OGÓLNOPOLSKI KONKURS HISTORYCZNY IM. MAJORA MARKA GAJEWSKIEGO LOSY ŻOŁNIERZA I DZIEJE ORĘŻA POLSKIEGO W LATACH 1531 1683. OD OBERTYNA DO WIEDNIA. RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW GIMNAZJUM 2016 Imię i nazwisko:... Szkoła:... Klasa:... KOD... Liczba uzyskanych punktów...
Tablica do zadań 1. 3. Zadanie 1. (0 1) Podaj nazwę przedstawionej dynastii.... Zadanie 2. (0 2) Do każdego opisu dopisz imię [imiona/numer] elektora brandenburskiego, do którego bezpośrednio odnoszą się przedstawione wydarzenia. Opis 1. 16 listopada elektor brandenburski ukląkł przed królem Zygmuntem III Wazą, zasiadającym na podwyższeniu ustawionym przed stołecznym kościołem św. Anny i złożył mu hołd lenny z Prus Książęcych, którego główną część stanowiła przysięga wierności. (...) W ten sposób lenno Prus Książęcych przeszło w dziedziczne władanie elektorów brandenburskich, książąt Rzeszy Niemieckiej.... 1
Opis 2. Ogólnopolski Konkurs Historyczny im. majora Marka Gajewskiego Wojska polsko-litewskie liczące 24 tysiące regularnych żołnierzy oraz 10 tysięcy pospolitego ruszenia i wspierane przez 2 tysiące Tatarów stoczyły trzydniową bitwę z armią szwedzko-brandenburską, liczącą około 19. tysięcy regularnych żołnierzy. (...) Bitwę wygrali Szwedzi i Brandenburczycy (...). Zwycięstwo, poza zajęciem Warszawy i Radomia niewiele dało Karolowi Gustawowi, który pomimo sojuszu z Brandenburgią, nie był w stanie zapanować nad wzburzonym krajem.... Zadanie 3. (0 2) Uzupełnij zdania, wpisując imię [imiona/numer] władcy, wybranego spośród podanych w tablicy genealogicznej. 1. Kolorem szarym oznaczono na taśmie chronologicznej okres panowania... 2. Kolorem szarym oznaczono na taśmie chronologicznej okres panowania... Zadanie 4. (0 2) Do podanych opisów dopisz imiona i nazwiska odpowiadających im osób. Opis 1. W 1596 r. pociągnął na swą pierwszą wyprawę wojenną, której celem było stłumienie kozackiego buntu Nalewajki. (...) Następnie (...) udał się do Inflant, gdzie miał się ujawnić jego niezwykły talent militarny. Za zasługi podczas tej kampanii w 1603 r. otrzymał buławę polną litewską, a w 1605 r. buławę wielką. 2
Opis 2. W 1651 odniósł jedno z największych zwycięstw tej doby pod Łojowem. Zajął Kijów, przyszedł z pomocą armii koronnej. Historia, wspomagana przez Sienkiewicza, miała jednak zapamiętać [go] nie jako wielkiego wodza, a jako zdrajcę. (...) Był inicjatorem zawarcia z Karolem X Gustawem układu w Kiejdanach. Zadanie 5. (0 1) Podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. Tolkmicko, Braniewo, Piława, to nazwy A. portów bałtyckich. B. statków kaperskich. C. herbów szlacheckich. D. twierdz mołdawskich. Zadanie 6. (0 3) Za panowania których władców rozegrały się przedstawione wydarzenia? Do każdego z opisów dopisz imię [imiona/sygnaturę] władcy Polski. Opis 1. Podpisanie w Malborku ugody z Gdańskiem. Król (...) zgodził się na uchylenie statutów Stanisława Karnkowskiego, w zamian za uznanie swej władzy i wypłacenie przez miasto kontrybucji w wysokości 200 000 guldenów. Opis 2. Starcie zwane również bitwą nad rzeką Ułą miało miejsce podczas tzw. I wojny północnej. Wojska litewskie pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła Rudego (...) rozbiły jedną z dwóch części sił rosyjskich dowodzonych przez kniazia Piotra Szujskiego. Opis 3. (...) poseł z powiatu upickiego Władysław Siciński jednym swoim głosem nie zgodził się na przedłużenie obrad sejmu (...) o 2 tygodnie i tym samym zerwał jego obrady, powołując się na zasadę jednomyślności (...). 3
