Aleksandra Kalisz, Instytut Historii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Konspekt dnia studyjnego w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau "Dyskryminacja, prześladowanie, wykluczenie. Historia i współczesność europejskich Romów". Konspekt dnia studyjnego w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau "Dyskryminacja, prześladowanie, wykluczenie. Historia i współczesność europejskich Romów" jest wynikiem udziału w projekcie "Edukacja na rzecz praw człowieka w miejscach pamięci w kontekście europejskich doświadczeń zbrodni. Projekt został zorganizowany w ramach trójstronnej współpracy Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Muzeum Historii Represji Politycznych Perm-36 (Rosja) oraz Miejsce Pamięci Bergen-Belsen (Niemcy). Celem założonym w czasie realizacji wymienionego wyżej projektu było połączenie wizyty w miejscu pamięci z edukacją na rzecz praw człowieka. Zgodnie z tym założeniem historia dyskryminacji oraz represji Sinti i Romów w czasach rządów III Rzeszy została ukazana jako konsekwencja dyskryminacji i społecznego wykluczenia tej grupy. Współczesna sytuacja tej mniejszości zostaje poddana analizie w kontekście postanowień Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która została uchwalona w konsekwencji tragicznych wydarzeń w czasie II wojny światowej. Miejscem realizacji prezentowanego konspektu jest Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu z uwagi na rolę, jaką obóz KL Auschwitz-Birkenau odegrał w zagładzie Sinti i Romów. Grupa docelowa: nauczyciele i edukatorzy Warunki wstępne udziału: podstawowa wiedza na temat przebiegu II wojny światowej i Holokaustu oraz funkcjonowania KL Auschwitz-Birkenau Czas trwania: 6 godzin Cel zajęć: Celem zajęć jest przekazanie wiedzy o charakterze historycznym oraz zwrócenie uwagi na współczesne problemy z jakimi spotyka się mniejszość romska w Polsce i w Europie. Dzięki połączeniu różnych metod prowadzenia zajęć uczestnicy nie tylko zdobędą nową wiedzę, będą również mieli szansę na indywidualną refleksję oraz dyskusję na temat stereotypów i uprzedzeń wobec Romów. Tematem przewodnim dnia studyjnego jest dyskryminacja Sinti i Romów pokazana zarówno w perspektywie historycznej, jak i w kontekście obecnego wykluczenia społecznego tej grupy. Przeprowadzenie zajęć w miejscu pamięci pozwoli zwrócić uwagę także na nieobecność tematyki romskiej w powszechnie obowiązującej narracji historycznej, co może stanowić dodatkowy impuls do refleksji. Należy jednak pamiętać, że celem projektu nie jest tworzenie uproszczonych porównań między historyczną i współczesną sytuacją Romów. 1
Przebieg zajęć: Czas Cele Temat Metody Materiały 2 h Wprowadzenie w tematykę historii i kultury Sinti i Romów. Przedstawienie współczesnej sytuacji tej mniejszości w Europie ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Identyfikacja stereotypów oraz mechanizmów dyskryminacji. Historia i kultura Sinti i Romów oraz współczesna sytuacji tej mniejszości w Europie. Identyfikacja uprzedzeń i stereotypów dotyczących mniejszości romskiej. Wykład/prezentacja Burza mózgów Praca w grupach Dyskusja na forum Materiały prasowe (teksty i fotografie) 2,5 h 1,5 h 2 h Zdobycie wiedzy na temat przebiegu procesu zagłady Sinti i Romów. Poznanie szczegółowej historii miejsca pamięci związanej z omawianą tematyką. Uświadomienie podziałów funkcjonujących w społeczności więźniarskiej KL Auschwitz- Birkenau. Zwrócenie uwagi na silną stereotypizację więźniów romskiego pochodzenia. Empatia w stosunku do ofiar Zdobycie wiedzy na temat wpływu doświadczenia Zagłady na kształtowanie się współczesnej tożsamości Sinti i Romów. Zwrócenie uwagi na trwałość uprzedzeń i stereotypów oraz dystansu kulturowego. Zdobycie wiedzy o różnych rodzajach wykluczenia społeczności romskiej we współczesnej Europie. Historia