KRYTERIA OPRACOWANIA TYPOLOGII TERENÓW NARAŻONYCH NA NIEBEZPIECZEŃSTWO POWODZI ORAZ ZAKRESU USTALEŃ DO MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO, KTÓRE NALEŻY OKRAŚLAĆ DLA TYCH TERENOW dr inż. arch. Tomasz Majda dr inż. arch. Małgorzata Mirecka dr Piotr Wałdykowski Warszawa, grudzien 2011 r.
Spis treści: 1 Wprowadzenie 1.1 Cel ekspertyzy 1.2 Podstawa formalna 2 Kryteria opracowania typologii terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi 2.1 Specyfika zlewni w ramach dorzecza środkowej Wisły 2.1.1 Zlewnie nizinne ze znaczną retencją i szeroką równina zalewową 2.1.2 Zlewnie nizinne z ograniczoną retencją i szeroką równiną zalewową 2.1.3 Zlewnie wyżynne z ograniczoną retencją i niewielka szerokością równiny zalewowej 2.1.4 Zlewnie przekształcone w obszarach miejskich 2.2 Obszary zagrożone powodzią 2.3 Położenie w krajobrazie den dolin i obniżeń 2.3.1 Współczesny taras zalewowy kształtowany obecnie przez wody rzeczne 2.3.2 Współczesny taras nadzalewowy nie kształtowany obecnie przez wody rzeczne 2.3.3 Starsze tarasy nadzalewowe 2.4 Zagrożenie podwyższonym zwierciadłem wód gruntowych (do 2 m p.p.t.) 2.4.1 Podmokłe przytarasowe obrzeżenia den dolin wypełnione gruntami organicznymi 2.4.2 Podmokłe obniżenia w dnach dolin nie wypełnione gruntami organicznymi 2.4.3 Podmokłe obniżenia w dnach dolin wypełnione gruntami organicznymi 2.5 Występowanie gruntów słabonośnych 2.5.1 Grunty organiczne 2.5.2 Inne grunty słabonośne 2.6 Obszary zagrożone powodzią objęte różnymi formami ochrony przyrody 2.7 Obszary zagrożone powodzią podczas wezbrań lokalnych cieków 2.8 Obszary zmeliorowane o różnym stopniu zagrożenia powodzią w dnach dolin rzecznych 2.9 Użytkowanie terenów 2.10 Gęstość zaludnienia 2.11 Wskaźniki urbanistyczne, określające zdolność retencyjną 2.12 Wartości kulturowe 3 Ochrona przeciwpowodziowa w systemie planowania przestrzennego 4 Zakres ustaleń planistycznych dla terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi 1
1. Wprowadzenie W dorzeczu środkowej Wisły zmiany struktury osadniczej, w tym przeznaczenia i użytkowania gruntów, mają zróżnicowany charakter. Częściowo wiążą się one z intensyfikacją zagospodarowania w centrach ośrodków miejskich, częściowo ze zjawiskiem suburbanizacji ale także wynikają z rozpraszania zabudowy na terenach wiejskich. Zmiany te wpływają na stopień zagrożenia powodziowego poprzez zmniejszanie retencyjności zlewni, a więc przyspieszenie spływu powierzchniowego, co przy jednoczesnym wkraczaniu zabudowy w doliny rzek a tym samym zawężeniu ich koryta, prowadzić musi do zwiększenia częstotliwości i zasięgu powodzi. Wskazana w ustawie Prawo wodne typologia obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, oparta przede wszystkim na kryterium wysokości, a przedstawiana na mapach zagrożenia powodziowego, nie stanowi wystarczającego punktu wyjścia dla określenia optymalnego przeznaczenia terenu i zasad jego zagospodarowania, dostosowanych do charakterystyki zagrożenia. W obecnym systemie prawnym, uwzględniając dominujące orzecznictwo i praktykę, ograniczenie skutków antropopresji na tereny narażone na zalewanie jest dużym wyzwaniem stojącym przed władzami różnego szczebla struktury administracyjnej. 1.1. Cel ekspertyzy Celem ekspertyzy jest wskazanie kryteriów opracowania możliwych typologii terenów zagrożonych skutkami zalewania w dorzeczu środkowej Wisły, które mogą być pomocne przy opracowywaniu dokumentów planistycznych. W oparciu o charakterystykę terenów zagrożonych zalewaniem określony zostanie zakres ustaleń, mających wpływ na poziom bezpieczeństwa powodziowego oraz możliwość ich aplikacji w obecnym systemie planowania. 1.2 Podstawa formalna Ekspertyza jest opracowana jako element prac nad programem Bezpieczeństwa Powodziowego w dorzeczu Wisły środkowej w ramach Priorytetu 3 Gospodarka Przestrzenna. Podstawą formalną jest umowa nr 171/11 z dnia 13 grudnia 2011 r. Zawarta między Mazowieckim Urzędem Wojewódzkim w Warszawie a Zarządem Głównym Towarzystwa Urbanistów Polskich. 2
2. Kryteria opracowania typologii terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi Przedstawione poniżej propozycje kryteriów typologicznych wraz z opisem koniecznych dla ich opracowania ekspertyz wynikają z możliwości odniesienia wyznaczonych w ich ramach obszarów do konkretnych grup ustaleń formułowanych w dokumentach z dziedziny planowania przestrzennego. Część z proponowanych kryteriów typologicznych można traktować jako uniwersalne, inne są charakterystyczne jedynie dla dorzecza Wisły środkowej. Wszystkie jednak, stosowane łącznie, mogą stanowić materiał wyjściowy dla formułowania różnych grup ustaleń prawa miejscowego, niezależnie od rodzaju dokumentu planistycznego właściwego dla zastosowania konkretnej typologii. 2.1. Specyfika zlewni w ramach dorzecza środkowej Wisły Cel wyznaczenia kryterium: Określenie specyfiki zlewni składających się na obszar dorzecza środkowej Wisły, pozwoli usystematyzować informacje różnicujące tereny położone w ramach dorzecza. Dokładne zdefiniowanie zlewni wchodzących w zakres opracowania, pod względem cech środowiskowych oraz zagrożeń wynikających z zalewania powodziowego lub podtopień, umożliwi sformułowanie wytycznych do ustaleń z zakresu planowania przestrzennego. Zakres ekspertyzy Etap ten powinien powstawać przy udziale specjalistów z dziedzin przyrodniczych (hydrologów i geomorfologów) oraz zajmujących się planowaniem przestrzennym; opracowanie zawiera wstępną propozycję podziału zlewni, który zostanie uwzględniony w przyszłej typologii terenów przydatnej do zredagowania wytycznych planistycznych. Zaproponowano podział zlewni na nizinne dominujące w dorzeczu Wisły środkowej w tym: ze znaczną a także ograniczoną retencją i szeroką równiną zalewową oraz wyżynne z ograniczoną retencją i niewielką szerokością równiny zalewowej. 2.1.1. Zlewnie nizinne ze znaczną retencją i szeroką równiną zalewową Jako jeden z typów zlewni w obrębie dorzecza środkowej Wisły proponuje się 3
