Journal of Health Sciences (J o H Ss) 2013; 3(3): 95-102 The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683. TURYSTYKA ŻEGLARSKA NA WIELKICH JEZIORACH MAZURSKICH JAKO MARKOWY PRODUKT WARMII I MAZUR Sailing tourism on the Great Masurian Lakes for branded product in Warmia and Mazury 1Iwona M. Batyk, 2Roman Chomicz 1Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Polska 2Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Wydział Gospodarki Turystycznej w Ełku Poland The Author(s) 2013; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Słowa kluczowe: turystyka żeglarska, szlaki żeglarskie, bariery w rozwoju Key words: sailing tourism, sailing routes, barriers to development Streszczenie Opracowanie zawiera analizę wybranych elementów realizowania turystyki żeglarskiej odbywającej się na Wielkich Jeziorach Mazurskich jako markowego produktu regionu Warmii i Mazur. Przeprowadzono badania ankietowe wśród 100 losowo wybranych osób uprawiających turystykę żeglarską, pochodzących z różnych regionów Polski, reprezentujących różne wykształcenie oraz przedziały wiekowe. Uzyskane wyniki wskazują na pilna potrzebę wprowadzenia systemu ostrzeżeń pogodowych. Największymi problemami w uprawianiu turystyki żeglarskiej na terenie Wielkich Jezior Mazurskich są: dostępność komunikacyjna, brak gwarancji pogody oraz odpłatność za czarter jachtów. Abstract The study contains an analysis of selected elements of the implementation of sailing tourism in the Great Masurian Lakes as a branded product the region of Warmia and Mazury. Survey was conducted among 100 randomly selected people engaged in sailing from various Polish regions, representing various education and age ranges. The results indicate an urgent need to introduce a system of weather warnings. The biggest problems in the practice of sailing in the Great Masurian Lakes are: accessibility, no guarantee the weather and payment for charter. Wstęp Turystyka żeglarska jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym, stanowi nie tylko obszar aktywności ruchowej ale również pełni funkcję integrującą. Sfera integracji dotyczy powiązania rozwoju żeglarstwa z kształtowaniem produktu turystycznego rozumianego jako obszar lub terytorium. Z takiego ujęcia produktu turystycznego wynika konieczność rozwoju 95
poszczególnych jego elementów: atrakcji turystycznych, infrastruktury i usług danego miejsca, dostępności komunikacyjnej oraz wizerunku obszaru. Aby rozwój ten był możliwy, konieczna jest szeroko rozumiana współpraca podmiotów sektora turystycznego, funkcjonujących na określonym terytorium. Ramowa Strategia Promocji Polski do 2015 r. - Priorytety promocji Polski do 2015 r. w układzie dziedzinowym formułuje też jako wytyczną - zasadę priorytetowości produktów, przyjmując, że możemy je podzielić na produkty: wizerunkowe, podstawowe, niszowe i uzupełniające. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich została zaliczona do produktów markowych, czyli takich, które najbardziej odpowiadają tendencji europejskiej turystyki wyjazdowej i na których oparta jest budowa obrazu turystycznej atrakcyjności Polski (Ramowa Strategia Promocji Polski do 2015r.). W odniesieniu do polityki regionalnej, wsparcie dla województwa warmińsko mazurskiego zmierza m.in. w celu: utrzymania wysokich walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu oraz międzynarodowej promocji turystycznej, w tym promocji rejonu Wielkich Jezior Mazurskich i Kanału Elbląskiego. Niezwykle istotne w zakresie rozwoju i właściwego funkcjonowania produktu markowego jakim jest turystyka żeglarska jest szereg działań podejmowanych nie tylko na szczeblu państwowym czy regionalnym, ale przede wszystkim na poziomie powiatów. Zdrowe współzawodnictwo powiatów w podnoszeniu jakości usług jest zjawiskiem tak samo pożądanym, jak koordynacja działań i współpraca. Rozwój i poprawa jakości infrastruktury turystycznej powinna obejmować m.in.: stworzenie systemu marin z pełną infrastrukturą, w tym dotyczącą ochrony środowiska (m.in. zrzut nieczystości), wyznaczenie i zagospodarowanie miejsc postojowych dla turystyki