Data wprowadzenia: 1 / 51 Nazwisko Stanowisko Data Podpis Opracował Tadeusz Gadomski Kierownik 25.10.2011 Zaakceptował Maciej Wojciechowski Z-ca Dyrektora ds Lecznictwa 25.10.2011 Zaakceptował Bożena Szelągowska Pełnomocnik ds. Zarządzania Jakością 25.10.2011 Zatwierdził Andrzej Bujnowski Prezes Zarządu 25.10.2011 1. CEL 2. ZAKRES 3. DEFINICJE 4. OPIS DZIAŁANIA 5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ I UPRAWNIENIA 6. DOKUMENTY ZWIĄZANE 7. ZAŁĄCZNIKI
1. CEL Data wprowadzenia: 2 / 51 Uzyskanie wartościowego diagnostycznie materiału od pacjenta w odpowiednim czasie, ilości, bez zanieczyszczeń florą przypadkową, pozwalającego na wykrycie lub izolację czynnika etiologicznego procesu chorobowego jego identyfikację i określenie lekowrażliwości. 2. ZAKRES ma zastosowanie we wszystkich oddziałach, izbie przyjęć, gabinetach zabiegowych, poradniach, u wszystkich kontrahentów zewnętrznych mających podpisane umowy na diagnostykę mikrobiologiczną. 3. DEFINICJE Pobranie materiału uzyskanie materiału od pacjenta (do pojemnika, butelki, podłoża transportowego) w sposób kontrolowany, by spełniał on kryteria materiału wartościowego diagnostycznie. Materiał wartościowy diagnostycznie spełniający kryteria diagnostyki mikrobiologicznej tzn. adekwatny do toczącego się procesu chorobowego 4. OPIS DZIAŁANIA 4.1 Ogólne zasady, których należy przestrzegać przy pobieraniu i przesyłaniu materiałów do badania mikrobiologicznego: A. Czas pobierania: próbki pobierać przed rozpoczęciem leczenia antybiotykami, jeżeli przeprowadzamy badanie kontrolne po leczeniu, należy je wykonać co najmniej po trzech dniach od zakończenia podawania antybiotyku, w razie konieczności przeprowadzenia badania bakteriologicznego u pacjentów, którzy wcześniej otrzymali antybiotyk, należy bezwzględnie napisać na skierowaniu, jaki lek chory pobiera i jak długo go stosuje, B. Miejsce pobrania: skórę w miejscu wkłucia przy pobieraniu krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego i płynów z jam ciała należy starannie odkazić preparatem jodowym (przestrzegać czasu dezynfekcji co najmniej 1 minuta) lub alkoholowym (70%), błony śluzowe przetrzeć jałowym wacikiem zwilżonym jałowym roztworem soli fizjologicznej (wyjątki to jama ustna, nos, gardło, odbyt, drogi rodne). C. Objętość próbki: płyny: od 5 do 10 ml (min. 2 do 3 ml), ropa: od 1 do 5 ml,
Data wprowadzenia: wydzielina na wacikach w ilości maksymalnej do uzyskania. D. Pobieranie: osoba pobierająca powinna posługiwać się jasno sprecyzowaną instrukcją, materiał pobiera się zawsze jałowym sprzętem, do jałowych pojemników, w przypadkach tego wymagających materiał pobiera się do podłoży transportowych. E. Transport: mocz, plwocina muszą być przechowywane w stanie schłodzonym, prób płynu mózgowo-rdzeniowego i innych płynów z jam ciała nie wolno schładzać, 3 / 51 krew powinna być transportowana w podłożach transportowo-wzrostowych w temp. 35 C do 37 C, próby do badań beztlenowców należy transportować w temp. 37 C. F. Skierowanie: do przesyłanego materiału winna być dołączona merytoryczna informacja zawierająca dane pacjenta, objawy kliniczne, wstępne rozpoznanie, inne dane mogące mieć wpływ na interpretacje wyniku, ewentualne informacje epidemiologiczne. Pacjent ma prawo, zlecić badania bez ujawniania danych osobowych, w takim przypadku zamiast nazwiska należy wpisać na skierowaniu NN oraz hasło podane przez pacjenta, za pomocą którego laboratorium wyda wynik. 4.2 Szczegółowy opis działania przy pobieraniu materiałów do badań mikrobiologicznych 4.2.1 MOCZ Pobieranie materiału w zakażeniach dróg moczowych PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiał: mocz środkowy strumień - mikcja mocz pobrany przez cewnik mocz po cystografii mocz z cewnika mocz noworodka torebka Metody pobrania: mikcja naturalne oddanie moczu, środkowy strumień pobrany do jałowego pojemnika. Mocz pobrany po przerwie nocnej minimum 4 godziny od ostatniej mikcji, po dokładnym podmyciu się pacjenta.
