) reprezentujące podpiętro wołyńskie, osiągają miąższość około 1000 m. Osady czwartorzędowe zalegają na nierównej, zerodowanej powierzchni miocenu. Osady starsze plejstoceńskie związane ze zlodowaceniem południowopolskim stanowią gliny zwałowe, piaski, piaski zaglinione, żwiry miejscami z głazami polodowcowymi pochodzenia fluwioglacjalnego. Do utworów, które tworzyły się w ostatnim glacjale (bałtyckim) należą piaski wydmowe, pochodzenia eolicznego. Miejscami spod utworów morenowych ukazują się na powierzchni utwory trzeciorzędowe w postaci płatów iłów. Najmłodszy czwartorząd - holocen reprezentują osady rzeczne w dolinach rzek. Terasa rędzinna (nadzalewowa) występuje wzdłuż dolin rzecznych, jest prawie płaska, urozmaicona jedynie starorzeczami. Terasę tą budują piaski i piaski ze żwirem przykryte warstwą gleb o grubości od 1-3 m. Rynny występujące w podłożu tej terasy wypełniają osady plejstoceńskie żwiry oraz piaski fluwialne lub fluwioglacjalne. Miąższość utworów czwartorzędowych jest bardzo zmienna. Terasę zalewową stanowią wąskie listwy wzdłuż koryt rzek oraz rozległe łąki u ujścia Żabnicy do Brnia 2. 3.1.3.2. Środowisko przyrodnicze Obszar gminy Olesno ma charakter rolniczy. Dominują tu nieleśne zbiorowiska roślinne upraw rolnych, którym towarzyszy roślinność synantropijna segetalna wysiewana wraz z roślinami uprawnymi (chwasty). Wśród osiedli i wzdłuż linii komunikacyjnych rozwija się samorzutnie bez ingerencji człowieka roślinność synantropijna ruderalna. Roślinność synantropijna obfituje w gatunki łatwo rozprzestrzeniające się i ulegające innym w walce o miejsce. W znacznej części są to gatunki obce naszej florze. Wiele z nich odznacza się obfitą produkcją nasion, dużą łatwością obsiewu i bardzo szybkim rozwojem, wskutek czego mogą w krótkim czasie opanować znaczne przestrzenie. Z drugiej strony rośliny te, mniej odporne w naszych warunkach klimatycznych, bardzo łatwo ustępują trwalszym gatunkom rodzimym. Dlatego zbiorowiska synantropijne utrzymują się dłużej tylko przy nieprzerwanej ingerencji człowieka. Powierzchnia zajmowana przez tego typu zbiorowiska stale wzrasta kosztem rodzimej, niegdyś rozpowszechnionej roślinności wiejskich przychaci i przydroży. Zmiany te widać na polach uprawnych, gdzie zanikają stare chwasty segetalne jak mak polny, kąkol polny, chaber bławatek. Ich miejsce zajmują ekspansywne chwasty, głównie jednoliścienne jak miotła zbożowa. W efekcie zamiast wielobarwnych łanów zbóż, upstrzonych kwiatami maków, kąkoli i bławatków, niepodzielnie panuje jednostajna zieleń. Na polach gdzie uprawia się rośliny okopowe i pospolite warzywa jak: ziemniaki, buraki, cebulę, marchew i inne, występują prawie zawsze: komosa biała, rdest plamisty, rdest kolankowy, gorczyca polna, perz właściwy. W zbożach dość często spotyka się rumian polny, jasnotę różową, niezapominajkę polną, powój polny. Rośliny synantropijne mają znaczenie biocenotyczne, stanowią bazę pokarmową dla zimującego ptactwa. Cennym składnikiem szaty roślinnej są półnaturalne ekosystemy łąkowe. Zbiorowiska łąk rozmieszczone są punktowo po całym terenie z dużym kompleksem w widłach Żabnicy - Brnia. Łąki wymagają odpowiedniej wilgotności toteż towarzyszą licznym starorzeczom 2 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Olesno. 21
i dolinom rz. Brnia i Żabnicy. Tworzą one w okresie kwitnienia piękny kolorystycznie element krajobrazu. W obszarze gminy zachowały się izolowane kompleksy leśne o łącznej powierzchni 656 ha co stanowi 8,5 % ogólnej jej powierzchni. Największy kompleks leśny usytuowany jest we wsi Podborze. W Podborzu i Oleśnicy rozciąga się bór sosnowy świeży, którego drzewostan buduje sosna zwyczajna. W skromnym poszyciu rośnie jałowiec pospolity, jarzębina. W runie dominują borówki, często wrzos i mchy. Wzdłuż małych rzek drzewostan tworzy przede wszystkim olcha szara, a towarzyszy jej często jesion, wierzba biała i krucha. Pośród krzewów występują: kruszyna pospolita, jarząb pospolity, czeremcha zwyczajna, bez czarny. Runo jest ubogie. Dominuje w nim pokrzywa zwyczajna dorastająca do znacznych wysokości. Z pnączy często można spotkać chmiel zwyczajny. W obrębie wsi Wielopole występuje las mieszany dębowo-sosnowy. Spotyka się też brzozę brodawkowatą, topolę i osikę. W poszyciu występuje: jarzębina i leszczyna. Runo tworzą: borówka, konwalijka dwulistna, zawilec gajowy, paprotka zwyczajna. W wielu miejscach dominuje jeżyna guzełkowata. Oprócz enklaw leśnych i zadrzewień w krajobraz gminy wpisane są trzy parki podworskie w Niwkach, Brniu i Oleśnie wraz z aleją łączącą te ostatnie. Park w Podborzu - posiada głównie stary drzewostan liściasty. Zasadniczą kompozycję tworzą aleje, szpalery, boskiety. Dominują gatunki: lipa drobnolistna, kasztanowiec biały, grab pospolity, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, robinia akacjowa i klon zwyczajny. Z rzadziej spotykanych gatunków drzew występują: jesiony, świerki odmiana kolumnowa, miłorząb. Najstarsze drzewa liczą ~200 lat. Krzewy to: perukowiec podlaski, berberys, bez czarny, czeremcha pospolita, jałowiec chiński i sabiński. Park w Oleśnie porastają gatunki rodzime głównie drzewa liściaste. Najliczniej reprezentowane są dąb szypułkowy i grab pospolity. Drzewa te występują w alejach, jak również w grupach krajobrazowych. Jesion