(Aktualizacja stan na dzień 01.01.2013r.) Starachowice, 2013
SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE... 3 2. CEL I ZADANIA PROGRAMU... 5 3. AZBEST I JEGO SZKODLIWOŚĆ DLA ZDROWIA LUDZKIEGO... 6 3.1. Azbest i wyroby zawierające azbest... 6 3.2. Właściwości i zastosowanie azbestu... 7 3.3. Zanieczyszczenie środowiska azbestem... 7 3.4. Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego... 8 4. STAN PRAWNY... 11 4.1. Akty prawne regulujące użytkowanie, usuwanie wyrobów i odpadów zawierających azbest... 11 4.2. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest.... 12 4.3. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów.... 14 4.4. Obowiązki wykonawcy prac związanych z usuwaniem azbestu oraz postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest.... 16 4.5. Transport odpadów zawierających azbest... 19 4.6. Składowanie odpadów zawierających azbest... 22 5. AKTUALNY STAN GOSPODARKI WYROBAMI I ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST W GMINIE STARACHOWICE... 23 5.1. Analiza prowadzonej w latach 2005-2012 akcji usuwania azbestu z terenu miasta Starachowice... 23 5.2. Analiza na podstawie prowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest tj. informacji złożonych przez osoby fizyczne Prezydentowi Miasta oraz przez podmioty gospodarcze Marszałkowi Województwa... 30 5.3. Uwagi do analizy... 36 6. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA STARACHOWICE NA LATA 2013 2032... 37 6.1. Harmonogram rzeczowy realizacji zadania... 37 6.2. Założenia programu... 37 6.3. Harmonogram finansowy realizacji programu... 40 7. UWAGI KOŃCOWE... 42 8. ZAŁĄCZNIKI... 43 Załącznik Nr 1. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest... 43 Załącznik Nr 2. Informacja o wyrobach zawierających azbest 1)... 45 Załącznik Nr 3. Wzór oznakowania instalacji lub urządzeń zawierających azbest oraz rur azbestowocementowych... 46 2
1. Wprowadzenie Program usuwania wyrobów zawierających azbest Gmina Starachowice w 2005 roku przystąpiła do Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski przyjętego przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 14 maja 2002 roku, który został zastąpiony obecnie obowiązującym Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 ustanowionym uchwałą Rady Ministrów Nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009r. Program ten zakłada oczyszczenie do 2032 roku terytorium Polski z azbestu i usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych, z obiektów użyteczności publicznej, terenów byłych producentów wyrobów azbestowych, oczyszczanie terenów nieruchomości, budowę składowisk oraz instalacji do unicestwiania włókien azbestowych. Ponadto program ten przewiduje: wzmocnienie procesu inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest przez dofinansowanie opracowywania gminnych, powiatowych i wojewódzkich programów usuwania wyrobów zawierających azbest, działania edukacyjno-informacyjne skierowane do dzieci i młodzieży, szkolenia pracowników administracji rządowej i samorządowej, opracowywanie materiałów szkoleniowych, promocja technologii unicestwiania włókien azbestowych, organizacja krajowych i międzynarodowych szkoleń, seminariów, konferencji i kongresów, monitoring realizacji Programu przy pomocy elektronicznego systemu informacji przestrzennej, minimalizację negatywnych skutków zdrowotnych powodowanych kontaktem z włóknami azbestu oraz likwidację szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. W celu realizacji zadań przewidzianych w "Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032", niezbędnym jest zaangażowanie administracji publicznej i różnych instytucji działających na szczeblu centralnym, wojewódzkim i lokalnym. Zgodnie z Programem gminy powinny realizować następujące zadania: 1) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa. Przeprowadzenie do 2012r. rzetelnej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i wprowadzenie danych do wojewódzkiej bazy danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest (WBDA); 2) opracowanie do 2015r. i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami; 3) organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm; 4) organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie, m.in. a) zapewnienie wywozu odpadów zawierających azbest na składowisko odpadów lub zapewnienie ich dostarczenia do przewoźnego urządzenia do przetwarzania odpadów zawierających azbest, powstałych z usuwania wyrobów azbestowych z budynków jednorodzinnych i gospodarskich oraz oczyszczania terenów nieruchomości. Koszt transportu i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest powinien zostać pokryty ze środków własnych gminy, przy udziale środków właścicieli nieruchomości, dotacji i pożyczek funduszy ochrony środowiska lub innych źródeł dostępnych dla gminy; b) koordynowanie jako beneficjent wsparcia finansowego usuwania wyrobów zawierających azbest z dużych obiektów budowlanych. 5) inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest; 3
6) współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest; 7) współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; 8) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; 9) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Azbest znany jest od kilku tysięcy lat. Szerokie jego zastosowanie nastąpiło w wyniku rewolucji przemysłowej w okresie ostatnich 100 lat. Azbest stosowany był w produkcji około 3000 wyrobów przemysłowych, przede wszystkim do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, a także rur. Z uwagi na swoje niewątpliwe zalety, jak odporność na wysokie temperatury, działanie mrozu, działanie kwasów, substancji żrących a także elastyczność itp. wykorzystywany był chętnie jako cenny surowiec również w Polsce. Trwałość płyt azbestowo - cementowych szacuje się na 30 lat, natomiast okres eksploatacji innych wyrobów jest z reguły krótszy. Korodujące wyroby zawierające azbest uwalniają pył azbestowy, który wnikając do organizmu wywołuje poważne choroby układu oddechowego. Z tego, też względu, produkcja oraz stosowanie wyrobów zawierających azbest zostały zakazane, co reguluje ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z 2004 r. Dz. U. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.), a odpady zawierające azbest są odpadami szczególnie niebezpiecznymi. Dlatego władze samorządowe Starachowic mając na uwadze zdrowie mieszkańców oraz prawo krajowe i Unii Europejskiej podejmują działania w kierunku likwidacji tak niebezpiecznego odpadu, jakim jest azbest. Zabezpieczenie i usuwanie tak znacznych ilości wyrobów wiąże się z dużymi kosztami, które nawet w zakładanym okresie usuwania (do 2032 roku) stanowić będą znaczne obciążenie finansowe. Zgodnie z założeniami Programu Oczyszczania Kraju... źródłami finansowania usuwania azbestu są środki budżetu państwa pozostające w dyspozycji Ministra Gospodarki, środki własne właścicieli obiektów budowlanych, środki własne inwestorów prywatnych, środki funduszy ochrony środowiska, środki pomocowe Unii Europejskiej, środki własne jednostek samorządowych oraz kredyty. Niniejsze opracowanie aktualizuje cele i zadania ujęte w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest zatwierdzonym Zarządzeniem Prezydenta Miasta Starachowice Nr 68/2011 z dnia 17 marca 2011r. Uwzględnia zmiany w obowiązujących przepisach, zapisy Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, zaktualizowaną na dzień 01.01.2013r. inwentaryzację wyrobów zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania, na podstawie informacji złożonych Prezydentowi Miasta Starachowice, przez właścicieli nieruchomości oraz wnioski i dane z prowadzonej w latach 2005-2012 na terenie miasta akcji usuwania wyrobów i odpadów zawierających azbest z terenów posesji prywatnych. 4
2. Cel i zadania programu Celem programu jest: spowodowanie oczyszczenia terenu Gminy Starachowice z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców miasta, spowodowanych azbestem, spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska, Zadaniem programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest. Program zakłada realizację następujących zadań: inwentaryzacja i wprowadzenie do bazy danych ilości i lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest, uaktualniana corocznie, inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest podjęcie działań w celu pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu, przeznaczenie części środków finansowych z budżetu gminy na pomoc w usuwania wyrobów i odpadów zawierających azbest przez właścicieli budynków, udzielanie pomocy osobom fizycznym w usuwaniu wyrobów i odpadów zawierających azbest pomoc w pozyskiwaniu źródeł finansowania wspólnotom mieszkaniowym, innym posiadaczom zasobów mieszkaniowych oraz przedsiębiorcom na wymianę pokryć dachowych oraz płyt elewacyjnych zawierających azbest, zapewnienie wywozu odpadów zawierających azbest na składowisko odpadów lub zapewnienie ich dostarczenia do przewoźnego urządzenia do przetwarzania odpadów zawierających azbest, powstałych z usuwania wyrobów azbestowych z budynków jednorodzinnych i gospodarskich oraz oczyszczania terenów nieruchomości, usunięcie wyrobów i odpadów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej i terenów publicznych będących własnością Gminy Starachowice, organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm. Zadanie takie określa Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, ale będzie możliwe do realizacji dopiero po wprowadzeniu niezbędnych zmian przepisów prawnych i uruchomieniu niezbędnych instrumentów finansowania, współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu oraz współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska) okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu Program oparto na zapisach "Planu gospodarki odpadami dla województwa świętokrzyskiego na lata 2012 2018", "Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Starachowickiego na lata 2012-2015 z uwzględnieniem lat 2016-2019", "Programu Ochrony Środowiska i Planu gospodarki odpadami dla Gminy Starachowice na lata 2009-2012 z uwzględnieniem lat 2013-2016" oraz Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 5