UWAGA! Data wprowadzenia: 4 / 51 W szczególnie uzasadnionych przypadkach przypadkach dopuszczalne jest pobranie moczu niezależnie od pory dnia np. urosepsa posiew moczu, posiew krwi przed podaniem pierwszej dawki antybiotyku metoda zanurzeniowa ( podłoże transportowo-wzrostowe) - przygotować pacjenta i pojemnik, jak w metodzie klasycznej (mikcja) - uzyskany mocz posiać na podłoża (Uromedium, Uriline, Uricult ) zgodnie z instrukcją producenta - podłoże przesłać do laboratorium zgodnie z zaleceniami producenta cewnikowanie pęcherza moczowego ( tylko w przypadku niemożności oddania przez pacjenta moczu naturalnie )- przygotowanie pacjenta jak w punkcie mikcja. Założyć cewnik. Po odrzuceniu pierwszej porcji moczu pobrać z cewnika 5-10ml do jałowego pojemnika. cewnikowanie długotrwałe pobrać mocz ze świeżo założonego cewnika, nie pobierać moczu ze starego układu drenującego nakłucie nadłonowe wyjątkowe przypadki. Pobranie moczu jałową strzykawką przez nakłucie powłok brzusznych. Przesyłanie materiału do laboratorium: mocz w jałowym pojemniku - jak najszybciej po pobraniu ( do 2 godzin ) - jeżeli jest to niemożliwe, mocz do czasu transportu należy przechowywać w temperaturze 4ºC ( do 4 godzin ) mocz na podłożu transportowo- namnażającym ( metoda zanurzeniowa) - przesłanie w temperaturze pokojowej - przechowywanie do czasu transportu w temperaturze 37ºC MOCZ ZE ŚRODKOWEGO STRUMIENIA (instrukcja pobierania powinna być zawsze dostępna dla pacjenta). Pobieranie moczu u mężczyzny / chłopca: umyć ręce wodą z mydłem, osuszyć jednorazowym ręcznikiem, całkowicie ściągnąć napletek i umyć żołądź prącia wodą z mydłem; oddać około połowy zawartości moczu do ustępu, a następnie, nie przerywając strumienia, pobrać około 5 ml moczu bezpośrednio do jałowego naczynia, nie wolno dotykać brzegów naczynia, wewnętrznej powierzchni naczynia i nakrętki; naczynie natychmiast zamknąć i wstawić do lodówki,
5 / 51 Data wprowadzenia: próba powinna pozostawać w temp. + 4 C do momentu przesłania do laboratorium. Pobieranie moczu od kobiety/dziewczynki: umyć ręce wodą z mydłem, osuszyć jednorazowym ręcznikiem, umyć dokładnie krocze, czterokrotnie, starannie umyć srom po rozchyleniu warg sromowych tamponami od przodu do tyłu (można skorzystać z prysznica), oddać około połowy zawartości moczu do ustępu, a następnie, nie przerywając strumienia, pobrać około 5 ml moczu bezpośrednio do naczynia z szeroką szyjką, nie wolno dotykać brzegów naczynia, wewnętrznej powierzchni naczynia i nakrętki, naczynie natychmiast zamknąć i wstawić do lodówki, próba powinna pozostawać w temp. + 4 C do momentu przesłania do laboratorium. Pobieranie moczu od niemowląt i małych dzieci: osoba pobierająca myje dokładnie ręce wodą z mydłem i osusza je jednorazowym ręcznikiem, należy rozchylić nóżki dziecka, dokładnie umyć okolice cewki moczowej, sromu i odbytu (zawsze do tyłu), także fałdy skórne, czterokrotnie zmienianymi tamponami, opłukać okolicę cewki 0,02% roztworem chlorheksydyny, lub świeżo przegotowaną i ostudzoną wodą kilkukrotnie zawsze od przodu do tyłu, jeżeli to możliwe, postarać się, aby dziecko: oddało mocz bezpośrednio do jałowego pojemnika; w pozostałych przypadkach przykleić jałowy woreczek, nie dotykając jego brzegów, obserwować dziecko i natychmiast po oddaniu przez nie moczu odkleić woreczek, woreczek zamknąć nie dotykając wewnętrznej powierzchni i brzegów, natychmiast wstawić do lodówki, nie wolno przelewać moczu oddanego do nocnika oraz pozostawiać woreczek przyklejony bez stałej obserwacji, nie wolno dotykać brzegów naczynia, wewnętrznej powierzchni i nakrętki, naczynie natychmiast zamknąć i wstawić do lodówki, próba powinna pozostawać w temp. + 4 C do momentu przesłania do laboratorium. UWAGA! Mocz na badanie w kierunku Chlamydia trachomatis, należy pobierać z pierwszego strumienia do jałowego pojemnika. Mocz pobierany cewnikiem
6 / 51 Data wprowadzenia: Nie zaleca się pobierania moczu za pomocą cewnika, jeżeli jedynym wskazaniem do cewnikowania jest wykonanie badania bakteriologicznego: u pacjenta z cewnikiem założonym na stałe należy pobrać mocz przy wymianie cewnika; po odpowiednim przygotowaniu krocza, okolicy cewki i wprowadzeniu cewnika pierwszą porcję moczu odrzuca się, następną pobiera do jałowego pojemnika i wstawia natychmiast do lodówki a następnie przekazuje do laboratorium; w przypadkach gdy należy wykonać badanie u pacjenta bez wymiany cewnika pobiera się mocz przez nakłucie starannie zdezynfekowanej, bliższej części cewnika, nie należy przy tym odłączać rurki odprowadzającej od cewnika. Mocz z nakłucia pęcherza Wykonuje lekarz w warunkach aseptycznych przy całkowicie wypełnionym pęcherzu (metoda preferowana u dzieci i przypadku badania w kierunku beztlenowców i mykoplazm). 4.2.2 KAŁ Pobieranie materiału w zakażeniach przewodu pokarmowego PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiały: kał wymaz z odbytu popłuczyny z odbytu żółć treść dwunastnicza krew (dur brzuszny, paradury ) Metody pobierania Kał w warunkach szpitalnych kał powinien być oddany do wyjałowionego basenu lub pieluchy ( u dzieci ), w warunkach domowych do dokładnie umytego i wygotowanego lub wyparzonego naczynia (nocnik), Ze świeżo oddanego kału, szpatułką przytwierdzoną do pokrywki jałowego pojemnika transportowego, należy pobrać grudkę wielkości ziarna grochu lub 2-3ml płynnego kału z ropą, krwią lub śluzem, Wymaz z odbytu
