Debata ws. ochrony gatunkowej roślin i grzybów Warszawa, 13.03.2013 Obecnie obowiązujące regulacje prawne dot. ochrony gatunkowej zwierząt, ze wskazaniem na ostatnie zmiany w ustawie o ochronie przyrody Jakub Dziubecki Departament Ochrony Przyrody, GDOŚ
Najważniejsze regulacje prawa międzynarodowego Dyrektywa Siedliskowa - Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory zał. IV gatunki wymagające ochrony ścisłej. zał. V gatunki które można pozyskiwać (np. żaba trawna, ż. wodna, ż. śmieszka). Dyrektywa Ptasia Dyrektywa 2009/147/WE w sprawie ochrony dzikiego ptactwa wszystkie gatunki ptaków występujące naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich. zał. III gatunki w stosunku do których nie obowiązują zakazy dotyczące handlu (sprzedaży, transportu w celu sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży oraz oferowania do sprzedaży żywych lub martwych ptaków), zabijania lub chwytania, gdy ptaki są legalnie zabite lub schwytane, lub nabyte w inny legalny sposób - art. 6 ust. 2 i 3. zał. II gatunki (j.w.) legalnie upolowane art. 7.
Najważniejsze regulacje prawa międzynarodowego Konwencja Berneńska - Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk z dnia 19 września 1979 r. Konwencja Waszyngtońska (CITES) Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem dnia 3 marca 1973 r. np. bielik, puchacz, pójdźka, rybołów, jastrząb, żuraw, bocian czarny, wydra, wilk, ryś.
Najważniejsze regulacje prawa krajowego Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.) Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. nr 237, poz. 1419). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) przestępstwem są zniszczenia w świecie zwierzęcym znacznych rozmiarów oraz niszczenie (zabijanie) i uszkadzanie zwierząt powodujące istotną szkodę.
Ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 985) została ogłoszona 31 sierpnia 2012 r. wejszła w życie 1 października 2012 r. (miesiąc po ogłoszeniu) Dotychczasowe rozporządzenia z zakresu ochrony gatunkowej (art. 48-50 uop) zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych rozporządzeń, jednak nie dłużej niż przez 2 lata od dnia wejścia w życie ustawy tj. 30 września 2014 r.
Zakres przedmiotowy ochrony gatunkowej gatunek - zarówno gatunek w znaczeniu biologicznym, jak i każda niższa od gatunku biologicznego jednostka systematyczna, populacja, a także mieszańce tego gatunku w pierwszym lub drugim pokoleniu, z wyjątkiem form, ras i odmian udomowionych, hodowlanych lub uprawnych (art.5 pkt 1). Przykład: raróg górski x białozorem okaz gatunku - roślina, zwierzę lub grzyb z danego gatunku, żywe lub martwe, każda ich część, forma rozwojowa, jajo lub wydmuszka, a także produkt pochodny również zawarty w innych towarach oraz towary, które zgodnie z dołączonym dokumentem, opakowaniem, oznakowaniem lub etykietą, lub jeżeli wynika to z jakichkolwiek innych okoliczności, mają zawierać lub zawierają części lub produkty pochodne z roślin, zwierząt, lub grzybów z danego gatunku (art. 5 pkt 11a). Przykład: krem z sadłem świstaka.
siedlisko roślin, siedlisko zwierząt, siedlisko grzybów - obszar występowania roślin, zwierząt lub grzybów w ciągu całego życia lub dowolnym stadium ich rozwoju (art. 5 pkt 18). siedlisko = obszar rozrodu (teren w którym osobniki dobierają się w pary, wydają potomstwo, składają i wysiadują jaj), obszar wychowu młodych, obszar odpoczynku (miejsce istotne dla zwierząt kiedy nie prowadzą aktywnego trybu życia), migracji i żerowania. Teren rozrodu i miejsca odpoczynku, które są wykorzystywane regularnie, muszą być chronione w ciągu całego roku albo pomiędzy poszczególnymi latami nawet wtedy kiedy nie są zajmowane ochrona obowiązuje przez cały rok. Gatunki o nie jasno zdefiniowanych terenach odpoczynku. Przykład: wilk, ryś.
Ochrona gatunkowa - przedmiot Nowa definicja roślina, zwierzę lub grzyb dziko występujący - roślina, zwierzę lub grzyb: a) niepochodzące z uprawy lub hodowli, b) wprowadzone do środowiska przyrodniczego w celu odbudowy lub zasilenia populacji (art. 5 pkt 15a uoop).