3. Azbest i jego szkodliwość dla zdrowia ludzkiego 3.1. Azbest i wyroby zawierające azbest Azbest jest nazwą handlową grupy minerałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu. W zależności z jakim metalem krzemiany tworzą związek wyróżnia się kilka typów azbestu o różnej szkodliwości dla zdrowia. Najgroźniejszy jest azbest niebieski (krokidolit). Największe zastosowanie przemysłowe ma azbest biały (chryzotyl), następnie azbest niebieski oraz brązowy (amozyt). Wyroby zawierające azbest dzielimy na dwie klasy: Klasa I - tzw. wyroby miękkie o gęstości < 1000 kg/m 3. Charakteryzują się dużym procentowym udziałem azbestu. Łatwo ulegają uszkodzeniom, powodując duże emisje pyłu azbestowego. Najczęściej spotykane są w obiektach przemysłowych (elektrociepłownie, huty). Wyroby miękkie to m.in.: sznury, płótna, tkaniny z dodatkiem azbestu (lub wykonane z samego azbestu), płyty i uszczelki kinkieryt (typu Gambit, Polonit), stosowane w ciepłownictwie na złączach rur, zaworów z gorącą wodą lub parą, płaszcze azbestowo-gipsowe stosowane w izolacji rur w ciepłownictwie, płyty i tektury miękkie (stosowane w izolacjach ognioochronnych), płyty ognioochronne typu "PYRAL" produkcji czechosłowackiej lub "SOKALIT" produkcji NRD, zawierające ok. 30 50 % azbestu (służą do okładzin ognioochronnych konstrukcji budynków oraz jako sufity podwieszane o podwyższonej odporności na ogień, także jako materiał do klap przeciwpożarowych i przeciwdymnych), natryski azbestowe na konstrukcje stalowe zastosowane jako ognioochronne zabezpieczenie stalowej konstrukcji budynków o tzw. konstrukcji niesztywnej. Klasa II - tzw. wyroby twarde o gęstości > 1000 kg/m 3. Są to najpowszechniej występujące w krajowym budownictwie wyroby zawierające azbest. Charakteryzują się dużym stopniem zwięzłości, dużym udziałem spoiwa (najczęściej jest nim cement), niską procentową zawartością azbestu (ok. 5 % w płytach płaskich lignocementowych modyfikowanych, 12 13 % w płytach płaskich i falistych azbestowo-cementowych i ok. 20% w rurach azbestowocementowych). W przeciwieństwie do wyrobów miękkich, przez długi okres pozostają wyrobami emitującymi małe ilości pyłu azbestu. Można je więc uważać za mniej groźne w użytkowaniu oraz podczas prac remontowych od wyrobów miękkich. Mniej groźne są też ich odpady. Emisja pyłu azbestu może powstawać podczas uszkodzeń mechanicznych np. przy piłowaniu lub szlifowaniu szybkoobrotowymi narzędziami elektrycznymi, nie wyposażonymi w miejscowe odciągi pyłu. Do emisji pyłu dochodzi także w trakcie trwania destrukcji np. emitują go stare płyty pokryć dachowych azbestowo-cementowych o naruszonej przez czynniki atmosferyczne lub chemiczne powierzchni zewnętrznej. Wówczas zanieczyszczony jest też grunt w bezpośrednim sąsiedztwie rynny odprowadzającej wodę opadową. Wyroby twarde to m.in.: płyty azbestowo cementowe faliste, płyty azbestowo-cementowe płaskie prasowane, płyty azbestowo-cementowe KARO, płyty warstwowe PW3/A i podobne, rury azbestowo-cementowe, złącza, listwy, gąsiory wykonane z azbestocementu, płaszcze azbestowo-cementowe stosowane w izolacji rur w ciepłownictwie. 6
3.2. Właściwości i zastosowanie azbestu Azbest znalazł szerokie zastosowanie w przemyśle dzięki swoim właściwościom, tj.: odporność na bardzo wysokie temperatury - temperatura topnienia chryzotylu wynosi 1500-1550 C, odporność na czynniki chemiczne (kwasy, zasady, woda morska), wysoka wytrzymałość mechaniczna i sprężystość, niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne, łatwość łączenia się z innymi materiałami (cement, tworzywa sztuczne), możliwość przędzenia włókien, dobre właściwości sorpcyjne. Zastosowanie materiałów budowlanych zawierających azbest Rodzaj wyrobu zawierającego azbest Zastosowanie Płyty azbestowo - cementowe faliste Pokrycia dachowe Ściany osłonowe, działowe, okładziny zewnętrzne, osłona ścian Płyty azbestowo - cementowe płaskie i przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych, chłodnie kominowe i wentylatorowe Płyty azbestowo - cementowe płaskie typu "karo" Pokrycia dachowe, okładziny zewnętrzne Płyty azbestowo - cementowe Okładziny zewnętrzne, osłony kanałów wentylacyjnych autoklawizowane płaskie "acekol", "kolorys" i klimatyzacyjnych, ściany działowe Płyty azbestowo - cementowe konstrukcyjne ognioochronne Osłony ognioochronne i przeciwpożarowe w budynkach i obiektach przemysłowych, izolacja urządzeń grzewczych Rury azbestowo - cementowe (ciśnieniowe i bezciśnieniowe) Przewody wodociągowe i kanalizacyjne, rynny spustowe zsypów na śmieci, przewody kominowe Otuliny azbestowo - cementowe Izolacja urządzeń ciepłowniczych Przewody wentylacyjne, podokienniki, osłony rurociągów Kształtki budowlane azbestowo - cementowe ciepłowniczych, osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych Masy azbestowe natryskowe Izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych, przegród budowlanych, izolacja akustyczna obiektów użyteczności publicznej 3.3. Zanieczyszczenie środowiska azbestem Źródła zanieczyszczenia środowiska azbestem: 1. Źródła naturalne: zanieczyszczenia skorupy ziemskiej, zanieczyszczenia złóż (węgla kamiennego, talku, rud miedzi, kamienia budowlanego), wietrzenie skał mineralnych. 2. Przetwórstwo azbestu: eksploatacja złóż, produkcja wyrobów z azbestu, odpady produkcyjne. 3. Eksploatacja wyrobów zawierających azbest: tarcz ciernych, tarcz hamulcowych, obróbka mechaniczna, prace remontowe i izolacyjne. Jedynym sposobem oczyszczania powietrza są opady atmosferyczne. Dyrektywa 87/217/EWG w sprawie zapobiegania i zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska azbestem - wprowadza obowiązek zapobiegania emisji azbestu do powietrza, wody i gleby, poprzez jej zmniejszenie u źródła. W przypadku odpadów składowanych zaleca takie ich zabezpieczenie aby nie doszło do uwalniania azbestu ze składowiska. W Polsce zaprzestano od 1985 r. stosowania azbestu krokidolitowego. Ustawą z dnia 19 czerwca 1997r. /Dz.U. Nr 3 poz.20 z 2004r., z późn.zm./, zakazano stosowania wyrobów zawierających 7