Żółć 7 / 51 Data wprowadzenia: dopuszczalne, gdy nie udaje się uzyskać próbek kału i w przypadku badania w kierunku Shigella Salmonella, wprowadzić do odbytnicy poza zwieracz zewnętrzny jałową wymazówkę i wielokrotnie nią obracając pobrać materiał Materiał pobrany sondą umieścić w jałowym pojemniku Przesyłanie materiałów do laboratorium: kał lub wymazy z odbytu, żółć w jałowym transportowym pojemniku powinny być dostarczone do laboratorium w ciągu 2-3 godzin. Jeżeli próbki nie mogą być w tym czasie dostarczone, powinny być umieszczone w podłożu transportowym (płyn konserwujący lub Cary-Blaira) Pobieranie, pakowanie materiału do PSSE w EŁKU: zgodnie z zaleceniami i instrukcją PSSE w Ełku: ( I-04/PO-E-03-druk zewnętrzny) Sposób pobrania: Pakowanie: kał pobrać kał do jałowego pojemnika w ilości: kał płynny - 1-2ml uformowany - wielkość orzecha laskowego wymaz z odbytu - pobrać na komercyjny zestaw transportowy Kał w pojemniku umieścić w kopercie i dopiąć zszywaczem na zewnątrz koperty wypełnione skierowanie ( druk PSSE- Zlecenie jednorazowe na badanie mikrobiologiczne). Koperty i pojemniki na kał dostarcza kierowca z PSSE po telefonicznym i pisemnym zgłoszeniu zapotrzebowania przez oddział do PSSE tel.087 621-77-67 Sposób przechowywania i transportowania kału: Pielęgniarka z oddziału umieszcza materiał do Sanepidu w stosownym do tego pojemniku podpisanym Materiał Zakaźny do Sanepidu znajdującym się w lodówce nr 5 na korytarzu Laboratorium Mikrobiologicznego Kierowca odbiera materiały do transportu do Sanepidu z lodówki nr 5 w Laboratorium Mikrobiologicznym wraz z pojemnikiem podpisanym : Materiał Zakaźny do Sanepidu, Drugi -zapasowy pojemnik tak samo podpisany Kierowca wstawia do wnętrza lodówki, by pielęgniarki z oddziałów miały gdzie zostawiać kolejny zniesiony kał,
Data wprowadzenia: 8 / 51 Wyniki z Sanepidu Kierowca ma obowiązek dostarczyć w zaklejonych kopertach do szufladek odpowiednich oddziałów w Centralnym Laboratorium Analitycznym. 4.2.3 KREW Pobieranie materiału w zakażeniach krwi PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiały: Krew Wskazania do posiewu krwi podejrzenie bakteriemii lub fungemii (odcewnikowej, gorączka u pacjentów z neutropenią i inne), podejrzenie zapalenia wsierdzia (endocarditis), gorączka o nieznanej przyczynie (fever of unknown origin FUO), posocznica, jako badanie pomocnicze w diagnostyce: szpitalnego i pozaszpitalnego zapalenia płuc (do 50% przebiega z bakteriemią), zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i ropni mózgu (do 40% przypadków przebiega z obecnością bakterii we krwi), zakażenia układu moczowo-płciowego (25% przypadkom towarzyszy bakteriemia), zakażenia miejsca operowanego, zakażenia w obrębie jamy brzusznej, zapalenia dróg żółciowych, głębokich, ropnych zmian skórnych, powikłań po ropnym zapaleniu ucha środkowego i zatok przynosowych. Czynniki ryzyka wystąpienia posocznicy szpitalnej: immunosupresja nabyta lub wrodzona, usposabiająca choroba podstawowa (cukrzyca, nowotwory), rozległe zabiegi chirurgiczne, rany urazowe, chirurgiczne, oparzenia, owrzodzenia, długotrwała hospitalizacja, obecność cewników i kaniuli naczyniowych zwłaszcza w dużych naczyniach, cewnikowanie dróg moczowych, drenaż zastawkowy ośrodkowego układu nerwowego,
hemodializa, błędy w antybiotykoterapii, Data wprowadzenia: skrajny wiek chorego ( noworodki, wiek podeszły). Czynniki ryzyka wystąpienia posocznicy noworodkowej gorączka u matki w czasie porodu (>37,5ºC), leukocytoza u matki (>18 000/μl), zapalenie błon płodowych, zachłyśnięcie wodami płodowymi, przedwczesne pęknięcie błon płodowych, mała urodzeniowa masa ciała, wrodzone lub nabyte niedobory odporności, ciąża mnoga, kolonizacja dróg rodnych przez paciorkowce grupy B i Listeria monocytogenes, 9 / 51 konieczność stosowania zabiegów, takich jak intubacja dotchawicza, cewnikowanie naczyń, żywienie pozajelitowe, galaktozemie (E. coli), wady wrodzone. Miejsca infekcji decydujące o etiologii sepsy Patogenny zakażeń pozaszpitalny ch Patogenny zakażeń szpitalnych Rodzaj zakażenia płuca brzuch Skóra, tkanki Drogi moczowe CUN Str. pneumoniae H. influenzae Legionella sp. Ch. pneumoniae Tlenowe Gram ujemne pałeczki E. coli Bacteroides fragilis Tlenowe Gram ujemne pałeczki Beztlenowc e Candida sp. Str. pyogenes Stach. aureus Clostridiumsp. Infekcje mieszane tlenowe gram (-) pałeczki, Ps. aeruginosa Beztlenowce Staphylococcus sp. Staphylococcus aureus, Tlenowe Gram ujemne pałeczki E.coli Klebsiella sp. Enterobactersp. Proteus sp. Tlenowe Gram ujemne pałeczki Enterococcus sp. Str. pneumoniae N.meningitidis L.monocytogenes E.coli H. influenzae Ps. aeruginosa E. coli, Klebsiella sp. Staphylococcus sp.