Zakres rozporządzenia art. 49 Minister Środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia: 1) gatunki zwierząt: a) objętych ochroną ścisłą, z wyszczególnieniem gatunków wymagających ochrony czynnej, b) objętych ochroną częściową, c) objętych ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane, oraz sposoby ich pozyskiwania, d) wymagających ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania, 2) właściwe dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków zwierząt zakazy wybrane spośród zakazów, o których mowa w art. 52 ust. 1 i 1a, oraz odstępstwa od zakazów wybrane spośród odstępstw, o których mowa w art. 52 ust. 2, 3) sposoby ochrony gatunków, w tym wielkość stref ochrony - kierując się potrzebą ochrony dziko występujących zwierząt, ich siedlisk, ostoi lub stanowisk oraz wymaganiami ekologicznymi, naukowymi i kulturowymi, a także biorąc pod uwagę obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa Unii Europejskiej.
Ochrona gatunkowa system odstępstw zakazów System zwolnień od zakazów: - ogólne odstępstwa od zakazów - nie wymagają indywidualnej zgody właściwego organu, wynikają bezpośrednio z obowiązujących przepisów prawa (art. 52 ust. 2 uoop), - indywidualne zezwolenia na odstępstwa od zakazów - wymagają indywidualnej zgody właściwego organu, wydawane przez właściwe organy na wniosek strony (art. 56 uoop).
W stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące : (zielone zmiany od 1.10) 1) umyślnego zabijania; 2) umyślnego okaleczania lub chwytania; 3) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych lub form rozwojowych; 4) transportu; 5) chowu lub hodowli; 6) zbierania, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania lub preparowania okazów gatunków; 7) niszczenia siedlisk lub ostoi, będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania; 8) niszczenia, usuwania lub uszkadzania gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk lub innych schronień; 9) umyślnego uniemożliwiania dostępu do schronień;
W stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące: (zielone zmiany od 1.10) 10) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny lub transportu w celu sprzedaży okazów gatunków; 11) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków; 12) umyślnego płoszenia lub niepokojenia; 13) umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych, lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących; 14) fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie; 15) umyślnego przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca; 16) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.
W stosunku do innych niż dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące : 1) umyślnego zabijania; 2) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych lub form rozwojowych; 3) transportu; 4) chowu lub hodowli; 5) przetrzymywania, posiadania lub preparowania okazów gatunków; 6) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny lub transportu w celu sprzedaży okazów gatunków; 7) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków; 8) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego. dotyczy zwierząt pochodzących z hodowli i w niej przetrzymywanych np. jastrząb, żubr urodzony w niewoli i pozostający w hodowli zamkniętej.
Zakazy i odstępstwa obowiązujące obowiązują tylko te zakazy, które : wymienione są w ustawie wprowadzone zostały rozporządzeniem pod kątem swojego zakresu przedmiotowego występowały będą jednocześnie w ustawie o ochronie przyrody i w rozporządzeniu Ministra Środowiska. w rozporządzeniu mogą być wprowadzone wszystkie lub wybrane zakazy i odstępstwa od nich, określone w art. 52 ust. 1, 1a i 2 gatunki mogą być grupowane, np. inne zakazy mogą dotyczyć płazów, a inne ptaków leśnych lub ptaków synantropijnych. UWAGA: Rozporządzenia nie zawierają podziału zakazów w stosunku do dziko i innych niż dziko występujących zwierząt.
Rozporządzenie MŚ z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt + art. 49 i 52 ust. 1 i 1a, 2, 3 UOP Zakazy obowiązujące w stosunku do zwierząt gatunków chronionych: 1) umyślnego zabijania; 2) umyślnego okaleczania i chwytania; 3) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych zwierząt; 4) zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków; 5) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych; 6) niszczenia ich siedlisk i ostoi, będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania; 7) niszczenia ich gniazd; 8) niszczenia ich mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronieo; czerwone zakazy dotyczące również zwierząt innych niż dziko występujące
Zakazy obowiązujące w stosunku do zwierząt gatunków chronionych cd: 9) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj; 10) posiadania i przechowywania wydmuszek; 11) preparowania okazów gatunków; 12) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów gatunków; 13) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę paostwa okazów gatunków; 14) umyślnego płoszenia i niepokojenia; 15) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodowad płoszenie lub niepokojenie zwierząt, przy których nazwach w załączniku nr 1 do rozporządzenia zamieszczono znak (1); 16) umyślnego przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca; 17) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.
W stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone odstępstwa od zakazów dotyczące: 1) usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd z budek dla ptaków i ssaków; 2) usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd ptasich z obiektów budowlanych lub terenów zieleni, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne; 3) chwytania na terenach zabudowanych przez podmioty upoważnione przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska zabłąkanych zwierząt i przemieszczania ich do miejsc regularnego przebywania; 4) chwytania zwierząt rannych lub osłabionych w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i przemieszczania ich do ośrodków rehabilitacji zwierząt; 5) zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do upraw rolnych, inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia;* * - W przypadku gatunków ptaków zapobieganie poważnym szkodom odnosi się do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybostanu.
W stosunku do gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone odstępstwa od zakazów dotyczące: 6) pozyskiwania okazów gatunków, o których mowa w art. 49 pkt 1 lit. c, przez podmioty, które uzyskały zezwolenie regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na ich pozyskiwanie; 7) przetrzymywania, posiadania, zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny, a także wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków, o których mowa w art. 49 pkt 1 lit. c, pozyskanych na podstawie zezwolenia, o którym mowa w pkt 6; 8) przetrzymywania, posiadania, zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny, a także wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków pozyskanych poza granicą państwa i wwiezionych z zagranicy na podstawie zezwolenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska; 9) zbierania i przechowywania piór ptaków.
Organy właściwe do wydawania zezwoleń - zwierzęta (od 1.10.12r.) GDOŚ 1) umyślnego zabijania; 2) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych lub form rozwojowych; 3) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków; 4) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego. 2 dotyczy tylko osobników dziko występujące; kursywa dotyczy gat. obj. ochr. ścisłą 5) wszystkie zakazy (gat. ścisłe i częściowe), jeżeli: zezwolenie dotyczy obszaru wykraczającego poza granice dwóch województw lub jeżeli ma to związek z działaniami podejmowanymi przez Ministra Środowiska, w tym dotyczącymi realizacji programu ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, programów ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem lub umów międzynarodowych RDOŚ ochrona częściowa i większość zakazów dot. ochrony ścisłej obszary morskie - właściwość miejscową ustala się wzdłuż wybrzeża na terenie danego województwa Minister Środowiska parki narodowe (niezależnie od zezwoleń z art. 15 ust. 3)
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów - przesłanki art. 56 ust. 4 Organ może wydać zezwolenie na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków objętych ochroną w przypadku spełnienia 3 warunków: 1. braku rozwiązań alternatywnych, 2. jeżeli nie jest to szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, oraz 3. gdy zachodzi jedna z przesłanek o których mowa w art. 56 ust. 4 pkt 1-7. Orzeczenie ma charakter uznaniowy. Swoboda organu administracyjnego nie ma charakteru nieograniczonego. Organ ma możliwość wydania zezwolenia tylko wówczas gdy spełnione są trzy ww. warunki (warunek obligatoryjny). Kierować musi się jeszcze względami interesu społecznego i słusznego interesu strony (art. 7 Kpa).
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów przesłanki c.d. Przesłanki wymienne (art. 56 ust. 4 pkt 1-7) Zezwolenia na odstępstwa od czynności zakazanej: 1) leżą w interesie ochrony dziko występujących gatunków roślin, zwierząt, grzybów lub ochrony siedlisk przyrodniczych, lub 2) wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w odniesieniu do upraw rolnych, inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia, lub* 3) leżą w interesie zdrowia lub bezpieczeństwa powszechnego, lub 4) są niezbędne w realizacji badań naukowych, działań edukacyjnych lub celów związanych z odbudową populacji, reintrodukcją gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, albo do celów działań reprodukcyjnych, w tym do sztucznego rozmnażania roślin, lub 5) umożliwiają, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym stopniu, zbiór, pozyskiwanie lub przetrzymywanie okazów roślin lub grzybów oraz chwytanie, pozyskiwanie lub przetrzymywanie okazów zwierząt gatunków objętych ochroną w liczbie określonej przez wydającego zezwolenie, lub * - w przypadku gatunków ptaków dotyczy szkód w odniesieniu do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybostanu lub wody.
