Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 322[01].Z3.01

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Ewa Doroszkiewicz Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 322[01].Z3.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

Recenzenci: lek. med. Ewa Rusiecka mgr Katarzyna Zarębska Opracowanie redakcyjne mgr Ewa Doroszkiewicz Konsultacja: mgr inż. Halina Śledziona Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].Z3.01 Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka stomatologiczna. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Podstawowa terminologia z zakresu aseptyki i antyseptyki i metody dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 11 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 13 4.2. Zasady postępowania z odpadami medycznymi i materiałem skażonym biologicznie Organizacja stanowiska pracy Środki ochrony indywidualnej 14 4.2.1. Materiał nauczania 14 4.2.2. Pytania sprawdzające 25 4.2.3. Ćwiczenia 25 4.2.4. Sprawdzian postępów 26 4.3. Dezynfekcja mechaniczna, fizyczna i chemiczna grupyfikacja preparatów dezynfekcyjnych. Środki chemiczne do dezynfekcji powierzchni i instrumentów stomatologicznych 27 4.3.1. Materiał nauczania 27 4.3.2. Pytania sprawdzające 30 4.3.3. Ćwiczenia 30 4.3.4. Sprawdzian postępów 32 4.4. Zasady sporządzania, stosowania i przechowywania środków dezynfekcyjnych 33 4.4.1. Materiał nauczania 33 4.4.2. Pytania sprawdzające 37 4.4.3. Ćwiczenia 38 4.4.4. Sprawdzian postępów 39 4.5. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 40 4.5.1. Materiał nauczania 40 4.5.2. Pytania sprawdzające 43 4.5.3. Ćwiczenia 43 4.5.4. Sprawdzian postępów 44 5. Sprawdzian osiągnięć 45 6. Literatura 50 2

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej wykonywania i dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy. W poradniku znajdziesz: wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian postępów, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. 3