Data wprowadzenia: Przygotowanie sprzętu do pobrania krwi na posiew rękawiczki jednorazowe, 10 / 51 system do zamkniętego pobierania krwi na posiew (np. Vacutainer, Blood Collection Sets igła motylkowa Vacutainer), środek dezynfekujący: 70% alcohol (alcohol izopropylowy, etanol), 2% roztwór jodu lub środek zawierający 2% powidon jodu, gaziki i plastry, odpowiednie podłoża ogrzane do temperatury 37ºC, podpisane imieniem i nazwiskiem pacjenta ( z zaznaczoną datą pobrania próbki krwi), starannie wypełnione skierowanie ( imię i nazwisko pacjenta, wiek, rozpoznanie, oddział, podawane antybiotyki, data i godzina pobrania krwi). Podłoża do posiewu krwi Dostępnych jest wiele podłoży do posiewów krwi zarówno przeznaczonych do klasycznych metod, jak i komputerowych systemów szybkiego wykrywania obecności drobnoustrojów we krwi. Są to butelki z płynnym podłożem namnażającym o bogatym składzie, które pozwalają szybko wykryć bakterie tlenowe, beztlenowe i grzyby. Przy pobieraniu krwi należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego stosunku objętościowego pobranego materiału i ilości podłoża. Stosunek ten powinien wynosić 1:5 lub 1:10 ( np. 5 lub 10ml krwi na 50ml podłoża). UWAGA! U noworodków i małych dzieci należy wybrać odpowiednie podłoża pediatryczne, do których można pobrać mniejszą objętość krwi (1-3ml). Jeśli chory otrzymuje już antybiotyki, należy wybrać podłoża zawierające inhibitor antybiotyków Rodzaje podłóż : Bact Alert Anaerobic beztlenowa pomarańczowa Bact Alert Aerobic - tlenowa (dorośli) zielona Bact Alert Pediatryczna - tlenowa żółta Czas pobierania krwi na posiew: w sytuacji, kiedy można przewidzieć czas pojawienia się gorączki optymalny moment pobrania krwi to 30min wcześniej. W tym czasie w krążeniu obwodowym pojawiają się bakterie w największym stężeniu - wskazane jest pobranie 2 próbek krwi z 2 różnych wkłuć Jeżeli nie można przewidzieć szczytu gorączki, krew pobieramy tuż przed podaniem antybiotyku ( lub jego kolejnej dawki),
11 / 51 Data wprowadzenia: jeśli trudno uchwycić ten moment, krew należy pobierać w zależności od sytuacji klinicznej. A. ostry przebieg z gorączką (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc, zapalenie kości i szpiku)- krew należy pobrać 2 X z dwu odrębnych wkłuć bezpośrednio po sobie; w takich sytuacjach istnieje bezwzględna konieczność rozpoczęcia terapii empirycznej po pobraniu krwi, a następnie skorygowanie z uzyskanym wynikiem bakteriologicznym; B. gorączka o nieznanej etiologii należy pobrać 2 próbki w odstępach około godzinnych, a w razie potrzeby powtórzyć badanie po 24 i 48 godzinach C. podejrzenie endocarditis - minimum 2-3 próbki w ciągu doby Pojedyncza próbka krwi nie jest badaniem miarodajnym! Technika wykonania zabiegu osoba pobierająca krew powinna higienicznie umyć ręce, założyć opaskę uciskową powyżej miejsca wkłucia, wybrać żyłę z której pobrana będzie krew, Uwaga! krew na posiew pobieramy zawsze bezpośrednio z naczynia. Nie należy pobierać krwi z cewników i kaniul naczyniowych (wyjątkiem jest diagnostyka bakteriemii odcewnikowej). Aby zminimalizować możliwość zanieczyszczenia, nie należy jednocześnie pobierać krwi do innych badań laboratoryjnych ryzyko bakteriemii rzekomej!), założyć sterylne rękawiczk,i zdezynfekować skórę w miejscu wkłucia gazikiem nasączonym alkoholem, wykonując koliste ruchy od żyły na zewnątrz (obszar o średnicy ok.5cm). i odczekać do wyschnięcia, następnie zdezynfekować skórę jałowym gazikiem, nasączonym roztworem jodyny i pozostawić na około 1min do wyschnięcia, ponownie przetrzeć roztworem alkoholu i pozostawić do wyschnięcia. UWAGA! Po dezynfekcji nie wolno ponownie dotykać miejsca skąd będzie pobierana krew odkazić 70% roztworem alkoholu gumowy korek butelki z podłożem, a następnie gazikiem nasączonym roztworem jodyny (gazik ze środkiem dezynfekcyjnym pozostawić na korku do czasu jego nakłucia, nakłuć żyłę igłą, a w momencie pojawienia się krwi w dreniku, wkłuć drugi koniec zestawu w UWAGA! korek butelki z podłożem.