wyznaczyć zasięg fragmentów zlewni ze znaczną retencją, w ramach których niewielki spadek powoduje ograniczoną dynamikę odpływu. W dnach dolin rzecznych równina zalewowa jest szeroka i sprzyja zalewaniu znacznych części den dolin. Zalewanie tych terenów najczęściej jest naturalnym procesem zachodzącym w okresie wiosennych roztopów. Zalewanie den dolin sprzyjało wytworzeniu się gruntów organicznych, których obecność sprzyja z kolei naturalnej retencji i ograniczaniu dynamiki odpływu rzecznego. Szerokie równiny zalewowe są najczęściej słabo zaludnione, a z racji znacznego udziału gruntów słabonośnych i okresowego podtapiania, zabudowa ogranicza się do terenów położonych bezpiecznie, wyżej względem terenów otaczających. 2.1.2. Zlewnie nizinne z ograniczoną retencją i szeroką równiną zalewową Wydzielenie takich zlewni odpowiada najbardziej typowym sytuacjom, w większości zlewni nizinnych dużych rzek, takich jak Wisła, Bug, Narew. Możliwości retencyjne tych zlewni są mniejsze, co sprzyja większej dynamice odpływu i wysokim falom powodziowym w przewężeniach dolin. Zlewnie tego typu są najczęściej gęsto zaludnione. Nad rzekami położone są duże miasta, które w przeszłości wykorzystywały ich potencjał jako szlaku transportowego i komunikacyjnego. Szerokie równiny zalewowe w dnach dolin tych rzek są w większości podzielone wałami przeciwpowodziowymi, które oddzielają równinę zalewową (strefę międzywala) od doliny w strefie zawala najczęściej intensywnie zabudowywanej. Podział ten tworzy ryzyko nadmiernego zasiedlania terenów położonych w strefie zawala, czyli obszarów narażonych na zalewanie w przypadku zniszczenia zabezpieczeń hydrotechnicznych. 2.1.3. Zlewnie wyżynne z ograniczoną retencją i niewielką szerokością równiny zalewowej Na obszarach wyżynnych, znaczna część zlewni charakteryzuje się większą dynamiką odpływu uwarunkowaną przez topografię terenu. Szybkość przyboru wody jest większa niż na obszarach nizinnych, podobnie jak szybkość opadania wody. Szczególny problem stanowi organizacja odpływu w zlewniach miejskich. Silnie zabudowane koryta mogą stanowić znaczne zagrożenie dla zabudowy w terenach otaczających. Ograniczona retencja sprzyja szybkiemu przebiegowi wezbrań, co może stanowić szczególne niebezpieczeństwo z chwilą wystąpienia krótkotrwałych opadów nawalnych lub długotrwałych opadów rozlewnych. 4
2.1.4. Zlewnie przekształcone w obszarach miejskich Z tymi obszarami związany jest zespół uwarunkowań, które zmieniają naturalne funkcjonowanie koryta rzeki. Należy do nich ingerencja człowieka w szerokość i głębokość koryt, co skutkuje modyfikacją warunków przepływu wody, zwłaszcza podczas wezbrań powodziowych. Typowym problemem jest zwężenie koryt i konieczność ograniczenia przepływu rzeki do obszaru międzywala oraz zagospodarowywanie obszarów potencjalnie zagrożonych przez zalewanie wodami powodziowymi. Problemy te dotyczą zarówno zlewni na obszarach nizinnych, jak i wyżynnych w ramach dorzecza środkowej Wisły. Na obszarach wyżynnych bardziej zaznacza się chwilowy przybór wody wynikający z krótkotrwałych opadów nawalnych. Na terenach nizinnych problemem będzie długotrwały przebieg fali powodziowej oraz znaczny wzrost prędkości przepływu wody w korycie rzeki, które mogą grozić przerwaniem wałów przeciwpowodziowych, uszkodzeniem mostów i infrastruktury strefy brzegowej rzeki. 2.2. Obszary zagrożone powodzią Cel kryterium: Są to tereny, których zalanie wodami rzecznymi może występować z różnym prawdopodobieństwem. W zależności od poziomu zagrożenia, tereny te można podzielić na: znajdujące się w strefie bezpośredniego zagrożenia oraz w strefie potencjalnego zagrożenia (np. w wyniku przerwania wałów przeciwpowodziowych przez wodę o prawdopodobieństwie wystąpienia p 1%, p 5%). Tereny bezpośredniego zagrożenia zalewaniem na przykład w strefie międzywala lub gdy nie występują wały przeciwpowodziowe, są zalewane podczas sezonowych wezbrań rzek wynikających z opadów deszczu lub roztopów wiosennych. Tereny zagrożone potencjalnie powinny być z dużą rozwagą dopuszczane do zabudowy, gdyż przerwanie wałów powodziowych jest zagrożeniem jak najbardziej realnym. Nowelizacja ustawy Prawo wodne nie wyróżnia już obszarów zagrożonych zalewaniem powodziowym potencjalnie i bezpośrednio, wprowadza natomiast inną klasyfikację oraz wprowadza obowiązek opracowania map zagrożenia powodziowego, na których powinny znaleźć się granice terenów o różnym stopniu zagrożenia. Istotna będzie analiza porównawcza między obydwoma typologiami, ze względu na obowiązujące ustalenia planów miejscowych sporządzonych w oparciu o wcześniejsze przepisy. 5
Zakres ekspertyzy: Istnieje potrzeba uzyskania wszelkich ekspertyz oraz decyzji RZGW na temat obszarów zagrożonych zalewaniem przez wody rzeczne w ramach wszystkich dolin głównych rzek składających się na układ dorzecza środkowej Wisły; do wydzielonych terenów zostaną sformułowane wytyczne umożliwiające uniknięcie zagrożeń występujących na takich obszarach i w ich otoczeniu w odniesieniu do istniejącej i projektowanej zabudowy. Istotne będzie zweryfikowanie zasięgów terenów o różnym stopniu zagrożenia według typologii stosowanej zgodnie z ustawą Prawo wodne sprzed wprowadzenia zmian w 2010 roku oraz z wersją obowiązującą obecnie. 