wodnej oraz przystosowanie infrastruktury do pobytów zimowych. Godnym uwagi jest tworzenie sieci portów ratowniczo-żeglarskich na obszarze Wielkich Jezior Mazurskich. Strategia jest częścią komplementarną Programu rozwoju ekoturystyki oraz kryteriów budowy systemu ochrony środowiska i bezpieczeństwa powszechnego w rejonie Warmii i Mazur w oparciu o precyzyjne pomiary GPS, mapy i zobrazowania satelitarne. Strategia ma mieć szerokie oddziaływanie społecznoekonomiczne, a jej realizacja przyczyni się do rozwoju obszarów objętych projektem. Obecnie region Warmii i Mazur znajduje się w rozwiniętym stadium degradacji. Powodem jest zła organizacja działalności gospodarczej, a także niskie nakłady pozwalające na ich zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem. Zmusza nas to do podjęcia działań w tym zakresie, co zaowocowało realizacją projektu wspomnianego powyżej, mającego warunkować rozwój 96
infrastruktury turystycznej. Na projekt składa się 10 podstawowych zadań, które mają pomóc w osiągnięciu celu. Są to m.in.: opracowanie systemu kontroli i monitorowania zanieczyszczeń wód i terenów w pobliżu brzegów jezior, a także wykonanie numerycznych map głębokości wybranych jezior i lokalizacja, oznakowanie miejsc niebezpiecznych dla żeglarzy. Strategia ma bardzo wiele założeń związanych z bezpieczeństwem i ochroną środowiska, będących podstawą dla rozwoju ekoturystyki (www.jezioramazurskie.info; 13.12.2012). Samorządy dostrzegły potencjał drzemiący w turystyce żeglarskiej, dzięki czemu coraz częściej słyszy się o nowych inwestycjach w infrastrukturze żeglarskiej. Rozwój takiej gałęzi turystyki aktywnej jest bardzo dobrym źródłem dochodów rejonów mało uprzemysłowionych. Dobrym przykładem jest budowa portu pasażerskiego Eko-Marina w Giżycku, na którą miasto pozyskało prawie 9 milionów złotych. Eko-Marina ma pełne zaplecze techniczno-sanitarne poprawiające bezpieczeństwo pasażerów oraz przewoźników. W obiekcie znajdują się lokale usługowe, sklepy żeglarskie, sanitariaty, kapitanat, warsztaty szkutnicze i mechaniczne a także sale konferencyjne (Informator Żeglarski Powiatu Giżyckiego 2010). Na rezultaty realizacji projektu trzeba poczekać. Kolejne sezony żeglarskie pokażą czy modernizacja i rozbudowa infrastruktury portowej umożliwiła rozwój żeglugi śródlądowej na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich oraz poprawiła wewnętrzną spójność transportową, a budowa i modernizacja portu poprawiła bezpieczeństwo osób żeglujących. To czy Giżycko stanie się polską stolicą żeglarstwa zostanie zweryfikowane przez samych żeglarzy i miłośników tego rodzaju turystyki. Opinie turystów na temat produktu turystycznego, atrakcji przygotowanych dla nich, poziomu obsługi w poszczególnych miejscach, powinny być bazą do opracowań planów operacyjnych, pozwalającą na rozwijanie tych elementów, które wywołały największe zainteresowanie u turystów w pierwszej kolejności (Koncepcja Rozwoju Markowych Produktów Turystycznych na terenie obszaru funkcjonalnego EGO do 2013 roku). Cel pracy Opracowanie stanowi ocenę wybranych elementów turystyki żeglarskiej odbywającej się na Wielkich Jeziorach Mazurskich jako markowego produktu regionu Warmii i Mazur. Dla potrzeb realizacji celu opracowania przeprowadzono badania wśród 100 losowo wybranych żeglarzy, wypoczywających na Wielkich Jeziorach Mazurskich w 2010 roku. Celem przeprowadzonych badań było m.in.: 97
- poznanie sposobów i form realizowania turystyki żeglarskiej, - ocena wybranych elementów szlaków wodnych na Wielkich Jeziorach Mazurskich, - określenie barier w rozwoju turystyki żeglarskiej na Wielkich Jeziorach Mazurskich. Metodyka badań W badaniach ankietowych wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, zrealizowanego techniką wywiadu bezpośredniego. Grupa respondentów liczyła 100 osób, pochodzących z różnych regionów Polski w tym z województwa: - warmińsko-mazurskiego 46%, - mazowieckiego 23%, - świętokrzyskiego i podlaskiego po 7%, - małopolskiego i lubelskiego po 4 %, - kujawsko-pomorskiego 3% oraz - śląskiego, pomorskiego i łódzkiego po 2%. Turyści uprawiający żeglarstwo