Spis treści Symbole i oznaczenia... 5 1. Wprowadzenie... 7 2. Przepisy prawne dotyczące emisji spalin... 13

Spis treści Symbole i oznaczenia... 5 1. Wprowadzenie... 7 2. Przepisy prawne dotyczące emisji spalin... 13 2.1. Metody badań emisji spalin pojazdów lekkich... 13 2.2. Wymagania dotyczące badania emisji zanieczyszczeń pojazdów ciężkich oraz autobusów... 17 3. Metodyka badań zanieczyszczeń z pojazdów... 23 3.1. Procedury badawcze... 23 3.2. Aparatura badawcza... 29 4. Przykłady badań emisji zanieczyszczeń z pojazdów w rzeczywistych warunkach ruchu drogowego... 41 4.1. Pojazdy lekkie... 41 4.1.1. Badania w warunkach miejskich... 41 4.1.2. Badania w warunkach pozamiejskich... 76 4.2. Pojazdy ciężkie... 83 4.2.1. Badania w różnych warunkach ruchu... 41 4.2.2. Badania wpływu obciążenia ładunkiem... 90 4.3. Autobusy miejskie... 95 4.3.1. Pojazdy zasilane olejem napędowym... 95 4.2.2. Pojazdy zasilane gazem ziemnym... 110 5. Podsumowanie... 115 Literatura... 117

Symbole i oznaczenia CAFE Cleaner Air for Europe czyste powietrze dla Europy CNG Compressed Natural Gas sprężony gaz ziemny CO tlenek węgla CO 2 dwutlenek węgla DPF Diesel Particulate Filter filtr cząstek stałych do silników ZS ECE Economic Commission for Europe Europejska Komisja Gospodarcza EEV Enhanced Environmentally Friendly Vehicle pojazd przyjazny środowisku EGR Exhaust Gas Recirculation recyrkulacja spalin ELR European Load Response Test europejski test obciążenia dla silników ZS EOBD European On-Board Diagnostic europejski system diagnostyki pokładowej ESC European Stationary Cycle europejski test stacjonarny dla silników ZS ETC European Transient Cycle europejski test niestacjonarny dla silników ZS EUDC Extra Urban Drive Cycle pozamiejski europejski test jezdny Euro europejskie normy zanieczyszczeń środowiska FC Fuel Consumption zużycie paliwa HC węglowodory HDD Heavy Duty Diesel silnik do pojazdów ciężarowych HDV Heavy Duty Vehicle ciężki pojazd ciężarowy HEV Hybrid Electric Vehicle hybrydowy pojazd elektryczny LDD Light Duty Diesel silnik ZS do lekkich pojazdów użytkowych LDV Light Duty Vehicle lekki pojazd użytkowy 12 osób m masa całkowita pojazdu n prędkość obrotowa NDIR Non-Dispersive Infrared analizator niedyspersyjny na podczerwień N e moc użyteczna NEDC New European Driving Cycle nowy europejski cykl jezdny zmodyfikowany ECE R83 z natychmiastowym poborem spalin

6 Symbole i oznaczenia NMHC NO x OBD PC PEMS PM PN RDE SCR SUV UDC u i V s ZI ZS Non-Methane Hydrocarbons węglowodory bez udziału metanu tlenki azotu On Board Diagnostic diagnostyka pokładowa Passenger Car samochód osobowy Portable Emission Measurement System mobilny system pomiar emisji zanieczyszczeń Particulatte Mass masa cząstek stałych Particulate Number liczba cząstek stałych Real Driving Emissions rzeczywista emisja podczas jazdy Selective Catalytic Reduction selektywna katalityczna redukcja Sport Utility Vehicle pojazd sportowo-użytkowy Urban Driving Cycle europejski miejski cykl jezdny udział czasu pracy w i-tej fazie badań objętość skokowa silnika silnik o zapłonie iskrowym silnik o zapłonie samoczynnym

1 Wprowadzenie Rozwój techniki we wszystkich dziedzinach transportu powoduje konieczność ograniczania negatywnego jego wpływu na środowisko naturalne. Motoryzacja jest uznawana za dziedzinę rozwijającą się bardzo dynamicznie; to powoduje konieczność ograniczania przede wszystkim emisji szkodliwych składników spalin. Istotnym zagrożeniem dla ludzi jest emisja zanieczyszczeń z ze źródeł napędu pojazdu, stanowiąca barierę rozwoju współczesnych silników spalinowych. Ważnym wyzwaniem dla producentów samochodów są projekty kolejnych norm toksyczności spalin, według których emisja zanieczyszczeń podstawowych związków: tlenków azotu i cząstek stałych powinna być wielokrotnie mniejsza od dotychczasowej. Poza doskonaleniem klasycznego napędu (silnik spalinowy) prace badawcze prowadzi się również w kierunku poszukiwania napędów niekonwencjonalnych, wykorzystujących w głównej mierze paliwa odnawialne (rys. 1.1). Rys. 1.1. Zmiany priorytetów ekologicznych na przestrzeni wieku [10]