2.3. Położenie w krajobrazie den dolin i obniżeń Cel opracowania kryterium: Określenie zasięgu obszarów na dnie doliny w ujęciu geomorfologicznym pozwoli wyznaczyć wstępnie tereny problemowe, których zróżnicowanie znajdzie wyraz w wytycznych do planowania przestrzennego. Wynika to z tego, że położenie terenu w dnie doliny rzecznej bezpośrednio przekłada się na rodzaj i poziom ryzyka, związanego z zalewaniem przez wody rzeczne oraz podtopieniami wynikającymi z płytkiego zalegania poziomu wód gruntowych. W istniejących opracowaniach problematyczne jest wydzielanie obszarów o różnym prawdopodobieństwie zagrożenia powodzią, gdyż autorzy kierują się niejednolitymi kryteriami. Najczęściej wyłącznym kryterium jest analiza wysokościowa terenu, która nie zawsze pokrywa się z logiką podziałów geomorfologicznych. Zakres ekspertyzy: Wyznaczenie terenów współczesnych tarasów zalewowych i nadzalewowych oraz starszych tarasów nadzalewowych w dnach dolin rzecznych wymaga udziału geomorfologa; do wydzielonych terenów zostaną sformułowane wytyczne umożliwiające uniknięcie zagrożeń występujących na takich obszarach i w ich otoczeniu, w odniesieniu do istniejącej i projektowanej zabudowy. Należy wykonać porównanie zasięgów wyznaczanych w oparciu o analizę wysokościową i analizę przepływu wód powodziowych w dolinie z podziałem genetycznym poziomów tarasowych, gdyż dopiero na podstawie tego porównania można w pełni ocenić ryzyko związane z wystąpieniem zasięgu współczesnego zalewania. 6
2.3.1. Współczesny taras zalewowy kształtowany obecnie przez wody rzeczne Obszar położony w dnie doliny rzecznej w strefie międzywala lub w przypadku braku wałów przeciwpowodziowych związany z obszarem zagrożonym przez zalewanie wodami powodziowymi, przy różnym, lecz wysokim prawdopodobieństwie zalewania. Obszar szczególnie zagrożony powodzią. 2.3.2. Współczesny taras nadzalewowy nie kształtowany obecnie przez wody rzeczne Dotyczy terenów należących genetycznie do tarasu zalewowego, ale ze względu na zabezpieczenie przed zalewaniem wałami przeciwpowodziowymi, będących terenami izolowanymi od współczesnego wpływu rzeki. Mimo obecności wałów przeciwpowodziowych, obszary w strefie zawala klasyfikuje się jako obszary zagrożone określonym prawdopodobieństwem wystąpienia powodzi (p 1%, p 2%, p 5% i in.). Mimo prawdopodobnego zagrożenia, decyzje budowlane są wydawane bez przeszkód. Obszary te obejmują najczęściej tereny zagrożone wodą 20 i 100 letnią, a więc są to obszary szczególnie zagrożone powodzią. Z kolei wg ostatniej nowelizacji ustawy Prawo Wodne są to tereny narażone na zalanie w przypadku zniszczenia zabezpieczeń hydrotechnicznych, a więc pokrywające się klasyfikacje skutkują różnymi wytycznymi planistycznymi. 2.3.3. Starsze tarasy nadzalewowe Stanowią je obszary nie znajdujące się w strefie zagrożenia zalewaniem powodziowym. Niektóre opracowania opierając się wyłącznie na analizie wysokościowej terenu, uwzględniają możliwość zaliczenia części tych powierzchni do obszarów o niskim ryzyku powodzi (woda 500 1000 letnia). Kierując się kryterium genetycznym, starsze tarasy nadzalewowe z racji wyższych rzędnych wysokości terenu względem współczesnego poziomu rzeki, nie powinny być zagrożone wkroczeniem wód powodziowych. Obszary te są optymalnym obszarem do lokalizacji zabudowy w obrębie doliny rzecznej. Weryfikacja informacji na temat zagrożenia na tych obszarach wymaga przeprowadzenia dodatkowej ekspertyzy. 7
2.4. Zagrożenie podwyższonym zwierciadłem wód gruntowych (do 2 m p.p.t.) Cel kryterium: Kryterium istotne ze względu na potrzebę uwzględnienia tych terenów jako niekorzystnych do wprowadzania zabudowy. Rozpoznanie położenia tych obszarów może opierać się na terenowej analizie roślinności rzeczywistej, występującej w dnie dolin oraz na podstawie danych hydrologicznych i geologicznych. Określenie tych terenów dla potrzeb planowania przestrzennego ma na celu wskazanie zagrożeń, nie ujętych w obowiązujących przepisach prawa. Zagrożenia te powinny zostać wskazane jako istotny element, który należy brać pod uwagę przy formułowaniu wytycznych do zagospodarowania przestrzeni. Występowanie naturalnie uwarunkowanego wysokiego poziomu wód gruntowych, stanowi istotne ograniczenie możliwości wprowadzania nowej zabudowy oraz utrzymania istniejącej. W takich sytuacjach terenowych największym zagrożeniem są wahania wysokości poziomu wód gruntowych. Powszechną praktyką przy wprowadzaniu zabudowy na takich obszarach jest tworzenie zwałów i nasypów wyrównujących, co umożliwia podniesienie powierzchni terenu. Mimo stosowania rozwiązań technicznych, na takich terenach nie wprowadzana jest zazwyczaj zabudowa z głębokimi fundamentami, gdyż głębokość zwierciadła wód gruntowych pokrywa się z głębokością przemarzania gruntów. Obszary o podwyższonym poziomie zwierciadła wód gruntowych są newralgicznymi terenami w przypadku wystąpienia podwyższonego poziomu rzeki. Na obszarach nie zagrożonych bezpośrednim zalewaniem wodami powodziowymi następuje podniesienie poziomu wód gruntowych w całej dolinie rzecznej. Tereny z płytkim poziomem wód gruntowych ulegają podtopieniu, które może prowadzić do występowania zagrożeń osób i mienia. Podniesienie poziomu zwierciadła wód gruntowych może być dodatkowo uwarunkowane ograniczoną dbałością o stan sieci drenażu (kanałów melioracyjnych, przepustów i in.) oraz utrudnionym działaniem kanalizacji burzowej przy niewielkim spadku hydraulicznym. W bliskim sąsiedztwie wałów przeciwpowodziowych, w przypadku przepływu powodziowego rzeki, istnieje ryzyko przesączania i wybijania wody, co także może skutkować lokalnymi podtopieniami. Zakres ekspertyzy: Rozpoznanie obszarów podmokłych w oparciu o analizę map topograficznych, TBD oraz zdjęć lotniczych; do wydzielonych terenów zostaną sformułowane wytyczne umożliwiające 8