wyniosły, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, brzoza brodawkowata to grupa drzew licznie reprezentowana. Podrost tworzą głównie: robinia, klon, grab, lipa, dąb. Na polanie parkowej dla podkreślenia osi symetrii użyto: wierzby zwisające, lipy drobnolistne, sosny wejmutki. Charakterystyczną cechą tego parku jest liczne występowanie sosny wejmutki. Wśród drzew wyróżniają się rozmiarem sosny wejmutki, rosnące w najbliższym otoczeniu dworu. Park w Oleśnie połączony jest piękną zabytkową aleją z parkiem w Podborzu Brniu. Park w Niwkach o drzewostanie liściastym ze starymi dębami, z których pięć objęto ochroną prawną poprzez utworzenie pomników przyrody. W późniejszym okresie dosadzone zostały inne gatunki jak: graby, jesiony, lipy, kasztanowce. Występują tu pojedyncze egzemplarze dębu kaukaskiego i orzecha czarnego. Z drzew o dużych wartościach zdobniczych to: buk pospolity, sosna wejmutka. W parku występują krzewy o charakterze leśnym jak: leszczyna, tarnina, bez czarny, głóg. W lasach i na polach gminy Olesno wśród wielu gatunków ptaków można spotkać: kruki, gawrony, sroki, wrony siwe, skowronki borowe, kilka gatunków sikor, dzięciołów oraz bażanty i kuropatwy. Ptaki drapieżne to jastrzębie, sowy uszate i puszczyki uralskie. Przedstawiciele ssaków to wielki rząd gryzoni, poza tym występują: zając szarak, jeż wschodni, lis rudy, kuna leśna, tchórz zwyczajny, sarna, rzadziej jeleń i dzik 3. 3 Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Olesno. 22
3.1.3.3. Klimat Klimat gminy Olesno zaliczony jest według Romera do klimatu podgórskich nizin i kotlin. Średnia temperatura roku kształtuje się na poziomie 8 8,5ºC, a suma opadów 650-700 mm. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą powyżej 18ºC, a najzimniejszy styczeń ze średnią temperaturą 2,5ºC. Pokrywa śnieżna zalega przez 70 dni, a okres ze średnią temperaturą <0º trwa 75-80 dni. Liczba dni pogodnych wynosi 35-40, okres wegetacji ze średnią temperaturą >5ºC 220 dni, a okres intensywnego rozwoju roślin ze średnią temperaturą >10ºC- 165 dni. Ważnym czynnikiem dla czystości powietrza jest jego naturalna wentylacja. Dominują wiatry z kierunków zachodnich i północno-zachodnich. Korzystnie przedstawia się układ stosunków wilgotnościowych. Rozkład opadów atmosferycznych (na podstawie pluwiometrycznego wskaźnika Schmucka) ukazujący stosunek opadów okresu wegetacyjnego do opadów zimy zalicza teren gminy do regionu opadowego umiarkowanie wilgotnego. W oparciu o ustalenia Mapy klimatycznobonitacyjnej byłego województwa tarnowskiego opracowanej przez Komisję Nauk Geograficznych PAN w Krakowie w składzie M. Hess, T. Niedźwiedź i B. Starkel wyróżniono w obszarze gm. Olesno: - tereny korzystne mezoklimat wyższych teras rzecznych o dłuższym o około 20 dni okresie bezprzymrozkowym i wyższych o około 1 o C średnich rocznych temperaturach minimalnych niż w dnach dolinnych, wentylacja naturalna umiarkowana, warunki areosanitarne dobre, - tereny niekorzystne mezoklimat den dolinnych, o krótkim okresie bezprzymrozkowym, o dużych wahaniach temperatury i wilgotności powietrza w czasie doby (w dzień silnie przegrzewanych i wysuszanych, w nocy bardzo wilgotnych i silnie wychładzanych), położonych w zasięgu inwersji temperatury i wilgotności powietrza, stanowiących poważne zastoisko chłodnego powietrza ze względu na słabą wentylację: warunki areosanitarne bardzo niekorzystne. W obszarze gminy tereny niekorzystne to mikroklimat den dolin Brnia i Żabnicy, natomiast tereny korzystne to pozostały obszar gminy. 3.2. Ludność 3.2.1. Struktura ludności w gminie Gminę tworzy 13 miejscowości obejmując obszar 77,6 km 2, a zamieszkuje 7913 mieszkańców (dane wg stanu. na dzień 31 grudnia 2013 r.). Na koniec roku 2012 w gminie Olesno było 7905 mieszkańców, co stanowiło 13,29% mieszkańców powiatu dąbrowskiego. Gęstość zaludnienia w gminie na koniec roku 2012 wynosi 102 osoby na km 2. W analizowanym okresie 2003 2012 kobiety stanowią większość mieszkańców gminy Olesno. W roku 2012 mężczyźni stanowili 49,69% ogółu mieszkańców. 23
Tab. 3.1. Stan ludności i ruch naturalny-ludność wg miejsca zameldowania/zamieszkania i płci J. m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Stan ludności i ruch naturalny-ludność wg miejsca zameldowania/zamieszkania i płci Ogółem ogółem 7665 7595 7644 7627 7640 7663 7682 7848 7861 7905 3801 3769 3796 3780 3790 3796 3800 3890 3900 3928 mężczyźni % 49,95 49,63 49,66 49,56 49,61 49,54 49,47 49,57 49,62 49,69 3864 3826 3848 3847 3850 3867 3882 3958 3961 3977 kobiety % 50,05 50,37 50,34 50,44 50,39 50,46 50,53 50,43 50,38 50,31 źródło: Bank Danych Lokalnych Rys. 3.1 Stan ludności i ruch naturalny - ludność wg miejsca zameldowania/zamieszkania i płci. 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 kobiety mężczyźni ogółem 2005 2004 2003 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 Źródło: opracowanie własne Analizując strukturę ludności gminy Olesno w podziale na płeć należy stwierdzić, że we wszystkich latach objętych analizą kobiety stanowią większość mieszkańców gminy. Jednak biorąc pod uwagę wiek, w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym to mężczyźni stanowią większość mieszkańców. Przeciwnie jest w grupie osób w wieku poprodukcyjnym, w której to kobiety stanowią większość mieszkańców. 24