8 Wprowadzenie Opierając się jednak na dotychczasowych analizach, można stwierdzić, że do roku 2050 będą nadal dominować silniki spalinowe. Ze względu na coraz szersze wprowadzanie silników z wtryskiem bezpośrednim (ZI i ZS) do samochodów osobowych i całkowitą dominację silników ZS w pojazdach ciężkich HDV (heavy duty vehicles) oraz w zastosowaniu pozadrogowym (off-road), należy również zwrócić uwagę na zagadnienie emisji nanocząstek dla tego typu silników. Rozwój silników spalinowych regulowany jest w dużym stopniu wymaganiami rynku pojazdów, głównie europejskiego i amerykańskiego. Oba te rynki charakteryzują się dużymi wymaganiami wobec wyrobu, dużą pojemnością i dużą zasobnością społeczeństwa. Oba rynki są również podobne pod względem liczby sprzedawanych corocznie samochodów osobowych 16 17 milionów. Różnią się natomiast istotnie specyfiką pojazdów i stosowanych do ich napędu silników (rys. 1.2). W Unii Europejskiej od około 10 lat wzrastał udział silników ZS. Jednakże obecnie udział ten w nowych samochodach osobowych zatrzymał się na wartości około 45%. Przewiduje się dalsze zwiększanie udziału silników benzynowych na świecie również w połączeniu z silnikami hybrydowymi. Rys. 1.2. Udział rodzajów napędów oraz silników spalinowych w pojazdach samochodowych w latach 2015-2020 [76] Duży udział sprzedaży pojazdów z silnikami spalinowymi spowodował konieczność poszukiwania nowych rozwiązań pozwalających na ograniczenie zużycia paliwa, a co za tym idzie ograniczenie emisji związków szkodliwych. Nowe normy emisji spalin wskazują przyszłościowe rozwiązania niezbędne do wdrożenia, aby w dalszym ciągu możliwe było utrzymanie obecnego poziomu sprzedaży pojazdów z silnikami ZI i ZS. Niestety bardzo zaawansowane i precyzyjne układy wtryskowe paliwa już nie są wystarczającym rozwiązaniem umoż-

Wprowadzenie 9 liwiającym spełnienie przyszłych norm emisji. Dodatkowe systemy, takie jak start/stop czy kontrola procesu nagrzewania silnika, pozwolą na obniżenie zużycia paliwa o kilka dodatkowych procent. Jednak plany rozwojowe pokazują jeszcze kilka innych rozwiązań, które umożliwią adaptację silników spalinowych do wymogów nowych norm emisji spalin są to m.in.: zmniejszanie pojemności silnika, redukcja liczby cylindrów umożliwiają dalsze ograniczenie zużycia paliwa. Podstawowym środkiem komunikacji pasażerskiej są pojazdy samochodowe. Według Eurostat, w 2010 roku samochody osobowe w Polsce wykonały 298 mld pasażerokilometrów, co oznacza 88,4% pracy przewozowej w przewozach pasażerskich. W strukturze tonażowej (rys. 1.3) najwięcej przewieziono ładunków pojazdami drogowymi (84%), co uwidacznia, że transport drogowy jest najbardziej wykorzystywany, a jednocześnie ma duży udział w emisji dwutlenku węgla i zanieczyszczeniu środowiska. Kolejowy Drogowy Rurociągowy Morski 2007 2008 2009 2010 2011 2012 16 15 11,9 12,2 13 12,5 79,2 80,9 84,3 83,8 83,5 84 0% 20% 40% 60% 80% 100% Udział [%] Rys. 1.3. Struktura przewozów ładunku w Polsce według tonażu [9] Roczna redukcja emisji drogowej dwutlenku węgla dla nowych samochodów na rynku wzrosła z około 1% przed rokiem 2008 do około 4% w roku 2014. W roku 2012 średni poziom emisji drogowej CO 2 wynosił 132 g/km (bardzo blisko docelowego 130 g/km ustalonego dla roku 2015). Zużycie paliwa jest bezpośrednio powiązane z emisją drogową dwutlenku węgla (130 g/km dwutlenku węgla to około 5,2 dm 3 /100 km). Komisja Europejska zaproponowała aby średnia emisja drogowa dwutlenku węgla w 2020 roku wynosiła 95 g/km, co odpowiadałoby zużyciu paliwa około 3,8 dm 3 /100 km (rys. 1.4). Badania dotyczące emisji związków szkodliwych z pojazdów napędzanych silnikami spalinowymi są ukierunkowane głównie na rozwój nowych układów napędowych (np. hybrydowe układy napędowe) lub układów wykorzystujących alternatywne paliwa (np. biopaliwa). W tym zakresie w ostatnich latach obserwowany jest duży postęp, należy jednak zwrócić uwagę, że są to rozwiązania