uniknięcie zagrożeń występujących w takich obszarach i w ich otoczeniu, w stosunku do zabudowy istniejącej oraz projektowanej. 2.4.1. Podmokłe przytarasowe obniżenia den dolin wypełnione gruntami organicznymi Obniżenia te występują w dolinach dużych rzek z szeroką równiną zalewową. Mimo oddalenia od współczesnego koryta rzeki, tereny te są podmokłe i wymagają zastosowania systemu drenażu w przypadku ich zagospodarowania. Tereny te reagują podwyższeniem stanu zwierciadła wód gruntowych w okresie podwyższonego stanu wód w dnie doliny wiosną oraz podczas wezbrań w korycie rzeki. 2.4.2. Podmokłe obniżenia w dnach dolin nie wypełnione gruntami organicznymi Są to tereny występujące w obrębie tarasu zalewowego lub współczesnego nadzalewowego, które charakteryzują się okresową stagnacją wody. Stagnacja wynika z występowania gruntów o słabej i bardzo słabej przepuszczalności, najczęściej powiązanych z obniżeniami terenu, w których stagnuje woda z roztopów lub opadów deszczu. Rozpoznanie takich terenów wymaga ekspertyzy, gdyż mogą stanowić ograniczenie we wprowadzaniu zabudowy, ze względu na konieczność odwodnienia i/lub podniesienia terenu. 2.4.3. Podmokłe obniżenia w dnach dolin wypełnione gruntami organicznymi Poza obszarami podmokłych obniżeń przytarasowych, podobne strefy mogą występować w innych częściach równiny zalewowej rzeki. Obecność podmokłości wypełnionych gruntami organicznymi może świadczyć o szczególnie podwyższonym ryzyku wystąpienia podtopień terenów sąsiadujących, w związku z wahaniami poziomu wód gruntowych w dnie doliny. Zagospodarowanie tych terenów jest technicznie utrudnione, ponieważ są to tereny stałego podwyższonego poziomu wód gruntowych, którego obniżenie osiągano za pomocą melioracji. 9
2.5. Występowanie gruntów słabonośnych Cel kryterium Grunty słabonośne należy uznać za grunty tworzące szczególne utrudnienia do wprowadzania zabudowy. Do tej grupy gruntów należeć będą grunty organiczne oraz podatne na odkształcenia pyły, mułki oraz iły. Utwory te są najczęściej bezpośrednią pozostałością po pozakorytowym przepływie rzeki podczas wezbrań, kiedy w określonych warunkach następowała akumulacja drobnych frakcji materiału w obrębie równiny zalewowej. Obecność tych gruntów uwzględnia się podczas realizacji projektów budowlanych. Wykazania informacji na ten temat na etapie planistycznym może stanowić istotne ograniczenie środowiskowe dla późniejszej realizacji inwestycji. Grunty słabonośne odpowiadają obszarom o ograniczonej przepuszczalności gruntów, z którymi najczęściej związane są tereny zagrożone podmokłościami. Zakres ekspertyzy Ogólne rozpoznanie obszarów gruntów słabonośnych na podstawie dostępnych map glebowo-rolniczych i innych materiałów kartograficznych. 2.5.1. Grunty organiczne Ich występowanie może odpowiadać obszarom o trwałej tendencji do występowania podmokłości. Współczesny zasięg gruntów organicznych uległ zmniejszeniu w związku z przeprowadzonymi melioracjami. Ze względu na znaczne uwodnienie, grunty te uniemożliwiają wprowadzanie zabudowy bez całkowitej ich degradacji. 2.5.2. Inne grunty słabonośne Występowanie pyłów, mułków oraz iłów sprzyja tworzeniu lokalnych podmokłości, gdyż są to najczęściej utwory powierzchniowe utrudniające infiltrację. Podatność drobnych i uwodnionych gruntów na odkształcenia wpływa na ich ograniczoną nośność. 2.6. Obszary zagrożone powodzią objęte różnymi formami ochrony przyrody Cel kryterium: 10
Znaczne obszary wzdłuż koryt rzek objęte są różnymi formami ochrony przyrody, w tym ochroną ptaków i siedlisk w ramach obszarów Natura 2000. Dna dolin rzecznych ze względu na panujące warunki środowiskowe nie były równomiernie przekształcane przez człowieka. Są to najczęściej obszary nieznacznie przekształcone. Dna dolin stanowią doskonałe miejsce do żerowania i bytowania ssaków wodolubnych i ptactwa wodnego. Nie dziwi zatem obecność licznych obszarów chronionych wzdłuż koryt rzek, z których znaczne powierzchnie objęto obszarami Natura 2000. Głównie w większych miastach podejmowano inwestycje ułatwiające bezpośredni dostęp do koryt rzek, lub tworzono koncentrację elementów zabudowy hydrotechnicznej stabilizujących brzegi rzeki. Ze względu na niewielki stopień przekształcenia dna dolin rzecznych współcześnie stanowią najczęściej korytarze migracyjne zwierząt oraz roślin. Celem zapewnienia ciągłości korytarzy ekologicznych, należy zachować te tereny także w ramach odcinków dolin rzecznych w otoczeniu obszarów zurbanizowanych. Ze względu na migracje zwierząt istotne jest pozostawienie jak najszerszej strefy buforowej i ochrony przed zabudową wkraczającą w bezpośrednie otoczenie obszarów chronionych. O ile na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią ograniczeniem dla zabudowy jest samo zagrożenie, o tyle na obszarach obejmujących tereny narażone na zalanie w przypadku np. przerwania wałów przeciwpowodziowych, obszary chronione (także niższej rangi, typu: parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne) są zagrożone na utratę funkcji ekologicznej i degradację w wyniku wprowadzania zabudowy i grodzenia terenów oraz wprowadzania zanieczyszczeń. Ten sam problem dotyczy obszarów chronionych na obszarach o niskim ryzyku powodzi. Zakres ekspertyzy: Identyfikacja terenów objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody w powiązaniu z terenami zagrożonymi powodzią. 2.7. Obszary zagrożone powodzią podczas wezbrań lokalnych cieków Cel kryterium W opracowaniu obejmującym cały system dorzecza środkowej Wisły, należy zwrócić uwagę na zalewanie wodami powodziowymi przez cieki niższej rangi, składające 11