322[01].Z3 Sterylizacja i dezynfekcja 322[01].Z3.01 Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 322[01].Z3.02 Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej Schemat układu jednostek modułowych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: pracować w grupie i indywidualnie samodzielnie analizować teksty źródłowe obserwować i wyciągać wnioski z obserwacji wykazywać aktywność w dochodzeniu do wiedzy i umiejętności brać czynny udział w ćwiczeniach i dyskusji, przygotować gabinet i stanowisko pracy lekarza dentysty, przestrzegać przepisów bhp, ochrony przeciw pożarowej oraz ochrony środowiska, stosować przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej, rozróżniać grupy leków stosowanych w leczeniu chorób jamy ustnej, kompletować zestawy podstawowych leków, wyrobów medycznych stosowanych do zabiegów stomatologicznych, korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z pacjentem, przygotować gabinet stomatologiczny do pracy, przygotować materiał stomatologiczny, przygotować aparaturę oraz instrumenty do zabiegów stomatologicznych, dobierać urządzenia oraz instrumenty do zabiegów stomatologicznych, wykonywać czynności związane z asystowaniem do zabiegów stomatologicznych, korzystać z wiedzy dotyczącej budowy,fizjologii i patologii narządu żucia, wykonywać czynności związane z asystowaniem podczas zabiegów stomatologicznych. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: wyjaśnić pojęcia: dezynfekcja, antyseptyka, zakażenia krzyżowe, scharakteryzować metody dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy, scharakteryzować sposoby postępowania z odpadami medycznymi i materiałem skażonym biologicznie, zaplanować pracę z uwzględnieniem stosowanej metody dezynfekcyjnej, zorganizować stanowisko pracy do dezynfekcji, zgodnie z wymaganiami ergonomii, zastosować środki ochrony indywidualnej, określić zasady przeprowadzania dezynfekcji mechanicznej, dokonać dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy metodą mechaniczną, określić zasady przeprowadzania dezynfekcji fizycznej, dokonać dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy metodą fizyczną, dokonać dezynfekcji pomieszczenia gabinetu z zastosowaniem promieniowania niejonizującego i nadfioletowego (UV), określić zasady przeprowadzania dezynfekcji chemicznej, dokonać grupyfikacji preparatów dezynfekcyjnych i określić zakres ich działania, dobrać środki do dezynfekcji instrumentów stomatologicznych, dobrać środki do dezynfekcji małych i dużych powierzchni, zastosować procedury dotyczące przygotowania i stosowania środków dezynfekcyjnych, przygotować roztwór środka dezynfekcyjnego o określonym stężeniu, przeprowadzić dezynfekcję z zastosowaniem metody chemicznej, określić przyczyny małej aktywności biobójczej środka dezynfekcyjnego, określić zasady przechowywania środków dezynfekcyjnych, zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Podstawowa terminologia z zakresu aseptyki i antyseptyki i metody dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 4.1.1. Materiał nauczania Dezynfekcja to sposób niszczenia form wegetatywnych bakterii łącznie z prątkami gruźlicy, grzybami i wirusami. Dezynfekcji w gabinecie stomatologicznym wymagają: 1. Narzędzia stomatologiczne,które ze względów technicznych nie mogą być sterylizowane, a kontaktują się z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi, 2. Narzędzia kontaktujące się z nieuszkodzoną powierzchnia skóry (wymagają dezynfekcji niskiego poziomu, która niszczy wegetatywne formy bakterii i grzybów). Dezynfekcja w gabinecie stomatologicznym dotyczy: 1. Narzędzi i drobnych przedmiotów: dezynfekcja przez zanurzenie. 2. Powierzchni powierzchnie zabrudzone krwią czy śliną muszą być najpierw oczyszczone, tak aby usunąć z nich substancje organiczne, a następnie zwilżone preparatem do dezynfekcji: powierzchnia musi zostać wilgotna przez czas zalecany przez producenta preparatu. 3. Unitu poleca się stosowanie zastawek,które eliminują znacznie efekt zassania zwrotnego zainfekowanego materiału do końcówek tnących. Jeśli leczymy pacjenta z HIV lub HBV i dojdzie do zassania zakażonego materiału do unitu, wirusy mogą kolonizować wnętrze przewodów: i mogą zostać wprowadzone do jamy ustnej innych pacjentów. Poleca się zatem jałową kilkuminutową pracę unitu na początku każdego dnia pracy oraz 20 30 sek. pomiędzy pacjentami. 4. Końcówek turbinowych, kątnic i prostnic które to wymagają wprawdzie sterylizacji w autoklawie-optymalnie po każdym pacjencie: dopuszcza się dezynfekcję tych końcówek pomiędzy pacjentami preparatami np. na bazie alkoholu(aerodesin, Incidur) Pozostawiamy preparat na końcówce po jej starannym oczyszczeniu przez czas potrzebny do zniszczenia drobnoustrojów (1 min. lub 15 min. w zależności od stosowanego preparatu).po skończonym dniu pracy końcówki sterylizujemy zgodnie ze wskazaniami producenta. 5. Wewnętrznej powierzchni przewodów ssaka i ślinociągu poprzez zastosowanie preparatów do dezynfekcji tych przewodów. Preparat należy zassać do wnętrza przewodu ssaka i ślinociągu i pozostawiamy tam 5 min., po czym przepłukujemy. Ten sam preparat służy do dezynfekcji miski spluwaczki. 6. Strzykawek wodno-powietrznych zaleca się stosowanie plastikowych osłon na strzykawki i wymiennych końcówek: metalowych lub plastikowych oraz stosowania jednorazowych końcówek na strzykawkę wodno-powietrzną. W trosce o pacjenta zaleca się także stosowanie materiałów do wypełnień czy systemów łączących w jednorazowych opakowaniach. Metody dezynfekcji Ze względu na metodę przeprowadzania wyróżniamy: 1. Dezynfekcję przez zanurzenie dotyczy narzędzi i drobnych przedmiotów, 2. Dezynfekcję powierzchni powierzchnie zabrudzone krwią czy śliną muszą być najpierw oczyszczone, tak aby usunąć z nich substancje organiczne, a następnie zwilżone preparatem do dezynfekcji: powierzchnia musi zostać wilgotna przez czas zalecany przez producenta preparatu. 7