12 / 51 Data wprowadzenia: Jeśli nie powiedzie się pierwsza próba nakłucia żyły, przy podjęciu następnej próby należy zmienić igłę lub cały zestaw do pobierania. dorośli - 5ml krwi na posiew tlenowy zielona butelka Bact Alert Aerobik dorośli 5ml na posiew beztlenowy pomarańczowa butelka Bact Alert Anaerobic dzieci - ok.1-4ml krwi posiew tlenowy - żółta butelka Bact Alert Pediatryczna UWAGA! Jeśli pobieramy krew w celu badania na obecność bakterii tlenowych i beztlenowych, w pierwszej kolejności należy pobrać krew do butelki z podłożem dla flory beztlenowej zdjąć opaskę uciskową, usunąć igłę z żyły pacjenta i ucisnąć sterylnym suchym gazikiem miejsce wkłucia; założyć opatrunek, wyjąć igłę z korka i ponownie odkazić korek 70% roztworem alkoholu, butelki podpisać w wyznaczonym miejscu na etykiecie: Imię Nazwisko, oddział, dołączyć starannie wypełnione skierowanie. Schematy pobierania krwi na posiew Posocznica wskazane jest pobranie co najmniej 2-3 posiewów w ciągu doby, Pierwszy posiew należy wykonać zawsze przed podaniem antybiotyku, Zapalenie wsierdzia o przebiegu ostrym - 3 posiewy z różnych wkłuć w ciągu 1-2 godzin, Zapalenie wsierdzia o przebiegu podostrym - 3 posiewy z różnych wkłuć pobrane w czasie co najmniej 15min. Jeśli wyniki są ujemne, po 24 godzinach należy wykonać kolejne 3 posiewy, Gorączka o nieznanej przyczynie (FUO) 2-3 posiewy z różnych wkłuć pobrane w czasie nie dłuższym niż 1godzina. Jeżeli wyniki są ujemne, po 24 godzinach należy pobrać następne 2-3 posiewy, Jeżeli jest wskazanie do natychmiastowego podania antybiotyku, krew na posiew można pobrać jednocześnie z dwóch różnych wkłuć (2 próbki jednocześnie), a następnie podać antybiotyk, Zakażenia odcewnikowe jedną próbkę krwi na posiew. Przesyłanie materiału do laboratorium: Pobrany materiał trzeba natychmiast dostarczyć do Laboratorium Mikrobiologicznego i umieścić w cieplarce w temperaturze 35-37ºC. Nie wolno dopuścić do ochłodzenia podłoża z pobraną krwią, gdyż może to uniemożliwić wyhodowanie drobnoustrojów wrażliwych na wahania temperatury.
Interpretacja wyników UWAGA! Data wprowadzenia: 13 / 51 1. wynik dodatni o dodatnim wyniku świadczy wyhodowanie przynajmniej z 2 próbek krwi tego samego gatunku drobnoustroju. W większości przypadków wzrost obserwowany jest w ciągu pierwszych 24-48h. Wyjątkiem są bardziej wymagające gatunki bakterii, prątki i grzyby. 2. wynik dodatni w szczególnych przypadkach u pacjentów z poważną chorobą podstawową, wszczepionymi protezami lub w fazie immunosupresji, za przyczynę zakażenia można uznać drobnoustroje wchodzące w skład flory fizjologicznej, jeśli są one kilkukrotnie izolowane z różnych próbek krwi 3. wynik fałszywie dodatni jeśli wzrost otrzymamy tylko w jednej próbce po kilku dniach inkubacji i wyhodowane drobnoustroje wchodzą w skład flory fizjologicznej skóry (Staphylococcus epidermidis, Bacillus subtilis, gatunki z rodzajów Corynebacterium lub Propionibacterium możliwe zanieczyszczenie próbki). 4. wynik fałszywie ujemny jeśli pobrana próbka krwi na posiew była źle transportowana ( zbyt wychłodzona), pobrano za mało krwi, krew pobrano w niedługim czasie po podaniu antybiotyku U dzieci z neutropenią jednorazowa izolacja z krwi: pałeczek Gram-ujemnychn - upoważnia do rozpoznania posocznicy i wdrożenia leczenia, ziarenkowców Gram - dodatnich (Staphylococcus aureus, Streptococcus viridans) pozwala rozpoznać ciężkie zakażenie i rozpocząć leczenie, gronkowców koagulazo-ujemnych (np.staphylococcus epidermidis ) umożliwia wdrożenie leczenia po uzyskaniu dwóch wyników dodatnich i wyizolowaniu tego samego szczepu, grzybów (fungemia) - sugeruje bezwzględną konieczność wdrożenia leczenia przeciwgrzybiczego. Najczęściej popełniane błędy przy pobieraniu krwi na posiew zbyt mała objętość krwi, niedostateczna liczba próbek, badanie wykonane po wdrożeniu terapii przeciwbakteryjnej, pobranie krwi przez cewnik naczyniowy wykorzystywany w innym celu, niewłaściwe przygotowanie skóry pacjenta, przechowywanie próbek krwi w niewłaściwej temperaturze, Przyczyny ujemnych hodowli próbek krwi