10 Wprowadzenie PSA Toyota Fiat Renault-Nissan Ford Wartość średnia Volkswagen GM BMW Mercedes 2020 2015 2012 0 40 80 120 160 200 CO 2 [g/km] Rys. 1.4. Emisja drogowa dwutlenku węgla pojazdów według grup producentów w latach 2012-2015 i docelowym 2020 [9] przyszłościowe i zapewne znajdą one szerokie zastosowanie w perspektywie kilkunastu lat, natomiast do tego czasu nadal będą dominować klasyczne układy napędowe. Problem zmniejszenia emisji związków szkodliwych spalin przez obecnie eksploatowane pojazdy nie jest rozwiązany i powinien być rozwijany jednocześnie z badaniami nad przyszłościowymi układami napędowymi. W tym zakresie brak wiedzy dotyczy szczególnie warunków rzeczywistej eksploatacji pojazdów oraz wpływu różnych czynników na poziom emisji, np. organizacja ruchu, rozwiązania konstrukcyjne węzłów komunikacyjnych infrastruktury drogowej itp. Dotychczasowe prace nie w pełni odzwierciedlają istniejące uwarunkowania rzeczywistego ruchu drogowego i ich wpływ na poziom emisji związków szkodliwych spalin. Pomiary emisji zanieczyszczeń ze źródeł silnikowych w rzeczywistych warunkach ruchu drogowego uwzględniają zmienność warunków otoczenia (temperatura, ciśnienie, wilgotność, wiatr, deszcz, śnieg itp.), jakość nawierzchni drogi, stan ruchu (zwłaszcza utrudnienia) oraz styl jazdy kierowcy (agresywny, normalny, eco-driving). Obecnie tego typu badania, choć są stosunkowo nowym zagadnieniem, są intensywnie rozwijane, a konstruktorzy układów napędowych wiążą z tą metodą duże nadzieje. Pomiary te niewątpliwie znacznie lepiej odzwierciedlają rzeczywistą sytuację niż stosowane do tej pory procedury testów symulujących rzeczywiste warunki eksploatacji, czy testy stacjonarne wykonywane w warunkach laboratoryjnych. Pomiary emisji związków szkodliwych spalin w rzeczywistych warunkach eksploatacji stały się możliwe dzięki znacznemu w ostatnich latach rozwojowi technik pomiarowych. Należy podkreślić, że rozwój tych technik był ukierunkowany na pomiar bardzo małych stężeń zanieczyszczeń spalin. W części badawczej wykorzystano dostępny potencjał badawczy w postaci mobilnych analizatorów spalin PEMS (Portable Emissions Measurement Sys-

Wprowadzenie 11 tem), mogących mierzyć wszystkie składniki szkodliwe spalin (związki gazowe, a także masę, liczbę i rozkład wymiarowy cząstek stałych) z różnych silników, które mogą być zasilane różnymi paliwami m.in. benzyną, olejem napędowym, LPG (Liquefied Petroleum Gas skroplony propan-butan), CNG (Compressed Natural Gas sprężony gaz ziemny). Wykorzystanie danych dotyczących emisji związków szkodliwych w połączeniu z danymi pozyskanymi z pokładowych systemów diagnostycznych pojazdów (OBD i J1939 w przypadku samochodów ciężarowych) umożliwia pełną ocenę ekologiczną pojazdów. Wykonane badania w rzeczywistych warunkach ruchu uzależnione będą od rodzaju silnika pojazdu, rodzaju skrzyni biegów, a także od obciążenia pojazdów. Uzyskane dane posłużą do opracowania zależności charakteryzujących wpływ dynamicznych właściwości silnika na emisję drogową i jednostkową związków gazowych, a także cząstek stałych (pod względem masy i liczby). Dynamiczne właściwości silnika uwzględnione będą w sposób pośredni, wykorzystując podział całego zakresu prędkości oraz zakresu obliczonego przyspieszenia w różnych warunkach ruchu do wykonania macierzy natężenia emisji. Wykorzystane dane będą uśrednione w ramach poszczególnych przedziałów prędkości i przyspieszenia. Dzięki temu otrzyma się charakterystykę udziału pracy silnika w poszczególnych przedziałach oraz macierze emisji związków gazowych i cząstek stałych. Z charakterystyk udziału czasu pracy pojazdu w danych przedziałach prędkości i przyspieszenia oraz charakterystyk natężenia emisji będzie obliczona krotność zwiększenia/zmniejszenia emisji (danego związku szkodliwego) w rzeczywistych warunkach ruchu w odniesieniu do wartości homologacyjnych.