3. Dezynfekcję unitu poleca się stosowanie zastawek, które eliminują znacznie efekt zassania zwrotnego zainfekowanego materiału do końcówek tnących. Jeśli leczymy pacjenta z HIV lub HBV i dojdzie do zassania zakażonego materiału do unitu, wirusy mogą kolonizować wnętrze przewodów: i mogą zostać wprowadzone do jamy ustnej innych pacjentów. Poleca się zatem jałową kilkuminutową pracę unitu na początku każdego dnia pracy oraz 20-30 sek. pomiędzy pacjentami. Końcówki turbinowe, kątnice i prostnice wymagają wprawdzie sterylizacji w autoklawie optymalnie po każdym pacjencie: dopuszcza się dezynfekcję tych końcówek pomiędzy pacjentami preparatami np. na bazie alkoholu(aerodesin, Incidur) Pozostawiamy preparat na końcówce po jej starannym oczyszczeniu przez czas potrzebny do zniszczenia drobnoustrojów (1 min. lub 15 min. w zależności od stosowanego preparatu).po skończonym dniu pracy końcówki sterylizujemy zgodnie ze wskazaniami producenta. Problem wewnętrznej powierzchni przewodów ssaka i ślinociągu został rozwiązany dzięki preparatom do dezynfekcji tych przewodów. Preparat należy zassać do wnętrza przewodu ssaka i ślinociągu i pozostawiamy tam 5 min., po czym przepłukujemy. Ten sam preparat służy do dezynfekcji miski spluwaczki. Do ochrony przed zanieczyszczeniami i drobnoustrojami strzykawek wodno-powietrznych zaleca się stosowanie plastikowych osłon na strzykawki i wymiennych końcówek: metalowych lub plastikowych. Zaleca się stosowanie jednorazowych końcówek na strzykawkę wodno powietrzną. W trosce o pacjenta zaleca się także stosowanie materiałów do wypełnień czy systemów łączących w jednorazowych opakowaniach. Aseptyka jest to postępowanie zapobiegające zakażeniom. Ma ono na celu ochronę pacjenta przez drobnoustrojami chorobotwórczymi. Polega na: właściwej dezynfekcji i sterylizacji, odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów, używaniu dla każdego pacjenta czystych, odkażonych przedmiotów, właściwym niszczeniu materiału skażonego, stosowaniu sprzętu jednorazowego użytku, używaniu odzieży ochronnej, rękawiczek, masek ochronnych, przestrzeganiu higieny osobistej. Antyseptyka to postępowanie polegające na stosowaniu zabiegów zmierzających do zniszczenia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju. Zakażenie krzyżowe to zakażenie przeniesione z jednego pacjenta na drugiego przez ręce personelu. Pacjenci i zespół stomatologiczny mogą być, podczas przebywania w gabinecie stomatologicznym narażeni na kontakt z:wirusem cytomegalii, wirusem żółtaczki zakaźnej typu B i C, wirusem opryszczki zwykłej, prątkami gruźlicy, gronkowcem i paciorkowcem, innymi wirusami, bakteriami,grzybami i pierwotniakami bytującymi w jamie ustnej i drogach oddechowych. Drobnoustroje te w obrębie gabinetu stomatologicznego mogą być przenoszone poprzez: bezpośredni kontakt z krwią lub innymi płynami ustrojowymi, pośredni kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami(narzędzia, urządzenia lub powierzchnie w gabinecie), kontakt spojówki oka,błony śluzowej nosa i jamy ustnej z kropelkami pochodzącymi od zainfekowanej osoby zawierające drobnoustroje chorobotwórcze, wdychanie mikroorganizmów, które mogą pozostawać zawieszone w powietrzu przez długi czas. Inny podział obejmuje możliwość zakażenia: 8

drogą naczyń krwionośnych poprzez wszczepienie(podczas ukucia lub skaleczenie):w ten sposób przenosi się wirus HIV, wirusy zapalenia wątroby B,C,D,G, drogą powietrzną poprzez wdychanie :czynnikami są tu bliski kontakt lekarza i pacjenta i aerozol wytwarzany przez turbiny czy dmuchawy wodno-powietrzne, którego mgła może rozprzestrzeniać się w promieniu 2 m. W ten sposób dochodzi do przemieszczania się patogenów odpowiedzialnych za SARS, gruźlicę, różyczkę, grypę, błonicę, droga wodną źródłem przenoszącym drobnoustroje jest unit stomatologiczny: jego plastikowe przewody są siedliskiem drobnoustrojów pochodzących z jamy ustnej pacjenta (zassanie zwrotne). Siedliskiem drobnoustrojów są nie tylko plastikowe przewody,ale także kątnice i końcówki turbinowe oraz końcówki strzykawek wodno-powietrznych. Tą droga może dojść do zakażenia układu oddechowego przez bakterie typu Leginella, Pseudomonas czy Mycobacterium. poprzez kontakt przeniesienie infekcji ze skóry na błonę śluzową lub ze skóry na skórę (wirus opryszczki lub zakażenie bakteriami gronkowca) Stosując w gabinecie stomatologicznym procedury zabezpieczające przed zakażeniem krzyżowym musimy kierować się myślą, że pacjent nie tylko może ulec zakażeniu, ale i sam jest źródłem zakażenia często o tym nie wiedząc. Dlatego wszelkie procedury powinny być takie same do wszystkich pacjentów bez względu na ich stan zdrowia. Strategie zapobiegania zakażeniom krzyżowym: powierzchnia brudna nie może być zdezynfekowana lub wysterylizowana: zawsze zabrudzoną powierzchnie wycieramy serwetką zwilżoną preparatem dezynfekcyjnym. na czystą powierzchnię nanosimy preparat dezynfekujący i pozostawiamy go na powierzchni na czas określony przez producenta. najlepszą strategią oszczędzającą czas i minimalizująca koszty i wysiłki związane z dezynfekcją powierzchni jest stosowanie barier ochronnych(osłon rękawy,woreczki plastikowe lub impregnowane serwety na zagłówek unitu, na rękawy oraz końcówki turbinowe lub kątnice, na uchwyty lamp operacyjnych, uchwyty lamp polimeryzacyjnych Regularne stosowanie barier ochronnych jest sprawdzonym sposobem na dłuższe funkcjonowanie niektórych urządzeń np. osłonka na światłowód nie tylko chroni pacjenta przed potencjalną infekcja,ale także zabezpiecza światłowód przed zabrudzeniem materiałem kompozytowym oraz zarysowaniem. Postępowanie z narzędziami po przyjęciu pacjenta 1. Narzędzia bezpośrednio po użyciu zanurzyć w roztworze preparatu dezynfekcyjnego przestrzegając pełnego ich zanurzenia. 2. Przestrzegać czasu dezynfekcji. 3. Założyć rękawice ochronne i fartuch foliowy oraz osłonić twarz. 4. Wyjąć narzędzia z roztworu i umyć pod bieżącą wodą przy pomocy szczoteczki. 5. Wypłukać narzędzia wodą destylowaną. 6. Rozłożyć narzędzia na tkaninie bawełnianej (serwecie) i osuszyć. 7. Szczoteczkę po użyciu poddać dezynfekcji, myciu, płukaniu i osuszyć. 8. Pojemnik do dezynfekcji umyć wyparzyć i osuszyć. 9. Sprawdzić przy pomocy lupy dokładność mycia i stan narzędzi. 10. Narzędzia wymagające smarowania zabezpieczyć odpowiednim preparatem. 11. Zestawy, narzędzia dla jednego pacjenta zapakować w opakowanie sterylizacyjne, a do środka włożyć odpowiedni wskaźnik chemiczny służący do kontroli procesu sterylizacji. 12. Zamknąć opakowanie sterylizacyjne. 13. Przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia. Postępowanie z wiertłami po przyjęciu pacjenta 1. Przygotować odpowiedni pojemnik do dezynfekcji i opisać. 2. Przygotować odpowiedni roztwór dezynfekcyjny. 9