reprezentowali różne grupy wiekowe: poniżej 20 lat 16% ankietowanych, 20-40 lat 64%, 40-60 lat 19% oraz powyżej 60 lat 1%. Zróżnicowanie wsród badanych dotyczyło również wykształcenia: zawodowe 13% respondentów, średnie 48% oraz wyższe 39%. Wyniki badań Przeprowadzone badania wykazały, że 69% osób uprawiających turystykę żeglarską korzystała ze sprzętu wypożyczonego w mazurskich marinach. Użytkownikami tego sprzętu były przeważnie osoby do 40 roku życia, preferujące indywidualną organizację rejsu. Jedynie 33% respondentów wybierało zorganizowany sposób żeglowania. W grupie tej znalazły się osoby starsze oraz bardzo młode, które pomimo posiadanych uprawnień, nie chcą brać odpowiedzialności za załogę i jacht. Na rejsach zorganizowanych, pod opieką doświadczonych sterników, bezpiecznie spędzają oni urlop oraz zdobywają doświadczenia żeglarskie. Największy odsetek badanych deklarował sporadyczne uprawianie turystyki żeglarskiej 38%, natomiast 15% po raz pierwszy korzystała z takiej formy wypoczynku. Jednakże osoby te wyrażały bardzo duże zadowolenie ze spędzanych wakacji pod żaglami i deklarowały korzystanie z tej formy w przyszłości. W badaniach uczestniczyło 27% 98
miłośników żeglarstwa, pływających kilka razy do roku i w większości posiadających własne jachty. wypożyczony własny 21% 69% SPRZĘT ŻEGLARSKI zorganizowana 67% indywidualna 33% ORGANIZACJA REJSU pierwszy raz 15% sporadycznie 38% raz w roku 20% kilka razy do roku 27% CZĘSTOTLIWOŚĆ UPRAWIANIA TURYSTYKI ŻEGLARSKIEJ Ryc. 1. Sposób realizowania turystyki żeglarskiej Podczas badania poddano ocenie wybrane elementy infrastruktury oraz wyposażenia szlaków żeglarskich na Wielkich Jeziorach Mazurskich. Szokująco negatywną ocenę otrzymał system ostrzeżeń pogodowych (ocena bardzo zła 49% i zła 22%), a właściwie jego brak. Od dawna istnieje potrzeba powstania systemu ostrzeżeń meteorologicznych dla żeglarzy. Przy każdej tragedii bądź zatopionym jachcie mówi się o bezmyślności żeglarzy, ich marnych umiejętnościach czy nieprzewidywalnej pogodzie. Po tragedii na Wielkich Jeziorach Mazurskich, jaka miała miejsce w 21 sierpnia 2007 r., przystępuje się do budowy systemów, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa żeglarzom. Pomimo możliwości dofinansowania ze środków unijnych, po ponad pięciu latach od tragedii, skala realizacji tych systemów jest bardzo niewielka. Zadziwiający jest również fakt, że z pomocą przychodzą firmy prywatne, a nie instytucje państwowe. Coraz więcej mazurskich portów posiada tablice informujące o aktualnych warunkach meteo i potencjalnych niebezpiecznych zjawiskach, które są fundowane np. przez Plus GSM. Tablice jednak są dobrze widoczne w porcie, natomiast po wypłynięciu nie ma możliwości dostrzeżenia potrzebnych informacji. Jedna z mazurskich firm zainicjowała również warty uwagi system sms-owych ostrzeżeń o nazwie SailWatch. Mieszane uczucia budzi przedsięwzięcie Instytutu Meteorologii i Gospodarki 99
Wodnej, dzięki któremu powstał portal meteorologiczny m.in. dla żeglarzy oraz system Premium sms z prognozą pogody i ostrzeżeniami meteo. Sam portal jest słuszną inicjatywą, jednak system Premium sms spotkał się z dużą krytyką żeglarzy, gdyż zbudowany został w oparciu o płatne sms-y. Można skorzystać z Premium sms, dobrodziejstw radia bądź telewizji albo samemu poszerzyć wiedzę na temat meteorologii. Jednak to wszystko nie może zastąpić systemu ostrzeżeń z prawdziwego zdarzenia (www.sailnews.pl, 13.12.2012). Ocenę bardzo dobrą uzyskały takie elementy jak: czystość wody oraz dostępność i stan techniczny pól biwakowych (odpowiednio po 23%), wypożyczalnie sprzętu 20% oraz oznakowanie szlaków żeglownych 17%. czystość wody 8% 27% 42% 23% infrastruktura w portach żeglarskich 22% 31% 46% 1% wypożyczalnie sprzętu 4% 20% 56% 20% system ostrzeżeń pogodowych 49% 22% 26% 3% oznakowanie szlaków żeglownych 2% 10% 27% 44% 17% dostępność i stan techniczny pól biwakowych 1% 9% 30% 37% 23% bardzo zła zła dostateczna dobra bardzo dobra Ryc. 2. Ocena wybranych elementów szlaków żeglarskich na Wielkich Jeziorach Mazurskich Największymi problemami w uprawianiu