Zadanie 7. (0 2) Wskaż dwa wydarzenia, które rozegrały się wcześniej niż bitwa pod Kłuszynem. Wypisz właściwe litery. A. Wkroczenie wojsk pod dowództwem hetmana Żółkiewskiego do Moskwy. B. Zdobycie Smoleńska przez wojska Zygmunta III Wazy. C. Zawarcie rozejmu polsko-rosyjskiego w Dywilinie. D. Koronacja Dymitra I Samozwańca na cara Rosji. E. Śmierć cara Iwana IV Groźnego. Litery:...... Zadanie 8. (0 3) Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie. Stosunek sił był zatrważający. 15 tysięcy polskich żołnierzy broniło się w twierdzy należącej do rodu Wiśniowieckich przed 100 120 tysiącami ludzi. Na czele polskiej załogi stali regimentarze Andrzej Firlej i Stanisław Lanckoroński. Faktyczne dowództwo sprawował jednak wojewoda ruski książę Jeremi Wiśniowiecki. Uzupełnij poniższy tekst przyporządkuj do każdej części zdania właściwą odpowiedź spośród oznaczonych literami A C. Informacje podane w tekście dotyczą oblężenia twierdzy w 1., położonej na terenie 2.. Przedstawione walki toczyły się za panowania 3.. 1. A. Chocimiu B. Zbarażu C. Kamieńcu Podolskim 2. A. Inflant B. Mołdawii C. Ukrainy 3. A. Zygmunta III Wazy B. Jana II Kazimierza C. Michała Korybuta Wiśniowieckiego Zadanie 9. (0 1) Przeczytaj tekst i podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. Jazda zagraniczna Terminem tym, oznaczającym zgodnie ze szwedzkim źródłosłowem jeźdźca w ogóle, określano najczęściej konnicę o charakterze strzelczym. Konni walczyli za pomocą pary pistoletów, czasem uzupełnionej arkebuzem, w razie potrzeby zaś dobywali pałasza. Uzbrojenie ochronne stanowiła zbroja, składająca się z kirysu i niekiedy osłony kończyn oraz hełm morion lub szturmak. W tekście przedstawiono A. husarię. B. rajtarów. C. dragonów. D. hajduków. 4
Zadanie 10. (0 3) Oceń, czy poniższe zdania dotyczące Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku są prawdziwe. Wstaw znak X we właściwe rubryki tabeli. 1. 2. 3. Uchwalanie podatków przeznaczonych na zaciąg wojska należało do kompetencji panującego króla. Hetman wielki korony był zwierzchnikiem sił zbrojnych Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Odziały pospolitego ruszenia w imieniu króla prowadzili wojewodowie lub kasztelanowie. Prawda Fałsz Zadanie 11. (0 1) Obejrzyj ilustracje i podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. 1. 2. Szyszak husarski przedstawia ilustracja oznaczona numerem 3. 4. A. 1. B. 2. C. 3. D. 4. 5
Zadanie 12. (0 2) Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie. Porozumienie z Kozakami [fragment] Kozacy, jako ludzie rycerscy, godni są posiadania praw politycznych, więc też otwiera się im szeroką drogę do nobilitacji szlacheckiej (dla dalszego do usług JK Mości przychęcenia) według uznania hetmana, tak jednak miarkując, żeby z każdego pułku sto być mogło nobilitowanych. Jako ludzie rycerscy Kozacy są zwolnieni od wszelkich podatków oraz świadczeń, podlegając tylko obowiązkowi krwi. Podaj rok i nazwę miejscowości, w której zawarto przytoczone porozumienie. A. Rok... B. Miejscowość... Zadanie 13. (0 4) Uporządkuj podane wydarzenia z okresu powstania B. Chmielnickiego, wpisując na taśmę chronologiczną przyporządkowane im litery. I. Bitwy A. Bitwa pod Żwańcem. B. Bitwa pod Korsuniem. C. Bitwa pod Beresteczkiem. II. Porozumienia A. Ugoda w Białej Cerkwi. B. Ugoda w Perejasławiu. C. Ugoda zborowska. Zadanie 14. (0 2) Podkreśl litery, którymi oznaczono dwie bitwy stoczone w wojnie polsko-rosyjskiej w II połowie XVII wieku. Bitwa pod A. Połonką. B. Pskowem. C. Cudnowem. D. Kłuszynem. E. Batohem. 6