2 Przepisy prawne dotyczące emisji spalin 2.1. Metody badań emisji spalin pojazdów lekkich Unia Europejska wprowadziła pakiet przepisów w zakresie emisji zanieczyszczeń z pojazdów samochodowych, który obejmuje: przepisy Euro 5 i Euro 6 dla pojazdów lekkich (badanych pod względem emisji zanieczyszczeń na hamowni podwoziowej), przepisy Euro VI dla pojazdów ciężkich (których badania emisji zanieczyszczeń prowadzi się na silniku zamontowanym na silnikowym stanowisku dynamometrycznym). Przepisy dla obu grup pojazdów dotyczą: kontroli pojazdów w zakresie emisji zanieczyszczeń, homologacji typu pojazdów w zakresie dostępności do informacji niezbędnych do obsługi i napraw, homologacji układów ograniczających emisję zanieczyszczeń. Nowe przepisy UE o emisji zanieczyszczeń z pojazdów lekkich są zawarte w następujących aktach prawnych: rozporządzeniu 715/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady [67], rozporządzeniu Komisji Europejskiej 692/2008 [4] wdrażającym rozporządzenie 715/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady [68], regulaminach 24 [70], 83 [71], 85 [72], 101 [73] i 103 [74] EKG ONZ ustalających metody pomiaru emisji zanieczyszczeń w poszczególnych testach; różnice w stosunku do metod ustalonych w tych regulaminach są podane w rozporządzeniu 692/2008 [4].

5 Podsumowanie Badania homologacyjne samochodów osobowych w zakresie emisji substancji zanieczyszczających spalin prowadzone są obecnie według cykli jezdnych na hamowniach podwoziowych. Samochodów ciężarowych nie bada się w omawianym zakresie na hamowniach podwoziowych ze względu na znaczący koszt hamowni dla takich zastosowań. Prowadzi się w tym przypadku badania emisji substancji zanieczyszczających spalin z silników napędzających te pojazdy na hamowniach silnikowych według określonych testów badawczych. Stosowane testy jezdne nie w pełni odzwierciedlają warunki pracy pojazdów w eksploatacji. Dostępna mobilna pokładowa aparatura badawcza umożliwia pomiary emisji substancji zanieczyszczających spaliny w rzeczywistych warunkach ruchu. Celowe więc, w ocenie emisji zanieczyszczeń, są badania drogowe, gdyż wtedy można uzyskać informację o rzeczywistej emisji związków szkodliwych z pojazdów. Testy wykonuje się z reguły na wyznaczonych odcinkach w różnych warunkach drogowych. Uzyskuje się wyniki pomiarów, które są niemożliwe do uzyskania w warunkach symulacji na hamowni podwoziowej. Uzyskane wyniki świadczą jednak o dużej zmienności poziomu emisji zanieczyszczeń z pojazdów. Obecnie używając nowoczesną aparaturę pomiarową prowadzi się je głównie tzw. metodą on-board, wykorzystującą do pomiarów mobilne przyrządy pomiarowe typu PEMS. Metodę on-board stosuje się obecnie do pomiarów emisji zanieczyszczeń gazowych (takich jak: CO, THC, NO x, NO, NO 2, także emisji CO 2 i CH 4 ) z układu wylotowego samochodów osobowych w rzeczywistych warunkach ruchu drogowego. Konieczność jej stosowania ujęto w przepisach, chociaż badania z nią związane z wykorzystaniem tzw. ruchomych okien uśredniania nadal trwają, a ostateczne jej wprowadzenie w życie będzie możliwe po dokonaniu oceny istniejących procedur. Metoda on-board umożliwia również oznaczenie zawartości tlenu w spalinach (np. w celu sprawdzania poprawności obliczenia współczynnika nadmiaru powietrza). Pozwala przy tym na pomiary natężenia przepływu spalin i wyzna-

116 Podsumowanie czenie stosunku paliwo/powietrze do oceny emisji masowej tych zanieczyszczeń spalin oraz zużycia paliwa. Metoda i wykorzystywane do jej realizacji przyrządy pomiarowe mogą też być użyteczne, m.in. do badań silników: o zastosowaniach pozadrogowych; ocena emisji zanieczyszczeń z układu wylotowego maszyn budowlanych czy rolniczych napędzanych silnikami spalinowymi, agregatów prądotwórczych pod kątem oceny emisji zanieczyszczeń z wykorzystywanych w nich silników spalinowych [55], o zastosowaniach kolejowych, o zastosowaniach do łodzi, statków żeglugi śródlądowej i morskiej do oceny emisji zanieczyszczeń, o zastosowaniach lotniczych, w których wykorzystywane są silniki spalinowe do oceny emisji ich zanieczyszczeń [30], oraz tam, gdzie istnieje potrzeba oceny omawianego rodzaju zanieczyszczeń z silników spalinowych [35]. Badania dotyczące emisji związków szkodliwych z pojazdów napędzanych silnikami spalinowymi są ukierunkowane głównie na rozwój nowych układów napędowych lub układów wykorzystujących alternatywne paliwa, a jednocześnie stanowią podstawę do oceny ekologicznej pojazdów. Podjęta ocena emisji związków szkodliwych spalin przez obecnie eksploatowane pojazdy została scharakteryzowana w sposób wieloaspektowy [14, 22, 25, 28, 29, 31, 32, 34, 36, 42, 47 52, 56] i powinna być rozwijana jednocześnie z badaniami nad przyszłościowymi układami napędowymi. Praca ta w pełni odzwierciedla istniejące uwarunkowania rzeczywistego ruchu drogowego i ich wpływ na poziom emisji związków szkodliwych spalin. Bardzo ważnym aspektem są pomiary wykonywane właśnie w rzeczywistych warunkach ruchu drogowego. Obecnie tego typu badania są stosunkowo nowym zagadnieniem i są intensywnie rozwijane. Pomiary te znacznie lepiej odzwierciedlają rzeczywistą sytuację niż stosowane do tej pory procedury testów symulujących rzeczywiste warunki eksploatacji, czy testy stacjonarne wykonywane w warunkach laboratoryjnych. Pomiary emisji związków toksycznych spalin w rzeczywistych warunkach eksploatacji są możliwe do wykonywania dzięki znacznemu w ostatnich latach rozwojowi techniki pomiarowej. Wyniki uzyskane podczas realizacji pracy wykorzystano do opracowania zależności emisji zanieczyszczeń z pojazdów w zależności od parametrów ruchu drogowego, a jednocześnie stały się one podstawą do wyznaczenia wskaźników ekologicznych różnego typu środków transportu, w których wykorzystywane są silniki spalinowe.