Data wprowadzenia: stany kliniczne sugerujące zakażenia: u noworodków, objawy SIRS, objawy MODS, 14 / 51 ograniczone ognisko zakażenia bez wysiewów do krwi z septycznym przebiegiem gorączki, czynnik etiologiczny zakażenia inny niż możliwe do wyhodowania in vitro drobnoustroje 4.2.4 KOŃCÓWKA CEWNIKA Pobieranie materiału w zakażeniach odcewnikowych PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiały: Krew patrz pobieranie i transport krwi na posiew, Końcówka cewnika naczyniowego ( jeżeli usunięcie cewnika jest możliwe), Wymaz z okolicy miejsca wprowadzenia cewnika naczyniowego. Wskazania do pobrania materiałów w kierunku diagnostyki zakażeń odcewnikowych: nagły wzrost temperatury powyżej 38ºC bez widocznych i udowodnionych innych źródeł zakażenia przy założonej linii naczyniowej, występowanie zmian zapalnych w okolicy miejsca wprowadzenia cewnika. Metody pobierania: Jednoczesne pobranie krwi przez cewnik i z odrębnego obwodowego dojścia, Cewnik naczyniowy po usunięciu z naczynia krwionośnego odciąć jałowym skalpelem lub jałowymi nożyczkami 3-5cm z zachowaniem aseptyki i przenieść do jałowego pojemnika, wymaz z okolicy miejsca wprowadzenia cewnika pobrać jałową wymazówką zwilżoną jałową solą fizjologiczną lub na podłoże transportowe. Przesyłanie materiału do laboratorium: krew patrz pobieranie i transport krwi na posiew, końcówkę cewnika naczyniowego umieścić w jałowym pojemniku i dodać 3-5 kropel jałowej soli fizjologicznej przesłać do laboratorium jak najszybciej po pobraniu, wymazy z okolicy miejsca wkłucia przesłać jak najszybciej po pobraniu. Interpretacja badań w zakażeniach odcewnikowych : wyizolowanie tych samych drobnoustrojów z posiewu krwi pobranej przez cewnik i z krwi pobranej z odrębnego obwodowego dojścia; wyhodowanie z krwi pobranej przez cewnik 5-10 razy więcej CFU niż w posiewie krwi z obwodu,
Data wprowadzenia: 15 / 51 uzyskanie w posiewie monitorowanym dodatniego wyniku posiewu krwi pobranej przez cewnik co najmniej 2 godziny wcześniej niż krwi pobranej z obwodu ( różny czas do uzyskania dodatniej próby), >15 kolonii tego samego gatunku bakterii na płytce w posiewie półilościowym cewnika wg Makki, >1000 bakterii w posiewie ilościowym. UWAGI Wyhodowanie z krwi S. aureus, CNS, Candida wskazuje na cewnik centralny jako źródło zakażenia, Wystąpienie gorączki u pacjenta w ciągu 6 godzin od wprowadzenia cewnika może wskazywać na zakażenie odcewnikowe, Pojedynczy dodatni posiew krwi pobranej przez cewnik nigdy nie jest dowodem na zakażenie odcewnikowe ( szczególnie przy S. epidermidis i innych koagulazoujemnych), Do rozpoznania odcewnikowego zakażenia krwi konieczne jest potwierdzenie mikrobiologiczne. 4.2.5 PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY Pobieranie materiału w zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiały: Płyn mózgowo rdzeniowy ( PMR ) Krew - patrz procedura pobierania i przesyłania krwi Metody pobierania: lekarz wykonujący zabieg musi założyć na twarz maseczkę, umyć i zdezynfekować ręce założyć sterylne rękawiczki, miejsce nakłucia należy oczyścić 70% alkoholem, powierzchnię skóry należy zdezynfekować 2%jodyną i pozostawić do wyschnięcia, lekarz wprowadza igłę i pobiera PMR ( przynajmniej 1ml, optymalnie 3-4ml ) do jałowych zakręcanych probówek, po pobraniu materiału i wycofaniu igły, a przed założeniem opatrunku należy usunąć jodynę ze skóry za pomocą alkoholu, aby zapobiec podrażnieniu skóry, na ogół pobierane są 3 próbki PMR, do badań analitycznych, mikrobiologicznych i cytologicznych. Do badań mikrobiologicznych najlepiej jest przeznaczać PMR z drugiej
16 / 51 Data wprowadzenia: probówki, gdyż ewentualne zanieczyszczenia dotyczą płynu w pierwszej probówce, który z powodzeniem może być wykorzystany do badań analitycznych, miejsce wkłucia należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem, probówka zawierająca pobrany materiał kliniczny powinna być starannie podpisana, z uwzględnieniem następujących danych: imię, nazwisko, wiek, oddział, data i godzina, pobrania materiału. Oprócz tego materiał kliniczny do laboratorium powinien być, dostarczony wraz z dokładnie wypełnionym skierowaniem. Przesyłanie materiału do laboratorium: próbki PMR należy przesłać jak najszybciej do laboratorium mikrobiologicznego i zabezpieczyć w cieplarce w 37ºC, próbek PMR nie należy wystawiać na działanie promieni słonecznych, wysokiej lub niskiej temperatury. Szczepy, które najczęściej wywołują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych są bardzo wrażliwe na zmiany warunków środowiska. 4.2.6 GÓRNE DROGI ODDECHOWE diagnostyki mikrobiologicznej w zakażeniach górnych dróg oddechowych PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiał: wymaz z gardła wymaz z nosogardzieli wymaz z nosa wymaz z krtani punktak z zatok aspirat zakażenia ucha środkowego wydzielina ropna zakażenia ucha środkowego wymaz z ucha zakażenia ucha zewnętrznego Metody pobierania: wymaz z gardła sterylną wymazówką zwilżoną jałową solą fizjologiczną lub wymazówką z bakteriologicznego zestawu transportowego pobrać materiał ze zmienionych zapalnie okolic tylnej ściany gardła, podniebienia lub migdałków, Nie dotykać zdrowo wyglądających śluzówek i śliny. wymaz z nosogardzieli przy podejrzeniu zakażenia szczepami Neisseria meningitidis, Haemophilus spp., Bordetella pertussis.