3. Prowadzić proces dezynfekcji wg instrukcji producenta. 4. Po dezynfekcji wiertła umyć (zalecane myjki ultradźwiękowe). 5. Umyte wiertła przełożyć do pojemnika z dziurkami (sitkiem) wypłukać pod bieżącą wodą i przemyć wodą destylowaną. 6. Osuszyć. 7. Sprawdzić ich czystość przy pomocy lupy i posegregować. 8. Zestawy wierteł dla każdego pacjenta zapakować w opakowanie papierowo-foliowe i przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia. 9. Po zakończeniu procesu sterylizacji nie wolno pozostawić wierteł w sterylizatorze do następnego dnia (rdzewieją).wiertła i instrumenty do natychmiastowego użycia włożyć do płytek Petriego wyłożonych materiałem pochłaniającym wilgoć, umieścić w komorze autoklawu pozostawiając uchylona płytkę Petriego.Przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia i użyć natychmiast Postępowanie z końcówkami po przyjęciu pacjenta 1. Zdjąć końcówki z unitu, wyjąć wiertło. 2. Końcówkę oczyścić i przemyć gazikiem nasączonym preparatem dezynfekcyjnym o pełnym spektrum działania w krótkim czasie. 3. Zmyć preparat dezynfekcyjny gazikiem nasączonym wodą destylowaną. 4. Umyć i naoliwić wnętrze końcówki. 5. Końcówkę umieścić w opakowaniu papierowo-foliowym i przeprowadzić proces sterylizacji. 6. Dopuszcza się sterylizację bez opakowania w przypadku natychmiastowego użycia do zabiegu. 7. Końcówkę dmuchawki dezynfekować w roztworze metodą zanurzeniową. Zapobieganie powstawania biofilmu w elementach unitu 1. Powstawaniu biofilmu sprzyja twarda woda. 2. Filtry mikrobiologiczne do linii wodnej końcówek i strzykawek linii woda powietrze ograniczają zanieczyszczenia mikrobiologiczne. 3. Okresowe płukanie unitu preparatami dezynfekcyjnymi redukuje liczbę bakterii w wypływającej wodzie. 4. W celu zmniejszenia liczby drobnoustrojów w wodzie wypływającej z unitu do pacjenta należy codziennie przed rozpoczęciem pracy uruchomić przepływ wody przez 2 3 min. Czynności wykonywane przed pierwszym pacjentem w gabinecie stomatologicznym. 1. Dezynfekcja spluwaczki preparatem o pełnym spektrum biobójczym (bakterie, grzyby, wirusy, prątki). 2. Płukanie przez 3 10 min preparatem dezynfekcyjnym unitu. Czynności wykonywane przed zabiegiem stomatologicznym. 1. Zakładamy nową końcówkę do ssaka i ślinociągu. 2. Podajemy jednorazowy kubek z wodą. 3. Zakładamy jednorazowe osłony na uchwyt lampy lub dezynfekujemy uchwyt lampy. 4. Zabezpieczamy fotel i ubranie pacjenta jednorazową serwetą. 5. Płuczemy jamę ustna pacjenta preparatem dezynfekcyjnym. 6. Myjemy i dezynfekujemy ręce. 7. Zakładamy osłonę na ubranie i twarz.8. Zakładamy jednorazowe rękawiczki. Czynności wykonywane po zabiegu stomatologicznym. 1. Usuwamy z narzędzi resztki materiału stomatologicznego i narzędzia umieszczamy w roztworze dezynfekcyjnym. 10