Zadanie 15. (0 3) Ballada Jacka Kaczmarskiego [fragment] Klasztor płaszczem nieb zasnuty W szwedzkich armat strasznym huku. Jędrek się granatem bawi, Ksiądz Kordecki błogosławi. Hej, kto szlachta za Kmicicem! Podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. Wybór uzasadnij, odwołując się do wydarzeń historycznych i literatury. Przedstawione w balladzie wydarzenia rozegrały się w A. 1605 roku. B. 1629 roku. C. 1655 roku. D. 1660 roku. Uzasadnienie:... Zadanie 16. (0 3) Traktat w Radnot przewidywał podział ziem Rzeczypospolitej. Określ, komu miały przypaść podane części państwa. Do każdego opisu dopisz imię i nazwisko [imiona/numer] właściwej osoby. 1. Inflanty, Kurlandia, Prusy Królewskie, Kujawy, północne Mazowsze oraz Żmudź 2. województwo nowogrodzkie 3. Małopolska z Krakowem 7
Zadanie 17. (0 3) Obejrzyj ilustracje i wykonaj polecenie. 1. 2. 3. 4. 5. Do każdego z podanych rodzajów uzbrojenia dobierz odpowiadającą mu ilustrację. Zakreśl właściwe numery. nadziak 1 2 3 4 5 bandolet 1 2 3 4 5 rapier 1 2 3 4 5 8
Zadanie 18. (0 3) Obejrzyj plan bitwy i wykonaj polecenie. Na podstawie mapy opracowanej przez Jana Rutkowskiego. Uzupełnij poniższy tekst przyporządkuj do każdej części zdania właściwą odpowiedź spośród oznaczonych literami A C. Przedstawiona bitwa rozegrała się na terytorium 1., w 2., za panowania w Polsce 3.. 1. A. Prus Królewskich B. Inflant C. Prus Książęcych 2. A. II połowie XVI wieku B. I połowie XVII wieku C. II połowie XVII wieku 3. A. Stefana Batorego B. Zygmunta III Wazy C. Jana II Kazimierza 9
Zadanie 19. (0 3) Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie. Wysokość ich czajek ponad poziom wody jest nie większa niż dwie i pół stopy, dzięki czemu dostrzegają galerę, czy inny statek, zanim sami zostają zauważeni. Wtedy opuszczają maszt na swojej czajce i obserwują kierunek wiatru pilnując, by wieczorem mieć słońce z tyłu. Na godzinę przed zachodem zaczynają silnie wiosłować ku statkowi czy galerze, aby zbliżyć się do nich na jedną milę i nie stracić ich z oczu. W tej odległości trzymają się do północy. Wówczas dają sygnał i z całych sił wiosłują w kierunku statku, a połowa ich ludzi przygotowuje się do bitwy. Podaj nazwę A. społeczności, której sposób walki przedstawiono w tekście.... B. rzeki i morza, na których wodach rozgrywały się przedstawione wydarzenia....... [rzeka] [morze] Zadanie 20. (0 2) Przeczytaj podane fragmenty pieśni Mazurek Dąbrowskiego [wersja pierwotna] i wykonaj polecenia. I. Jak Czarniecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze. Wyjaśnij, do jakiego wydarzenia historycznego odwołuje się Józef Wybicki w podkreślonym fragmencie tekstu. II. Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany: słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany. Wyjaśnij, co oznacza określenie bić w tarabany.... 10
Mapa do zadań 21. 22. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII wieku Zadanie 21. (0 4) Określ, którym numerem oznaczono na mapie podane obszary. Zakreśl właściwe numery. A. Księstwo Siedmiogrodu 1 2 3 4 Chanat Krymski 1 2 3 4 B. Prusy Książęce 5 6 7 8 Inflanty Polskie 5 6 7 8 11