Tab. 3.2. Ludność gminy Olesno w podziale na wiek i płeć w latach 2003-2012. J.m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci ogółem Ogółem 7665 7595 7644 7627 7640 7663 7682 7848 7861 7905 mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem 3801 3769 3796 3780 3790 3796 3800 3890 3900 3928 % 49,95 49,63 49,66 49,56 49,61 49,54 49,47 49,57 49,62 49,69 3864 3826 3848 3847 3850 3867 3882 3958 3961 3977 % 50,05 50,37 50,34 50,44 50,39 50,46 50,53 50,43 50,38 50,31 w wieku przedprodukcyjnym 1989 1853 1832 1760 1712 1663 1611 1647 1579 1579 1023 952 955 919 894 867 834 849 824 822 % 51,43 51,38 52,13 52,22 52,22 52,13 51,77 51,55 52,18 52,06 966 901 877 841 818 796 777 798 755 757 % 48,57 48,62 47,87 47,78 47,78 47,87 48,23 48,45 47,82 47,94 w wieku produkcyjnym 4535 4591 4651 4709 4761 4829 4887 5005 5083 5112 2388 2429 2450 2473 2510 2544 2582 2656 2695 2719 % 52,66 52,91 52,68 52,52 52,72 52,68 52,83 53,07 53,02 53,19 2147 2162 2201 2236 2251 2285 2305 2349 2388 2393 % 47,34 47,09 47,32 47,48 47,28 47,32 47,17 46,93 46,98 46,81 w wieku poprodukcyjnym 1141 1151 1161 1158 1167 1171 1184 1196 1199 1214 390 388 391 388 386 385 384 385 381 387 mężczyźni % 34,18 33,71 33,68 33,51 33,08 32,88 32,43 32,19 31,78 31,88 751 763 770 770 781 786 800 811 818 827 kobiety % 65,82 66,29 66,32 66,49 66,92 67,12 67,57 67,81 68,22 68,12 Osoby w wieku produkcyjnym, we wszystkich latach objętych analizą stanowią ponad połowę mieszkańców gminy Olesno. W roku 2012 osoby w wieku produkcyjnym stanowiły 64,7% ludności ogółem. Tab. 3.3. Ludność gminy Olesno w podziale na wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny w latach 2003-2012. ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym J.m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wskaźnik obciążenia demograficznego 69,0 65,4 64,4 62,0 60,5 58,7 57,2 56,8 54,7 54,6 69,0 57,4 62,1 63,4 65,8 68,2 70,4 73,5 72,6 75,9 76,9 57,4 25
ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wieku przedprodukcyjnym % w wieku produkcyjnym % w wieku poprodukcyjnym % 25,2 25,1 25,0 24,6 24,5 24,2 24,2 23,9 23,6 23,7 25,2 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem 25,9 24,4 24,0 23,1 22,4 21,7 21,0 21,0 20,1 20,0 59,2 60,4 60,8 61,7 62,3 63,0 63,6 63,8 64,7 64,7 14,9 15,2 15,2 15,2 15,3 15,3 15,4 15,2 15,3 15,4 Na przestrzeni lat 2003-2012 w gminie Olesno odnotowuje się dodatni przyrost naturalny. Tab. 3.4. Ruch naturalny wg płci. J.m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ruch naturalny wg płci ogółem - mężczyźni - kobiety - ogółem - mężczyźni - kobiety - ogółem - mężczyźni - kobiety - ogółem - mężczyźni - kobiety - Urodzenia żywe 66 65 80 71 70 83 89 66 68 91 28 33 47 34 42 41 49 34 37 45 38 32 33 37 28 42 40 32 31 46 Zgony ogółem 76 58 57 54 59 64 55 60 68 62 44 32 36 27 25 37 30 35 33 27 32 26 21 27 34 27 25 25 35 35 Zgony niemowląt 1 0 0 2 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 Przyrost naturalny -10 7 23 17 11 19 34 6 0 29-16 1 11 7 17 4 19-1 4 18 6 6 12 10-6 15 15 7-4 11 26
Rys. 3.2. Przyrost naturalny w latach 2003 2012. 80 60 40 20 0 kobiety mężczyźni ogółem -20-40 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: opracowanie własne Tab. 3.5. Wybrane wskaźniki modułu gminnego w latach 2003-2012. J.m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km 2 (gęstość zaludnienia) kobiety na 100 mężczyzn 99 98 98 98 98 99 99 101 101 102 102 102 101 102 102 102 102 102 102 101 małżeństwa na 1000 ludności urodzenia żywe na 1000 ludności zgony na 1000 ludności - przyrost naturalny na - 1000 ludności - - 6,0 4,3 5,2 6,1 6,2 8,5 5,9 5,0 3,7 6,1 8,6 8,5 10,4 9,2 9,1 10,8 11,5 8,4 8,7 11,6 9,9 7,6 7,4 7,0 7,7 8,3 7,1 7,6 8,7 7,9-1,3 0,9 3,0 2,2 1,4 2,5 4,4 0,8 0,0 3,7 Tab. 3.6. Migracje na pobyt stały gminne wg płci, typu i kierunku. J.m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 47 73 51 64 56 64 53 61 66 47 zameldowania ogółem zameldowania z miast zameldowania ze wsi zameldowania z zagranicy 21 26 14 34 16 21 17 27 25 13 23 39 31 24 28 41 32 26 30 32 3 8 6 6 12 2 4 8 11 2 27
wymeldowania ogółem wymeldowania do miast wymeldowania na wieś wymeldowania za granicę saldo migracji wewnętrznych saldo migracji zagranicznych saldo migracji 50 83 53 95 50 52 59 69 53 52 19 38 31 46 22 25 32 34 26 28 31 38 21 46 23 25 23 34 23 24 0 7 1 3 5 2 4 1 4 0-6 -11-7 -34-1 12-6 -15 6-7 3 1 5 3 7 0 0 7 7 2-3 -10-2 -31 6 12-6 -8 13-5 Saldo migracji w 2012 wyniosło ogółem -11 osób. Najwyższe saldo migracji odnotowano w 2003 roku i wyniosło 23 osoby. Najniższe saldo migracji 6 osób było w 2005 i 2008 roku. Rys. 3.3. Saldo migracji w latach 2003 2012 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 saldo migracji saldo migracji zagranicznych saldo migracji wewnętrznych Źródło: opracowanie własne 3.2.2. Struktura zatrudnienia i aktywność ekonomiczna Liczba osób pracujących w głównym miejscu pracy na przestrzeni lat 2003-2012 ulega wahaniom. Najwięcej osób pracujących w głównym miejscu pracy było w 2012 roku 482, a najmniej w 2006 roku 377. 28