2. Usuwamy jednorazowe osłony zagłówka fotela, ramion i przewodów unitu, stolika, lampy lub dezynfekujemy te powierzchnie preparatem działającym na bakterie, grzyby, wirusy i prątki gruźlicy, w czasie 15 min. 3. Przecieramy preparatem dezynfekcyjnym przeźroczystą osłonę twarzy lub okulary, 4. Opróżniamy, myjemy i dezynfekujemy spluwaczkę. 5. Wymieniamy kubek. 6. Zdejmujemy wiertło z unitu, 7. Oczyszczamy końcówkę preparatem o pełnym spektrum działania (B, F, V, Tbc) w czasie 15 min, zmywamy wodą destylowaną lub myjemy w myjce ultradźwiękowej, oliwimy, pakujemy i sterylizujemy. 8. Przepłukujemy unit. 9. Po każdej czynności dezynfekujemy i myjemy zlew, umywalkę i używany blat stołu. Czynności wykonywane na koniec dnia pracy w gabinecie stomatologicznym. Wykonujemy wszystkie czynności takie jak po każdym zabiegu oraz: 1. Dezynfekujemy spluwaczkę preparatem o pełnym spektrum biobójczym, 2. Płuczemy unit preparatem dezynfekcyjnym, 3. Usuwamy bieliznę roboczą do worków foliowych i przekazujemy do prania, 4. Myjemy i dezynfekujemy duże powierzchnie poziome stosując preparaty o pełnym spektrum działania, w czasie działania 15 min., 5. W przypadku zanieczyszczenia powierzchni krwią, wydzieliną dezynfekcje przeprowadzamy od razu, 6. Myjemy toaletę i dezynfekujemy preparatem chlorowym, 7. Myjemy podłogę w poczekalni. Jeden raz w tygodniu myjemy i dezynfekujemy wszystkie powierzchnie. Stosujemy zróżnicowane kolorystycznie ściereczki przeznaczonych do dezynfekcji różnych powierzchni. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiesz pod pojęciem dezynfekcja, aseptyka,antyseptyka, zakażenie krzyżowe? 2. Jakie znasz metody dezynfekcji instrumentów stomatologicznych? 3. Jakie metody dezynfekcji zastosujesz do dezynfekcji stanowisk pracy? 4. Jakie znasz metody dezynfekcji instrumentów i stanowiska pracy w gabinecie stomatologicznym? 5. Jakie czynności należy wykonać w gabinecie stomatologicznym przed pierwszym pacjentem? 6. Jakie czynności dotyczące profilaktyki zakażeń krzyżowych należy wykonać przed każdym zabiegiem stomatologicznym wykonywanym w gabinecie? 7. Co należy zdezynfekować na koniec dnia pracy w gabinecie stomatologicznym? 11

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij tabelę, wpisując definicję pojęć oraz podając przykłady działania. Karta pracy ćwiczeń. Termin/pojęcie definicja przykład dezynfekcja aseptyka antyseptyka zakażenie krzyżowe Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1 wiadomości na temat powyżej podanych pojęć, 2) wpisać definicje pojęć do karty pracy, 3) w małych zespołach ustalić przykład a następnie zapisać go na karcie pracy, 4) omówić efekty pracy na forum grupy. Wyposażenie stanowiska pracy: papier formatu A4, długopis, literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Opracuj algorytm zapobiegania zakażeniom krzyżowym w gabinecie stomatologicznym uwzględniając drogi szerzenia się zakażeń.: drogą naczyń krwionośnych, drogą powietrzną poprzez wdychanie, drogą wodną, poprzez kontakt. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1 wiadomości dotyczących drogi szerzenia się zakażeń i profilaktyki, 2) scharakteryzować każdą z dróg szerzenia się zakażeń, 3) opracować algorytm postępowania w profilaktyce, 4) zapisać przemyślenia na kartce A4, 5) przedstawić propozycje algorytmu na forum grupy. 12