azbest. Od 14 maja 2002r. wprowadzono 30 letni Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, zastąpiony obecnie obowiązującym Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Problem szkodliwego oddziaływania na środowisko takich wyrobów zaczyna istnieć z chwilą pojawienia się jakichkolwiek ich uszkodzeń. Destrukcja płyt może być powierzchniowa jak również obejmować głębsze partie materiału z azbestem i być wynikiem oddziaływania czynników atmosferycznych oraz ingerencji człowieka. Na naruszenie i niszczenie struktury płyt (głównie powierzchniowej) duży wpływ mają warunki klimatyczne oraz zanieczyszczenia chemiczne powietrza atmosferycznego. W wyniku przemarzania płyt w okresie zimowym i silnego nagrzewania płyt w okresie letnim, połączonego z okresowymi szokami termicznymi spowodowanymi opadami deszczu dochodzi do erozji płyt, tworzenia się na powierzchni wżerów, odpryskiwania warstw materiału zawierającego azbest i w mniejszym stopniu pękania płyt na całej grubości. Zjawisko to przyspieszane jest dodatkowo przez kwaśne deszcze występujące głównie na terenach przemysłowych. W wyniku oddziaływania tych czynników dochodzi do kruszenia materiału, osłabienia więzi włókien z matrycą i w efekcie końcowym do emisji włókien azbestu do powietrza. Płyty takie cechują się nierówną powierzchnią i łatwym odspajaniem kolejnych warstw materiału, nawet pod wpływem niezbyt silnych oddziaływań mechanicznych. Drugim rodzajem uszkodzeń płyt dachowych i elewacyjnych są ich pęknięcia, odłamania naroży, wykruszenia krawędzi, dziury. Uszkodzenia te powstają na skutek oddziaływania czynników mechanicznych spowodowanych uderzeniami twardymi przedmiotami lub odłamaniem. Również błędy w montażu płyt mogą być przyczyną powstawania uszkodzeń np. przybijanie ich gwoździami bez uprzedniego wywiercenia otworów w płycie, brak odstępów dylatacyjnych. Powoduje to destrukcję materiału z azbestem (pęknięcia). Powstawaniu uszkodzeń towarzyszy odrywanie elementów płyt, które zalegają wokół obiektów i stanowią poważne źródła emisji włókien azbestowych do otoczenia, co wynika z rozkruszania fragmentów płyt. Największe zanieczyszczenie pyłem azbestu może nastąpić podczas źle prowadzonych prac remontowych w obiektach zawierających azbest. Dlatego tak bardzo ważne jest przestrzeganie wszelkich procedur określonych w przepisach i zaprezentowanych w niniejszym opracowaniu. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy /Dz.U.Nr 217 poz.1833/ najwyższe dopuszczalne stężenie pyłów zawierających azbest w środowisku pracy wynosi: a) pyły zawierające azbest oraz pyły zawierające azbest chryzotylowy i i inne minerały włókniste oraz pyły zawierające inne minerały włókniste, z wyjątkiem krokydolitu pył całkowity: 1 mg/m 3 włókna respirabilne: 0,2 włókien w cm 3 b) pyły zawierające krokidolit pył całkowity: 0,5 mg/m 3 włókna respirabilne: 0,2 włókien w cm 3 3.4. Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Jeżeli w powietrzu, którym oddychamy znajdują się włókna azbestu, to gromadzą się one i zalegają w płucach. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. 8
Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 mikrometrów, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 mikrometrów, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, to znaczy takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 mikrometrów, mają grubość mniejszą od 3 mikrometrów, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3 : 1. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego, w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie ze sobą ryzyko zdrowotne. Mimo istnienia normatywów higienicznych dla stężenia włókien azbestu w powietrzu nie można określić dawki progowej pyłu dla działania rakotwórczego azbestu. Narażenie zawodowe na pył azbestowy może być przyczyną następujących chorób układu oddechowego: pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucnowych, raka płuc (najpowszechniejszego nowotworu złośliwego, powodowanego przez azbest), międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej, nowotworów o wysokiej złośliwości. Azbestoza pojawia się u osób pracujących w przetwórstwie azbestu, gdzie stężenie włókien we wdychanym powietrzu było bardzo wysokie i narażenie trwało dość długo /zwykle 10 lat/. Procesy zwłóknieniowe przebiegają stosunkowo wolno rzadko objawy kliniczne pojawiają się w okresie krótszym od 10 lat. Włókna azbestowe mogą zalegać w tkance płucnej przez długi okres i proces zwłóknieniowy może się ujawniać po wielu latach od ustania narażenia. Azbestozy nie stwierdza się w warunkach narażeń komunalnych. Stężenia włókien azbestu występujące na stanowiskach pracy są 500 1000 x wyższe od stężeń odnotowywanych w środowisku. Powszechnie uznawana jest teza, że pylica azbestowa istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc. Rozpoznawanie azbestozy, szczególnie jej wczesnych stadiów, stwarza znaczne trudności ze względu na brak swoistości objawów klinicznych choroby, zarówno subiektywnych jak i objawów przedmiotowych oraz zmian radiologicznych. Zmiany opłucnowe spowodowane pyłem azbestu mogą występować pod postacią blaszek, zgrubień i odczynów wysiękowych. Łagodne zmiany opłucnowe nie mają większego znaczenia klinicznego. Zgrubienia opłucnej zwykle towarzyszą procesom włóknienia sąsiadującej tkanki płucnej. Rak płuc jest najpowszechniejszym nowotworem złośliwym powodowanym przez azbest. Międzybłoniak opłucnej rzadko występujący nowotwór złośliwy. Udowodniono związek przyczynowy z ekspozycją na pył azbestu zarówno zawodową jak i środowiskową. Ważna jest świadomość, że choroby wywołane azbestem rozwijają się po 20 30 latach wdychania włókien. 9