Literatura [1] Bonnel P., Weiss M., Provenza A., In-use emissions requirements in the new and future European motor vehicle emissions regulations: state of play. In: 8th Annual SUN Conference, Ann Arbor 2011. [2] Bougher T., Khalek I.A., Trevitz S., Akard M., Verification of a gaseous portable emissions measurement system with a laboratory system using the Code of Federal Regulations Part 1065. SAE Technical Paper Series 2010-01-1069, 2010. [3] Commission Regulation (EC) No. 582/2011 of 25 May 2011 implementing and amending Regulation (EC) No. 595/2009 of the European Parliament and of the Council with respect to emissions from heavy duty vehicles (Euro VI) and amending Annexes I and III to Directive 2007/46/EC of the European Parliament and of the Council. OJ L 167/1, 25.06.2011. [4] Commission Regulation (EC) No. 692/2008 of 18 July 2008 implementing and amending Regulation (EC) No 715/2007 of the European Parliament and of the Council on type-approval of motor vehicles with respect to emissions from light passenger and commercial vehicles (Euro 5 and Euro 6) and on access to vehicle repair and maintenance information. Official Journal of the European Union, L199, 1 136, 28.7.2008. [5] Council Directive 70/220/EEC of 20 March 1970 on the approximation of the laws of the Member States relating to measures to be taken against air pollution by gases from positive-ignition engines of motor vehicles. OJ L076, 06.04.1970. [6] Directive 2005/55/EC of the European Parliament and of the Council of 28 September 2005 on the approximation of the laws of the Member States relating to measures to be taken against the emission of gaseous and particulate pollutants from compression-ignition engines for use in vehicles, and the emission of gaseous pollutants from positive-ignition engines fuelled with natural gas or liquefied petroleum gas for use in vehicles. OJ L 275, 20.10.2005. [7] Emission instruments: AVL Particle Counter. AVL List GmbH, Graz 2010. [8] Environmental Protection Agency, Rules and Regulations: 1065.920 PEMS calibrations and verifications, 73 (126), 2008.

118 Literatura [9] European vehicle market statistics pocketbook 2013. International Council on Clean Transportation Europe (ICCT Europe), 2014. [10] Freitag A., Clean Diesel real life fuel economy. Diesel Systems. Bosch GmbH, 2009. [11] Gao Y., Checkel M.D., Emission factors analysis for multiple vehicles using an on-board, in-use emissions measurement system. SAE Technical Paper Series 2007-01-1327, 2007. [12] Gis W., Mazurek S. i in., Opracowanie metod oceny emisji substancji szkodliwych spalin w rzeczywistych warunkach ruchu. Projekt badawczy rozwojowy Nr R 10 040 02. Warszawa 2009. [13] Global Registry created on 18 November 2004, pursuant to Article 6 of the Agreement concerning the establishing of global technical regulations for wheeled vehicles, equipment and parts which can be fitted and/or be used on wheeled vehicles (ECE/TRANS/132 and Corr.1). GTR No. 4 Test procedure for compression-ignition (C.I.) engines and positiveignition (P.I.) engines fuelled with natural gas (NG) or liquefied petroleum gas (LPG) with regard to the emission of pollutants. ECE/TRANS/180/Add. 4, 25.01.2007. [14] Jacyna M., Żak J., Jacyna-Gołda I., Merkisz J., Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., Selected aspects of the model of proecological transport system. Journal of KONES Powertrain and Transport, 20 (3), 2013, 193 202. [15] Jehlik H., Challenge X 2008 hybrid powered vehicle on-road emissions findings and optimization techniques: a 4 year summary. Sensors 5th Annual SUN (SEM-TECH User Network) Conference, 25-26.09.2008. [16] Johnson K., Durbin T., Cocker D., Miller J., Agama R., Moynahan N., Nayak G.: On-road evaluation of a PEMS for measuring gaseous in-use emissions from a heavy-duty diesel vehicle. SAE Technical Paper Series 2008-01-1300, 2008. [17] Khair M., Khalek I., Guy J., Portable emissions measurement for retrofit applications the Beijing bus retrofit experience. SAE Technical Paper Series 2008-01-1825, 2008. [18] Khalek I.: Status update on the PM-PEMS measurement allowance project. Sensors 5th Annual SUN (SEMTECH User Network) Conference, Ann Arbor 2008. [19] Korniski T., Gierczak C., Wallington T.: Laboratory evaluation of the 2.5 inch diameter SEMTECH exhaust flow meter with gasoline fueled vehicles. Sensors 4th Annual SUN (SEMTECH User Network) Conference, Ann Arbor 2007. [20] Merkisz J., Andrzejewski M., Pielecha J., Rozpędzanie pojazdu dostawczego a emisja gazowych składników spalin. Logistyka, 4, 2012, 531 538.