prześladowania i eksterminacji Sinti i Romów w czasie II wojny światowej. Obraz Familienzigeunerlager w relacjach byłych więźniów Zarys historii badań i upamiętnienia zagłady Sinti i Romów. Analiza współczesnej sytuacji mniejszości romskiej w Europie i w Polsce w kontekście Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Warsztaty w Bloku nr 13 "Zagłada europejskich Romów" - Praca w grupach Praca w grupach z fragmentami świadectw Dyskusja na forum Wykład/prezentacja Dyskusja podsumowująca na forum Materiały edukacyjne dotyczące historii Sinti i Romów przygotowane w ramach projektu Rady Europy "Education of Roma children in Europe" Relacje, wspomnienia i zeznania byłych więźniów KL Auschwitz - Birkenau Tekst Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka Materiały do zajęć: W czasie zajęć współczesna sytuacja mniejszości romskiej w Europie jest analizowana w kontekście wybranych artykułów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej i proklamowanej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 r. Głównym źródłem informacji na temat współczesnych warunków życia Romów w Europie są wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej w 2011 r. w 11 krajach członkowskich UE (Bułgarii, Republice Czeskiej, Francji, Grecji, Węgrzech, Włoszech, Polsce, Portugalii, Rumunii, Słowacji i 2
Hiszpanii.) Badania ankietowe dotyczyły w szczególności sytuacji respondentów w czterech dziedzinach: zatrudnienia, edukacji, warunków mieszkaniowych oraz zdrowia. Badaniem ankietowym zostało objętych 10 811 Romów oraz 5 508 osób nie romskiego pochodzenia mieszkających w bezpośrednim sąsiedztwie przedstawicieli mniejszości. Termin "Rom", zgodnie z praktyką stosowaną w dokumentach Rady Europy, odnosi się do Romów, Sinti, Kale, Travellers oraz przedstawicieli innych grup określających samych siebie Cyganami. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka: Artykuł 25 1. Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny. 2. Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci (...) korzystają z jednakowej ochrony społecznej. Wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie Agencji Praw Podstawowych UE: 3
4
Artykuł 26 1. Każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka jest bezpłatna, przynajmniej na stopniu podstawowym. Nauka podstawowa jest obowiązkowa. (...) studia wyższe są dostępne dla wszystkich na zasadzie równości w zależności od zalet osobistych. 2. Celem nauczania jest pełny rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowanie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. (...) Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze nauczania, które ma być dane ich dzieciom. 5
Artykuł 27 1. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw. 6
Wybrana literatura: 1. Głosy Pamięci 7: S. Kapralski, M. Martyniak, J. Talewicz-Kwiatkowska, Romowie w KL Auschwitz, Oświęcim 2011 2. S. Kapralski, Naród z popiołów. Pamięć zagłady a tożsamość Romów, Warszawa 2012 Źródła internetowe: 1. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej http://fra.europa.eu/en/theme/roma 2. Lekcja internetowa "Romowie w Auschwitz" opracowana przez Teresę Wontor-Cichy z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu http://pl.auschwitz.org/lekcja/7_zag_rom/story.html 3. Materiały edukacyjne dotyczące historii Sinti i Romów przygotowane w ramach projektu Rady Europy "Education of Roma children in Europe" http://www.coe.int/t/dg4/education/roma/source/fs2/0.0_introduction_english.pdf 4. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji - Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014-2020 http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/romowie/program-integracjispol/8303,program-integracji-spolecznosci-romskiej-w-polsce-na-lata-2014-2020.html 5. Polski Komitet ds. UNESCO http://www.unesco.pl/ 7