Analizując szkodliwość azbestu i jego wpływ na organizm ludzki należy pamiętać iż jest on groźny dla zdrowia ludzi tylko wtedy gdy jego elementarne włókna znajdują się we wdychanym powietrzu. Azbest zabezpieczony w sposób uniemożliwiający uwalnianie się włókien do powietrza nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia. Poważny niepokój musi budzić fakt, że usuwanie obecnie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa tylko zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. 10
4. Stan prawny Program usuwania wyrobów zawierających azbest Przekrój najważniejszych przepisów prawnych oraz wynikających z nich obowiązków i procedur postępowania dla podmiotów zaangażowanych w proces usuwania wyrobów i odpadów zawierających azbest. 4.1. Akty prawne regulujące użytkowanie, usuwanie wyrobów i odpadów zawierających azbest Wykaz podstawowych aktów prawnych regulujących postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest: 1. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest /tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz.20, z późn. zm./. 2. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach /Dz. U. z 2013 r. poz. 21, z późn. zm./. 3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane /tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243 poz. 1623, z późn. zm./. 4. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011r. o przewozie towarów niebezpiecznych /tekst jednolity Dz. U. z 2011r. Nr 227 poz. 1367/ 5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska /tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz.150, z późn. zm./ 6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest /Dz. U. Nr 71 poz. 649, z późn. zm./ 7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy /Dz. U. Nr 217 poz.1833, z późn. zm./. 8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest /Dz. U. z 2011 Nr 8 poz. 31/. 9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów /Dz. U. Nr 216 poz.1824/. 10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126). 11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. Nr 124, poz. 1033). 12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy /Dz. U. Nr 280 poz.2771, z późn.zm./. 13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów /Dz. U. Nr 249 poz.1673/. 14. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawierających azbest /Dz. U. 2013, poz. 25/. 11
4.2. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest. 1. Sporządzenie "Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest". Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów, z której sporządza się Ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest (wzór w załączniku nr 1.) Właściciele lub zarządcy, którzy spełnili ten obowiązek wcześniej sporządzają następne Oceny... w terminach wynikających z warunków poprzedniej Oceny... tzn.: po 5-u latach, przy Stopniu pilności III, po roku, przy Stopniu pilności II. Wyroby, które posiadały lub posiadają duże i widoczne uszkodzenia (Stopień pilności I) powinny zostać bezzwłocznie usunięte lub zabezpieczone. Ocenę... właściciel lub zarządca przechowuje łącznie z dokumentacją miejsca zawierającego azbest, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej. Dla budynków oraz obiektów budowlanych niebędących budynkami, dla których jest prowadzona książka obiektu budowlanego na podstawie art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, ocena ta powinna być dołączona do książki obiektu budowlanego. 2. Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest poprzez wykonanie spisu z natury. Wyroby zawierające azbest, instalacje lub urządzenia zawierające azbest, drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest, rury azbestowo-cementowe oraz usunięte wyroby zawierające azbest inwentaryzuje się poprzez sporządzenie spisu z natury. Wynik inwentaryzacji ujmuje się w Informacji o wyrobach zawierających azbest stanowiącej załącznik nr 2 do niniejszego programu. Informację o wyniku inwentaryzacji właściciel, zarządca lub użytkownik sporządza w dwóch egzemplarzach: jeden egzemplarz przedkłada się corocznie w terminie do dnia 31 stycznia w formie pisemnej: a) właściwemu marszałkowi województwa dotyczy przedsiębiorców, b) wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta - dotyczy osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami. drugi egzemplarz przechowuje przez okres jednego roku, do czasu sporządzania następnej informacji. Informacje przedkłada się corocznie, celem wykazania ewentualnych zmian w ilości posiadanych wyrobów zawierających azbest. 3. Opracowanie corocznego planu kontroli jakości powietrza dla pomieszczeń zawierających azbest. Dla każdego pomieszczenia, w którym znajdują się instalacje lub urządzenia zawierające azbest lub wyroby zawierające azbest, właściciel, zarządca lub użytkownik sporządza corocznie plan kontroli jakości powietrza obejmujący pomiary stężenia azbestu. W przypadku przekroczenia najwyższego dopuszczalnego stężenia pyłów zawierających 12