Tab. 3.7. Pracujący według innego podziału niż PKD. j.m. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 PRACUJĄCY WEDŁUG INNEGO PODZIAŁU NIŻ PKD Ogółem Mężczyźni Kobiety Pracujący wg płci 399 385 385 377 380 400 436 479 458 482 164 152 162 146 144 150 163 207 184 173 235 233 223 231 236 250 273 272 274 309 3.2.3. Bezrobocie Liczba bezrobotnych na przestrzeni lat 2004-2008 maleje, natomiast w latach 2009-2013 zaczyna wzrastać. Najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowanych było w 2013 roku 666, a najmniej w 2008 roku 454. W roku 2012 liczba bezrobotnych zarejestrowanych wynosiła 176 osób, z czego mężczyźni stanowili 48,86% ogółu bezrobotnych. Tab. 3.8. Bezrobocie na terenie gminy Olesno. j.m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 BEZROBOCIE Bezrobotni zarejestrowani wg płci Ogółem 613 607 554 481 454 529 562 586 600 666 Mężczyźni 328 312 267 214 178 248 272 307 297 341 Kobiety 285 295 287 267 276 281 290 279 303 325 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym Ogółem % 13,4 13,1 11,8 10,1 9,4 10,8 11,2 11,5 11,7 - Mężczyźni % 13,5 12,7 10,8 8,5 7,0 9,6 10,2 11,4 10,9 - Kobiety % 13,2 13,4 12,8 11,9 12,1 12,2 12,3 11,7 12,7-3.3. Gospodarka 3.3.1. Przemysł W roku 2013 na terenie gminy Olesno zarejestrowanych było 354 podmiotów, z czego 29 (8,19% ogółu) w sektorze publicznym, a 325 w sektorze prywatnym (91,81% ogółu). Na przestrzeni lat 2004-2013 liczba podmiotów gospodarki narodowej zwiększyła się. W analizowanym okresie liczba podmiotów gospodarki narodowej zwiększyła się o 40 w 2013 w porównaniu do roku 2004. 29
Tab. 3.9. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg sektorów własnościowych. podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny ogółem sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor prywatny - ogółem j.m. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 jed.gosp. 314 279 267 276 304 319 338 333 344 354 jed.gosp 27 27 27 27 27 28 28 28 28 29. % 8,60 9,68 10,11 9,78 8,88 8,78 8,28 8,41 8,14 8,19 jed.gosp. sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące jed.gosp. działalność gospodarczą sektor prywatny - jed.gosp. spółki handlowe sektor prywatny - spółki handlowe jed.gosp. z udziałem kapitału zagranicznego sektor prywatny - jed.gosp. spółdzielnie sektor prywatny - stowarzyszenia i jed.gosp. organizacje społeczne 23 23 23 23 23 24 24 24 24 24 jed.gosp 287 252 240 249 277 291 310 305 316 325. % 91,40 90,32 89,89 90,22 91,12 91,22 91,72 91,59 91,86 91,81 251 217 204 213 241 256 272 266 274 282 5 5 6 6 7 7 7 8 10 12 - - - - - - - - - - 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 Na terenie gminy Olesno na koniec 2013 roku zarejestrowanych było 354 podmiotów, z czego aż 94,92% stanowiły mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników. Firmy małe, zatrudniające od 10 do 49 pracowników stanowiły w 2013 roku 5,08% ogółu przedsiębiorstw. W 2013 roku na terenie gminy Olesno nie odnotowano rejestracji średnich oraz dużych przedsiębiorstw. Tab. 3.10. Podmioty wg klas wielkości. ogółem Wyszczególnienie J.m. 2012 2013 jed. gosp. 344 354 0 9 jed. gosp. 10 49 jed. gosp. 50 249 jed. gosp. 250 999 jed. gosp. 1000 i więcej jed. gosp. 325 336 19 18 0 0 0 0 0 0 30
Na terenie gminy Olesno na koniec 2013 roku zarejestrowanych było 354 podmiotów gospodarki narodowej, co stanowiło 11,61% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie powiatu dąbrowskiego. Firmy sektora usługowego stanowiły w gminie Olesno 66,10% wszystkich firm. Tab. 3.11. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2013 roku. Powiat Gmina Wyszczególnienie dąbrowski Olesno 354 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON ogółem 3048 w tym w sektorze przemysłowym i budowlanym: 770 usługowym 2162 104 234 3.4. Rolnictwo Gmina Olesno posiada typowo rolniczy charakter. Najlepsze warunki glebowe posiadają wsie usytuowane w północno-zachodniej części gminy: Zalipie, Niwki, Pilcza Żelichowska. Bardzo słabe pokrywy glebowe charakteryzują Dąbrówkę Gorzycką i Oleśnicę gdzie udział gleb najsłabszych V i VI klasy wynosi powyżej 50 % ogółu ich użytków rolnych. W klasyfikacji gruntów rolnych według przydatności rolniczej, odznaczające się zasobnością pokrywy glebowe północno-zachodniej części zaliczono do 2 kompleksu pszennego bardzo dobrego. Na pozostałym terenie występuje różnorodność kompleksów rolnych od 5-9 tj. żytniego dobrego, słabego, bardzo słabego do zbożowo-pastewnego mocnego i słabego. Kompleksy stanowią typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Przy określaniu ich uwzględniono typy gleb o zbliżonych właściwościach rolniczych i podobnym sposobie użytkowania, stopień kultury rolnej, trudności uprawy, warunki agroklimatyczne i rzeźbę terenu. Jak całe Powiśle gmina Olesno odznacza się bardzo korzystnym klimatem. Charakteryzuje się on długim okresem wegetacji (> 5ºC) i intensywnego rozwoju roślin (z temp. > 10ºC) oraz wystarczającymi opadami w granicach 650-700 mm. Również rzeźba terenu nie stwarza trudności w gospodarowaniu. W obszarze gminy stosunki wodne w glebie zostały uregulowane poprzez zmeliorowanie urządzeniami podstawowymi i szczegółowymi 2.506,4 ha gruntów ornych i 38,0 ha użytków zielonych (w tym siecią drenarską 2.036,9 ha). Lasy zajmują około 8% powierzchni gminy, co oznacza niską lesistość. Lasy ogółem - 644,5 Lasy państwowe - 367,9 Lasy prywatne - 276,6 31