Data wprowadzenia: Pobranie przez nos stosować wymazówkę o elastycznym trzonku Pobranie przez jamę ustną gdy nie ma możliwości pobrania przez nos 17 / 51 Przy podejrzeniu krztuśca konieczna wymazówka z alginianem wapnia lub dakronem, pobieramy kilkakrotnie śluz z powierzchni nosogardzieli wymaz z nosa przy użyciu wziernika nosowego i jałowej wymazówki wymaz z krtani stosować tylko bakteriologiczne zestawy transportowe aspirant po nakłuciu błony bębenkowej przenieść do jałowego pojemnika, wydzielinę ropną przy pękniętej błonie bębenkowej pobrać na wymazówkę z podłożem transportowym z węglem wymaz z ucha zewnętrznego pobieramy z miejsc pokrytych strupem lub wydzielinę za Uwaga! pomocą wymazówki zwilżonej solą fizjologiczną lub na podłoże transportowe z węglem W przypadku podejrzenia anginy Plau-Vincenta, błonicy, krztuśca i grzybicy górnych dróg oddechowych wymagane jest pobranie materiału na dodatkową wymazówkę w celu wykonania preparatu bezpośredniego barwionego metodą Grama. Wszystkie materiały, oprócz wymazu z gardła, powinien pobierać lekarz laryngolog. Brak jest doniesień w literaturze, by zapalenie gardła powodowały: S. aureus, Str. pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis; Wyhodowanie tych drobnoustrojów u pacjenta z ostrym zapaleniem gardła oznacza jedynie przejaw przejściowego nosicielstwa, które NIE POWINNO być leczone antybiotykami, a nie przyczynę zapalenia gardła. Przesyłanie materiałów do laboratorium: Wymazówki z pobranym materiałem można przesłać w jałowej probówce bez podłoża transportowego, gdy materiał zostanie opracowany w laboratorium do 3 godzin od pobrania. Wymazówki na podłożu transportowym możliwość przesłania do laboratorium do 72 godzin od pobrania. Do czasu dostarczenia do laboratorium przechowywać w temperaturze pokojowej. przedlaboratoryjna w zakażeniach ucha środkowego/zewnętrznego materiały UWAGA! w jałowych pojemnikach przesłać do laboratorium do 3 godzin. Jeżeli jest to niemożliwe umieszczać i przesyłać materiały na podłożach transportowych.
18 / 51 Data wprowadzenia: Wszystkie materiały diagnostyczne do badań mikrobiologicznych należy pobierać we wczesnym okresie choroby, przed podaniem choremu antybiotyków lub 3-4 dni po ich odstawieniu. Zasady pobierania wymazu z gardła, migdałków podniebiennych i/lub nosogardła. Pacjent, od którego pobierany będzie wymaz z gardła i/lub migdałków, powinien być na czczo. Dozwolone jest przepłukanie jamy ustnej przegotowaną wodą, bez wcześniejszego mycia zębów. Głowa pacjenta powinna być przechylona do tyłu, usta szeroko otwarte. Po delikatnym unieruchomieniu języka szpatułką, jałowym wacikiem bawełnianym należy pobrać materiał z powierzchni migdałków, łuków podniebiennych i/lub tylnej ściany gardła. W przypadku suchych błon śluzowych, wacik wymazówki można zwilżyć jałowym roztworem 0,9% chlorku sodu. Z migdałków należy pobrać materiał z miejsc zmienionych zapalnie, a także wydzielinę. Należy pamiętać, aby nie dotknąć języka, języczka podniebiennego i nie zanieczyścić wymazówki śliną. Prawidłowo pobrany wymaz do badania w kierunku S. pyogenes powinien zawierać treść ropną z obu migdałków podniebiennych i tylnej ściany gardła. Poprzestanie na wymazie z jednego migdałka w badaniach w kierunku zakażenia S. pyogenes stwarza ryzyko otrzymania wyników w 20% fałszywie negatywnych. W przypadku pobierania materiału z jamy nosowo-gardłowej w kierunku nosicielstwa S. pneumoniae, N. meningitidis należy przygotować mały wacik na odpowiednim, łatwo dającym się modelować, pręcie metalowym. Wacik wprowadza się delikatnie za języczkiem podniebiennym ku górze lub przez otwór nosowy ku tyłowi, aż dotknie tylnej ściany nosowogardłowej. W celu potarcia ściany gardła wykonać delikatnie wacikiem ruchy ku dołowi i ku górze. W przypadku badania ukierunkowanego na Bordetella pertussis, wacik nie może być bawełniany ze względu na zawartość w nim kwasów tłuszczowych. Zalecane są wymazówkę z dakronu. W przypadku podejrzenia błonicy materiał powinien być pobrany dwoma wacikami, z których jeden służy do wykonania posiewów w kierunku maczugowców, a drugi w kierunku ogólnym. Z nalotów i owrzodzeń należy zbierać materiał z miejsc sąsiadujących z zapalnie zmienioną błoną śluzową. W badaniach na nosicielstwo maczugowców błonicy ( Corynebacterium diphteriae ) materiał należy pobrać z zachyłków między migdałkami a łukami podniebiennymi oraz z