się na system dorzecza. Lokalne wezbrania wywołane deszczem nawalnym lub roztopami mogą dotyczyć również mniejszych rzek. Problem ten jest istotny zwłaszcza dla lokalnych zlewni niewielkich cieków, w obrębie których brakuje dokładnie wyznaczonych obszarów zagrożonych powodzią. Wiele drobnych cieków, także antropogenicznych, w przypadku zaistnienia ekstremalnych zdarzeń opadowych może powodować podtopienia. Istotne jest, aby zwrócić uwagę na ten problem w odniesieniu do już istniejących sytuacji, tworzących zagrożenie podtopieniem. W odniesieniu do nowych planów zagospodarowania przestrzennego istotne jest określenie dokładnych wytycznych, umożliwiających uwzględnienie potencjalnie ryzykownych sytuacji na etapie wyznaczania nowych obszarów przeznaczanych pod zabudowę. Niewielkie cieki przepływające przez obszar zabudowany powinny mieć dokładnie wyznaczone zasięgi zalewania podczas wezbrań. Informacja ta może pomóc w określeniu rozwiązań inżynierskich, poprawiających parametry przepływu cieków przez obszar prawdopodobnie zagrożony powodzią. Problem ten dotyczy nie tylko obszarów dorzecza środkowej Wisły, położonych w strefie wyżyn środkowopolskich, ale także obszarów nizinnych o niewielkiej dynamice rzeźby terenu. Zakres ekspertyzy Określenie zasad wyznaczania obszarów problemowych na obszarach zabudowanych, położonych wzdłuż cieków niższej rangi. Na wyznaczonych obszarach problemowych powinny zostać określone zasięgi zalewania powodziowego w ramach zlewni lokalnych cieków; do wydzielonych terenów zostaną sformułowane wytyczne umożliwiające uniknięcie zagrożeń występujących na takich obszarach i w ich otoczeniu w odniesieniu do istniejącej zabudowy oraz planowanego przeznaczenia terenów. 2.8. Obszary zmeliorowane o różnym stopniu zagrożenia powodzią w dnach dolin rzecznych Cel kryterium: Obszary podmokłe z ryzykiem występowania podtopień oraz obszary zagrożone pośrednio i bezpośrednio zalewaniem powodziowym, bardzo często należą do terenów zmeliorowanych. Stan oraz utrzymanie infrastruktury technicznej podlega weryfikacji i wymaga posiadania odpowiednich zezwoleń w przypadku jakiejkolwiek modyfikacji. Zmiana warunków związanych z pojedynczymi elementami systemu odwadniania może 12
skutkować lokalnymi podtopieniami. Brak szczegółowego uwzględnienia zapisów w planie zagospodarowania przestrzennego na temat systemu melioracji może skutkować daleko idącymi konsekwencjami zmian lokalnych stosunków wodnych. W obszarach położonych w dnach dolin rzecznych jest to szczególnie istotne w związku z częstymi zmianami poziomu wód gruntowych. Zakres ekspertyzy: Wyznaczenie terenów zmeliorowanych na podstawie map topograficznych oraz materiałów ZMiUW oraz RZGW dotyczących sieci melioracji; do wydzielonych terenów zostaną sformułowane wytyczne umożliwiające uniknięcia zagrożeń występujących w takich obszarach i w ich otoczeniu w stosunku do istniejącej zabudowy oraz przeznaczania nowych terenów pod zabudowę. 2.9. Użytkowanie terenów Cel kryterium: Przeznaczanie obszarów pod różne funkcje wiążę się z wprowadzeniem różnego rodzaju zagrożeń. Z jednej strony część funkcji, np. cmentarze, czy składowiska odpadów w przypadku zalania powodują zagrożenie dla funkcjonowania środowiska przyrodniczego lub zdrowia ludzi, z drugiej strony część funkcji jest bardziej zagrożonych przez wody powodziowe niż inne, np. szpitale, archiwa, muzea czy biblioteki. Celem kryterium funkcjonalnego jest wyodrębnienie terenów i obiektów o różnym użytkowaniu w zależności od kosztów środowiskowych i ekonomicznych potencjalnej powodzi. Zakres ekspertyzy Wyodrębnienie terenów o różnym użytkowaniu według stopnia wpływu potencjalnej powodzi na funkcjonowanie obszaru a z drugiej strony według zagrożenia dla środowiska, powodowanego przez zalanie obszaru. Szczegółowy katalog, zawierający ujednolicone w skali dorzecza różne sposoby użytkowania terenów, zostanie opracowany w następnych etapach pracy, jednak powinien on zawierać co najmniej: tereny mieszkaniowe, usługowe (różnych branż), produkcyjne, magazynowo-składowe, techniczne, różne kategorie terenów otwartych. 13
2.10. Gęstość zaludnienia Cel kryterium Z gęstością zaludnienia wiążą się takie parametry jak gęstość sieci drogowej i jej przepustowość, mające wpływ na możliwości sprawnej ewakuacji, ale także trudności natury ekonomicznej i społecznej z dostosowaniem zagospodarowania do poziomu zagrożenia zalewaniem. W obecnym systemie prawnym i przy utrzymaniu zasady ponoszenia kosztów ewentualnych wywłaszczeń przez samorządy lokalne, należy liczyć się z pasywnym oporem władz lokalnych przed wprowadzaniem korekt w zagospodarowaniu przestrzennym. Dla takich terenów należałoby rozważyć położenie większego nacisku na zapewnienie ochrony, niż na dostosowanie zagospodarowania do poziomu zagrożenia. Z punktu widzenia efektywności ekonomicznej i przyrodniczej prawdopodobnie lepsze efekty dałyby jednak zmiany regulacji prawnych. Zakres ekspertyzy Wyodrębnienie terenów o wyróżniających się gęstościach zaludnienia na obszarach narażonych na zalewanie. 2.11. Wskaźniki urbanistyczne określające zdolność retencyjną Cel kryterium Szybkość spływu powierzchniowego, wpływająca na potęgowanie zagrożenia powodziowego uwarunkowana jest między innymi stopniem uszczelnienia powierzchni terenu. Można go określić posługując się typowymi wskaźnikami urbanistycznymi. Nieco bardziej złożona sytuacja jest z kanalizacją deszczową, która z jednej strony przyspiesza odpływ wód opadowych do rzeki, powodując wzrost zagrożenia powodziowego, z drugiej strony na terenach o malej zdolności infiltracyjnej zmniejsza ryzyko podtopień. Typologia oparta o to kryterium, analizowana dla całych zlewni, szczególnie cieków lokalnych, będzie miała znaczenie dla opracowania zasięgu terenów zagrożonych powodzią podczas wezbrań lokalnych cieków. 14