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów przesłanki c.d. Przesłanki wymienne (art. 56 ust. 4 pkt 1-7) 6) wynikają z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogów o charakterze społecznym lub gospodarczym lub wymogów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska, w przypadku gatunków: 1. objętych ochroną ścisłą, 2. ptaków (dot. tylko niszczenia ich siedlisk i ostoi będących ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania ( ) art. 56 ust. 4a), 3. wymienionych w załączniku IV dyrektywy siedliskowej, 7) wynikają ze słusznego interesu strony lub koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogów o charakterze społecznym lub gospodarczym lub wymogów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska, w przypadku innych gatunków niż wymienione w pkt 6.
Zezwolenia na odstępstwa od zakazów przesłanki c.d. art. 56 ust. 4d, 5 Przypadki kiedy Organ może wydać zezwolenie po spełnieniu 1 przesłanki tj. jeżeli planowane działania nie spowodują zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów: 1. wwożenie z zagranicy lub wywożenie poza granicę państwa okazów gatunków art. 56 ust. 4d, 2. pozyskiwanie zwierząt objętych ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane (rozporządzenie) art. 56 ust. 5. Definicja pozyskania (art. 5 pkt 15): chwytanie, łowienie lub zbieranie zwierząt gatunków chronionych lub ich części i produktów pochodnych do celów gospodarczych. UWAGA: W pojęciu pozyskania zawierają się różne zakazane czynności.
Indywidualne zezwolenia przesłanki do ich wydania Przypadek kiedy Organ można wydać zezwolenie po spełnieniu 2 przesłanek: brak rozwiązań alternatywnych jeżeli planowane działania nie spowodują zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków zwierząt (art. 56 ust. 4c uoop): 1. umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących.
Nowy element zezwolenia: warunki realizacji wynikające z potrzeb ochrony populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów i ich siedlisk = działania minimalizujące lub kompensujące negatywne oddziaływanie na gatunki chronione. Przykłady: przemieszczenie roślin lub płazów na inne stanowisko, przywrócenie właściwego stanu siedliska gatunku po zakończeniu inwestycji, budowa przejść dla płazów lub zbiornika wodnego mogącego stanowić miejsce rozrodu, wieszanie budek dla ptaków, wykonanie nasadzeń drzew jako przyszłe siedlisko dla porostów lub owadów chronionych.
Obowiązek kontroli wydanych zezwoleń (ust. 7a) np. w przypadku podejrzenia niespełnienia warunków decyzji lub w sposób systematyczny (np. losowo wybrane sprawy) Obowiązek cofnięcia zezwolenia jeżeli podmiot, który uzyskał zezwolenie, nie spełnia zawartych w nim warunków (ust. 7b) Zmiana w przepisach karnych: wykroczeniem jest naruszenie zakazu, nie tylko w sposób umyślny (art. 131)
Harmonogram prac nad rozporządzeniem Etap Planowany termin Konsultacje opracowań marzec 2013 Przygotowanie projektów rozp. marzec 2013 Uzgodnienia wewnątrzresortowe kwiecień-sierpień 2013 Konsultacje społeczne wrzesień-grudzień 2013 Uzgodnienia międzyresortowe styczeń-marzec 2014 Podpisanie rozp. przez MŚ w uzgodnieniu z MRiRW nie później niż 1 października 2014
Dziękuję
Kwestie do dyskusji: Czy zasadnym jest wprowadzanie zakazu płoszenie w odniesieniu do wszystkich gatunków ptaków np. pospolitych, których wielkość populacji jest stabilna lub rośnie na przestrzeni ostatnich 10 lat? Czy zasadnym jest wprowadzanie zakazu niszczenie gniazd poza okresem lęgowym w odniesieniu do gatunków ptaków wykorzystujących gniazda przez jeden sezon lęgowy (np. czajka, drozd śpiewak)? Czy powinno się wprowadzać ogólne odstępstwo zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do upraw rolnych, inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia? Czy zasadnym jest wprowadzanie niszczenia siedlisk w odniesieniu do wszystkich gatunków ptaków? W odniesieniu do jakich gatunków zwierząt można nie wprowadzać zakazu niszczenia siedlisk? Czy obrót osobnikami pochodzącymi z hodowli powinien być limitowany poprzez wprowadzenie zakazów związanych z obrotem tymi okazami, zakazu hodowli, posiadania i przetrzymywania jeśli nie wymagają tego przepisy UE?