Zabezpieczenia kredytów. Część 2 Zastaw zwykły jest umową, na podstawie której wierzyciel (zastawnik) będzie mógł dochodzić zaspokojenia swojej należności z rzeczy ruchomej bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzytelnościami osobistymi jej właściciela ( czyli takimi, których egzekucja może być skierowana do całego majątku dłużnika, a nie tylko do określonych składników tego majątku). Zastaw wymaga wydania rzeczy zastawnikowi lub oznaczonej osobie trzeciej. W praktyce bankowej zdecydowanie większe znaczenie ma zastaw rejestrowy, dlatego właśnie on zostanie opisany szczegółowo. Zastaw może ustanowić właściciel lub współwłaściciel rzeczy, zarówno kredytobiorca, jak i osoba trzecia (osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej). Może on zabezpieczać wierzytelności już istniejące, a także przyszłe i warunkowe. Te ostatnie mogą być zabezpieczone tylko do określonej w umowie zastawu najwyższej sumy zabezpieczenia. Zastaw można ustanowić na rzeczach ruchomych, zarówno oznaczonych co do tożsamości (np. pojazd mechaniczny, posiadający dowód rejestracyjny o określonym numerze), jak i na rzeczach oznaczonych co do gatunku (np. określona ilość zboża), oraz na prawach zbywalnych. Przedmiot zastawu należy wydać zastawnikowi lub oznaczonej osobie trzeciej. Jednak bankowy zastaw rejestrowy, w przeciwieństwie do typowego zastawu rejestrowego, nie wymaga wydania rzeczy bankowi ani osobie trzeciej. W przypadku zastawu na pojazdach mechanicznych podlegających rejestracji zastaw odnotowuje się w dowodzie rejestracyjnym. (Zwykle bank dodatkowo wymaga ubezpieczenia pojazdu i cesji praw z polisy, co powoduje, że w przypadku zniszczenia pojazdu bank otrzymuje sumę należnego odszkodowania). Zastaw rejestrowy powstaje z chwilą wpisu zastawu do rejestru zastawów prowadzonego przez sąd. Postanowienie o wpisie może w ciągu 14 dni zaskarżyć każda osoba, która ma w tym interes prawny (bank, kredytobiorca, właściciel rzeczy, współwłaściciele). Wpis do rejestru zastawów ma charakter jawny. Zastaw rejestrowy, w przeciwieństwie do zastawu zwykłego. może obejmować także rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłości. Obciążenie staje się skuteczne z chwila nabycia rzeczy przez zastawcę. Możliwe jest ustanowienie zakazu zbycia przedmiotu zastawu przed wygaśnięciem obciążenia. Jeśli zastawca odsprzeda rzecz wbrew postanowieniom umowy, bank może żądać od nabywcy natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej zastawem, chyba że osoba nie wiedziała o istnieniu zastawu pomimo zachowania należytej staranności (co, wobec jawności rejestru zastawów, nie jest częstą sytuacją).
Jeśli istnieje kilka zastawów na jednej rzeczy, o pierwszeństwie decyduje dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru. Nie ma możliwości umownej zmiany pierwszeństwa zastawu. Jak wspomniano, możliwe jest ustanowienie zastawu na prawach. Zaliczają się do nich także udziały w spółce z o.o. oraz akcje spółki akcyjnej. Zastaw wygasa w przypadku przekształcenia spółki. Przewłaszczenie na zabezpieczenie Jest to umowa, na mocy której dłużnik przenosi na rzecz banku własność ruchomości. Możliwe są dwa rozwiązania: przewłaszczenie pod warunkiem zawieszającym oznacza, że własność przedmiotów przechodzi na bank dopiero w chwili niespłacenia kredytu; pod warunkiem rozwiązującym zaś, że własność przechodzi w momencie zawarcia umowy, a kiedy kredyt zostanie w całości spłacony, własność rzeczy przechodzi ponownie na kredytobiorcę. Zabezpieczenie może ustanowić każda osoba fizyczna i prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej. Poza kredytobiorcą może je także ustanowić osoba trzecia. Umowa powinna mieć formę pisemną, a zalecane jest nawet opatrzenie jej datą pewną (poświadczenie urzędowe dokumentu), dzięki czemu gwarantuje większą ochronę w razie upadłości. Przedmiotem przewłaszczenia zwykle są maszyny, urządzenia, towary, surowce, półfabrykaty czy zbiory rzeczy o zmiennym składzie, jak zapasy magazynowe. Dłużnik obowiązany jest wyodrębnić i oznaczyć rzeczy stanowiące przedmiot przewłaszczenia. Wygoda rozwiązania dla dłużnika polega na tym, że ruchomości pozostają w jego posiadaniu, ponadto może nimi w pewnym zakresie dysponować: może obracać rzeczami należącymi do zbioru o