Wyposażenie stanowiska pracy: papier formatu A4, flamastry, literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Po analizie tekstu z poradnika dla ucznia dobierz metodę dezynfekcji do materiału dezynfekowanego i scharakteryzuj ją. Karta pracy Dezynfekcja metoda dezynfekcji charakterystyka instrumenty stomatologiczne końcówki stomatologiczne (wiertła) stanowisko pracy: podłogi, ściany, blaty, stoliki, unit, pomieszczenie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1 wiadomości na temat dotyczący metod dezynfekcji 2) pracować w zespołach dwuosobowych, 3) uzupełnić kartę pracy, 4) omówić wyniki pracy na forum grupy. Wyposażenie stanowiska pracy: papier formatu A4, flamastry, literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wyjaśnić pojęcie dezynfekcja? 2) wyjaśnić pojęcie antyseptyka? 3) wyjaśnić pojęcie aseptyka? 4) wyjaśnić pojęcie zakażenie krzyżowe? 5) wymienić metody dezynfekcji stosowane w stomatologii? 6) opisać metody dezynfekcji instrumentów stomatologicznych? 7) przedstawić metody stosowane do dezynfekcji stanowisk pracy w gabinecie stomatologicznym? 13

4.2. Zasady postępowania z odpadami medycznymi i materiałem skażonym biologicznie. Organizacja stanowiska pracy. Środki ochrony indywidualnej 4.2.1. Materiał nauczania Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami (Ustawa z 27 kwietnia 2008r. o odpadach Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz.251 i nr 88, poz.587) każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić tak, aby: 1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów oraz podczas i po zakończeniu ich użytkowania, 2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów, 3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub,których nie udało się poddać odzyskowi. Minister Zdrowia w drodze rozporządzenia określił szczegółowe zasady postępowania z odpadami medycznymi (DZ. U. nr. 162,poz.1153 z 23 sierpnia 2007r.) Zgodnie z ww. normami na każdym posiadaczu odpadów ciążą następujące obowiązki: 1) uzyskanie decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza je w ilości powyżej 0,1 Mg (tony) rocznie, 2) przedkładanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytwarzanymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 MG rocznie albo powyżej 5 MG rocznie innych odpadów niż niebezpieczne. W praktyce, jeżeli wytwarza się do 100kg (0,1 Mg) odpadów niebezpiecznych rocznie, to należy przedłożyć w starostwie jedynie informację o odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami z podaniem kto je odbiera i utylizuje. Zgodnie z prawem odpady medyczne mogą być poddane wyłącznie spalaniu. Poradnie wytwarzające powyżej 100 kg odpadów niebezpiecznych, winny uzyskać od starostwa decyzję zatwierdzającą ich program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Odpady medyczne Odpady medyczne to substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu oraz profilaktyce, w działalności medycznej prowadzonej w obiektach lecznictwa zamkniętego, otwartego oraz w obiektach badawczych i eksperymentalnych. Odpady medyczne powstają w różnych jednostkach opieki zdrowotnej, takich jak: szpitale ogólne, szpitale psychiatryczne, sanatoria rehabilitacyjne, ośrodki leczenia odwykowego, ośrodki rehabilitacyjne dla narkomanów, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, zakłady leczniczo wychowawcze, zakłady opiekuńczo-lecznicze, szpitale uzdrowiskowe, sanatoria uzdrowiskowe, hospicja, przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie, punkty lekarskie, praktyki lekarskie (indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe). 14