azbest w środowisku pracy, stwierdzonego w wyniku realizacji planu kontroli, podejmuje się niezwłocznie działania, w celu ograniczenia stężenia pyłów zawierających azbest do wartości poniżej wartości dopuszczalnej. Dalsze wykorzystywanie instalacji, urządzenia lub pomieszczenia jest niedopuszczalne jeżeli cel działań nie zostanie osiągnięty. 4. Oznakowanie urządzeń lub instalacji zawierających azbest oraz rur azbestowocementowych odpowiednim znakiem ostrzegawczym (zał. Nr 3 do niniejszego programu). 5. Opracowanie i wywieszenie na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest. Pomieszczenia w zakładzie lub warsztacie zamkniętym, w którym prowadzona jest działalność w kontakcie z wyrobami zawierającymi azbest, powinny mieć umieszczoną w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego postępowania i ochrony przed narażeniem na pył azbestowy. 6. Zaznaczenie na planie sytuacyjnym terenu oraz w dokumentacji technicznej miejsc występowania instalacji lub urządzeń zawierających azbest, rur azbestowocementowych itp. Schemat procedury postępowania: Sporządzenie Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Opracowanie corocznego planu kontroli jakości powietrza dla pomieszczeń zawierających azbest. Sporządzenie informacji dla wójta/burmistrza/prezydenta (corocznie) Opracowanie instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest. Oznakowanie pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest. Zaznaczenie na planach sytuacyjnych terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. 13
4.3. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów. 1. Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest posiadający odpowiednie informacje lub dokumenty, mogące służyć do identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach powinien przedstawić je wykonawcy prac usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest. Wyniki identyfikacji azbestu powinny być uwzględniane przy: Sporządzaniu Oceny..., Sporządzaniu informacji dla wójta, burmistrza, prezydenta miasta, Zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest z wykonawcą tych prac wytwarzającym odpady niebezpieczne. 2. Zgłoszenie prac polegających na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest do właściwego organu administracji architektonicznobudowlanej. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest, ma obowiązek złożenia na 30 dni przed rozpoczęciem prac, wniosku o pozwolenie na budowę (zgłoszenia wykonania robót budowlanych), wraz z określonymi warunkami. Wniosek powinien być sporządzony z uwzględnieniem przepisów wynikających z ustawy Prawo budowlane. Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowobudowlanych skutkuje na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska odpowiedzialnością prawną. 3. Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest - przed rozpoczęciem prac demontażowych, w celu stwierdzenia występowania gatunków chronionych oraz zapewnienia ochrony ewentualnych miejsc gniazdowania chronionych gatunków ptaków powinien wykonać inwentaryzację przyrodniczą. W przypadku stwierdzenia występowania chronionych gatunków w rejonie prowadzenia prac konieczne będzie uzyskanie (przed rozpoczęciem prac) zezwolenia, o którym mowa w art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. 2013r., poz. 627 ze zm.). Po zakończeniu prac (o ile jest to możliwe) należy umożliwić dalsze gniazdowanie w obiektach, w których wcześniej gniazdowały ptaki lub zapewnić im siedliska zastępcze. 14
2. Uzyskanie od wykonawcy prac, pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania robót oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych, a następnie przechowywać je przez okres co najmniej 5-lat, wraz z inna dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu. Schemat procedury postępowania: Podjęcie decyzji o usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Przygotowanie identyfikacji azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia na podstawie posiadanych dokumentów. Zgłoszenie właściwemu organowi architektoniczno-budowlanemu na 30 dni przed rozpoczęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawierających azbest. Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Określenie obowiązków stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu. Poinformowanie mieszkańców/użytkowników obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiałów i sposobach zabezpieczenia. Uzyskanie od wykonawcy prac pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych oraz jego przechowywanie przez co najmniej 5 lat. 15
4.4. Obowiązki wykonawcy prac związanych z usuwaniem azbestu oraz postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest. a/ prace przygotowawcze Wykonawcy prac polegających na demontażu elementów azbestowych jako wytwórcy odpadów niebezpiecznych, przed przystąpieniem do wykonywania prac, zobowiązani są do: uzyskania odpowiednio zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnionych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania, wyposażenia pracowników zatrudnionych do pracy z azbestem w odpowiednie środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie ochronne, opracowania przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest. Plan prac zawiera informacje określone w obowiązujących przepisach*, przed przystąpieniem do prac, wykonawca jest zobowiązany do zgłoszenia tego faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem robót. Zgłoszenie zawiera informacje określone w obowiązujących przepisach*. *) Jakie informacje powinien zawierać szczegółowy plan prac usuwania wyrobów azbestowych oraz zgłoszenie organowi nadzoru budowlanego i inspektorowi pracy określa w/w rozporządzenie /Dz.U.Nr 71 poz. 649 z 2004r., z późn.zm./. 16