Zadanie 22. (0 2) Wskaż dwie informacje prawdziwe odnoszące się do obszaru, który został zakreskowany na mapie. Wypisz właściwe litery. Przedstawiony obszar A. znalazł się w granicach państwa Rurykowiczów na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim. B. wchodził w skład państwa Michała Korybuta Wiśniowieckiego. C. został częścią Rzeczypospolitej za panowania Stefana Batorego. D. na mocy traktatu w Andruszowie został przyłączony do Rosji. E. w II połowie XVI wieku był częścią Rosji. Litery:...... Zadanie 23. (0 2) Spośród wydarzeń rozgrywających się w II połowie XVII wieku, oznaczonych literami A D wybierz wydarzenie chronologicznie pierwsze i wydarzenie chronologicznie ostatnie. W każdym wierszu tabeli wybierz właściwą literę. Wydarzenie chronologicznie pierwsze A B C D Wydarzenie chronologicznie ostatnie A B C D A. Bitwa pod Chocimiem. B. Zawarcie traktatu w Jaworowie. C. Upadek Kamieńca Podolskiego. D. Wybór na króla Polski Jana Sobieskiego. Zadanie 24. (0 3) Określ, kiedy rozegrały się przedstawione wydarzenia. Do każdego z opisów dopisz właściwy rok. Rok 1. 2. 3. Po rozbiciu wojsk siedmiogrodzkich przez siły Rzeczypospolitej w bitwie pod Czarnym Ostrowem resztki książęcej armii wycofały się do Międzyboża. Żeby uratować siebie i pozostałe oddziały Jerzy II Rakoczy zaproponował dowódcom polskim (...) kapitulację. Siły królewskie, liczące ok. 17 18 tys. żołnierzy, stanęły naprzeciwko rokoszanom w liczbie ok. 15 16 tys. 12 lipca obie armie znalazły się pod wioską Mątwy (...). Za cenę zaledwie 200 zabitych rokoszanie, rozbili armię królewską (...). (...) król Michał, przestraszony potęgą armii tureckiej zgodził się przyjąć upokarzające dla Rzeczypospolitej warunki pokojowe. Miała ona oddać województwa podolskie, bracławskie i południową część Kijowszczyzny. Poza tym, co było najgorszą hańbą, zgodzono się na haracz w wysokości 22 tysięcy talarów rocznie. 12
Zadanie 25. (0 8) Porównaj pozycję Rzeczypospolitej Obojga Narodów nad Bałtykiem pod koniec panowania Stefana Batorego i pod koniec panowania Jana Kazimierza. Odwołaj się do wydarzeń historycznych....... 13
Mapy / ilustracje opracowano na podstawie: B. Bydoń, Z. Grabowski, P. Przeździecki, Dzieje oręża polskiego od rozkwitu do upadku, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2013, s. 75, 80, 84, 87, 88, 90 91, 164. http://muzea.malopolska.pl/documents/26855/1579985/obraz_05.png/3f899710-0d00-4283-a1baea0bfc4108ee J. Gierowski, J. Leszczyński, Historia dla klasy II liceum ogólnokształcącego, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 226. Gimnazjum. Karty Pracy do wybranych map z Atlasu historycznego Od starożytności do współczesności, część 2. Nowa Era, Warszawa, s. 22. Teksty opracowano na podstawie: B. Bydoń, Z. Grabowski, P. Przeździecki, Dzieje oręża polskiego od rozkwitu do upadku, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2013, s. 36. http://www.muzeumwp.pl http://www.polskieradio.pl/39/247/artykul/176883 http://www.polskieradio.pl/39/248/artykul/409620 http://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/1314613 http://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/1206472 http://www.wilanow-palac.art.pl http://www.kresy.pl/kresopedia,historia,rzeczpospolita 14