19 / 51 Data wprowadzenia: błony śluzowej, wskazane jest pobranie dodatkowego wymazu w celu sporządzenia preparatu bezpośredniego. W przypadku podejrzenia anginy Plaut-Vincenta materiał z szarawo - żółtych należy pobrać jałową WILGOTNĄ wymazówkę do jałowej probówki i przekazać do laboratorium w celu wykonania preparatu mikroskopowego. W przypadku pobierania wydzieliny z krtani ( bezwzględny zakaz w zapaleniu nagłośni ), należy wprowadzić ( przy użyciu wziernika krtaniowego) jałowy wacik do przestrzeni międzywięzadłowej, gdzie przez dotknięcie ścian krtani wywołuje się odruch kaszlu i wyrzucenie plwociny na wacik. Pobrane materiały należy jak najszybciej przekazać do laboratorium mikrobiologicznego. Zwrot jak najszybciej oznacza w tym wypadku najdalej w czasie 2 godzin, z zachowaniem temperatury 20º+/-5º. W przypadku braku możliwości szybkiego przekazania materiału do laboratorium, materiał powinien być pobrany za pomocą specjalnych, fabrycznych zestawów zawierających wacik z odpowiedniego, absorbującego materiału i podłoża transportowego. Zastosowanie tych zestawów pozwala transportować materiał kliniczny w czasie nawet do 5-7 dni, bez negatywnego wpływu na zabezpieczony w ten sposób materiał kliniczny. Podłoży transportowych nie należy zamrażać! Zasady pobierania punktaków z zatok przynosowych Ustalanie etiologii zapalenia zatok poprzez pobieranie i opracowywanie materiału z nosa lub/i nosogardła jest NIEUZASADNIONE i NIEZALECANE. Materiałem do ustalania etiologii zapalenia zatok przynosowych są ich punktaty. Materiał pobierany, przy użyciu wziernika nosowego, z błon śluzowych kanałów i jam obocznych nosa służy do ustalania nosicielstwa nosowego szczepów Staphylococcus aureus metycylinoopornych ( MRSA ). Z każdego kanału nosowego należy pobrać wymaz osobnym jałowym wacikiem suchym lub zwilżonym w jałowej soli fizjologicznej. Zasady pobierania punktaków z zatok przynosowych Nakłucie zatok przynosowych zawsze powinno być wykonywane przez lekarza laryngologa Materiał pobrany z zatoki należy umieścić w jałowej probówce. Zabezpieczyć przed dostępem powietrza, co zapewni przetrwanie bakteriom beztlenowym.
Data wprowadzenia: 20 / 51 W miarę możliwości, bezpośrednio po pobraniu materiału, wykonać preparat mikroskopowy na szkiełku podstawowym, który po wysuszeniu razem z materiałem należy przekazać do laboratorium mikrobiologicznego. W przypadku konieczności transportu materiału na dużą odległość i/lub w czasie do 48h, materiał z zatok należy pobrać do specjalnego, przeznaczonego do tego typu badania stałego podłoża transportowego. Stała konsystencja podłoża umożliwia utrzymanie materiału na jego powierzchni, pozwalając na ilościowe opracowanie materiału. Zasady pobierania wymazu z ucha Podobnie jak w przypadku zapalenia zatok, ustalenie etiologii zakażeń ucha środkowego poprzez diagnostykę materiałów z nosa i/lub nosogardła jest NIEUZASADNIONE i NIEZALECANE. przed pobranie wymazu z ucha zewnętrznego skórę ucha należy oczyścić tamponem z waty nasączonym w 70% alkoholu etylowym, a następnie osuszyć jałowym wacikiem (osobnym dla każdego ucha!), zwilżonym jałową solą fizjologiczną, należy pobrać treść zmian ropnych. w przypadku perforacji lub nacięcia błony bębenkowej, materiał do badania może pobierać wyłącznie lekarz laryngolog, posługując się jałowym wziernikiem, po uprzednim odkażeniu 70% etanolem przewodu zewnętrznego. wskazane jest pobieranie materiału za pomocą dwóch wymazówek, z których jedna przeznaczona jest do wykonania preparatu bezpośredniego, druga do posiewu na odpowiednie podłoża pobrany materiał należy umieścić w jałowej probówce, zabezpieczyć przed dostępem tlenu i natychmiast przekazać do laboratorium mikrobiologicznego. w przypadku konieczności dłuższego transportu, pobrany materiał umieścić w podłożu transportowym zapewniającym przetrwanie drobnoustrojom tlenowym i beztlenowym. W takiej sytuacji, preparat mikroskopowy należy wykonać bezpośrednio po pobraniu materiału za pomocą drugiej wymazówki. Wysuszone szkiełko należy zapakować i przesłać do laboratorium. 4.2.7 DOLNE DROGI ODDECHOWE diagnostyki mikrobiologicznej w zakażeniach dolnych dróg oddechowych PROCEDURA PRZEDLABORATORYJNA Materiały: Plwocina