Schemat procedury postępowania: Program usuwania wyrobów zawierających azbest Uzyskanie odpowiednio zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Przyjęcie zlecenia-zawarcie umowy na wykonanie prac usuwania wyrobów zawierających azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem Opracowanie planu prac Przygotowanie miejsca i wskazanie tymczasowego sposobu magazynowania odpadów Określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Przygotowanie dokumentów ewidencji odpadów Opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ( bioz ) Przeszkolenie pracowników Zawarcie porozumienia z zarządzającym składowiskiem odpowiednim dla odpadów zawierających azbest Skompletowanie środków ochrony pracowników Przygotowanie rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Skompletowanie wyposażenia technicznego Organizacja zaplecza, w tym socjalnego i bhp Zawarcie umowy z laboratorium o prowadzenie monitoringu powietrza 17
b/ wykonywanie prac Program usuwania wyrobów zawierających azbest Przed przystąpieniem do prac polegających na demontażu elementów zawierających azbest wykonawca jest zobowiązany odpowiednio przygotować miejsce prowadzenia prac m.in poprzez: odizolowanie obszaru prac od otoczenia poprzez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska, ogrodzenie terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla pieszych, przy zastosowaniu odpowiednich osłon, umieszczenie w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyjnych "Uwaga! Zagrożenie azbestem" bądź "Uwaga! Zagrożenie azbestem krokidolitem", Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, aż do gruntu, a teren wokół objęty kurtyną, powinien być wyłożony grubą folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Wszystkie prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest należy prowadzić w taki sposób aby uniemożliwić emisję azbestu do środowiska oraz zminimalizować pylenie. Aby to osiągnąć: Wyroby azbestowe przed ich usunięciem powinny być nawilżone wodą i utrzymywane w stanie wilgotnym przez cały czas pracy. Wyroby (płyty, kształtki, rury) należy demontować w całości, w miarę możliwości unikając destrukcji mechanicznej. Do prac należy używać narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. W przypadku występowania stężeń pyłu azbestu przekraczających dopuszczalne wartości dla miejsca pracy należy prowadzić kontrolny monitoring powietrza. Codziennie zabezpieczać zdemontowane wyroby i odpady zawierające azbest i magazynować je na wyznaczonym i zabezpieczonym miejscu. usunięte wyroby azbestowe (>1000 kg/m 3, tj. płyty i części płyt azbestowocementowych) należy pakować w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 2 mm przed opakowaniem pyły azbestowe, wyroby i odpady wyrobów azbestowych miękkich (<1000 kg/m 3 ) należy zestalić przy użyciu cementu opakowania z odpadami powinny być szczelnie zamknięte i oznakowane w sposób trwały. Wzór oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest stanowi załącznik nr 3 do programu. Po zakończeniu prac polegających na demontażu elementów azbestowych należy oczyścić teren robót i jego otoczenie. Prace porządkowe należy wykonywać starannie stosując metody uniemożliwiające emisję pyłu azbestu do środowiska /przez zastosowanie urządzeń filtracyjno-wentylacyjnych z wysokoskutecznym filtrem lub na mokro/. Po wykonaniu prac wykonawca jest zobowiązany do przedstawienia zleceniodawcy /właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości/ pisemnego oświadczenia stwierdzającego prawidłowość wykonania prac. W przypadku, kiedy przedmiotem prac były wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 lub wyroby mocno uszkodzone i zniszczone lub prace obejmowały wyroby zawierające azbest krokidolit lub prowadzone były w pomieszczeniach zamkniętych, wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia wyników badań powietrza, wykonanych przez uprawnione do tego laboratorium lub instytucję. 18
Schemat procedury postępowania: Program usuwania wyrobów zawierających azbest Zabezpieczenie obiektu i terenu wokół obiektu Izolowanie miejsc pracy Wytwarzanie odpadów zawierających azbest Pakowanie odpadów Oznakowanie odpadów Wystawienie dokumentów ewidencyjnych odpadów Karta ewidencji odpadu Karta przekazania odpadów Przygotowanie odpadów do odbioru Oczyszczenie pola prac i otoczenia terenu robót z pozostałości azbestu Przedstawienie dokumentu stwierdzającego rzetelność wykonania prac i oczyszczenia z azbestu 4.5. Transport odpadów zawierających azbest Przedsiębiorca, który prowadzi działalność w zakresie transportu odpadów jest obowiązany uzyskać zezwolenie na prowadzenie tej działalności. Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów wydaje starosta. Transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, należy prowadzić z zachowaniem przepisów dotyczących transportu towarów niebezpiecznych spełniając określone w tych przepisach kryteria klasyfikacyjne. Do przedsiębiorcy prowadzącego działalność wyłącznie w zakresie ich transportu na składowisko należy : posiadanie karty przekazania odpadu z potwierdzeniem przejęcia odpadu, posiadanie dokumentu przewozowego z opisem towarów (odpadów) niebezpiecznych, posiadanie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych, posiadanie przez kierowcę zaświadczenia ADR o ukończeniu kursu dokształcającego dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne, oznakowanie pojazdu odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi, 19
utrzymanie czystości skrzyni ładunkowej pojazdu, sprawdzenie stanu opakowań i ich oznakowanie literą a, sprawdzenie umocowania sztuk przesyłki z odpadami w pojeździe. Odpady niebezpieczne zawierające azbest transportowane są na składowisko przeznaczone do składowania tego typu odpadów. Tam następuje ich przekazanie następnemu posiadaczowi odpadów zarządzającemu składowiskiem i potwierdzenie tego faktu na karcie przekazania odpadu. 20