Struktura zasiewów Zasiew Odsetek Pszenica 26% Jęczmień 16% Mieszanki 13% Ziemniaki 12% Kukurydza 8% Pszenżyto 5% Truskawki 5% Żyto 4% Warzywa gruntowe 4% Owies 2% Okopowe pastewne 2% Buraki cukrowe 1% Rzepak 0,8% Strączkowe jadalne 0,2% Źródło: http://gminaolesno.prv.pl/rolnictwo.html 3.5. Infrastruktura społeczna 3.5.1. Oświata i wychowanie Na terenie gminy Olesno działają następujące placówki oświatowe: 1. Przedszkole Publiczne w Zalipiu 2. Przedszkole Publiczne w Oleśnie 3. Zespół Obsługi Szkół i Przedszkoli w Oleśnie 4. Szkoła Podstawowa im. Władysława Broniewskiego w Oleśnie 5. Szkoła Podstawowa w Dąbrówkach Breńskich 6. Szkoła Podstawowa im. Marii Kozaczkowej w Zalipiu 7. Szkoła Podstawowa w Wielopolu 8. Szkoła Podstawowa w Pilczy Żelichowskiej 9. Szkoła Podstawowa w Ćwikowie 10. Gimnazjum Publiczne w Oleśnie Na koniec 2012 r. zanotowano 404 dzieci w szkołach podstawowych i 79 absolwentów. Szkoły podstawowe dysponują komputerami z dostępem do Internetu przeznaczonymi do użytku uczniów w ilości 78 sztuk, a na 1 komputer przypada 5,18 uczniów. 32
Tab. 3.12. Szkolnictwo podstawowe w Oleśnie w latach 2009-2012. SZKOLNICTWO PODSTAWOWE J. m. 2009 2010 2011 2012 szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży bez specjalnych oddziały w szkołach - uczniowie 42,00 42,00 41,00 41,00 452 421 404 404 absolwenci 102 89 82 79 komputery w szkołach podstawowych Komputery w szkołach komputery z dostępem do Internetu do użytku uczniów szt. 92 95 94 95 77 77 77 78 uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu 5,87 5,47 5,25 5,18 Według poniższych danych w 2012 r. do gimnazjum uczęszczało 245 uczniów. Gimnazjum ukończyło 100 absolwentów. W szkołach gimnazjalnych znajduje się 30 komputerów z dostępem do Internetu, a na 1 komputer przypada 10,21 uczniów. Tab. 3.13. Szkolnictwo gimnazjalne w Oleśnie w latach 2009-2012. SZKOLNICTWO GIMNAZJALNE J. m. 2009 2010 2011 2012 gimnazja dla dzieci i młodzieży bez specjalnych oddziały w szkołach - 12,00 12,00 12,00 12,00 uczniowie 303 292 271 245 absolwenci 130 101 104 100 komputery w szkołach gimnazjalnych komputery w szkołach gimnazjalnych 30 30 30 30 komputery z dostępem do Internetu do użytku uczniów szt. 24 24 24 24 uczniowie przypadający na 1 komputer przeznaczony do użytku uczniów z dostępem do Internetu 12,63 12,17 11,29 10,21 Według danych statystycznych współczynniki skolaryzacji dla szkolnictwa z poziomu szkół podstawowych jest zbliżona do 86%. W przypadku szkolnictwa z poziomu gimnazjalnego współczynniki skolaryzacji są na takim samym poziomie. 33
Tab. 3.14. Współczynniki skolaryzacji 4 w Oleśnie w latach 2009-2012. Współczynniki solaryzacji (szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne) współczynnik skolaryzacji brutto J. m. 2009 2010 2011 2012 szkoły podstawowe % 89,68 87,89 88,40 85,77 gimnazja % 88,34 86,39 88,27 85,66 współczynnik skolaryzacji netto szkoły podstawowe % 89,09 86,43 86,65 84,50 gimnazja % 87,46 86,09 87,62 84,27 3.5.2. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Na terenie gminy Olesno znajduje się Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej. Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oleśnie to firma działająca w branży medycznej. Rodzaj świadczonej przez nią działalności został w Europejskiej Klasyfikacji Działalności sklasyfikowany jako: praktyka lekarska. Forma prawna firmy Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oleśnie to samodzielny publiczny ZOZ. Firma posiada numer NIP 8711544046 i numer REGON 850446574, a jej siedziba mieści się pod adresem: ul. Leśna 10 33-210 Olesno województwo małopolskie W instytucji wykonywane są dwa świadczenia medyczne. W skład zakontraktowanych usług wchodzą: Rehabilitacja lecznicza(mały limit świadczeń), Leczenie stomatologiczne (duży limit świadczeń) W poradni dentystycznej refundowany jest następujący zakres bezpłatnych usług stomatologicznych w ramach świadczeń opłacanych na podstawie umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia: profilaktyczne badania stomatologiczne, zdjęcia rentgenowskie zębów, chirurgiczne zaopatrywanie ran i pomoc doraźna podczas krwawienia w obrębie jamy ustnej. Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Oleśnie ma gabinet lekarza pierwszego kontaktu kontrakt na świadczenia pielęgniarki POZ Dla kobiet udostępniono opiekę wykwalifikowanej położnej obejmujące zakres edukacji w zakresie planowania rodziny, opieki w okresie ciąży i porodu i opieki nad kobietą w każdym okresie życia. Kontrakt jednostki obejmująca następujące usługi lekarza POZ obejmuje informowanie pacjentów o możliwościach diagnostycznych, koordynowania postępowania diagnostycznego chorych i także analizowanie wyników badań. Do kompetencji wykwalifikowanej pielęgniarki w przychodni należy wykonywanie świadczeń pielęgnacyjnych. Zawiera kompleksową opiekę nad pacjentem. Źródło: http://www.medbiz.pl/gminny-zaklad-opieki-zdrowotnej-w-olesnie-olesno/ 4 Współczynniki skolaryzacji są miarą powszechności nauczania i służą do badania poziomu edukacji. Wyrażane są one w ujęciu procentowym. 34