Literatura 119 [21] Merkisz J., Andrzejewski M., Pielecha J., The effect of the commercial vehicle load on the exhaust emissions. Journal of Mechanical and Transport Engineering, 65 (2), 2013, 27 35. [22] Merkisz J., Andrzejewski M., Pielecha J., The impact of the selected gear ratio on carbon dioxide emissions by vehicle during its acceleration. PTNSS 2013 SC 029. Combustion Engines, 3, 2013. [23] Merkisz J., Fuć P., Lijewski P., Pielecha J., Andrzejewski M., Ziółkowski A., Wpływ sposobu rozpędzania samochodu ciężarowego na emisję toksycznych składników spalin. Logistyka, 4, 2014, 2201 2206. [24] Merkisz J., Jacyna M., Andrzejewski M., Pielecha J., Merkisz-Guranowska A., Prędkość jazdy samochodem a emisja substancji szkodliwych w spalinach. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Transport: Środki i infrastruktura transportu, z. 98, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2013, 447 453. [25] Merkisz J., Jacyna M., Andrzejewski M., Pielecha J., Merkisz- -Guranowska A., The influence of the driving speed on the exhaust emissions. Combustion Engines, 1 (156), 2014, 41 47. [26] Merkisz J., Jacyna M., Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., Exhaust emissions from modes of transport under actual traffic conditions. Energy Quest 2014, Ekaterinburg 23-25.04.2014. [27] Merkisz J., Jacyna M., Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., Stojecki A., Emisja zanieczyszczeń ze źródeł transportowych w rzeczywistych warunkach ruchu. Technika Transportu Szynowego, 10, 2013, 2331 2340. [28] Merkisz J., Jacyna M., Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., The parameters of passenger cars engine in terms of real drive emission test. The Archives of Transport, 32 (4), 2014, 43 50. [29] Merkisz J., Kozak M., Pielecha J., Andrzejewski M., The influence of application of different diesel fuel-rme blends on PM emissions from a diesel engine. Combustion Engines, 1 (148), 2012, 35 39. [30] Merkisz J., Markowski J., Pielecha J., Selected issues in exhaust emissions from aviation engines. Nova Science Publishers, New York 2014. [31] Merkisz J., Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., Fuć P., Jacyna M., Onroad exhaust emissions of passenger cars using portable emission measurement system (PEMS). 1st Annual International Conference on Architecture and Civil Engineering (ACE 2013). Published and organized by Global Science & Technology Forum (GSTF); Singapore 2013. [32] Merkisz J., Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., Nowak M., Jacyna M., Lewczuk K., Żak J., Exhaust emission measurements in the development of sustainable road transport. Journal of KONES Powertrain and Transport, 20 (4), 2013, 277 284. [33] Merkisz J., Molik P., Pielecha J., Concept test of research exhaust emissions for passenger cars in real traffic conditions. PTNSS 2013 SC 030. Combustion Engines, 3, 2013.