Zakres ekspertyzy Określenie stopnia zabudowania terenów zurbanizowanych, wyrażonego stosunkiem powierzchni zabudowanej do powierzchni terenu oraz wskaźnika powierzchni terenu biologicznie czynnego, w rozumieniu przepisów Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Należałoby również uwzględnić stopień wyposażenia terenu w system kanalizacji deszczowej. 2.12. Wartości kulturowe Cel kryterium Biorąc pod uwagę stopień deformacji historycznych osiedli wiejskich podstawowy zasób wartości kulturowych odnaleźć można w Polsce w osadach o charakterze miejskim. Ich geneza w większości wiąże się z rzekami, niezależnie czy podstawą były walory aprowizacyjne, obronne, transportowe czy inne. Z drugiej strony wielkoprzestrzenne założenia pałacowo-ogrodowe były również chętnie wiązane z dolinami rzek. Konieczność ochrony tych wartości obiektów budowlanych, jak i przestrzennych powinna być uwzględniona w ustaleniach dotyczących ochrony przeciwpowodziowej, zawartych w dokumentach planistycznych. Zakres ekspertyzy Identyfikacja, położonych na obszarach narażonych na zalewanie, obiektów oraz terenów objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ochroną planistyczną. 15
3. Ochrona przeciwpowodziowa w systemie planowania przestrzennego Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, określająca podstawy prawne polskiego systemu planowania przestrzennego, funkcjonuje w otoczeniu kilkudziesięciu innych, powszechnie obowiązujących aktów prawnych ustaw i przepisów wykonawczych dotyczących różnych dziedzin funkcjonowania gospodarki, środowiska społecznego, przyrodniczego i kulturowego. Gospodarowanie wodami, w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi reguluje ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Jednocześnie w związku z przynależnością Polski do UE zobowiązani jesteśmy do przestrzegania przepisów, wynikających z prawodawstwa unijnego. W Europie działania w dziedzinie polityki wodnej regulują Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 roku oraz Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw. Dyrektywa Powodziowa (DP) z dnia 23 października 2007 r. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) tworzy ramy wspólnotowych działań w dziedzinie polityki wodnej i koordynuje prawo odpowiedzialne za gospodarkę zasobami wodnymi oraz ustanawia reguły działań na rzecz ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych. Tak zwana Dyrektywa Powodziowa (DP) jest dokumentem, którego celem jest stworzenie instrumentów do skoordynowania działań różnych państw, zmierzających do ograniczenia ryzyka wystąpienia negatywnych skutków związanych z powodzią, przy zapewnieniu szerokich konsultacji społecznych. W preambule do tego dokumentu stwierdza się, że w planach zarządzania ryzykiem powodziowym szczególny nacisk powinno się położyć na zapobieganie, ochronę i przygotowanie. W dyrektywie sformułowano zatem listę głównych nietechnicznych (organizacyjnych) działań ochrony przeciwpowodziowej. Zobowiązano w niej państwa członkowskie do dokonywania wstępnej oceny ryzyka powodziowego w odniesieniu do obszaru dorzeczy, w terminie do dnia 22 grudnia 2011 r. Na podstawie tej oceny określane są obszary, na których stwierdza się istnienie dużego ryzyka powodziowego lub 16
prawdopodobieństwo jego wystąpienia, dla których to obszarów, w terminie do dnia 22 grudnia 2013 r., sporządzone winny być mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Mapy zagrożenia powodziowego winny wskazywać obszary o niskim, średnim i wysokim prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi oraz określać dla każdego z nich jej zasięg i inne parametry, zależnie od konkretnego przypadku. Mapy ryzyka powodziowego przedstawiają potencjalne negatywne skutki związane z powodzią dla wymienionych powyżej obszarów, z określeniem liczby mieszkańców, którzy mogą zostać dotknięci powodzią, rodzaju działalności gospodarczej prowadzonej na zalanym obszarze, ewentualnych zagrożeń dla środowiska i innych danych ustalanych indywidualnie przez państwa członkowskie. Na podstawie map państwa członkowskie opracowują plany zarządzania ryzykiem powodziowym, w terminie do dnia 22 grudnia 2015 r. W Polsce gospodarkę wodami reguluje Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne. Przepisy Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej zostały zaimplementowane do naszego ustawodawstwa wraz z wejściem w życie 18 marca 2011 r. ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne (Dz.U. z dnia 15 lutego 2011 roku nr 32 poz. 159). Z punktu widzenia planowania i zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią najważniejszymi elementami, które reguluje nowelizacja ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne są m. in.: ustalenie obszarów dorzeczy, ujednolicenie nazewnictwa z zakresu gospodarki wodnej, prawo własności wód, określenie kompetencji organów zarządzających wodami, zobowiązanie organów administracji rządowej i samorządowej do prowadzenia ochrony przed powodzią oraz jasne określenie zasad postępowania na terenach zagrożonych powodzią. Zgodnie z ustawą na terenie RP znajdują się dwa obszary dorzeczy Wisły i Odry oraz częściowo ośmiu innych rzek, których obszary dorzeczy mają zasięg międzynarodowy. Ustalenie tych obszarów pozwala na prowadzenie dalszych prac, mających na celu opracowanie dla nich planów zarządzania ryzykiem powodziowym, który to obowiązek wynika z Dyrektywy Powodziowej. Dla obszarów dorzeczy Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przygotowuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego. Jednym z elementów tej oceny jest określenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli takich na których istnieje znaczące ryzyko powodzi 17
lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi (art. 9 ust.1 pkt 6b ustawy Prawo wodne). Dla obszarów tych sporządza się mapy zagrożenia powodziowego. Ich problematyka obejmuje w szczególności (art. 88 d, ust.2 ustawy Prawo wodne): 1) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego; 2) obszary szczególnego zagrożenia powodzią, zgodnie z art. 9 ust.1 pkt 6 c ustawy Prawo wodne obejmujące: a) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat, b) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat, c) obszary, między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska, o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne, d) pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. 3) obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku: a) przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego, b) zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, c) zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących, d) zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych pasa technicznego. Przedstawia się na nich również następujące elementy: 1) zasięg powodzi; 2) głębokość wody lub poziom zwierciadła wody; 3) w uzasadnionych przypadkach prędkość przepływu wody lub natężenie przepływu wody. Dla wymienionych powyżej obszarów Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki wodnej sporządza mapy ryzyka powodziowego. Ich problematyka obejmuje: 1) szacunkową liczbę mieszkańców, którzy mogą być dotknięci powodzią; 2) rodzaje działalności gospodarczej wykonywanej na obszarach, o których mowa w art. 18
88d ust. 2; 3) instalacje mogące, w razie wystąpienia powodzi, spowodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości; 4) występowanie: a) ujęć wody, stref ochronnych ujęć wody lub obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, b) kąpielisk, c) obszarów Natura 2000, parków narodowych oraz rezerwatów przyrody; 5) w uzasadnionych przypadkach: a) obszary, na których mogą wystąpić powodzie, którym towarzyszy transport dużej ilości osadów i rumowiska, b) potencjalne ogniska zanieczyszczeń wody. Mapy te za pośrednictwem Regionalnych Dyrektorów Gospodarki Wodnej trafiają do wojewodów, marszałków województw, starostów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast a także komendantów wojewódzkich, powiatowych i miejskich Państwowej Straży Pożarnej. Organy odpowiedzialne za prowadzenie polityki przestrzennej na wszystkich szczeblach administracji państwowej zobowiązani są do uwzględniania przedstawionych na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego granic obszarów, o których mowa w art. 88 ust. 2 ustawy Prawo wodne w sporządzanych opracowaniach planistycznych. Granice te uwzględnia się zatem w: koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w indywidualnie wydawanych decyzjach administracyjnych decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego i warunkach zabudowy. Ustawodawca nie obliguje bezpośrednio do uwzględniania granic ww. obszarów w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, chociaż zobowiązuje do uzgodnienia projektu tego dokumentu w zakresie zagospodarowania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi z Dyrektorem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (art. 4 a ustawy Prawo wodne). Obowiązkowi temu podlega również strategia rozwoju województwa. 19
20
Można zatem uznać, że zgodnie z obowiązującym prawem, ochrona przed powodzią powinna być realizowana na wszystkich szczeblach administracji publicznej, zarówno w opracowaniach strategicznych, dotyczących kształtowania polityki przestrzennej, jak i w dokumentach, stanowiących narzędzia, które służą jej realizacji. Za znaczące dla realizacji ochrony przed powodzią należy również uznać wprowadzenie obowiązku uwzględniania poziomu zagrożenia powodziowego w indywidualnych decyzjach administracyjnych już od dnia przekazania map zagrożenia i ryzyka powodziowego do wydających je organów administracji. Ustawodawca określił również narzędzia ochrony ludzi i mienia przed powodzią (art. 88 k ustawy Prawo wodne). Z planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym, w związku z tym, że wymagają wprowadzania ograniczeń w użytkowaniu terenów lub zapewnienia odpowiednich rezerw przestrzennych, bezpośrednio związane są: 1) kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, 2) racjonalne retencjonowanie wód, 3) zachowanie, tworzenie i odtwarzanie systemów retencji wód, 5) budowa, rozbudowa i utrzymywanie budowli przeciwpowodziowych. Za niezwykle istotny instrument prawny, pozwalający samorządom na wprowadzanie ograniczeń w użytkowaniu terenów położonych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, należy uznać określenie w ustawie Prawo wodne katalogu zabronionych na tych terenach robót i czynności, do których należą: 1) wykonywanie urządzeń wodnych oraz budowa innych obiektów budowlanych; 2) sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk; 3) zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie. Jednocześnie fakt, że w ustawie przewidziano odstępstwa od tych zakazów, w drodze indywidualnej zgody wydawanej przez dyrektora RZGW, za jedyny instrument gwarantujący realizację postanowień ustawowych należy uznać miejscowy plan 21
zagospodarowania przestrzennego. Niezwykle ważne staje się w tym momencie dostosowanie zakresu ustaleń planów miejscowych nie tylko do lokalnych warunków środowiskowych ale także do przepisów prawa wodnego. Wymienione w ustawie Prawo wodne zakazy winny być zatem wprowadzane do ustaleń planów miejscowych. Należy w nich uwzględniać również ochronę wałów przeciwpowodziowych, wynikającą z art. 88 n ust. 1 ustawy m. in. Poprzez wprowadzanie zakazu wykonywania obiektów budowlanych, kopania studni, sadzawek, dołów oraz rowów w odległości mniejszej niż 50 m od stopy wału po stronie odpowietrznej. Ustawodawca zobowiązał sporządzających dokumenty planistyczne na wszystkich szczeblach administracji do uwzględnienia w nich obszarów wyznaczonych na mapach zagrożenia i ryzyka powodziowego, w przeciągu 18 miesięcy od uzyskania tych map. Niestety zabrakło wprowadzenia ustawowego obowiązku sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, co jest szczególnie groźne wobec opisanych wyżej możliwości zabudowywania tych terenów w drodze indywidualnych decyzji administracyjnych. Objęcie tych terenów ustawowym obowiązkiem sporządzenia planów miejscowych, pozwoliłoby na zawieszanie postępowań administracyjnych w sprawie ustalenia warunków zabudowy do czasu uchwalenia planu (art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). 22