Główną instytucją wspierającą osoby i rodziny znajdujące się w trudnych sytuacjach życiowych jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Oleśnie, który obejmuje swoim zasięgiem cały teren gminy. ul. Długa 18 33-210 Olesno powiat Dąbrowski gmina Olesno Realizacja zadań postawionych przed pomocą społeczną (zarówno na poziomie społeczności lokalnej, jak i na poziomie rodziny i jednostki) wymaga profesjonalnego i systemowego diagnozowania problemów społecznych gminy. Taką funkcję w gminie Olesno pełni Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Celem działania Ośrodka Pomocy Społecznej jest realizowanie zadań wynikających z przepisów o pomocy społecznej, w tym szczególnie umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Gmina Olesno posiada opracowany Gminny program przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar w rodzinie na lata 2012 2016. Program zawiera charakterystykę zjawisk przemocy, diagnozę problemu przemocy, analizę SWOT, założenia oraz wdrażanie programu. Tab. 3.15. Korzystający ze świadczeń rodzinnych w gminie Olesno - dane statystyczne w latach 2010-2012. ŚWIADCZENIA RODZINNE J. m. 2010 2011 2012 rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne rodzina 502 490 448 dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny dzieci w wieku do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny udział dzieci w wieku do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku % 1031 977 902 914 854 780 55,5 54,1 49,6 Tab. 3.16. Korzystający ze środowiskowej pomocy społecznej w gminie Olesno dane statystyczne w roku 2011 i 2012. KORZYSTAJĄCY ZE ŚRODOWISKOWEJ POMOCY SPOŁECZNEJ J. m. 2011 2012 gospodarstwa domowe gosp. dom. 98 107 osoby w gospodarstwach domowych 388 383 udział osób w gospodarstwach domowych w ludności ogółem % 4,9 4,9 Według powyższych danych w 2012 r. zwiększyła się liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej, natomiast liczba osób korzystających z tej formy pomocy utrzymuje się na stałym poziomie 4,9% w roku 2011 i 2012. 35
3.5.3. Warunki bytowe Zasoby mieszkaniowe gminy Olesno na przestrzeni kilku lat ulegały niewielkiej tendencji wzrostowej. Na koniec 2012 r. było 1958 mieszkań, przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosi 99,8 m 2 (24,7 na 1 osobę). Tab. 3.17. Zasoby mieszkaniowe gminy Olesno w latach 2010-2012. ZASOBY MIESZKANIOWE J. m. 2010 2011 2012 Mieszkania mieszk. 1930 1942 1958 Izby izba 8429 8495 8585 przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania m2 99,3 99,5 99,8 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę m2 24,4 24,6 24,7 Tab. 3.18. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań w Oleśnie na tle województwa i powiatu w 2012 r. JEDNOSTKA TERYTORIALNA PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA UŻYTKOWA 1 mieszkania [m 2 ] na 1 osobę [m 2 ] województwo małopolskie 77,0 25,3 Powiat dąbrowski 89,1 24,0 Olesno 99,8 24,7 Tab. 3.19. Wyposażenie techniczno - sanitarne mieszkań w gminie Olesno w latach 2010-2012. MIESZKANIA WYPOSAŻONE W INSTALACJE TECHNICZNO-SANITARNE J. m. 2010 2011 2012 wodociąg mieszk. 1789 1801 1817 ustęp spłukiwany mieszk. 1688 1700 1716 łazienka mieszk. 1651 1663 1679 centralne ogrzewanie mieszk. 1276 1288 1304 gaz sieciowy mieszk. 1339 1345 1355 3.5.4. Kultura i sztuka 3.5.4.1. Dziedzictwo kulturowe Zabytki znajdujące się na terenie gminy Olesno: Kościół Parafialny p.w. św. Katarzyny, wpisany do rejestru zabytków 12 czerwca 1972 roku. Dzisiejsza trójnawowa, bazylikowa świątynia jest połączeniem starszych, barokowych i nowszych, neobarokowych części. Z drewnianego kościoła, wybudowanego po 1616 roku zachowała się przy obecnym kaplica św. Trójcy. Kościół jest wykonany z cegły, z użyciem kamienia, otynkowany, kryty blachą miedzianą, trzynawowy z prostokątnym prezbiterium, przy którym znajduje się od północy kaplica, od południa przedsionek a od zachodu zakrystia. Pełne wyrazu wnętrze posiada wiele cennych zabytków. Ołtarz główny rokokowy pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku z rzeźbami św. Piotra i Pawła, w polu głównym krucyfiks 36
barokowy, obraz św. Katarzyny z XIX wieku. W nawach bocznych znajdują się dwa ołtarze rokokowe z drugiej połowy XVIII wieku, ołtarze boczne neobarokowe z rzeźbą św. Józefa z Dzieciątkiem oraz obrazem Chrystusa Zbawiciela, oraz późnorenesansowa chrzcielnica. Ściany świątyni pokrywa nowa, ornamentalno figuralna polichromia. Do ciekawych zabytków należą też: feretron rokokowy z drugiej połowy XVIII wieku z obrazem św. Trójcy, ambona późnobarokowa, relikwiarz z XVIII wieku oraz wolnostojąca dzwonnica w kształcie potrójnej arkady. Kościół otacza owal starodrzewu liściastego. Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02188.jpg Kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego w Dąbrówkach Breńskich - wmurowania kamienia węgielnego dokonał w dniu 31 lipca 1994 r. biskup tarnowski Jan Styrna. Budowa trwała trzy lata. Konsekracja kościoła miała miejsce 3 sierpnia 1997 r 5. Kościół parafialny p.w. św. Józefa Oblubieńca NMP w Zalipiu - budowę kościoła rozpoczęto w roku 1939 r. Jednakże wybuch II wojny światowej spowodował, że kościół został ukończony dopiero w 1949 r. Zespół dworsko parkowy, czyli Owczarnia, to wart obejrzenia obiekt na terenie gminy Olesno, który również został wpisany do rejestru zabytków. Dwór zbudowano w połowie XIX wieku a następnie przebudowano w latach 1918-1920 z woli właściciela majątku barona Konopki. Pierwotnie był skromną budowlą na planie prostokąta, dwutraktową, jednokondygnacyjną z dwiema przybudówkami. Przekształcona budowla otrzymała masywny portyk na kolumnach i filarach od frontu, nadbudowane piętro oraz zadaszoną galerię łączącą od północy z budynkiem oficyny dworskiej 1. Przebudowane zostały także wnętrza dworu zaś po wojnie nastąpiła dalsza rozbudowa dworu. Obecnie stanowi 5 http://gminaolesno.prv.pl/koscioly.html 37