120 Literatura [34] Merkisz J., Nowak M., Pielecha J., Fuć P., Merkisz-Guranowska A., Możliwości oceny wpływu zmiany infrastruktury drogowej na emisję związków szkodliwych spalin pojazdów. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Transport: Środki i infrastruktura transportu, z. 98, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2013, 455 461. [35] Merkisz J., Pielecha I., Pielecha J., Gaseous and PM emission from combat vehicle engines during start and warm-up. SAE Technical Paper Series 2010-01-2283, 2010. [36] Merkisz J., Pielecha J., Emisja cząstek stałych ze źródeł motoryzacyjnych. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2014. [37] Merkisz J., Pielecha J., On-board particle mass and number emissions measurement from light duty diesel vehicles. PM Workshop on Particulate Matter Emissions from Engine and Automobile Source, Bielsko-Biała 2.07.2012. [38] Merkisz J., Pielecha J., The influence of load vehicles in road tests on the particle matter parameters. Journal of KONES Powertrain and Transport, 19 (1), 2012, 273 282. [39] Merkisz J., Pielecha J., The on-road exhaust emissions characteristics of SUV vehicles fitted with diesel engines. Combustion Engines, 2, 2011, 58 72. [40] Merkisz J., Pielecha J., Andrzejewski M., Wpływ dynamiki rozpędzania samochodu na emisję zanieczyszczeń. Logistyka, 3, 2012, 1517 1523. [41] Merkisz J., Pielecha J., Fuć P., Lijewski P., The analysis of the PEMS measurements of the exhaust emissions from city buses using different research procedures. The 8 th IEEE Vehicle Power and Propulsion Conference VPPC 2012, Seul 9-12.10.2012, 903 907. [42] Merkisz J., Pielecha J., Fuć P., Nowak M., Assessment of vehicle emission indicators for diverse urban microinfrastructure. PTNSS 2013 SC 142. Combustion Engines, 3, 2013. [43] Merkisz J., Pielecha J., Gis W., Gasoline and LPG vehicle emission factors in a road test. SAE Technical Paper Series 2009-01-0937, 2009. [44] Merkisz J., Pielecha J., Łabędź K., Ekologiczna ocena pojazdów osobowych zasilanych dwupaliwowo w dużych aglomeracjach miejskich. Autobusy Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, 3, 2013, 2211 2218. [45] Merkisz J., Pielecha J., Łabędź K., Investigations on dual fuel vehicle emissions using a mobile measurement system. Komputerowe systemy wspomagania nauki, przemysłu i transportu TRANSCOMP 2009. Zakopane 30.11-3.12.2009. [46] Merkisz J., Pielecha J., Łabędź K., On-road test exhaust emissions vehicle powered by compressed natural gas. FISITA 2014 World Automotive Congress, Paper no. F2014-CET-122, Maastricht 2-6 June 2014.

Literatura 121 [47] Merkisz J., Pielecha J., Łabędź K., Stojecki A., Badania emisji spalin pojazdów o różnej klasie emisyjnej zasilanych gazem ziemnym. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Transport: Środki i infrastruktura transportu, z. 98, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2013, 463 472. [48] Pielecha J., Merkisz J., Łabędź K., Particulate matter emission from bifueled vehicles powered by compressed natural gas and gasoline. 17 ETH- Conference on Combustion Generated Nanoparticles, Zurich 23-26.06.2013. [49] Merkisz J., Pielecha J., Lijewski P., Merkisz-Guranowska A., Nowak M., Exhaust emissions from vehicles in real traffic conditions in the Poznan agglomeration. Air Pollution, WIT Transactions on Ecology and the Environment (red. Longhurst J.W.S., Brebbia C.A.), WIT Press, Southampton, 174, 2013, 27 38. [50] Merkisz J., Pielecha J., Molik P., Nowak M.: Parametrisation of operating conditions in cars in the on-board type measurements of pollution emissions. VPPC-2014, Vehicle Power and Propulsion Conference Spreading E-Mobility Everywhere, Coimbra, Portugal 27-30.10.2014. [51] Merkisz J., Pielecha J., Nowak M., Andrzejewski M., Molik P., Emisja zanieczyszczeń ze środków transportu podczas przejazdu wybranym odcinkiem infrastruktury drogowej. Logistyka, 3, 2014, 4302 4310. [52] Merkisz J., Pielecha J., Nowak M., Emisja zanieczyszczeń z pojazdów w rzeczywistych warunkach ruchu na przykładzie aglomeracji poznańskiej. Postępy Nauki i Techniki, 15, 2012, 103 115. [53] Merkisz J., Pielecha J., Pielecha I., Road test emissions using on-board measuring method for light duty diesel vehicles. Jordan Journal of Mechanical and Industrial Engineering, 5 (1), 2011, 89 96. [54] Merkisz J., Pielecha J., Radzimirski S., Emisja zanieczyszczeń ze źródeł motoryzacyjnych w świetle nowych przepisów Unii Europejskiej. WKŁ, Warszawa 2012. [55] Merkisz J., Pielecha J., Radzimirski S., New trends in emission control in the European Union. Springer Tracts on Transportation and Traffic, 1, 2014. [56] Merkisz J., Pielecha J., Stojecki A., Jasiński R., Badania emisji spalin pojazdów w warunkach zmiennego ukształtowania terenu. XXII Sympozjum Naukowe Motoryzacyjne Problemy Ochrony Środowiska, Warszawa 5.12.2014. [57] Merkisz-Guranowska A., Pielecha J., Passenger cars and heavy duty vehicles exhaust emissions under real driving conditions. The Archives of Transport, 31 (3), 2014, 47 59. [58] Ortenzi F., Costagliola M.A., A new method to calculate instantaneous vehicle emissions using OBD data. SAE Technical Paper Series 2010-01- 1289, 2010.

