Prof. dr hab. Tomasz Ważny Uniwersytet Mikołaja Kopernika Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Pracownia Badań Dendrochronologicznych Ul. Sienkiewicza 30/32 87-100 Toruń twazny@uni.torun.pl Toruń, dn. 20.11.2007 r. ANALIZA DENDROCHRONOLOGICZNA KOŚCIOŁA p.w. Przemienienia Pańskiego w ŻUKOWIE (woj. mazowieckie, pow. grodziski) Celem analizy było datowanie więźby konstrukcji kościoła w Żukowie. Zastosowano klasyczne metody dendrochronologii, których zastosowanie w datowaniu zabytków architektury było wielokrotnie opisywane m.in. przez Hoffsummera (2002), Simpsona i Littona (1998), Ważnego (2001), Wrobel i in. (1993). Opis obiektu: Drewniany, jednonawowy kościół, przypuszczalnie z XVII w. Koordynaty: 52º09 06,1 N 20º38 46,5 E Metodyka: Przedmiotem badań była konstrukcja więźby dachowej. Na wstępie wykonano oględziny belek pod kątem oceny przydatności drewna do badań i wyboru elementów do badań. Z wytypowanych elementów konstrukcyjnych więźby dachowej oraz konstrukcji zrębowej pobrano próbki drewna do badań. Próbki mające postać wywiertów zostały przygotowane do analizy. Wyznaczono i przygotowano powierzchnie pomiarowe, a nast ępnie na aparacie pomiarowym typu LINTAB pomierzono szerokości przyrostów rocznych drewna. Dokładność pomiaru wynosiła 0,01 mm. Synchronizację sekwencji przyrostowych i porównanie ich z chronologiami wzorcowymi przeprowadzono przy pomocy programów CATRAS v. 4.20 (Aniol 1980-2003), TSAP (Rinn 1996) oraz DENDRO for WINDOWS (Tyers 2004). Wykaz próbek oraz wyniki analizy przedstawiono w załączonej tabeli. Położenie sekwencji przyrostowych w czasie zilustrowano na diagramie belkowym (rys. 1).
Wyniki: Analizie dendrochronologicznej poddano piętnaście próbek drewna należących do gatunku sosna pospolita (Pinus sylvestris L.). Jedenaście spośród nich próbek zostało wydatowanych w oparciu o zestaw chronologii sosny Polski. Tylko trzy próbki zostały wydatowane z dokładnością do jednego roku lub do dwóch lat. Uszkodzenie zewnętrznej warstwy drewna przez owady nie pozwoliło na pobranie większej ilości próbek drewna z oflisem, czyli zawierających najmłodszy zachowany przez drzewo przyrost roczny. Group Span of ring sequences Zukow 12 after AD1620 11 after AD1635 1 AD1647 13 after AD1649 2 after AD1654 14 after AD1662 5 after AD1663 4 after AD1669 15 after AD1673 6 AD1674-6 9 AD1675-6 Calendar Years AD1550 AD1600 AD1650 Rys. 1. Datowanie serii przyrostowych próbek drewna z konstrukcji więźby dachowej kościoła w Żukowie. Interpretacja wyników badań: konstrukcja zrębowa kościoła oraz więźba dachowa pochodzą z tego samego czasu. belki z zachowanym słojem podkorowym oraz rozkład wyników jednoznacznie wskazują, że kościół został zbudowany z drzew ściętych w roku 1675 lub 1676. Belka wiązarowa nr 1 pochodząca z 1647 r. została prawdopodobnie wtórnie użyta.
Literatura: ANIOL, R.W., 1983: Tree-ring analyses using CATRAS. Dendrochronologia 1, 45-53. HOFFSUMMER, P., 2002: Les charpentes du Xie au XIXe siecle, typologie et evolution en France du Nord et en Belgique. Paris. RINN, F., 1996: TSAP - Time Series Analysis and Presentation. Version 3.0 reference manual. Heidelberg. SIMPSON, W.G., LITTON, C.D., 1996: Dendrochronology in cathedrals. In: TATTON- BROWN, T., MUNBY, J. (eds.): The archaeology of cathedrals. Oxford Univ. Comm. for Archaeol. 42, 183-209. TYERS, I., 2004: Dendro for Windows program guide. WAZNY, T. 2001. Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce. Dendrochronology of historic objects in Poland. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. WROBEL, S., HOLST, J.CHR., ECKSTEIN, D., 1993: Holz im Hausbau - Dendrochronologisch-bauhistorische Reihenuntersuchungen zum Hausbau des 13.-17. Jahrhunderts in Lübeck. In: HAMMEL-KIESOW, R., (eds.): Wege zur Erforschung stadtischer Häuser und Höfe. Neumünster: K. Wachholtz Verl., 183-249. Objaśnienia do tabeli: - w kolumnie "Ilość przyrostów ogółem" liczby w nawiasie podawane przy ogólnej ilości słojów oznaczają najmłodsze przyrosty na próbce, które nie były mierzone, tylko zarejestrowane; - w kolumnie Słój podkorowy : + oznacza zachowany i w pełni wykształcony słój podkorowy;
P 903 6. ŻUKÓW - kościół p.w. Przemienienia Pańskiego Nr próbki Lokalizacja Liczba przyrostów ogółem biel 1 Prezbiterium, belka wiązarowa w 2 wiązarze od strony wschodniej Słój podkorowy Synchronizacja Datowanie Gatunek drewna 55 (+1) + 1592 1646 AD 1647 r. sosna 2 Prezbiterium, belka stropowa w zamknięciu prezbiterium 112-1543 1654 AD po 1654 r. sosna 3 Prezbiterium, oczep ściany wschodniej 60 - próbka nie datowana sosna 4 Prezbiterium, oczep ściany północno wschodniej zamknięcia prezbiterium 5 Prezbiterium, podwalina ramy storczykowej 6 Nawa, belka wiązarowa w 2 wiązarze od strony prezbiterium 101-1569 1669 AD po 1669 r. sosna 68 (+1) - 1595 1662 AD po 1663 r. sosna 73 (+21) + 1581 1653 AD 1674 1676 r. sosna 7 Nawa, rygiel ramy storczykowej pomiędzy 3 a 4 wiązarem pełnym 8 Nawa, południowy zastrzał (ramię) storczyka w 3 wiązarze pełnym próbka nie datowana próbka nie datowana sosna sosna 9 Nawa, storczyk w 2 wiązarze pełnym 135 (+10) + 1532 1666 AD 1675 1676 r. sosna 10 Nawa, oczep ściany północnej próbka nie datowana sosna 11 Nawa, oczep ściany południowej 85 (+1) - 1550 1634 AD po 1635 r. sosna
Nr próbki Lokalizacja Liczba przyrostów ogółem biel 12 5 belka zrębu południowej ściany prezbiterium Słój podkorowy Synchronizacja Datowanie Gatunek drewna 50 (+1) - 1570 1619 AD po 1620 r. sosna 13 6 belka zrębu południowej ściany prezbiterium 14 2 belka zrębu południowej części wschodniej ściany nawy 120 (+1) - 1529 1648 AD po 1649 r. sosna 113-1550 1662 AD po 1662 r. sosna 15 2 belka zrębu południowej ściany nawy 61 (+1) - 1612 1672 AD po 1673 r. sosna