Schemat procedury postępowania: Program usuwania wyrobów zawierających azbest Uzyskanie od starosty właściwego ze względu na miejsce siedziby zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Odbiór odpadów zawierających azbest od poprzedniego posiadacza Karta przekazania odpadu Sprawdzenie prawidłowości i szczelności opakowania Przygotowanie pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych Czyszczenie skrzyni pojazdu, wyłożenie odpowiednią folią Przygotowanie dokumentów Dowód rejestracyjny pojazdu Świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu drogowego towarów niebezpiecznych Dokument przewozowy z opisem przewożonych towarów niebezpiecznych Karta przekazania odpadu Zaświadczenie ADR z przeszkolenia kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne Załadunek odpadów w pakietach foliowych Zabezpieczenie ładunku przed przesuwaniem Oznakowanie pojazdu zgodnie z umową ADR Transport odpadów na składowisko przeznaczone do składowania odpadów zawierających azbest Przekazanie odpadów na składowisko odpadów Karta przekazania odpadu 21
4.6. Składowanie odpadów zawierających azbest Odpady zawierające azbest, pochodzące z budowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, oznaczone w katalogu odpadów kodami 170601 i 170605 mogą być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne albo na podziemnych składowiskach odpadów niebezpiecznych. Zarządzający składowiskiem przejmuje odpady potwierdzając ten fakt na karcie przekazania odpadu. Prace związane z deponowaniem odpadów zawierających azbest należy prowadzić w sposób zabezpieczający przed emisją pyłu azbestowego do powietrza, a podstawowym zadaniem jest niedopuszczenie do rozszczelnienia opakowań. Warstwa zdeponowanych odpadów powinna być zabezpieczona przed uszkodzeniem opakowań przez przykrycie folią lub warstwą gruntu o grubości 5 cm. Niedopuszczalne jest kompaktowanie odpadów zawierających azbest, ani poruszanie się pojazdów mechanicznych po powierzchni składowanych odpadów. Zarządzający składowiskiem zobowiązany jest do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów zgodnie z katalogiem odpadów przy wykorzystaniu karty ewidencji odpadu oraz karty przekazania odpadów. Zebrane z terenu gminy Starachowice odpady zawierające azbest składowane będą na składowisku odpadów niebezpiecznych w miejscowości Dobrów, gmina Tuczępy, powiat buski. Schemat procedury postępowania: Przyjęcie partii odpadów niebezpiecznych zawierających azbest na składowisko Potwierdzenie odbioru na Karcie przekazania odpadu Pobranie opłaty za korzystanie ze środowiska odprowadzenie opłaty na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego Składowanie odpadów zgodnie z przepisami dotyczącymi odpadów niebezpiecznych zawierających azbest oraz zatwierdzoną instrukcją eksploatacji składowiska Przeszkolenie pracowników w zakresie bezpiecznych metod postępowania z odpadami zawierającymi azbest Sporządzenie zbiorczego zestawienia danych o rodzaju i ilości odpadów 22
5. Aktualny stan gospodarki wyrobami i odpadami zawierającymi azbest w gminie Starachowice Z usuwaniem wyrobów zawierających azbest nierozerwalnie związany jest proces powstawania odpadów. Powszechną metodą unieszkodliwiania odpadów z azbestem jest ich składowanie. Dopuszczone jest również wdrażanie nowych technologii umożliwiających unicestwianie włókien azbestu oraz pozostawianie w ziemi w dopuszczonych prawem przypadkach wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania. Usuwanie i wymiana wyrobów zawierających azbest jest zadaniem długotrwałym ze względu na ich dużą ilość, a także wysokość potrzebnych środków finansowych. 5.1. Analiza prowadzonej w latach 2005-2012 akcji usuwania azbestu z terenu miasta Starachowice Gmina Starachowice od 2005r., realizuje na terenie miasta akcję usuwania odpadów i wyrobów zawierających azbest. Starachowice jako pierwsza gmina w województwie świętokrzyskim zainicjowała taką akcję. Akcja skierowana jest do osób fizycznych, właścicieli budynków z zabudowanymi elementami z zawartością azbestu. Zainteresowani mieszkańcy, którzy złożyli wnioski i spełnili warunki Regulaminu otrzymali pomoc polegającą na sfinansowaniu demontażu pokrycia dachu oraz transportu i utylizacji powstałego odpadu zawierającego azbest lub sfinansowaniu transportu i utylizacji odpadów zawierających azbest znajdujących się na terenie nieruchomości. Gmina rokrocznie przeznaczała środki z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (do 1 stycznia 2010 r., kiedy to uległ z mocy prawa likwidacji), budżetu miasta (od 1 stycznia 2010 r.) oraz pozyskiwała dodatkowe fundusze z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej/budżetu powiatu (analogicznie jak wyżej) oraz z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach. Prace związane z usuwaniem i utylizacją wykonywały firmy wyłonione przez Gminę w drodze zamówienia publicznego. Firmy te miały odpowiedni sprzęt i uprawnienia do wykonywania tego typu robót. W przeprowadzonej analizie przyjęto następujące założenia; - średnia masa 1m 2 płyt azbestowo-cementowych płaskich wynosi 11 kg - średnia masa 1m 2 płyt azbestowo-cementowych falistych wynosi 11 kg - średnia masa 1mb rur i złączy azbestowo-cementowych wynosi 40 kg Są to przeliczniki używane przez Ministerstwo Gospodarki w operacjach stosowanych w wojewódzkich bazach danych WBDA. W dotychczasowej praktyce związanej z prowadzeniem akcji usuwania wyrobów azbestowych, rzeczywisty współczynnik (ważony) kształtował się dla płyt azbestowo-cementowych na poziomie 12-13 kg na 1m 2 płyt. 23