zmiennym składzie pod warunkiem zastąpienia ich rzeczami odpowiadającymi ilością i wartością rzeczom sprzedanym, rzeczy oznaczone indywidualnie może swobodnie użytkować. Bank z kolei korzysta z ochrony prawnej przysługującej właścicielowi rzeczy. Ponadto bank zwykle dodatkowo zabezpiecza się w ten sposób, że zleca dłużnikowi na jego koszt ubezpieczenie przedmiotu przewłaszczenia i dokonuje cesji praw z polisy ubezpieczeniowej. Blokada środków na rachunku bankowym Blokada środków polega na tym, że kredytobiorca upoważnia bank do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku. Konieczne jest istnienie dwóch dokumentów: umowy blokady oraz nieodwołalnego pełnomocnictwa, na mocy którego bank będzie mógł faktycznie dysponować środkami na rachunku. Zablokować można zarówno środki na rachunkach własnych kredytobiorcy, jak i na rachunkach osoby trzeciej, która zgodziła się udzielić takiego zabezpieczenia. Mogą zostać zablokowane rachunki: oszczędnościowo-rozliczeniowy, walutowy, lokata, związany z prowadzoną działalnością, depozyt terminowy potwierdzony certyfikatem. Konta nie muszą się znajdować w banku, który udziela kredytu,
jednak jeśli kredytobiorca ma konta w innym banku, ten drugi musi przyjąć pełnomocnictwo - w przeciwnym wypadku zabezpieczenie nie dojdzie do skutku. Ponadto zabezpieczenie nie ma sensu, jeśli nie ma wpływów na rachunek. Banki zabezpieczają się w ten sposób, że łącznie z umową blokady przedkładają kredytobiorcy do podpisu zobowiązanie do prowadzenia wszelkich transakcji z konta, które ma podlegać blokadzie. Należy zaznaczyć, że blokada środków na rachunku nie oznacza zamrożenia konta - kredytobiorca nadal w pełni korzysta z wszelkich jego funkcji, bank natomiast może zablokować wyłącznie określoną przez umowę kwotę; środki stanowiące nadwyżkę pozostają do wyłącznej dyspozycji kredytobiorcy. Blokada nie ma wpływu na wysokość odsetek określonych w umowie o prowadzenie rachunku - środki te zarabiają" swoje oprocentowanie. Kaucja Kaucja jest określana jako przejęcie kwoty na zabezpieczenie. W praktyce polega to na tym, że kredytobiorca przelewa na rachunek banku wyznaczoną kwotę, a po upływie umownego okresu zabezpieczenia bank zwraca klientowi wpłacone środki. Poza sumami pieniężnymi banki przyjmują także bony oszczędnościowe na okaziciela oraz książeczki oszczędnościowe na okaziciela. Kaucję może złożyć zarówno kredytobiorca, jak i osoba trzecia. Nie ma żadnych wymagań co do struktury prawnej czy organizacyjnej osoby wpłacającej kaucję - może to być osoba fizyczna, każda osoba prawna, a nawet jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, czyli w praktyce każdy. Do powstania zabezpieczenia niezbędna jest umowa kaucji oraz wpłata na rachunek bankowy. Brak takiej wpłaty oznacza brak zabezpieczenia. Możliwe jest oprocentowanie przez bank kwoty kaucji. Nie trzeba natomiast zakładać osobnego konta do jej obsługi - w momencie zwolnienia kaucji pieniądze zostają przelane z rachunku banku na rachunek kredytobiorcy. Bank jest ponadto obowiązany umożliwić klientowi wgląd do dokumentacji dotyczącej kwoty zabezpieczenia i rozliczyć odsetki powstałe w trakcie trwania umowy. Warto wiedzieć, że kaucja może mieć także zastosowanie w przypadku wystawiania przez bank gwarancji, np. przetargowych, a także w przypadku wydania kart kredytowych. Hipoteka Hipoteka jest skomplikowanym, ale bardzo skutecznym zabezpieczeniem dla banku. Polega na obciążeniu nieruchomości prawem, na mocy którego bank może dochodzić zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości niezależnie od tego, czyją jest ona w danej chwili własnością i z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami niemającymi takiego zabezpieczenia. Innymi słowy, w przypadku sprzedaży obciążonej nieruchomości bank może żądać zwrotu należnych mu sum od nowego właściciela, nawet jeśli nie ma on żadnego związku z udzielonym kredytem. Hipotekę można ustanowić nie tylko na nieruchomości, lecz także na prawie użytkowania wieczystego,
własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego, spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego oraz prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Hipotekę może ustanowić zarówno kredytobiorca, jak i każda inna osoba, zarówno prawna, jak i niemająca osobowości prawnej. Niezbędne jest tylko, by osoba ta była właścicielem lub współwłaścicielem nieruchomości (w przypadku współwłaścicieli hipoteka obciąża tylko należną mu część nieruchomości). Do ustanowienia hipoteki konieczne jest oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki (na piśmie pod rygorem nieważności) oraz oświadczenie banku o udzieleniu kredytu albo oświadczenie właściciela złożone w formie aktu notarialnego. Jeśli kredyt udzielany jest firmie prowadzonej przez właściciela nieruchomości, to oświadczenie musi mieć formę notarialną. Wniosek o wpis (koniecznie z wymienionymi dokumentami) może złożyć kredytobiorca, właściciel nieruchomości oraz bank udzielający kredytu. Hipoteka powstaje w momencie uczynienia wpisu w księdze wieczystej nieruchomości, jednak ma skutek wsteczny od momentu złożenia wniosku o wpis. Wymaganą procedurą jest tryb sądowy - sąd wieczystoksięgowy właściwy według miejsca położenia nieruchomości wydaje postanowienie o wpisie. Postanowienie może w ciągu 14 dni zaskarżyć każda osoba, która ma w tym interes prawny (bank, kredytobiorca, właściciel, współwłaściciele, inni wierzyciele hipoteczni). Wpis do księgi wieczystej ma charakter jawny - każdy może zażądać odpisu księgi, dlatego nabywca nieruchomości nie może się bronić, powołując się na to, że nie wiedział o istnieniu hipoteki. Istnieje kilka rodzajów hipotek. Większość z nich jest ustanawiana na podstawie umowy między kredytobiorcą a bankiem, wyjątkiem jest hipoteka przymusowa - ustanawia się ją w przypadku, gdy kredytobiorca nie spłaca kredytu, a bank ma dokument stanowiący podstawę do wszczęcia egzekucji przeciwko dłużnikowi (tytuł wykonawczy). Nie jest wtedy wymagana zgoda dłużnika. Hipoteką można zabezpieczyć każdy rodzaj wierzytelności. W zależności od warunków kredytu stosuje się: hipotekę zwykłą, w celu zabezpieczenia oznaczonego kredytu o stałej wysokości; hipotekę kaucyjną, w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub takiej, której wartość może się zmieniać. Wpis określa najwyższą sumę, jakiej bank może wymagać z tytułu kredytu, np. z powodu zmiennego oprocentowania. Możliwe jest także wpisanie dwóch wymienionych rodzajów hipotek - zwykła zabezpieczałaby kapitał kredytu, a kaucyjna - same odsetki. Możliwe jest także zabezpieczenie hipoteką kaucyjną tzw. umowy ramowej, czyli umowy przewidującej zawarcie różnych umów kredytowych w określonych terminach. W zależności od przedmiotu hipoteki można wyróżnić: hipotekę łączną - gdy zachodzi konieczność obciążenia więcej niż jednej nieruchomości z tytułu jednego kredytu. Można obciążyć nieruchomości należące do kilku osób; powstaje także z mocy
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) prawa w przypadku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką. hipotekę morską - na statku wpisanym do rejestru okrętowego oraz na statku w budowie (wpis, z braku księgi wieczystej, następuje do rejestru okrętowego). Hipoteka ta obciąża także określone wierzytelności dłużnika powstałe po ustanowieniu hipoteki, np. odszkodowanie za uszkodzenie lub utratę statku, opłatę za najem lub dzierżawę statku i wynagrodzenie za ratownictwo. Hipotekę morską można także ustanowić w formie łącznej - na kilku statkach. Jeżeli ta sama nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, o ich pierwszeństwie rozstrzyga moment złożenia wniosku o wpis hipoteki. Hipoteki wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo. Dopuszczalna jest umowna zmiana pierwszeństwa hipotek. Ubezpieczenia kredytów Ubezpieczenie kredytu jest umową, na podstawie której towarzystwo ubezpieczeniowe zobowiązuje się do wypłacenia bankowi odszkodowania, gdyby kredytobiorca nie spłacił kredytu. Umowa może zostać zawarta zarówno między kredytobiorcą a ubezpieczycielem, jak i bezpośrednio między bankiem a ubezpieczycielem, na rzecz osoby trzeciej - kredytobiorcy. Ten typ zabezpieczeń zaczyna się stawać coraz powszechniejszy, jednak wciąż barierą są jego wysokie koszty - ubezpieczyciele podejmują takie ryzyko tylko przy dostatecznie wysokiej prowizji. Marta Półtorak LL.M. prawnik Artykuł został opublikowany w numerze majowym Biuletynu Euro Info 2010. Jeśli widzisz błąd w artykule, prosimy o mail'a na adres een@parp.gov.pl