Wzór przykładowej informacji lub programu gospodarki odpadami. [8] 15

Grupyfikacja odpadów medycznych Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dn.23 sierpnia 2007r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi na podstawie art. 7ust.4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 39z 2007r., poz. 251 i Nr.88, poz.587). Odpady medyczne to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Odpady medyczne grupyfikuje się w następujący sposób: 1) odpady medyczne o kodach 18 01 02,18 01 03,18 01 80,18 01 82,zwane dalej odpadami zakaźnymi, są to odpady niebezpieczne, które zawierają żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia,że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów. 2) odpady medyczne o kodach 18 01 06, 18 01 08,18 01 82 zwane odpadmi specjalnymi, są to odpady niebezpieczne, które zawierają substancje chemiczne, o których wiadomo lub co do,których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów, albo mogą być źródłem skażenia środowiska. 3) odpady medyczne o kodach 18 01 01,18 01 04, 18 01 07, 18 01 09, 18 01 81 zwane odpadami pozostałymi, są to odpady medyczne nieposiadające właściwości niebezpiecznych. Sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych Odpady medyczne zaliczane do niebezpiecznych nie mogą być poddawane odzyskowi zgodnie z Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz. U. Nr 8, poz. 102 i 103). W związku z tym odpady te poddawane są różnym sposobom unieszkodliwiania [2, 4], takie jak: 1. Termiczne przekształcanie odpadów, 2. Autoklawowanie, 3. Dezynfekcja termiczna, 4. Działanie mikrofalami, 5. Obróbka fizyczno-chemiczna. Dopuszczalne sposoby unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów medycznych zostały przedstawione są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103 i 104). Odpady amalgamatu dentystycznego oraz zużyte lecznicze kąpiele, które są aktywne biologicznie o właściwościach zakaźnych powinny poddawane być obróbce fizyczno-chemicznej. Leki cytotoksyczne oraz leki cytostatyczne unieszkodliwiane są jedynie w procesie termicznego przekształcania odpadów [4]. Pozostałe niebezpieczne odpady medyczne mogą być poddawane procesowi termicznego przekształcania odpadów lub innemu procesowi unieszkodliwiania, a więc: mogą być autoklawowane, poddawane dezynfekcji termicznej, działaniu mikrofal itd. Najbardziej popularnym sposobem unieszkodliwiania odpadów medycznych jest poddawanie ich procesowi termicznego przekształcania odpadów, czyli spalania w specjalnych spalarniach. Na terenie województwa śląskiego znajdują się 3 spalarnie odpadów medycznych i jedno urządzenie do sanitacji. Łączna zdolność przerobowa instalacji do unieszkodliwiania odpadów medycznych wynosi 3320 3500 Mg/rok. Zdolność przerobowa istniejących instalacji spalarni odpadów medycznych w województwie śląskim jest na dzień dzisiejszy wystarczająca. Problemem w dalszym funkcjonowaniu spalarni jest konieczność doposażenia instalacji do spalania w specjalistyczne urządzenia techniczne oraz 16

urządzenia do prowadzenia ciągłego monitoringu, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 roku w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz. U. z 2002r. Nr 37, poz. 339). Przepisy Sanitarno-Epidemiologicznei procedury do stosowania w gabinetach stomatologicznych Schemat procedur do dostosowania do indywidualnych warunków istniejących w danym gabinecie/przychodni, na podstawie obowiązujących aktualnie przepisów opracowany przez Zespół w składzie: dr Jadwiga Pawełek, mgr Adam Kosek, lek.dent. Andrzej Stopa.(Kraków) PODSTAWA PRAWNA ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 21 września 1992 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 74, poz. 366)ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 9 marca 2000 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt medyczny, służące wykonywaniu indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej i grupowej praktyki lekarskiej (Dz. U. z dnia 24 marca 2000)ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z dnia 6 września 2001 r. (Dz.U. z dnia 31 października 2001 r.) Postępowanie z wiertłami po przyjęciu pacjenta 1. Przygotować odpowiedni pojemnik do dezynfekcji i opisać, Rys.1. Miniaturowa wanienka przeznaczona do dezynfekcji wierteł [źródło własne] Rys.2. Wanna Sekusept 2l do dezynfekcji narzędzi [źródło własne] 17