własność prywatną. Park krajobrazowy otaczający dworek rozciąga się na trzech 3 ha, posiada zwarty układ kompozycyjny a osłonięty jest ceglanym murem. Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02177.jpg Dwór Zespół Pałacowo - Ogrodowy w Brniu to jeden z piękniejszych, lecz niestety znacznie zaniedbanych po II wojnie światowej, a współcześnie przekształconych zabytków gminy Olesno. Obecnie znajduje się w nim Centrum Polonii - Ośrodek Kultury, Turystyki i Rekreacji. Na przełomie 2011/2012 roku wznowione zostały prace restauracyjne na terenie całego zespołu pałacowo ogrodowego Brniu, w celu przywrócenia jego walorów estetycznych i krajobrazowych. Dwór z XVIII/XIX wieku został przebudowany i pozbawiony cech stylowych. To murowany, parterowy budynek o rozczłonkowanym planie z obszerną salą w części północnej, nakrytą stropem kasetonowym. Posiadłość ta dość często zmieniała właścicieli, Breń należał do zacnych rodów: Rozemberskich, Odrowążów, Świerczowskich, Szafrańców, Lisowskich, Zebrzydowskich, a od 1667 roku do Czartoryskich. Za ich panowania został założony piękny park w stylu wersalskim, którego twórcą był Książę Józef Czartoryski. Całość została skomponowana przez słynnego wiedeńskiego projektanta ogrodów - Pfaffinera, który kierował pracami przy zakładaniu parku. Park breński był jednym z najpiękniejszych ogrodów w całej Galicji. W swojej świetności park przetrwał do końca II wojny światowej. Ostatnim rodem dziedziczącym dobra breńskie było Konopkowie. Dzisiejszy park, jest pozostałością po pięknym ogrodzie, w którym zieleń formowano w sposób geometryczny, drzewa strzyżono w różne kształty, tworzono ściany z niszami, w których stały mitologiczne rzeźby. W całość kompleksu wkomponowany jest stawek w kształcie podkowy, na którym zbudowano romantyczny mostek łączący park z dworkiem 6. 6 http://www.gminaolesno.pl/zabytki.html 38
Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02151.jpg Brama wjazdowa w Brniu - brama wjazdowa do zespołu dworsko -parkowego w Brniu stanowi cenny obiekt sama w sobie. Jest to murowana, trójarkadowa brama pochodząca z połowy XVIII wieku. Została wzniesiona w stylu poźnobarokowym. Trójkątne zwieńczenie głównej arkady zostało opatrzone herbem rodu Konopków. Do dnia dzisiejszego zachowała się również część ogrodzenia wraz z stalowymi kratami 7. Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02106.jpg 7 http://gminaolesno.prv.pl/bramabren.html 39
Okopy szwedzkie - wg jednej z hipotez była to szwedzka fortyfikacja polowa z czasów Potopu w XVII wieku. Obecnie okopy są zarośnięte drzewami, lecz widoczny jest plan fosy i wałów oraz lochu z kamieni i cegły, składającego się z czterech pomieszczeń i korytarza wejściowego. Druga z hipotez mówiła, że stał tam zamek obronny, rozbudowany przez Kazimierza Wielkiego lub Ludwika Węgierskiego, do którego prowadziła droga zamkowa. Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02164.jpg Park podworski krajobrazowy w Niwkach z przełomu XVIII i XIX wieku o drzewostanie liściastym ze starymi dębami, z których pięć objęto ochroną prawną poprzez utworzenie pomników przyrody. Występują tu pojedyncze egzemplarze dębu kaukaskiego i orzecha czarnego, buk pospolity, sosna wejmutka. Najstarszy murowany dom w Oleśnie - dworek rodu Kamieńskich - wybudowany w XVII wieku, znajduje się tuż obok przejazdu kolejowego. Stanowi pozostałość po dawnym dworku rodu Kamieńskich. Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02062.jpg 40
Aleja Sobieskiego - Aleja lipowo-dębowa łączy zespoły pałacowo-parkowe w Brniu i Oleśnie. Jej długość to 1,5 km. Od 1949 roku stanowi pomnik przyrody. Przez miejscową ludność bywa nazywana potocznie lipkami, bądź aleją Sobieskiego, gdyż, podobno król Jan III Sobieski odpoczywał tutaj w czasie wyprawy wiedeńskiej. W skład alei wchodzi około 300 drzew. Najstarsze spośród nich mają po kilkaset lat. Występują w niej kilka gatunków drzew, m.in.: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, jesion wyniosły i klon zwyczajny 8. Barokowa rzeźba Najświętszej Marii Panny - kamienna figura przydrożna, wzniesiona w 1694 roku na słupie z herbem Łabędź, ufundowana przez rodzinę Kamieńskich. Źródło: http://www.gminaolesno.pl/files/pliki/artykuly/zabytki/dsc02076.jpg Zagroda Muzeum Dom Felicji Curyłowej położona we wsi Zalipie, wpisana do rejestru zabytków. Właścicielka zagrody Felicja Curyłowa była najwybitniejszą indywidualnością malarstwa ludowego na Powiślu Dąbrowskim. Od najmłodszych lat zdobiła ściany i wnętrza domów, wypełniając swoje życie ciężką pracą na roli i twórczością artystyczną. Dzięki jej zaangażowaniu w sprawy regionu, otwarto w Zalipiu w 1977 roku Dom Malarek nazwany później jej imieniem. Od tego też roku zagroda Felicji Curyłowej pełni funkcję muzeum, będącego filią Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Budynki zagrody zostały wzniesione na początku lat trzydziestych ubiegłego stulecia i zachowały typowy dla regionu układ czworoboczny: na lewo wchodziło się do pokoju (izba biała), na prawo do kuchni, w której królował piec pokryty malunkami (izba czarna), a na końcu znajdowała się komora. Ściany zdobiły papierowe dywany, makatki i wycinanki. Polichromia wnętrz chaty była 8 http://gminaolesno.prv.pl/aleja.html 41