122 Literatura [59] Particle instruments: Model 3090 Engine Exhaust Particle SizerTM Spectrometer. TSI Incorporated, 2009. [60] Pielecha J., Identyfikacja parametrów cząstek stałych z silników spalinowych. Rozprawa habilitacyjna, Rozprawy nr 467, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2012. [61] Pielecha J., The identification of PM parameters in compression ignition engines. Clean Technology 2012 Volume, (Cleantech 2012: Energy, Renewables, Materials, Storage and Environment) Chapter 6: Nanomaterials for Clean & Sustainable Technology, CRC Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton 2012, 275 278. [62] Pielecha J., Merkisz J., Łabędź K., Particulate matter emission from bifueled vehicles powered by compressed natural gas and gasoline. 17 ETH- Conference on Combustion Generated Nanoparticles, Zurich 23-26.06.2013. [63] Pielecha J., Merkisz J., On-road particle emissions of passenger cars using portable emission measurement system. 18 ETH-Conference on Combustion Generated Nanoparticles, Zurich 22-25.06.2014. [64] Pielecha J., Merkisz-Guranowska A., Jacyna-Gołda I., A new ecological research real driving emissions. Journal of Kones, Powertrain and Transport, 21 (2), 2014, 259 265. [65] Quan H., ARB s Stockton heavy-duty vehicle laboratory and portable emission monitoring system (PEMS) activities. Sensors 5th Annual SUN (SEMTECH User Network) Conference, Ann Arbor 2008. [66] Regulation (EC) No. 595/2009 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2007 on type approval of motor vehicles with respect to emissions from heavy duty vehicles (Euro VI) and on access to vehicle repair and maintenance information and amending Regulation (EC) No 715/2007 and Directive 2007/46/EC and repealing Directives 80/1269/EEC, 2005/55/EC and 2005/78/EC. OJ L 188/1, 18.07.2009. [67] Regulation (EC) No. 715/2007 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2007 on type approval of motor vehicles with respect to emissions from light passenger and commercial vehicles (Euro 5 and Euro 6) and on access to vehicle repair and maintenance information. OJ L 171/1, 29.06.2007. [68] Regulation (EC) No. 715/2007 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2007 on type approval of motor vehicles with respect to emissions from light passenger and commercial vehicles (Euro 5 and Euro 6) and on access to vehicle repair and maintenance information. OJ L 171/1, 29.06.2007. [69] Schindler W., Haisch Ch., Beck H.A., Niessner R., Jacob E., Rothe D., A photoacoustic sensor system for time resolved quantification of diesel soot emissions. SAE Paper Series 2004-01-0968, 2004.

Literatura 123 [70] Tsinoglou D., Koltsakis G., Samaras Z., Performance of OBD systems for Euro 4 level vehicles and implications for the future OBD legislation. [In:] Predelli O.: Onboard-Diagnose II, Expert Verlag, 2007. [71] United Nations. Agreement concerning the adoption of uniform conditions of approval and reciprocal recognition of approval for motor vehicle equipment and parts. Addendum 23: Regulation No. 24 to be annexed to the Agreement. Uniform provisions concerning the approval of vehicles equipped with diesel engines with regard to the emission of pollutants by the engine. E/ECE/324 ECE/TRANS/505 Rev. 1/Add. 23, 23 August 1971. [72] United Nations. Agreement concerning the adoption of uniform conditions of approval and reciprocal recognition of approval for motor vehicle equipment and parts. Addendum 82: Regulation No. 83. Uniform provisions concerning the approval of vehicles with regard to the emission of gaseous pollutants by the engine according to engine fuel requirements. E/ECE/324 ECE/TRANS/505 Rev. 1/Add. 82, 9 April 1990. [73] United Nations. Agreement concerning the adoption of uniform conditions of approval and reciprocal recognition of approval for motor vehicle equipment and parts. Addendum 84: Regulation No. 85 to be annexed to the Agreement. Uniform provisions concerning the approval of internal combustion engines intended for the propulsion of motor vehicles of categories M and N with regard to the measurement of the net power. E/ECE/324 E/ECE/TRANS/505 Rev. 1/Add. 84, 9 September 1991. [74] United Nations. Agreement concerning the adoption of uniform technical prescriptions for wheeled vehicles, equipment and parts which can be fitted and/or be used on wheeled vehicles and the conditions for reciprocal recognition of approvals granted on the basis of these prescriptions. Addendum 100: Regulation No. 101. Uniform provisions concerning the approval of passenger cars equipped with an internal combustion engine with regard to the measurement of the emission of carbon dioxide and fuel consumption. E/ECE/324 ECE/TRANS/505 Rev. 1/Add. 100, 28 February 1997. [75] United Nations. Agreement concerning the adoption of uniform technical prescriptions for wheeled vehicles, equipment and parts which can be fitted and/or be used on wheeled vehicles and the conditions for reciprocal recognition of approvals granted on the basis of these prescriptions. Addendum 102: Regulation No. 103. Uniform provisions concerning the approval of replacement catalytic converters for power-driven vehicles. E/ECE/324 E/ECE/TRANS/505 Rev. 2/Add. 102, 21 March 1997. [76] www.sensors-inc.com (dostęp 25.10.2013). [77] Yilmaz H., Gasoline systems. Bosch Powertrain Technologies, DEER, 28.09.2012.