2. Przygotować odpowiedni roztwór dezynfekcyjny, 3. Prowadzić proces dezynfekcji wg instrukcji producenta, 4. Po dezynfekcji wiertła umyć (zalecane myjki ultradźwiękowe), 5. Umyte wiertła przełożyć do pojemnika z dziurkami (sitkiem) wypłukać pod bieżącą wodą i przemyć wodą destylowaną, 6. Osuszyć, 7. Sprawdzić ich czystość przy pomocy lupy i posegregować, 8. Zestawy wierteł dla każdego pacjenta zapakować w opakowanie papierowo-foliowe i przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia, 9. Po zakończeniu procesu sterylizacji nie wolno pozostawić wierteł w sterylizatorze do następnego dnia (rdzewieją), 10. Wiertła i instrumenty do natychmiastowego użycia włożyć do płytek Petriego wyłożonych materiałem pochłaniającym wilgoć, umieścić w komorze autoklawu pozostawiając uchylona płytkę Petriego. Przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia i użyć natychmiast. Postępowanie z końcówkami po przyjęciu pacjenta 1. Zdjąć końcówki z unitu, wyjąć wiertło, 2. Końcówkę oczyścić i przemyć gazikiem nasączonym preparatem dezynfekcyjnym o pełnym spektrum działania w krótkim czasie, 3. Zmyć preparat dezynfekcyjny gazikiem nasączonym wodą destylowaną, 4. Umyć i naoliwić wnętrze końcówki, 5. Końcówkę umieścić w opakowaniu papierowo foliowym i przeprowadzić proces sterylizacji, 6. Dopuszcza się sterylizację bez opakowania w przypadku natychmiastowego użycia do zabiegu, 7. Końcówkę dmuchawki dezynfekować w roztworze metodą zanurzeniową. Organizacja stanowiska pracy Warunkiem zachowania odpowiedniego poziomu higieny w gabinecie stomatologicznym jest zorganizowanie zaplecza gabinetu oraz przestrzeni wokół pacjenta w sposób pozwalający na wydzielenie obszarów czystych i brudnych. sprzęt, instrumenty i materiały przygotowane do zabiegu powinny znajdować się w części czystej. przed zabiegiem na stoliku i tacach należy każdorazowo przygotować sprzęt dla jednego pacjenta ze sterylną końcówką włącznie. narzędzia po użyciu powinny być umieszczone w części brudnej gabinetu, gdzie należy je poddać dezynfekcji, i myciu i przygotowaniu do sterylizacji para wodną, najlepiej w autoklawie grupy B. Zapewnia to jednokierunkowy obieg narzędzi i wyklucza mieszanie wyrobów brudnych z jałowymi. podczas uruchamiania turbiny i mikrosilnika, wielokrotnie zwiększa się liczba bakterii rozproszonych w powietrzu, a najwyższe stopień osiąga w promieniu 2-3 m od fotela. powierzchnie narażone na osiadanie aerozolu rozpylonego z jamy ustnej należy dezynfekować po każdym pacjencie i w ten sposób zapobiec przenoszeniu infekcji przeciąć drogi ich szerzenia. Procedury higieniczne dotyczące personelu 1. Właściwe przygotowanie rąk do pracy oraz odpowiednia ich higiena: podczas pracy nie nosi się biżuterii, paznokcie muszą być krótkie, zranienia, otarcia należy zabezpieczyć wodoodpornym opatrunkiem, ręce należy myć:* przed przystąpieniem do pracy,* przed przyjęciem pacjenta,* przed założeniem rękawiczek,* po zdjęciu rękawiczek i fartucha,* gdy rękawiczki 18

zostaną zanieczyszczone krwią lub uszkodzone* przed jedzeniem, piciem oraz paleniem,* po skorzystaniu z toalety,* po zakończonym dniu pracy, 2. Obowiązuje mycie rąk higieniczne i higieniczna dezynfekcja. 3. Przed zabiegami chirurgicznymi obowiązuje mycie i dezynfekcja chirurgiczna oraz stosowanie sterylnych rękawiczek. 4. Przed nałożeniem preparatu dezynfekcyjnego ręce należy osuszyć. 5. Punkt mycia rąk oddzielny od punktu mycia narzędzi. 6. Punkt mycia rąk wyposażony w:* baterie uruchamianą bez dotyku dłonią,* dozownik na mydło płynne,* dozownik na preparat do dezynfekcji rąk,* podajnik na ręczniki jednorazowego użycia,* kosz na użyte ręczniki. 7. Dozowniki muszą być opisane. 8. Nie można uzupełniać zawartości dozowników poprzez dolewanie. 9. Dozowniki przed ponownym napełnieniem muszą być umyte, wyparzone i osuszone. 10. Podczas pracy ręce muszą być osłonięte rękawiczkami, które zmieniamy po każdym pacjencie oraz w przypadku ich zanieczyszczenia krwią lub uszkodzenia. 11. Rękawiczki jednorazowego użycia nie można stosować wielokrotnie. 12. Brak zmiany rękawiczek i brak mycia rąk przyczyna powstania korzystnego dla drobnoustrojów środowiska sprzyjającego ich rozwojowi i wzrostu konsekwencją jest podrażnienie skóry rąk oraz możliwość wystąpienia zanokcicy paznokciowej wywołanej wirusem Herpes Simplex. 13. Mycie rąk i ich dezynfekcję należy prowadzić wg techniki Ayliffe. Procedury higieniczne dotyczące narzędzi i sprzętu medycznego Narzędzia medyczne po użyciu podlegają: dezynfekcji, myciu, suszeniu, przeglądowi, pakowaniu do sterylizacji, procesowi sterylizacji, magazynowaniu. Wszystkie narzędzia stomatologiczne należy traktować jako skażone i bezpośrednio po użyciu należy zanurzyć je w roztworze preparatu dezynfekcyjnego o działaniu biobójczym na B, F, V, Tbc. Postępowanie z ostrymi odpadami (igły, kaniule, ostrza, wiertła itp.) Rys.3. Pojemniki do segregacji ostrych odpadów [źródło własne] 1. Bezpośrednio po użyciu umieszczać ostre odpady w plastikowym, twardościennym pojemniku, nie oddzielając igieł od strzykawek. 2. Pojemniki napełniać do 2/3 objętości. 3. Pojemniki opisywać datą rozpoczęcia użytkowania i datą zamknięcia4. Pojemniki napełniamy maksymalnie przez 4 5 dni5. Do momentu odbioru do utylizacji, pojemniki 19