turystyki żeglarskiej na terenie Wielkich Jezior Mazurskich według ankietowanych są: dostępność komunikacyjna 33%, brak gwarancji pogody 28% oraz odpłatność za czarter jachtów 22%. Od wielu lat, mówi się o zwiększeniu dostępności do regionu Warmii i Mazur i niestety na planowaniu i pustych gwarancjach się kończy. Żeglarze z południa Polski nie są zainteresowani przyjazdem na Wielkie Jeziora Mazurskie, ponieważ wiąże się to z dłuższym niż np. nad Adriatyk czasem dojazdu. Dodatkowo w Chorwacji istnieje gwarancja pogody i ceny za czarter jachtów są porównywalne do cen proponowanych w mazurskich marinach, czego nie można powiedzieć o infrastrukturze w portach żeglarskich. Dopóki to się nie zmieni nie należy liczyć na zwiększenie zainteresowania żeglowaniem na Mazurach. 100
gwarancja pogody 16% 18% 27% 11% 28% nieodpowiedzialność żeglarzy 16% 23% 27% 21% 13% odpłatności za czarter jachtów 8% 17% 28% 25% 22% promocja turystyki żeglarskiej 15% 25% 30% 22% 8% dostępność komunikacyjna 8% 15% 14% 30% 33% zanieczyszczenia środowiska 21% 31% 28% 11% 9% zagospodarowanie turystyczne 3% 17% 30% 34% 16% bardzo małe małe średnie duże bardzo duże Ryc. 3. Bariery w rozwoju turystyki żeglarskiej na Wielkich Jeziorach Mazurskich Wnioski Współdziałanie w tak ważnej kwestii jak rozwój turystyki żeglarskiej wymaga dokładnej analizy i starannej organizacji. Wszelka działalność związana z funkcjonowaniem produktu markowego, jakim stara się być turystyka żeglarka na Wielkich Jeziorach Mazurskich, jest istotne nie tylko dla turystów, ale przede wszystkim dla mieszkańców regionu. Daje bowiem szansę na tworzenie miejsc pracy i uzyskiwanie dodatkowego źródła dochodów. Do rozwoju turystyki żeglarskiej konieczne jest zwiększenie dostępności komunikacyjnej, co w powiązaniu z odpowiednią infrastrukturą turystyczną, przyczyni się do lepszego wykorzystania potencjału jakie posiadają Wielkie Jeziora Mazurskie. Konieczne jest również stworzenie oferty pozasezonowej, tak aby w przyszłości można było przyciągnąć turystów także wiosną, jesienią i zimą. Sezonowość wywiera negatywny wpływ na dochodowość branży turystycznej, która nie zawsze jest w stanie zrekompensować sobie okresy pozasezonowe, trwające przez znaczną część roku. To wpływa na kształtowanie się cen za czarter jachtów i inne usługi turystyczne, na poziomie przewyższającym atrakcyjność tego produktu, czego konsekwencją jest małe zainteresowanie ze strony turystów. Klienci powracający do tego samego miejsca oczekują tych samych lub większej ilości atrakcji, co poprzednio. Ich pozytywną reakcję może wywołać np. poprawa infrastruktury czy 101
wprowadzenie dodatkowych usług. Coraz częściej możliwość łączenia turystki rekreacyjnopoznawczej z aktywną formą spędzania czasu wolnego staje się dla turystów receptą na udany pobyt. Uzyskane wyniki wskazują na pilną potrzebę wprowadzenia systemu ostrzeżeń pogodowych i poprawę infrastruktury w portach żeglarskich. Zaznacza się również potrzeba skuteczniejszej edukacji i egzekwowania właściwych zachowań żeglarzy. Od tego bowiem zależeć będzie bezpieczeństwo wszystkich użytkowników Wielkich Jezior Mazurskich. Open Access This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. Piśmiennictwo 1. Informator Żeglarski Powiatu Giżyckiego 2010. 2. Koncepcja Rozwoju Markowych Produktów Turystycznych na terenie obszaru funkcjonalnego EGO do 2013 roku, Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., Warszawa 2003; 192. 3. Ramowa Strategia Promocji Polski do 2015 r. - Priorytety promocji Polski do 2015 r. w układzie dziedzinowym. Warszawa 2088; 35. 4. www.jezioramazurskie.info; 13.12.2012 5. www.sailnews.pl; 13.12.2012 Podstawy merytoryczne i koncepcja naukowa pracy: Iwona M. Batyk W pracy wykorzystano dane: Jakub Bąk - Stan i perspektywy rozwoju turystyki żeglarskiej na Wielkich Jeziorach Mazurskich, UWM w Olsztynie, 2011,praca inżynierska napisana pod kierownictwem autora artykułu This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non-commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Received: 10.01.2013. Revised: 20.01.2013. Accepted: 15.02.2013. 102