4. Zakres ustaleń planistycznych dla terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi Oszacowanie możliwości realizacji programu bezpieczeństwa powodziowego w zakresie planowania przestrzennego opierać się będzie na ocenie możliwości egzekwowania wprowadzenia proponowanych ustaleń do dokumentów prawa miejscowego. Rozważyć należy tutaj dwie przyczyny zagrożeń. Problem natury praktycznej stanowi rozbieżność pomiędzy strukturą administracyjną i związanymi z nią kompetencjami w zakresie planowania przestrzennego oraz granicami obszarów wpływających na poziom zagrożenia powodziowego. Rozbieżność ta powoduje konieczność uwzględniania w dokumentach wyższego rzędu niż plany miejscowe, wniosków płynących z niektórych typologii. W przypadku przekroczenia granic administracyjnych gminy ustalenia takie powinny zostać zawarte w dokumentach (studia i analizy na poziomie powiatu lub plan zagospodarowania przestrzennego województwa), które nie mają bezpośredniego wpływu na ustalenia planów miejscowych. Oczekiwać należy również, że część terenów wskazanych w ramach opracowanych w przyszłości typologii (np. obszary zagrożone powodzią podczas wezbrań lokalnych cieków) wykraczać będzie poza granice wyznaczone na mapach zagrożenia powodziowego. Powodować to będzie trudności z wyegzekwowaniem wprowadzenia potrzebnych ustaleń do sporządzanych na tych terenach planów miejscowych; nie wywoła to również obowiązku aktualizacji i dostosowania ustaleń w planach już uchwalonych. Dla tego rodzaju ustaleń właściwym dokumentem będzie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, ewentualnie (w zależności od wielkości zlewni) dokumenty wyższego rzędu, a więc generujące takie same zagrożenia, jak w przypadku omawianego w poprzednim akapicie przekroczenia kompetencji jednostki samorządu terytorialnego. Większość wniosków wynikających z przeprowadzonych w przyszłości typologii można będzie wprowadzić do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na bazie map zagrożenia i map ryzyka powodziowego. Ustalenia do planów miejscowych obejmujące problematykę ochrony przeciwpowodziowej powinny wprowadzać ograniczenia w użytkowaniu terenów, łącznie z 23
zakazem zabudowy i uwzględniać następujące kryteria: 1) stopień i rodzaj zagrożenia powodziowego, zależny od położenia terenu (zgodnie z art. 88 d ust. 2 ustawy Prawo wodne oraz przeprowadzonymi typologiami); 2) szacunkową liczbę mieszkańców/użytkowników; 3) rodzaj (funkcja) przewidywanych inwestycji (mieszkalnictwo; usługi komercyjne; usługi publiczne ochrona zdrowia i opieka społeczna, szkolnictwo, nauka; produkcja itd.); 4) stopień zainwestowania (wykorzystania terenu) przewidywane wskaźniki intensywności zabudowy, stopnia zabudowania terenu, wskaźnik powierzchni biologicznie czynnej; 5) możliwość szybkiej ewakuacji ludzi i wyposażenia; 6) występowanie obiektów i terenów o szczególnych wartościach; 7) stosowanie szczególnych technologii budowlanych, pozwalających na zabezpieczenie obiektów przed powodzią i niwelujących wpływ inwestycji na ochronę przed powodzią innych terenów; 8) niekorzystne oddziaływanie na środowisko w przypadku wystąpienia powodzi. Ograniczenia w użytkowaniu powinny polegać na wskazywaniu terenów, na których ustala się: 1) zakaz wszelkiej zabudowy; 2) możliwość sytuowania wyłącznie zabudowy o precyzyjnie określonych w planie funkcjach; 3) możliwość sytuowania zabudowy pod warunkiem przestrzegania ustalonych w planie maksymalnych wskaźników intensywności zabudowy, stopnia zabudowania terenu oraz minimalnych wskaźników powierzchni biologicznie czynnej; 4) możliwość sytuowania zabudowy z ograniczeniami dotyczącymi liczby mieszkańców/użytkowników i łatwości ich ewakuacji, 5) możliwość sytuowania zabudowy pod warunkiem zastosowania ustalonych w planie ograniczeń dotyczących np. fundowania, posadowiania i podpiwniczania budynków lub stosowania szczególnych technologii budowlanych; 6) możliwość sytuowania zabudowy w zależności od stopnia zagrożenia, które może ona spowodować w razie powodzi; 7) ograniczenia dotyczące nasadzeń roślinności wysokiej i niskiej; 8) ograniczenia dla działań zmieniających ukształtowanie terenu i stosunki wodne; 9) obowiązek wprowadzenia zabezpieczeń hydrotechnicznych zwiększających poziom 24
bezpieczeństwa powodziowego terenów o dużych wartościach kulturowych o ile wprowadzenie zabezpieczeń nie obniży tych wartości; 10)stosowanie przepustów o odpowiednich parametrach, uwzględniających prognozowane przepływy wezbraniowe. Określenie w następnych etapach pracy typologii terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, opartych o sformułowane w niniejszej pracy kryteria: specyfikę zlewni obszary zagrożone powodzią położenie w krajobrazie dolin i obniżeń zagrożenie podwyższonym zwierciadłem wód gruntowych występowanie gruntów słabonośnych obszary zagrożone powodzią objęte różnymi formami ochrony przyrody obszary zagrożone powodzią podczas wezbrań lokalnych cieków obszary zmeliorowane o różnym stopniu zagrożenia powodzią w dolinach rzecznych użytkowanie terenów gęstość zaludnienia wskaźniki urbanistyczne, określające zdolność retencyjną wartości kulturowe. powinno pozwolić na dostosowanie zakresu ustaleń planistycznych do faktycznego stopnia zagrożenia powodziowego oraz określenie dokumentów planistycznych, w których poszczególne typologie powinny znaleźć odbicie. 25