ornamentalna, z motywami roślinnymi w formie fryzów, girland i rozet kwiatowych. Wnętrze chaty pełne jest przedmiotów, które służyły właścicielce w jej codziennym życiu: tradycyjne meble, sprzęty i naczynia kuchenne, galeria obrazów o tematyce religijnej oraz wiele pamiątek, fotografii i wycinków prasowych, które dokumentują życie prywatne i działalność kulturalną właścicielki muzealnej zagrody. Zalipie - słynie ze specyficznego sposobu zdobienia ścian budynków. Zwyczaj ten pochodzi z przełomu XIX i XX w. Obecnie w Zalipiu i okolicznych wsiach (Niwki, Ćwików, Dąbrówka Gorzycka, Pilcza Żelichowska, Świebodzin, Poldkipie, Kłyż, Wola Zelichowska, Zapasternicze) znajduje się kilkadziesiąt malowanych budynków. Zalipińska sztuka zdobienia ścian wywodzi się z dawnego sposobu bielenia wapnem zakopconych dymem ścian. Z biegiem czasu na bielonych ścianach zaczęto malować coraz bardziej złożone wzory, z których wyewoluowały znane dzisiaj zalipiańskie motywy kwiatowe, które do dzisiaj w Zalipiu wykonuje się na wszystkich możliwych powierzchniach (piwnice, studnie, stodoły itd.). Początkowo jako farb używano m.in. rozmaitych mieszanin wapna, sadzy, gliny. Warto podkreślić że zwyczaj ten jest unikatowy w skali kraju, a zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu (filia Muzeum Okręgowego w Tarnowie) stanowi jeden z obiektów na małopolskim szlaku architektury drewnianej. Wnętrza wielu zalipiańskich domów są bogato zdobione motywami kwiatami oraz haftami. Nie sposób nie wspomnieć również o tym, że zalipiańskie artystki ludowe wykonują również pięknie zdobione talerze, pisanki, palmy wielkanocne oraz wycinanki. Ciekawe jest to, że podczas malowania nie stosuje się różnych odcieni tego samego koloru, tylko używa się pełnych barw. Daje się zauważyć, że kwiaty posiadają zazwyczaj obwódkę brązową, a liście czarną. Począwszy od roku 1948 cyklicznie odbywa się tutaj cieszący się dużym zainteresowaniem konkurs zatytułowany "Malowana chata". Jest on jednym z najdłużej rozgrywanych konkursów dotyczących sztuki ludowej w Polsce. Nagrody przyznawana są zasadniczo w dwóch kategoriach: malowidła nowe oraz zachowanie malowideł istniejących. Tradycja malowania gospodarstw w Zalipiu jest wciąż żywa. Co ciekawe, obecnie kwiatowymi wzorami coraz częściej przyozdabia się wnętrza współcześnie budowanych domów, choć oczywiście technika ich wykonania jest już zupełnie inna niż przed 100 laty. Co roku Muzeum Etnograficzne w Tarnowie organizuje dla ludowych artystek z Powiśla Dąbrowskiego konkurs pod nazwą "Malowana chata". Specjalna komisja wizytuje zagrody w poszukiwaniu tej najpiękniejszej. Wyniki konkursu ogłaszane są w niedzielę po Bożym Ciele, z pewnością jest to więc najlepszy czas w roku, aby odwiedzić Zalipie. Gwoli sprawiedliwości należy dodać, że również w sąsiednich wsiach mieszkają zdolne malarki. Wspaniale udekorowane domostwa są m.in. w Niwkach, Świebodzinie. Źródło: https://lh5.googleusercontent.com 42
Źródło: http://www.panoramio.com/photo/56429888 Źródło: https://lh5.googleusercontent.com 43
Źródło: http://www.odkryjmalopolske.pl/zalipie-malowana-wies.html 3.5.4.2. Gminna Biblioteka Publiczna w Oleśnie Gminna Biblioteka Publiczna w Oleśnie powstała w 1955 roku. W jej strukturze funkcjonuje placówka główna w Oleśnie oraz Filie w Ćwikowie i Zalipiu. Biblioteka ma bogatą historię i dorobek oraz wielkie znaczenie dla społeczności lokalnej. Oprócz realizacji podstawowych zadań statutowych, prowadzi szeroką działalność kulturalno-oświatową, podejmuje szereg działań aktywizujących i integrujących środowisko lokalne, a swoją ofertę kieruje do osób w różnym wieku i o różnym statusie zawodowym. Najważniejsze jej inicjatywy to: Gminne Konkursy Recytatorskie i Plastyczne, Jesienne spotkania ze sztuką wystawy malarstwa oraz fotograficzne, spotkania autorskie i prelekcje, zagospodarowanie wolnego czasu dzieci i młodzieży w czasie ferii i wakacji, prowadzenie Dyskusyjnego Klubu Książki (dla dorosłych w Oleśnie oraz dla dzieci w Ćwikowie), przegląd placówek oświatowych, festiwal przedszkolaków, organizacja występów teatralnych, koncertów muzycznych oraz imprez okolicznościowych, organizacja wycieczek dla dzieci i młodzieży oraz wyjazdów szkoleniowych dla dorosłych. Biblioteka jest w trakcie automatyzacji, uczestniczyła w II rundzie Programu Rozwoju Bibliotek, aktywnie współpracuje z instytucjami i organizacjami szczebla gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i ogólnopolskiego. Ponadto bierze udział w wielu akcjach i kampaniach, między innymi: Cała Polska Czyta Dzieciom, Narodowe Czytanie, Małopolskie Dni Książki Książka i Róża. Niezwykle bogata oferta kulturalna biblioteki powoduje nie tylko wzrost poziomu integracji społecznej, ale również korzystnie wpływa na liczbę czytelników i zwiększenie zainteresowania książką i czytelnictwem. Najważniejszym zadaniem realizowanym przez Gminną Bibliotekę Publiczną w Oleśnie jest projekt pod nazwą Biblioteka Otwarta Na Potrzeby Mieszkańców budowa budynku biblioteki głównej. Inwestycja współfinansowana jest w ramach Programu Wieloletniego Kultura+ Priorytet Biblioteka+ Infrastruktura Bibliotek ze środków Ministra Kultury 44